Historia Liceum - Powiat Strzyżowski

Historia Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Strzyżowie
Od chwili narodzin strzyżowskiej „Alma Mater” upływa już 100 lat. Ten piękny i jedyny
w swoim rodzaju jubileusz skłania do refleksji, do przywołania wspomnień, ale również
do przypomnienia ważnej roli strzyżowskiej szkoły w zmieniającej się sytuacji
historycznej - jako placówki edukacyjnej podejmującej niezmiennie, już od początków
powstania zadanie kształcenia i wychowania młodzieży na poziomie średnim, działającej
na rzecz lokalnej wspólnoty mieszkańców. Nie ominęły naszej szkoły burze i zakręty
dziejowe, które przeżywała wraz z naszą społecznością. Przy okazji tego wyjątkowego,
„podwójnie złotego” jubileuszu, który przypada w 2012 roku przypomnijmy historię
strzyżowskiego Liceum – wcześniej Gimnazjum i jej najchlubniejsze karty, wspomnijmy
ludzi, którzy tę historię tworzyli …
Dzieje szkolnictwa w naszym powiecie sięgają XIV wieku, kiedy to przy strzyżowskim
kościele powstała pierwsza szkoła parafialna1. Sądzić należy, że poziom nauczania był w niej
wysoki, skoro absolwenci szkoły bez większych problemów kontynuowali naukę w Akademii
Krakowskiej2. Szkoły parafialne powstawały też przy parafiach w różnych miejscowościach
na obszarze dzisiejszego powiatu strzyżowskiego w następnych stuleciach3, były wspierane
niekiedy przez właścicieli ziemskich4, ich powstanie związane było z rozwijającą się na tym
terenie reformacją w wieku XVI5 lub też podyktowane względami narodowościowymi,
religijnymi i kulturowymi – jak istniejące przy synagogach szkoły żydowskie6. W XVII
wieku w wyniku najazdu Rakoczego Strzyżów został doszczętnie zniszczony, a szkoła
parafialna przestała istnieć – podobny los spotkał wiele innych szkół przyparafialnych na
obszarze powiatu w tym burzliwym stuleciu. Po pierwszym rozbiorze Polski, kiedy to region
strzyżowski znalazł się w obrębie monarchii austriackiej światlejsza cześć mieszczan
rozpoczęła starania o ponowne uruchomienie szkoły. W wyniku ich zabiegów w 1796 roku
działalność rozpoczęła jednoklasowa szkoła świecka, zatrudniająca jednego nauczyciela,
1
Za: G. Adamczyk, M. Stec Od jubileuszu do jubileuszu. Księga pamiątkowa Liceum Ogólnokształcącego w
Strzyżowie lata 1987 – 1997, Strzyżów 1997, s. 7. Ojciec Ludwik Grzebień podaje, że szkoła parafialna w
Strzyżowie istniała w 1513 r. L. Grzebień SJ Parafia w Strzyżowie i kult Matki Bożej Niepokalanej, Kraków
1997, s. 63.
2
Z. Leśniak w publikacji Strzyżów i okolice pisze, że w latach 1418 – 1500 studiowało na Uniwersytecie
Jagiellońskim w Krakowie 14 studentów pochodzących ze Strzyżowa, w XVI w. było ich już 37. Z. Leśniak
Strzyżów i okolice, Warszawa 1972, s. 26.
3
Por. np. T. Szetela Dzieje Dobrzechowa. Opowieść o rodzinnej wsi, Rzeszów – Dobrzechów 2003, s. 181, L.
Grzebień SJ Tułkowice. Dzieje rodzinnej wsi, Kraków 2004, s. 67. B. Lubojemska w pracy Zarys dziejów
szkolnictwa we Frysztaku 1424 – 1984 podaje, że najstarsza wzmianka o istnieniu szkoły we Frysztaku pochodzi
z 1424 r. B. Lubojemska Zarys dziejów szkolnictwa we Frysztaku 1424 – 1984, Krosno 2001, s. 5. Z kolei J.
Piętniewicz wiąże wczesne istnienie szkoły we Frysztaku z kolonistami niemieckimi, którzy założyli tę
miejscowość i dążyli do zachowania rodzimej kultury. J. Piętniewicz Z przeszłości Frysztaka, Frysztak 2010, s.
142. A. Chuchla wskazuje, że w II połowie XVI w. powstała szkoła parafialna w Konieczkowej, a w 1608 r. w
Niebylcu – A. Chuchla Z dziejów parafii Niebylec (XV – XX w.), Niebylec 2004, s. 126. M. Złotek datuje
powstanie szkoły parafialnej w Czudcu przed 1559 r. M. Złotek 50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu,
Rzeszów 1995, s. 11.
4
Por. np. B. Pilarz, B. Stec, M. Złotek Pstrągowa – nasza mała Ojczyzna, Rzeszów 2004, s. 115.
5
M. Złotek w księdze jubileuszowej Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu pisze, że w tej miejscowości w II
połowie XVI w. istniała szkoła kalwińska. M. Złotek 50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu, Rzeszów
1995, s. 11.
6
Z. Rusek, D. Skóra w opracowaniu Społeczność żydowska w dawnym Strzyżowie i okolicy – historia i
wspomnienia piszą, że w Strzyżowie już w XVII i XVIII w. istniała szkoła żydowska. Z. Rusek, D. Skóra
Społeczność żydowska w dawnym Strzyżowie i okolicy – historia i wspomnienia brak daty i miejsca wydania
wydawca: Wiejska Lokalna Grupa Działania w Strzyżowie, s. 6-7. Z kolei W. Liebner we wspomnieniach
Historia Frysztaka – „Fristik” w jidysz opowiada, że w dzieciństwie „chodził do hebrajskiej szkoły rano i po
południu”. Zob. J. Piętniewicz Z przeszłości Frysztaka, Frysztak 2010, s. 689.
1
nauczającego w dzierżawionych pomieszczeniach. W II połowie XIX wieku zaczęto
sukcesywne zwiększanie liczby klas, aż do siedmiu osiągniętych w 1921 r.7 Swobody
związane z autonomią galicyjską uzyskaną na ziemiach zaboru austriackiego w latach 1860 –
1873, w tym m.in. powołanie Sejmu Krajowego, Wydziału Krajowego i Rady Szkolnej
Krajowej pozwoliły na rozwój samorządności na poziomie powiatów i gmin (w tym
powstanie powiatu strzyżowskiego w 1896 r.), a także wprowadzenie do szkół i urzędów
języka polskiego oraz powstanie na naszym terenie licznych szkół ludowych8, zastępujących
istniejące wcześniej szkoły parafialne i tworzone od końca XVIII w. w Galicji szkoły
trywialne9.
Na przełomie XIX i XX wieku zrodziła się idea utworzenia szkoły średniej w Strzyżowie w
związku z przepełnieniem gimnazjum w Rzeszowie, do którego do tej pory musieli
dojeżdżać, pragnący kontynuować naukę młodzi mieszkańcy naszego terenu10. Pomysł zyskał
poparcie m.in. posłów Sejmu Krajowego, tj. księży Feliksa Buchwalda i Karola Fischera z
Dobrzechowa. W 1905 r. Rząd Krajowy we Lwowie, biorąc pod uwagę przedłożone petycje,
zaproponował gminie miasta utworzenie w Strzyżowie szkoły średniej. Jednak ówczesny
Zarząd Gminy, obawiając się wydatków finansowych związanych z budową budynku
gimnazjalnego11, odpowiedział negatywnie na tę propozycję. Kiedy władze miejskie
uświadomiły sobie swój błąd (w tym czasie do życia powołano kolejne gimnazja m.in. w
Rzeszowie i Łańcucie), do Lwowa w 1908 r. z kolejną petycją, dotyczącą utworzenia
gimnazjum w Strzyżowie, udała się delegacja reprezentująca obywateli ziemskich oraz
mieszczan - zarówno narodowości polskiej, jak i żydowskiej12. Niestety, wówczas niczego
konkretnego nie uzyskano. Dopiero intensywne działania z lat 1910 - 1911, w tym wiec
obywatelski zwołany z inicjatywy burmistrza Stanisława Malanka, zawiązanie w 1911 r.
przez dra Zygmunta Tałasiewicza Społecznego Komitetu Budowy Gimnazjum, który „miałby
za zadanie rozwijać przy poparciu starosty strzyżowskiego Jana Różańskiego w całym
powiecie akcję na rzecz utworzenia w Strzyżowie szkoły gimnazjalnej”13 a także intensywne
starania podjęte przez burmistrza Strzyżowa dra Józefa Patryna - m.in. korespondującego w
tej sprawie z posłem Władysławem Jaworskim, Sejmem i Wydziałem Krajowym oraz Radą
Szkolną, a następnie jego pobyt we Lwowie na początku 1912 r. i rozmowy z posłami, a
przede wszystkim z Prezydentem Rady Krajowej drem Ignacym Dembowskim, zaowocowały
7
Por. G. Adamczyk, M. Stec Od jubileuszu do jubileuszu. Księga pamiątkowa Liceum Ogólnokształcącego w
Strzyżowie lata 1987 – 1997, Strzyżów 1997, s. 7. Po I rozbiorze Polski w 1774 r. cesarzowa Maria Teresa
wprowadziła w Galicji prawo, zgodnie z którym w każdej wsi i małym mieście winna powstać dwustopniowa
szkoła trywialna o trzyletnim cyklu nauczania, w większych miastach i w siedzibach władz obwodowych
organizowane być miały trzystopniowe, czteroletnie „szkoły główne”, w 1781 r. obowiązkiem szkolnym objęte
zostały wszystkie dzieci w wieku 6-12 lat; od 1826 r. również młodzież do 15 lat, a zgodnie z obowiązującym od
1787 r. prawem koszty utworzenia i utrzymania tych szkół ponosiła gmina, proboszcz i dziedzic wsi. [źródło:
www.wikipedia.org].
8
O programie nauczania, znaczeniu i działalności szkół ludowych na przykładzie istniejących na obszarze
dzisiejszej gminy Niebylec szeroko traktuje A. Chuchla w monografii Z dziejów parafii Niebylec (XV – XX w.),
Niebylec 2004, s. 127 i nast.
9
Por. np. A. Oliwińska Wacko, R. Wacko Dzieje Czudca, Rzeszów 2010, s. 201-205; S. Dędor Zarys dziejów
parafii w Grodzisku pod wezwaniem Niepokalanego Serca NMP, Grodzisko 2003, s. 180, T. Szetela op. cit.
10
Por. Karty z dziejów szkoły (1912 – 1987) [W:] 75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie
1912- 1987. Księga pamiątkowa pod redakcją Zygmunta Leśniaka i Józefa Nowakowskiego, Strzyżów 1987, s.
37 i nast.
11
Ocena dokonana w Sprawozdaniu Dyrekcyi Gimnzayum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w
Strzyżowie za rok szkolny 1916/17, Strzyżów 1917, s. 3.
12
Skład delegacji stanowili: hr. W. Michałowski z Dobrzechowa, dr I. Wołkowicki ze Strzyżowa, S. Dydyński z
Godowej, burmistrz R. Wyżykowski, aptekarz W. Zajączkowski, A. Kulon, F. Jezierski, H. Braw, M. Diamant.
75 lat Gimnazjum i Liceum … s. 38.
13
Tamże, s. 39.
2
postanowieniem o założeniu w Strzyżowie z początkiem roku szkolnego 1912/1913
prywatnego gimnazjum.
Jak piszą autorzy najbardziej rzetelnego, jak do tej pory, opracowania historii szkoły, które
ukazało się w księdze pamiątkowej wydanej z okazji jubileuszu 75-lecia gimnazjum i liceum:
„W związku z tym postanowiono zakupić grunt dwumorgowy, a posłowie obiecali postarać
się o wydatniejszą subwencję na ten cel. W rezultacie zakupiono pod gmach gimnazjalny
grunt stanowiący własność obywatela Goldberga, tzw. „Korpantówkę” (…). Grunt ten
zakupiono łącznie z zabytkowym „Dworkiem” o frontonie neoklasycznym za 43 800 koron.
Większą część tej kwoty pokrył z własnych funduszów dr Józef Patryn, dzięki czemu zasłużył
sobie na miano głównego fundatora szkoły gimnazjalnej w Strzyżowie.”14.
Młodzież Gimnazjum przed budynkiem Dworku – na gruncie zakupionym pod obiekty szkolne
[Fot. ze zbiorów LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie]
Warto podkreślić, że w skład Społecznego Komitetu Budowy Gimnazjum w 1911 r.
wchodzili mieszkańcy Strzyżowa, reprezentujący przekrój ówczesnej społeczności miasta i
powiatu: burmistrz dr Józef Patryn, dr Zygmunt Tałasiewicz, inspektor szkół Józef Chuchla,
Stanisław Rohrich, ksiądz Stanisław Kwieciński, Wojciech Malanek, Jakub Keh, Herman
Braw, Franciszek Jezierski, Roman Wyżykowski.
1 września 1912 r. naukę rozpoczęła pierwsza klasa Gimnazjum Realnego Miejskiego
w Strzyżowie. Pierwszym Kierownikiem Zakładu – jak określano gimnazjum - został erudyta
i pedagog „c.k. profesor gimn. w Jaśle”15 Karol Kramarczyk. Szkoła utrzymywana była przez
Radę Miasta i darczyńców prywatnych. Szczególną pomocą i wsparciem finansowym
14
Tamże.
Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnzayum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w Strzyżowie za rok szkolny
1916/17, Strzyżów 1917, s. 7.
15
3
wyróżnił się m.in. rejent Zygmunt Holcer, który na rzecz szkolnej biblioteki przekazał ok. 100
książek o charakterze naukowym. Pozytywna wizytacja prezydenta Rady Szkolnej Krajowej
sprawiła, że w 1913 r. Rada Miejska podjęła decyzję o rozpoczęciu na zakupionym placu
budowy nowego budynku z 4 salami lekcyjnymi. Inwestycję zakończono w czerwcu 1914 r.,
a na jej wyposażeniu dzięki ofiarności mieszkańców znalazły się potrzebne meble i pomoce
naukowe.
Rozwój placówki przerwał wybuch I wojny światowej, która nie ominęła także Strzyżowa.
Szkoła została przejęta na potrzeby wojska austriackiego, potem rosyjskiego i ponownie
austriackiego, które w budynku zorganizowały m.in. stajnię i „szpital” dla koni.
Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnzayum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w
Strzyżowie za rok szkolny 1916/17 wymienia 9 uczniów „zakładu” z klas od III do V
pełniących w 1916 r. służbę wojskową. Autor Sprawozdania… - zapewne sam Kierownik
Kramarczyk - z żalem stwierdza, że w pożodze wojennej: „zniszczało wszystko, co stanowiło
inwentarz szkolny, całe prywatne mienie kierownika zakładu, spalono ogrodzenia, ławki,
szafy, stoły, zniszczono bez śladu i na zawsze zbiory naukowe, bibliotekę, akta. Pozostała
tylko jedna, dosłownie jedna ławka, trochę obrazów zoologicznych i kilkanaście książek!”16
Dzięki wysiłkowi społeczeństwa Strzyżowa i władz miejskich, a także „dzięki łaskawej
życzliwości JWP. Prezydenta Dembowskiego i wyjątkowemu poparciu JWP. Radcy
Rzepińskiego”17 w sierpniu 1915 roku udało się reaktywować pracę gimnazjum. Wówczas w
szkole, której patronem został św. Alojzy Gonzaga18, w 5 klasach gimnazjalnych uczyło się
ponad 170 uczniów i pracowało 9 nauczycieli oraz tercjan (woźny). Wielką atrakcją, ale też i
przymusem z powodu letnich upałów, była nauka prowadzona na wolnym powietrzu w tzw.
amfiteatrze „wzniesionym przez uczniów z ziemi i kamieni” 19, jak również na drewnianych
ławkach w sadzie otaczającym szkołę. Poziom nauczania był wysoki i skupiał się przede
wszystkim na ukształtowaniu w młodych ludziach wartości humanistycznych, religijnych i
narodowych. Poza nauczaniem i wychowaniem władze szkolne dbały także o rozwój tężyzny
fizycznej i higieny uczniów m.in. poprzez pracę w ogrodzie i szczegółowo prowadzone
badania medyczne. Gimnazjaliści obowiązkowo musieli nosić mundur szkolny, a za złe
zachowanie odbywali nieraz surową karę karceru, trwającą nawet 8 godzin, choć warto
podkreślić, że w ocenie autora Sprawozdania… „Ideałem szkoły jako zakładu
wychowawczego, w przeciwieństwie do zakładu karnego, jest szkoła bez kary. Osobisty
16
Tamże, s. 4. I wojna światowa, a zwłaszcza pobyt na tym terenie wojsk rosyjskich przyczyniły się także do
upadku ważnego ośrodka ziemiańskiego, jakim w tym okresie był Dobrzechów, zarządzany w XIX w. najpierw
przez Koźmianów, następnie Michałowskich z tytułem hrabiowskim. W latach 1914 - 1916 spłonęły: bogato
wyposażony pałac wraz z biblioteką, zbudowany w latach 1903 – 1906, gorzelnia, cegielnia i inne zabudowania,
co zapoczątkowało sukcesywną dekompozycję wzorcowego wcześniej majątku. Por. T. Szetela Dzieje
Dobrzechowa. Opowieść o rodzinnej wsi, Rzeszów – Dobrzechów 2003, s. 210 – 219.
17
Tamże, s.15.
18
Obranie na patrona odrodzonego Gimnazjum Świętego katolickiego odzwierciedlało niewątpliwie atmosferę
wychowawczą i ambicje ówczesnej inteligencji, co przełożyło się na różnorodne inicjatywy w kręgu
społeczności szkolnej i wśród samej młodzieży, w tym działające stowarzyszenia, grupy wychowawcze i
samokształceniowe. Alojzy Gonzaga - Luigi Gonzaga – święty Kościoła katolickiego (ur. 9
marca 1568 w Castiglione delle Stiviere koło Mantui w Lombardii, zm. 21 czerwca1591 w Rzymie) – jeden z
najmłodszych kanonizowanych jezuitów. Pochodził z książęcej rodziny. Wstąpił do Towarzystwa Jezusowego
wbrew woli rodziców. Zmarł w wieku 23 lat, opiekując się chorymi w czasie panowania epidemii dżumy w
Rzymie. Jest patronem studentów. W okresie międzywojennym popularnością cieszyły się młodzieżowe
towarzystwa pod jego patronatem, zwane Alojzjanami.
19
Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnzayum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w Strzyżowie za rok szkolny
1916/17, Strzyżów 1917, s. 15.
4
wpływ nauczycieli i opieka nad młodzieżą zdziałać mogą bardzo wiele.”20 Pod koniec wojny
liczba klas wzrosła do siedmiu i trzeba było wynająć prywatne pomieszczenia w różnych
miejscach miasta z przeznaczeniem na sale lekcyjne.
W „Kartach z dziejów szkoły” autorzy podkreślają, że z jednej strony: „Proces wychowawczy
(…) rozwijany w pierwszych latach istnienia Gimnazjum, miał na celu ukształtowanie u
uczniów określonej skali wartości uniwersalnych i narodowych. Sprzyjał temu zamierzeniu
program i zestaw przedmiotów. Uczono wówczas m.in. języka polskiego, niemieckiego,
francuskiego, łaciny i greki (…), historii naturalnej, fizyki, gimnastyki, kaligrafii, historii,
geografii, matematyki, geometrii wykreślnej, religii, rysunków, chemii, archeologii.” W
ówczesnym programie edukacyjnym szkoły odnajdziemy jednak także - używając
współczesnego języka „innowacje pedagogiczne”, związane z teoriami Williama Morrisa
postulującego włączanie do stałej praktyki szkolnej naukę na wolnym powietrzu, kontakt z
naturą, nauczanie poprzez pracę. Co warto podkreślić stosowanie tych technik
pedagogicznych grono nauczycielskie poddawało okresowej ocenie, pod kątem osiąganych
efektów nauczania.21 Szkoła w Strzyżowie kształciła młodzież pochodzącą z różnych warstw
społecznych, narodowości i wyznań – skład jej uczniów odzwierciedlał wielonarodową i
różnorodną strukturę ówczesnej społeczności Strzyżowa i całego powiatu. W roku szkolnym
1916/1917 wg Sprawozdania… w „zakładzie” pobierało naukę 55 uczniów urodzonych w
„Strzyżowie i Przedmieściu Strzyżów”, 98 w „Galicji”, 3 w „innych krajach Monarchii”, 2 w
Ameryce. Wg „miejsca pobytu rodziców”: 67 pochodziło ze „Strzyżowa i Przedmieścia
Strzyżów”, 85 z powiatu strzyżowskiego, po 1 z powiatów: jasielskiego i krośnieńskiego, 3 z
rzeszowskiego. Szkoła kształciła dzieci i młodzież w wieku 11 – 19 lat, w tym m.in.: 49
synów włościan, 36 synów „urzędników i sług rządowych”, 26 synów „rzemieślników i
przemysłowców”, 11 „synów kupców”, 2 synów „właścicieli i dzierżawców dóbr” i in. W
przekroju narodowościowym i wyznaniowym w zakładzie pobierało naukę 156 Polaków i 2
Rusinów, 143 uczniów wyznania rzymsko – katolickiego, 2 wyznania grecko – katolickiego i
13 wyznania Mojżeszowego22.
Jak powyżej zostało wspomniane, walka o odzyskanie przez Polskę niepodległości z lat 1914
- 1918 prowadzona była także przez nauczycieli i uczniów strzyżowskiego gimnazjum –
niektórzy z nich oddali Ojczyźnie najwyższą wartość – swoje życie. W związku z małą
liczebnością uczniów w tym okresie (walka na frontach I wojny światowej i duży pomór w
wyniku epidemii grypy) nauka w niektórych klasach przerwana została na pewien czas. W
1920 r. na fali patriotycznego uniesienia kilkunastu uczniów gimnazjalnych wstąpiło w
szeregi armii, by znów walczyć o wolną Ojczyznę. Jedni kierowali się na Wschód, biorąc
udział w wojnie polsko – bolszewickiej, inni zaś na Zaolzie, gdzie toczono bój z Czechami o
polskie ziemie. Wielu młodych, strzyżowskich uczniów na polu walki odznaczyło się
walecznością i męstwem, byli też tacy, którzy polegli na polu chwały, w tym m.in.
szesnastoletni ochotnik z Dobrzechowa, uczeń czwartej klasy gimnazjum Bolesław Klimek i
Bogumił Taub23.
Tymczasem życie szkolne zaczęło wracać do normy. Pierwszy egzamin maturalny odbył się
w strzyżowskim Gimnazjum w dniach 27 i 28 maja 1920 roku. Zdało go jedenastu
abiturientów, w tym trzech z wyróżnieniem. W maju 1923 r., w związku z pobytem w
20
Tamże, s. 25. Dalej jednak czytamy: „Zakład nasz niedaleko odbiegł od tego ideału: w b. r. sz. tylko 4
uczniów karanych było karcerem: jedna 6-cio i 8-mio, trzech 2-godzinnym karcerem”.
21
75 lat Gimnazjum i Liceum …, s. 43 – 45.
22
Sprawozdanie …, s. 30 – 31.
23
75 lat Gimnazjum i Liceum …, s. 50.
5
Strzyżowie premiera rządu polskiego Wincentego Witosa Komitet Gimnazjalny podjął
starania o upaństwowienie szkoły. Niestety - ciężkie położenie kraju, dewaluacja waluty oraz
odejście ze stanowiska Kierownika Karola Kramarczyka - spowodowały, że przedsięwzięcie
to zakończyło się niepowodzeniem. W tym też roku, w oparciu o bazę lokalową Gimnazjum,
powstało Żeńskie Seminarium Nauczycielskie, działające do 1926 r. Jego Dyrektorem była
zasłużona dla miejscowej oświaty Maria Pitera.
W 1925 roku szkoła zmieniła nazwę na Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne, które pod tą
nazwą funkcjonowało do 1945 r. Dyrektorem w 1926 r. został Franciszek Paczosa
kontynuujący starania o upaństwowienie szkoły. Za jego kadencji dobudowano piętrowe
skrzydło budynku, dzięki czemu w jednym miejscu udało się skupić młodzież, uczącą się do
tej pory w różnych punktach miasta. Szkoła w Strzyżowie stała się ośrodkiem życia
kulturalnego za przyczyną działającej przy bibliotece szkolnej tzw. „Czytelni”, zajmującej się
organizowaniem imprez patriotycznych, sportowych i kulturalnych. O wychowanie
młodzieży w duchu tradycyjnych wartości dbało religijne stowarzyszenie „Sodalicja
Mariańska” założone w 1924 r. przez ks. Franciszka Bardzika, o rozwój tężyzny fizycznej i
krzewienie uczuć patriotycznych organizacja harcerska zainicjowana przez Zbigniewa
Sroczyńskiego a powołana do życia w 1932 r. przez Juliana Fica a także założona w 1934 r. z
inicjatywy prof. Ludwika Bojczuka „Straż Przednia”.
Uroczystość 20-lecia Miejskiego Gimnazjum Koedukacyjnego w Strzyżowie. Na zdjęciu m.in. burmistrz Józef
Patryn, pierwszy Dyrektor szkoły Karol Kramarczyk i aktualny Dyrektor (1932 r.) Władysław Żebrowski
[Fot. ze zbiorów LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie]
W 1928 r. Dyrektor Franciszek Paczosa, posądzany o lewicowe sympatie oraz obciążany
odpowiedzialnością za duże wydatki i wzrost kosztów rozbudowy szkoły, po przegranym
procesie z władzami miasta opuścił Strzyżów. Jego miejsce zajął płk. Władysław Żebrowski,
6
który jako wybitny polonista i żarliwy „piłsudczyk”, dbał o wysoki poziom wychowania
młodzieży w duchu patriotycznym. Będąc także byłym komendantem Korpusu Kadetów
Lwowskich, przyczynił się do rozwoju sportu w naszym regionie. Za jego czasów szkoła
hucznie świętowała jubileusz 20-lecia działalności. W 1937 r., mimo zasług dla rozwoju
strzyżowskiego szkolnictwa, został zwolniony na skutek niedociągnięć finansowych i skarg
natury moralnej. Jego miejsce zajął i piastował do wybuchu II wojny światowej Roman
Dragan - prof. literatury ze Lwowa. W 1938 roku młodzież Gimnazjum otrzymała
ufundowany ze składek społecznych, pięknie zdobiony, przetykany złotem sztandar szkolny,
którego pierwszym chorążym był przyszły pisarz, piewca ziemi strzyżowskiej i powstania
wielkopolskiego Gerard Górnicki.
Wraz z wybuchem II wojny światowej szkoła przestała istnieć, a budynek podczas okupacji
niemieckiej został zamieniony na obiekt wojskowy. Nie zaprzestano jednak nauki, która od
tej pory odbywała się w konspiracji. Jedną z głównych inicjatorek tajnego nauczania była
uzdolniona w zakresie matematyki absolwentka strzyżowskiego gimnazjum i Uniwersytetu
Jagiellońskiego – Anna Hajduk. Rolę szkoły pełnił położony nad Wisłokiem jej dom rodzinny
- sławna "Hajdukówka" oraz domy prywatne uczniów. Pierwsze zajęcia w tym trybie
nauczania przeprowadzono we wrześniu 1940 roku. Lekcje odbywały się według
przedwojennego programu, z wyłączeniem przedmiotów sprawnościowych tj.: zajęć
praktycznych, wychowania fizycznego, przysposobienia wojskowego, śpiewu i rysunków.
Tajne nauczanie, oprócz przekazania młodzieży określonej wiedzy, miało także na celu
wychowanie w duchu patriotyzmu i poczucia odpowiedzialności za swe czyny. W końcowym
okresie wojny rozpoczęto egzaminy wyjazdowe z zakresu gimnazjum w różnych
miejscowościach naszego powiatu. Z kolei egzaminy licealne i maturalne odbywały się
najczęściej w domu Anny Hajduk24.
Dla Strzyżowa okupacja niemiecka zakończyła się z początkiem sierpnia 1944 roku, kiedy to
oddziały Armii Czerwonej wyparły Niemców z miasta. 2 września 1944 roku Zarząd Miejski,
któremu podporządkowana była szkoła, dokonał oficjalnego rozpoczęcia roku szkolnego.
11 września rozpoczęła się regularna nauka w lokalach wynajętych w różnych punktach
miasta, gdyż w budynku gimnazjum powstał jeden z przyfrontowych szpitali. 3 grudnia 1944
r. młodzież z rąk Pani Dyrektor Anny Hajduk otrzymała zweryfikowane świadectwa i
dyplomy maturalne. W bezpośrednio powojennych latach struktura szkoły i jej program nie
uległy daleko idącym zmianom. Nadal obowiązywał stopień gimnazjalny (zakończony małą
maturą), po którym trzeba było ukończyć liceum i przystąpić do egzaminu w zakresie tzw.
dużej matury.
12 grudnia 1945 roku na podstawie aktu darowizny szkoła przeszła na własność państwa i
zaczęła funkcjonować jako Państwowe Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne w Strzyżowie.
Rok wcześniej rozpoczęła działalność druga na obszarze obecnego powiatu strzyżowskiego
ogólnokształcąca szkoła średnia: Samorządowe Gimnazjum Koedukacyjne w Czudcu25.
Nowa rzeczywistość społeczna i polityczna powoli odciskała coraz większe piętno na
działalności placówek oświatowych. Z jednej strony starano się objąć edukacją i
preferencjami biedną młodzież wiejskiego pochodzenia. Przejawiało się to w strzyżowskiej
24
„Tajne komplety” jak określano tajne nauczanie w okresie okupacji niemieckiej w zakresie szkolnictwa
powszechnego odbywały się w różnych miejscowościach, praktycznie na obszarze całego powiatu
strzyżowskiego, nawet w warunkach leśnych (wg relacji uczestników) a opiekę nad nim sprawował ośrodek
strzyżowski kierowany przez Annę Hajduk. Por. S. Gawęda Tajne szkolnictwo w latach 1939 – 1944 [W:] Studia
nad dziejami Strzyżowa i okolic, [red.] S. Cynarski Rzeszów 1980, s. 290 – 292.
25
Por. M. Złotek 50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu, Rzeszów 1995, s. 15.
7
szkole szczególnie w licznych zwolnieniach z opłat za naukę. Postępującej integracji uczniów
i nauczycieli, sprzyjały m.in.: opłatki, jasełka, zabawy a także działalność harcerskiego teatru,
występy chóru, orkiestry i zespołów tanecznych, jak również kółek przedmiotowych. Z
drugiej strony powojenne lata były początkiem determinowanych indoktrynacyjną polityką
państwa komunistycznego zmian w nauczaniu i wychowaniu młodzieży. Promowane
wcześniej tradycyjne wartości i świeże wspomnienia doświadczeń wojennych nie sprzyjały
bezkrytycznemu przyjęciu przez społeczność szkolną nowej rzeczywistości politycznej.
Dlatego też, aby wpoić nowy model wychowania i kształcenia, strzyżowska szkoła została
poddana ścisłemu nadzorowi Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W
tym duchu dokonano też zmian kadrowych. W 1947 r. Anna Hajduk została przeniesiona do
Dębicy (później pracowała m.in. w LO w Czudcu), a jej miejsce zajął Edward Olszewski.
Stopniowo ograniczona została działalność księży, aż do całkowitego wykluczenia nauczania
religii ze szkół w 1961 r.26 Nauczanie to jednak nadal się odbywało w budynkach
strzyżowskiej parafii pw. Bożego Ciała i Niepokalanego Poczęcia NMP..
W latach szkolnych 1948/49 –1955/56 szkoła w Strzyżowie funkcjonowała pod nazwą
Państwowe Gimnazjum i Liceum Stopnia Licealnego. W powojennym programie
szkolnym pojawiły się nowe elementy, takie jak: obchody rocznicy Rewolucji
Październikowej, uroczystości urodzin i śmierci Włodzimierza Lenina czy akademie
poświęcone Armii Czerwonej. Zaczęły powstawać szkolne koła Towarzystwa Przyjaźni
Polsko – Radzieckiej i Służby Polsce. Te nowe: świeckie i ateistyczne ideały i formy życia
nie licowały z przedwojenną tradycją wychowawczą szkoły, trudno się więc dziwić, że były
nie do zaakceptowania dla części nauczycieli i uczniów, zwłaszcza tych, którzy związani byli
z konspiracją – Armią Krajową i Batalionami Chłopskimi. Wychowana w duchu głębokiego
patriotyzmu młodzież szkolna, z tradycyjnie wpajanymi w rodzinach zasadami katolickimi
nie mogła pogodzić się ze zniewalaniem naszego kraju przez nowego okupanta (Związek
Sowiecki) oraz z systematycznie wprowadzanymi zmianami, mającymi na celu
zniekształcenie historii i ośmieszenie najszlachetniejszych ideałów narodowych i religijnych.
Czarę goryczy przelała wprowadzona w 1949 r. reforma przekształcająca Związek
Harcerstwa Polskiego na wzór sowieckich pionierów.
Te nasilające się tendencje stanowiły tło dla podjęcia przez grupę uczniów strzyżowskiego
Liceum i działającego w tym czasie Liceum Administracyjno – Handlowego: Eugeniusza
Szczepankiewicza, Tadeusza Nowaka, Kazimierza Łyszczarza, Jerzego Żeglina, Jana
Prokopowicza i in. decyzji o powołaniu do życia 1 września 1949 r. konspiracyjnej
organizacji młodzieżowej. Nadając jej nazwę Demokratyczna Armia Krajowa, założyciele
podkreślili jej demokratyczne kierownictwo i kontynuowanie chlubnej tradycji Armii
Krajowej. Dowódca organizacji Eugeniusz Szczepankiewicz, który przyjął pseudonim „Żak”
– wówczas uczeń Liceum, później więziony i dyskryminowany przez komunistyczne władze,
mimo to jednak wybitny matematyk związany ze środowiskiem naukowym Wrocławia, z
dokonaniami w zakresie probabilistyki uznawanymi na całym świecie i tytułem profesorskim
26
Stało się to na mocy art. 2 uchwalonej 15 lipca 1961 r. ustawy o rozwoju systemu oświaty. (Por. Ł. Marek
Szkolny eksperyment towarzysza Wiesława, Instytut Pamięci Narodowej/ oddział w Katowicach – artykuł w
wersji internetowej zamieszczony na stronie www.rp.pl). Już jednak od 1947 r. władze komunistyczne, pomimo
przyjmowanych porozumień z Kościołem wywierały coraz większą presję na placówki edukacyjne i pracujące w
nich osoby duchowne, dążąc do ateizacji nauczania i wychowania. Akcja ta przejawiała się poprzez sukcesywne
usuwanie symboli religijnych ze szkół – „dekrucyfikację” - przejmowanie przez państwo i stowarzyszenia
świeckie szkół i placówek wychowawczych prowadzonych do tej pory przez podmioty religijne, represje wobec
duchownych i katechetów. W tej atmosferze – mimo chwilowej „odwilży” 1956 r. w różnych regionach w
różnym czasie dochodziło do usuwania religii ze szkół. Niektóre relacje wskazują, ze na naszym terenie po
podjętych próbach w latach 1950 – 1954 ostatecznie nastąpiło to w 1960 r.
8
przyznanym dopiero w 1987 r. - tak charakteryzował w 1950 r. podczas prowadzonego przez
funkcjonariuszy UB śledztwa założenia ideowe DAK: „Pierwszym i zasadniczym celem
zorganizowania tajnej organizacji była chęć zaimponowania samemu sobie, jakiś pęd do
zdobycia nierealnej pozycji w społeczeństwie. Chcieliśmy budować Polskę demokratyczną i
silną. Siła jej miała polegać na drobnej własności prywatnej i przez bogacenie się drobnych
właścicieli (…) miał wzrastać dobrobyt państwa. Drugim celem była chęć i dążność do
pogodzenia interesów państwa z Kościołem katolickim. (…) Przy zakładaniu organizacji w
listopadzie 1949 roku organizacja nie miała kierunku żadnego (…) Wiedzieliśmy tylko, że
trzeba walczyć, ale z kim i o co, nie wiedzieliśmy. Walka nasza nie miała opierać się na
mordach i rabunkach, lecz na mozolnej pracy, która miała podnieść nasze państwo
gospodarczo.”27
Jan Prokopowicz w monograficznej publikacji „Młodość zdeptana lecz nieujarzmiona.
Demokratyczna Armia Krajowa w latach 1949 - 1955” zawierającej m.in. autentyczne
wspomnienia członków organizacji – zarówno z okresu jej działalności, jak i późniejszego
śledztwa, procesu i lat spędzonych w więzieniach PRL, pisze o jej ideowym obliczu w
następujący sposób: „Swoje zaangażowanie w DAK traktowaliśmy jako obowiązek w
przeciwstawianiu się ogromnej fali zniewolenia naszego narodu, dokonywanego w dużej
części przez samych Polaków, wciągniętych w orbitę działania potężnego, totalitarnego
ustroju, narzuconego naszemu krajowi przez Związek Radziecki. W tej nierównej walce nie
można było nam zarzucić jednego: że brakowało nam odwagi i serca do tej ciężkiej i bardzo
niebezpiecznej pracy, do której uparcie nas pchała młodzieńcza miłość do matki Ojczyzny i
chęć ratowania jej wolności.”28 Po ośmiu miesiącach intensywnej działalności organizacja
została zdekonspirowana i rozbita przez UB. Spośród grupy DAK liczącej wówczas 44 osoby,
33 zostały aresztowane29, w tym 9 uczniów i nauczyciel Gimnazjum i Liceum Tadeusz
Markowicz pod zarzutem uprawiania antypaństwowej konspiracji. Aresztowano także
uczennice i uczniów Liceum Administracyjno - Handlowego w Strzyżowie oraz nauczyciela
tej szkoły Kazimierza Koczelę. Komunistyczny sąd skazał uczniów na kary od 5 do 10 lat
więzienia, a nauczycieli, którym zarzucono „przywództwo duchowe”, na karę od 1 do 2,5
roku więzienia. W 1956 roku wszyscy zostali zrehabilitowani. 1 września 1994 r. – w 45
rocznicę powstania organizacji - żyjący członkowie DAK przekazali dla Zespołu Szkół w
Strzyżowie ufundowany przez siebie i poświęcony podczas uroczystej Mszy Św. sztandar
organizacji oraz pamiątkową tablicę, którą zamontowano na ścianie frontowej przy wejściu
do budynku obecnego Liceum. Pięć lat później zaś, w 50 – rocznicę powstania DAK obok
popiersia patrona szkoły Adama Mickiewicza wmurowano pamiątkową tablicę.
27
B. Wójcik Niepodległościowe organizacje młodzieżowe na Rzeszowszczyźnie w latach 1944 – 1956, Rzeszów
2009, s. 110.
28
J. Prokopowicz Młodość zdeptana lecz nieujarzmiona. Demokratyczna Armia Krajowa w latach 1949 – 1955,
Rzeszów 2008, s. 165.
29
Wg osobistej relacji J. Prokopowicza.
9
Jan Prokopowicz przekazuje sztandar Demokratycznej Armii Krajowej uczniom Zespołu Szkół w Strzyżowie
[Fot. ze zbiorów J. Prokopowicza]
W 1951 roku funkcję dyrektora, po rocznej działalności na tym stanowisku Józefa Kosiaka,
objął Karol Ryndak. Od roku szkolnego 1956/57 szkoła nosi nazwę Liceum
Ogólnokształcące w Strzyżowie. Energia i dobre stosunki Dyrektora Ryndaka z ówczesnymi
władzami politycznymi i administracyjnymi sprawiły, że na parterowym budynku gimnazjum
dobudowano piętro z przeznaczeniem na: sekretariat, kancelarię, dużą salę fizyczną z
zapleczem oraz 3 - pokojowe mieszkanie dla dyrektora szkoły.
W 1962 r. uroczyście obchodzono jubileusz 50-lecia istnienia szkoły, w ramach którego m.in.
odsłonięto tablicę ku czci wybitnego farmaceuty mieszkającego w Strzyżowie - Wilhelma
Zajączkowskiego. W 1964 r. otwarto nowy internat szkolny, a w dwa lata później obok
budynku Liceum stanął nowo zbudowany obiekt Technikum Ekonomicznego i Zasadniczej
Szkoły Handlowej. Mieściło się w nim 10 sal lekcyjnych, biblioteka oraz gabinet lekarski i
stomatologiczny. W roku 1966 przeprowadzono kapitalny remont istniejącego budynku
liceum: wykonano centralne ogrzewanie, instalację wodociągową, sanitariaty,
zmodernizowano wejście do szkoły. W roku następnym do użytku oddana została duża hala
sportowa wraz z pięcioma salami lekcyjnymi. W 1970 roku Dyrektor Ryndak odszedł na
emeryturę, a jego miejsce zajął Eligiusz Marcinkowski, który w ciągu dwuletniej kadencji
powiększył posesję szkolną oraz urządził boisko i tereny zielone. Dalszej rozbudowy szkoły
dokonano już za kadencji Dyrektora Mieczysława Cynarskiego. W ciągu trzech lat, tj. w
latach 1976 – 1979 wybudowany został dwupiętrowy budynek z bogatym jak na ówczesne
czasy zapleczem dydaktycznym: aulą, stołówką, biblioteką, szatniami i trzema mieszkaniami
dla nauczycieli.
10
Rok 1976. Prace w ramach „czynu społecznego” uczniów i nauczycieli podczas budowy
nowego obiektu – obecnego budynku LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie
[Fot. ze zbiorów LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie]
W 1977 r. istniejące w Strzyżowie Liceum Ogólnokształcące, Technikum Ekonomiczne i
Zasadnicza Szkoła Handlowa oraz Liceum Ekonomiczne, Liceum Zawodowe, Liceum
Rolnicze i Zasadnicza Szkoła Zawodowa weszły w skład utworzonego Zespołu Szkół w
Funkcję
dyrektora
placówki
powierzono
Dyrektorowi
Liceum
Strzyżowie.
Ogólnokształcącego Mieczysławowi Cynarskiemu, a zastępcy - Antoniemu Wójcikowi.
Między budynkami szkolnymi urządzono trzy asfaltowe boiska sportowe i kort tenisowy, a
pod koniec lat osiemdziesiątych rozpoczęto budowę Domu Nauczyciela. W 1987 r.
zarządzeniem Kuratora Oświaty i Wychowania w Rzeszowie Liceum Ogólnokształcącemu
w Strzyżowie, po konsultacji z młodzieżą, na wniosek Dyrekcji Szkoły nadano imię
wielkiego polskiego poety Adama Mickiewicza. Uroczystość ta odbyła się w trakcie
obchodów 75-lecia Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego30. Od tamtej pory szkoła
funkcjonuje pod nazwą Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Strzyżowie.
30
Obchody jubileuszowe 75-lecia były ważnym wydarzeniem nie tylko dla samej szkoły, ale dla całego
lokalnego środowiska. Przygotowana z tej okazji publikacja pod kierownictwem Zygmunta Leśniaka i Józefa
Nowakowskiego 75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie 1912- 1987. Księga pamiątkowa
pod redakcją Zygmunta Leśniaka i Józefa Nowakowskiego, Strzyżów 1987, stanowi nie tylko upamiętnienie
wydarzeń jubileuszowych, ale również jest wartościową syntezą łączącą szczegółowo odtworzone dzieje szkoły
z lokalną historią Strzyżowa i okolic.
11
Obchody 75-lecia Gimnazjum i Liceum w Strzyżowie
[Fot. ze zbiorów LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie]
Przez kolejne dziesięciolecia po II wojnie światowej lokalne życie szkolne odzwierciedlało
ogólnonarodowe tendencje i nastroje. Kolejne pokolenia uczniów i nauczycieli coraz rzadziej
wspominały chlubną tradycję okresu przedwojennego, a narzucany odgórnie i ściśle
kontrolowany program wychowawczy i edukacyjny miał za zadanie sprzyjać indoktrynacji
komunistycznej. Tradycja lokalnej społeczności, jej religijność i silny związek z Kościołem
katolickim, a także liczne kontakty z emigracją, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych,
pozwoliły jednak zarówno nauczycielom jak i uczniom szkoły zachować sporą dozę realnego
dystansu do oficjalnie dominującej ideologii, niektórzy nauczyciele zaś co bardziej zaufanym
uczniom potrafili przekazać prawdę o zbrodni katyńskiej, podporządkowaniu PRL Związkowi
Sowieckiemu, bohaterach Armii Krajowej itp. elementy wiedzy nie przystające do oficjalnej
propagandy, za co niejednokrotnie groziły poważne konsekwencje. Nie ustała też nauka
religii, którą kontynuowano poza szkołą: w domach prywatnych, budynkach parafialnych i w
innych miejscach.
W okresie powojennym oprócz coraz powszechniejszego szkolnictwa ogólnokształcącego na
obszarze powiatu rozwijało się także szkolnictwo zawodowe z najdłużej działającymi
ośrodkami w Strzyżowie i Czudcu obejmującymi kształcenie w różnych zawodach na
poziomie zasadniczym zawodowym i średnim technicznym. Szkoły różnych typów na mocy
dominujących wówczas tendencji centralizacyjnych były łączone w duże zespoły szkół
obejmujące zarówno szkoły ogólnokształcące, jak i szkoły zawodowe31. Nacjonalizacja i
parcelacja majątków ziemskich po 1945 r. – nieraz kwitnących pod wieloma względami – jak
31
M. Złotek podaje nawet, że czudeckie liceum w latach 1976 -1981zostało połączone ze Zbiorczą Szkołą
Gminną w Czudcu stopnia podstawowego. M. Złotek 50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu, Rzeszów
1995, s. 20.
12
chociażby dobra Mycielskich w Wiśniowej – spowodowała konieczność zagospodarowania
opuszczonych przez właścicieli budynków32. Niektóre z nich uległy powolnej dewastacji,
inne wykorzystano dla celów oświatowych – jak dwór Uznańskich w Czudcu na potrzeby
powstającej szkoły średniej, przejściowo dwór Mycielskich w Wiśniowej czy Jarochowskich
w Babicy. W najlepszym stosunkowo stanie zachowały się dwory w Strzyżowie
(Wołkowickich – Konopków i Dydyńskich) oraz Żyznowie zaadaptowane m.in. na domy
dziecka (Strzyżów i Żyznów) oraz dom pomocy społecznej (Babica) funkcjonujące obecnie
jako jednostki organizacyjne samorządu powiatowego w Strzyżowie. W okresie powojennym
na obszarze obecnego powiatu strzyżowskiego powstały też nowe placówki edukacyjne
oferujące kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. W 1968 r. w Wysokiej
Strzyżowskiej utworzono Państwowy Zakład Wychowawczy33, który w 1982 r. zmienił
nazwę na Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy, a w 1996 r. został przeniesiony do
Strzyżowa, zajmując obiekt internatu rozbudowanego w 1973 r.34 dla potrzeb Liceum
Ogólnokształcącego w Strzyżowie. Z kolei w latach 70 –tych XX w. środowisko frysztackie
prowadziło starania o utworzenie liceum ogólnokształcącego wraz z internatem w tej
miejscowości, które miało rozpocząć funkcjonowanie w 1979 r. Ostatecznie zamiast liceum w
1983 powstał Państwowy Zakład Wychowawczy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej,
który w 1984 zmienił nazwę na Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy we Frysztaku35,
a obecnie wraz z ośrodkiem w Strzyżowie jest jedną z placówek edukacyjnych prowadzonych
przez Powiat Strzyżowski.
Tak jak dla całego Narodu, także dla naszej społeczności przełomowy okazał się rok 1978 i
wybór metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły na stolicę Piotrową. Kolejne
pielgrzymki Ojca Św. Jana Pawła II do Ojczyzny budziły nadzieję na odzyskanie utraconej
wolności, podnosiły przechowywaną w sercu, ale wykluczaną w oficjalnym życiu
państwowym i edukacyjnym wiarę na nowe, wysokie miejsce, ukazując też wielkość i siłę
Narodu gromadzącego się na wielkich manifestacjach religijnych i patriotycznych podczas
papieskich pielgrzymek, całkowicie poza a nawet wbrew politycznej i państwowej władzy. W
tych wydarzeniach uczestniczyli też nauczyciele i uczniowie strzyżowskiego Liceum. Nowa
nadzieja, która wyrosła w roku 1980 wraz z powstaniem ruchu Solidarności znalazła swoje
miejsce również w lokalnej społeczności ziemi strzyżowskiej – nie istniał bowiem już
wówczas w rozumieniu administracyjnym powiat strzyżowski, zlikwidowany formalnie wraz
z innymi powiatami w 1975 r.
W 1980 i w 1981 r. r. powstało na tym terenie wiele komórek Niezależnego Samorządnego
Związku Zawodowego Solidarność oraz NSZZ Solidarność Rolników Indywidualnych. W
strzyżowskiej szkole z Solidarnością związali się m.in. nauczyciele tacy jak Władysław
Kmieć, Jan Przybyła, Adam Łyko i in. Krótki „sen o wolności” przerwało wprowadzenie 13
grudnia 1981 r. stanu wojennego, w wyniku czego m.in. do szkół i administracji terenowej
wysłano przedstawicieli wojska, mających za zadanie nadzorowanie pracy poszczególnych
jednostek. Spośród strzyżowskich nauczycieli internowany został Władysław Kmieć –
żołnierz Armii Krajowej i Sybirak, aktywnie działający dla rozwoju ruchu „Solidarności” na
obszarze powiatu.
32
Por. F. Kotula Wiśniowa 19.VI.45, Smutne czasy sierpień – wrzesień (1945) [W:] „Barbizon wiśniowski”.
Mecenat artystyczny Mycielskich w Wiśniowej 1867 – 1939. Pamiętnik wystawy pod redakcją Teresy Szeteli –
Zauchowej, Rzeszów 1997, s. 133 -135.
33
Por. www.sosw.lap.pl
34
75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego … s. 117.
35
Por. www.sosw-frysztak.strzyzowski.pl.
13
Okres stanu wojennego i lat następnych – do 1989 r. przebiegał w szkole spokojnie. Dopiero
rok 1989 przyniósł ważne zmiany: powołany przy Lechu Wałęsie Komitet Obywatelski
przygotował częściowo wolne wybory, w wyniku których powstał pierwszy,
niekomunistyczny polski rząd po II wojnie światowej z premierem Tadeuszem Mazowieckim
na czele. Komitet Obywatelski miał swoje oddziały na poziomie regionalnym i lokalnym. W
Strzyżowie jego Przewodniczącym został nauczyciel Tadeusz Marek, który w 1991 r. objął
stanowisko Dyrektora Zespołu Szkół, funkcję zastępców pełnili zaś w tym czasie: Zofia
Zając, Maria Charzewska, Kazimierz Tokarski, Tadeusz Mazur.
Odzyskanie niepodległości przez Polskę oraz związana z demokracją decentralizacja
zarządzania publicznego sprawiła, że w 1990 r. w wyniku reformy ustrojowej i
administracyjnej Państwa i pierwszych po II wojnie światowej wolnych wyborów powstały
samorządy gmin, a w 1999 r. samorządy powiatów i województw. W 1990 r. po 29 latach
nieobecności do szkół przywrócono nauczanie religii. W 1996 r. gminy przejęły prowadzenie
szkół podstawowych, w 1998 r. zaś zmieniono dotychczasowy dwuszczeblowy system
szkolnictwa (szkoły podstawowe – szkoły ponadpodstawowe) na system trójszczeblowy
(szkoły podstawowe – gimnazja – szkoły ponadgimnazjalne). Od 1999 r. samorządy gmin
wypełniają funkcję organów prowadzących szkoły podstawowe i gimnazja, samorządy
powiatowe zaś prowadzą szkoły ponadgimnazjalne. Do 1 stycznia 1999 r. Liceum
Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Strzyżowie funkcjonujące w ramach Zespołu Szkół
podlegało administracji rządowej – Kuratorium Oświaty i Wychowania w Rzeszowie. W tym
okresie szkoła obchodziła m.in. jubileusz 85 - lecia działalności, który był okazją do
spotkania absolwentów i podkreślenia jej roli w lokalnym i regionalnym środowisku36.
1 stycznia 1999 roku prowadzenie szkół ponadpodstawowych przejęły restytuowane
samorządy powiatowe. Tym samym Zespół Szkół w Strzyżowie stał się jednostką
organizacyjną powstałego wówczas samorządu powiatowego w Strzyżowie, obejmującego
obszar pięciu gmin: Czudec, Frysztak, Niebylec, Strzyżów i Wiśniowa, zamieszkały przez
ponad 60 tys. mieszkańców. Wskutek wprowadzonej reformy systemu edukacji od 1 września
2002 r., w strzyżowskim Zespole Szkół zaczęły funkcjonować następujące typy szkół: 3letnie liceum ogólnokształcące, 3-letnie liceum profilowane, 4-letnie technika oraz 2 i 3 letnia zasadnicza szkoła zawodowa. W nowej, samorządowej rzeczywistości szkoła przeszła
liczne zmiany: od 1999 r. w ramach Zespołu Szkół powstały nowe typy i kierunki
kształcenia: liceum techniczne, liceum agrobiznesu, uzupełniające liceum ogólnokształcące,
technika: mechaniczne, spożywcze, handlowe i technologii drewna oraz szkoła policealna
kształcąca młodzież w zawodzie technik – informatyk i technik obsługi turystycznej. W latach
1998 – 1999, po objęciu stanowiska Burmistrza Strzyżowa przez Tadeusza Marka funkcję
Dyrektora Zespołu Szkół pełniła Zofia Zając, a w 1999 r. Dyrektorem został Andrzej
Kruczek, który stanowisko to sprawował do 2008 roku. W październiku 2002 r. odbyły się
uroczystości związane z 90-leciem działalności Gimnazjum i Liceum w Strzyżowie, a 17
listopada 2007 r. obchody 95-lecia Gimnazjum i Liceum37. Pierwszym Starostą odrodzonego
Powiatu Strzyżowskiego wybrany został w 1998 r. nauczyciel języka polskiego w Zespole
Szkół w Strzyżowie Robert Godek.
Nowy rozdział w historii strzyżowskiej oświaty otworzyła uchwała nr XXI/158/2008 Rady
36
Z tej okazji wydana została publikacja G. Adamczyk, M. Stec Od jubileuszu do jubileuszu. Księga
pamiątkowa Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie lata 1987 – 1997, Strzyżów 1997.
37
Częścią obchodów jubileuszowych było także wydanie publikacji 90 lat Gimnazjum i Liceum
Ogólnokształcącego w Strzyżowie (1912 – 2002), Strzyżów 2002 oraz Po Jubileuszu. Publikacja z okazji
Jubileuszu 95 –lecia Gimnazjum i Liceum w Strzyżowie, Strzyżów 2008.
14
Powiatu w Strzyżowie z dn. 30 czerwca 2008 r., na mocy której od 1 września 2009 r., ze
struktur Zespołu Szkół wydzielono Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w
Strzyżowie, przywracając tym samym po ponad trzydziestu latach samodzielność tej placówki
edukacyjnej. Z dniem 1 września 2008 r. funkcję Dyrektora LO objął mgr Zbigniew
Hołówko, funkcję Zastępcy Dyrektora zaś mgr Zofia Zając. Zespół Szkół na mocy uchwały
XLVIII/340/10 Rady Powiatu w Strzyżowie z dnia 08.08.2010 r. przyjął nazwę: Zespół Szkół
Technicznych w Strzyżowie, nawiązując do tradycji kształcenia zawodowego na poziomie
średnim na naszym terenie, co szczególnie zostało zaakcentowane podczas jubileuszu 50 –
lecia Technikum i Liceum Ekonomicznego w Strzyżowie w 2011 r.38 Pierwszym Dyrektorem
Zespołu Szkół Technicznych został mgr inż. Adam Witek – dotychczasowy Zastępca
Dyrektora LO, funkcję Zastępcy Dyrektora objęła zaś mgr Ewa Konieczkowska. Uchwałą
Rady Powiatu nr XXXIII/226/2009 z dnia 26 maja 2009 roku utworzono z dniem 1 sierpnia
2009 roku także Powiatowy Zespół Ekonomiczno - Administracyjny Szkół, który zapewnia
obsługę obu jednostkom oraz Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Strzyżowie.
Funkcję Dyrektora PZEAS pełni mgr Wanda Świerad. Przejęcie prowadzenia szkół przez
samorządy doprowadziło do szybkiej poprawy ich bazy materialnej. Samorząd powiatowy w
Strzyżowie od 1999 r. na modernizację i wyposażenie budynków szkolnych, w tym budynku
LO w Strzyżowie, przeznaczył ponad 4 mln zł., do czego walnie przyczynił się nadzorujący z
ramienia Zarządu Powiatu w kolejnych kadencjach jednostki oświatowe Wicestarosta, a w
latach 2005 – 2006 Starosta Strzyżowski mgr Jan Stodolak, mający za sobą wieloletnie
doświadczenie pracy w Kuratorium Oświaty w Rzeszowie. Środki te pozwoliły na niemal
całkowite odnowienie sal lekcyjnych, obiektów szkolnych, zakup nowoczesnych pomocy
dydaktycznych, modernizację zaplecza edukacyjnego.
Budynek Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Strzyżowie w 2011 r.
38
Por. 50 lat Technikum Ekonomicznego w Strzyżowie 1961 – 2011. Księga jubileuszowa, Strzyżów 2011.
15
[Fot. ze zbiorów Starostwa Powiatowego w Strzyżowie]
Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Strzyżowie oferuje obecnie, zgodnie z
obowiązującym systemem edukacyjnym, naukę w cyklu trzyletnim w klasach o
ukierunkowaniu: politechnicznym, promedycznym, biologicznym, lingwistycznym,
filologicznym i humanistycznym. Uczniowie mają do wyboru nauczanie języków obcych:
angielskiego, niemieckiego, francuskiego, rosyjskiego i łaciny. Młodzież korzysta w trakcie
nauki z wielu form zajęć pozalekcyjnych, w tym mających charakter innowacji
pedagogicznych i współfinansowanych z Unii Europejskiej. Ofertę edukacyjną uatrakcyjnia
szeroka gama zajęć dodatkowych przygotowujących uczniów do konkursów, olimpiad
przedmiotowych oraz rozwijających ich zainteresowania i talenty sportowe, artystyczne i in.
W LO działa także Koło Wolontariatu, organizujące różnorodne akcje charytatywne i
Ośrodek Kariery, wspomagający uczniów w wyborze dalszej drogi edukacyjnej czy
zawodowej. Jednym z ostatnich, rozwijających się przedsięwzięć społeczności szkolnej jest
projekt „Szkoła praktycznej ekonomii - młodzieżowe miniprzedsiębiorstwo", w ramach
którego funkcjonują: telewizja internetowa /strzyzow.tv/ oraz minifirma „The Sweet Gift".
Imprezom w szkole patronuje Samorząd Uczniowski z sekcjami: muzyczną, sportową,
redakcją gazetki szkolnej. W pełni profesjonalna kadra pedagogiczna Liceum posiada
wysokie kwalifikacje zawodowe, szkoła dysponuje też zmodernizowaną bazą dydaktyczną,
dobrze wyposażoną w różnorodne pomoce naukowe, specjalistyczne pracownie
przedmiotowe, nowoczesne systemy informatyczne. Samorząd powiatowy wspiera także
uczniów poprzez cykliczne edycje programów stypendialnych ułatwiających młodzieży
podjęcie i kontynuację kształcenia.
Pisząc w roku 2012 o strzyżowskim Liceum, z pokorą i szacunkiem spoglądamy na minione
dziesięciolecia, dokonania i historyczne perypetie strzyżowskiej szkoły średniej. Mury
Gimnazjum a następnie Liceum stanowiły drugi dom, formujący w ważnym i jakże pięknym
okresie życia charaktery i temperamenty tysięcy uczniów i absolwentów, o których śmiało
można powiedzieć, że dotarli, jeżeli nie do wszystkich, to do większości krajów nie tylko
Europy, ale całego świata. Mieli oni szczęście spotkać na swojej drodze właśnie w
strzyżowskiej Alma Mater nieprzeciętnych nauczycieli i wychowawców, którzy formowali
serca i umysły na całe dorosłe życie. Szkoła poszczycić się może wielu wybitnymi
nauczycielami, uczniami i absolwentami w każdym pokoleniu. Będą to zarówno osoby
świeckie, jak i duchowne. Wśród absolwentów znajdziemy całe zastępy lekarzy, prawników,
nauczycieli, księży, inżynierów, siostry zakonne, polityków, naukowców, żołnierzy,
przedsiębiorców…
Są wśród nauczycieli strzyżowskiego Gimnazjum i Liceum osoby niezwykle zasłużone dla
lokalnego środowiska, jak chociażby Zygmunt Leśniak – twórca Społecznego Muzeum
Regionalnego działającego w Strzyżowie pod egidą Towarzystwa Miłośników Ziemi
Strzyżowskiej. Spośród najwybitniejszych uczniów i absolwentów szkoły przywołać można
m.in.: prof. Aleksandra Jezierskiego - bakteriologa pracującego m.in. w Instytucie Pasteura w
Paryżu, światowej sławy biochemika Franciszka Chrapkiewicza – Chapeville’a związanego
m.in.: z paryską Sorboną, wieloletniego dyrektora Instytutu Jacquesa Monoda w Paryżu,
członka wielu krajowych i międzynarodowych Towarzystw Naukowych, współpracującego z
najważniejszymi ośrodkami badawczymi na świecie, doktora honoris causa uniwersytetów:
Jagiellońskiego i Rzeszowskiego39, wspomnianego Eugeniusza Szczepankiewicza, dra inż.
39
Por. Z Godowej w świat. Materiały do biografii prof. Franciszka Chrapkiewicza – Chapeville, [red.] J.
Nowakowski, S. Urbanik, Strzyżów 2006, s. 32 – 36. Z osobą prof. Chrapkiewicza – Chapeville’a związana jest
niezwykła i dramatyczna historia z okresu rywalizacji państw Układu Warszawskiego z krajami zachodnimi
16
Stanisława Wróbla, absolwenta Oxfordu, wybitnego specjalistę w zakresie metali
kolorowych, pracującego m.in. dla rządu brytyjskiego, doc. dra Edwarda Ciećkiewicza,
związanego z uczelniami śląskimi, autora 24 patentów w dziedzinie technologii przeróbki
węgla, prof. Antoniego Patryna – chirurga i naukowca, wybitnego neurochirurga dra
Antoniego Maciejaka oraz kardiologa dra Aleksandra Piterę, gen. bryg. Stanisława Mroczkę,
oficerów Wojska Polskiego: Romana Wiatra, Adama Soję, Henryka Leśniaka, Jana
Pragłowskiego i in.; doc. dra Lecha Antonowicza – specjalistę w zakresie prawa
międzynarodowego, uczestniczącego m.in. w kilku sesjach Zgromadzenia Ogólnego
Organizacji Narodów Zjednoczonych, prof. Edwarda Ziobro – związanego z Politechniką
Wrocławską pioniera badań w zakresie ergonomii i fizjologii pracy, doc. dra hab. Wiktora
Pudło z Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie - specjalistę w zakresie przeróbki
surowców mineralnych, wybitnego geodetę dra inż. Jana Chmurę, Adama Urbanka – pioniera
badań w zakresie elektroniki i maszyn cyfrowych konstruowanych jeszcze w latach 70 – tych,
polonistę związanego z rzeszowskim środowiskiem naukowym prof. dra hab. Józefa
Nowakowskiego, operatora filmowego Romana Petryckiego, pisarza Gerarda Górnickiego,
sportowców aspirujących do kadry olimpijskiej i mistrzów świata, jak wioślarz Franciszek
Żydzik, lekkoatleta Ryszard Szaro, czy bokser Karol Nowina – Szczerbiński40. Z młodszych
pokoleń wymieńmy ks. biskupa Jana Niemca pracującego w Diecezji Kamienieckiej na
Ukrainie, ks. dra Jana Biedronia – rektora Wyższego Seminarium Duchownego w
Sandomierzu, prof. dra hab. Bogdana Szlachtę – dziekana Wydziału Studiów
Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, prof. dra hab.
Andrzeja Rozkosza – dziekana Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, archeologów: Jana Garncarskiego – Dyrektora Muzeum
Podkarpackiego w Krośnie i Antoniego Lubelczyka – z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie,
dra Krzysztofa Markowicza – adiunkta Instytutu Geofizyki Uniwersytetu Warszawskiego, czy
śpiewaczkę operową, rozpoczynającą karierę w USA Joannę Ruszałę, jak również dra
Grzegorza Oliwę wykładowcę Uniwersytetu Rzeszowskiego a zarazem animatora
regionalnego ruchu muzycznego oraz dyrygenta, odnoszącego niezwykłe sukcesy
Strzyżowskiego Chóru Kameralnego. I tak zapewne wymieniać można by wielu jeszcze
innych…
opisana na podstawie materiałów Instytutu Pamięci Narodowej przez A. Fąfarę, P. Szopę i R. Witalca w
publikacji Pozyskać „Dobrego”. Wywiad PRL wobec Franciszka Chrapkiewicza i jego rodziny, Rzeszów 2008.
Aparat bezpieczeństwa PRL przez wiele lat próbował dotrzeć do uczonego, który m.in. pracował w Centrum
Badań Energii Atomowej w Saclay pod Paryżem, aby pozyskać go do współpracy z państwami bloku
sowieckiego. Stosowano w tym celu różnorodne wyrafinowane metody, łącznie z kontrolą korespondencji,
prześladowaniem rodziny, szantażem i wieloma prowokacjami. Profesor nigdy jednak nie podjął współpracy ze
służbami komunistycznymi.
40
Podaję za: 75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie 1912- 1987. Księga pamiątkowa pod
redakcją Zygmunta Leśniaka i Józefa Nowakowskiego, Strzyżów 1987, s. 259 – 297.
17
Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Strzyżowie w 2011 r.
[Fot. ze zbiorów LO im. A. Mickiewicza w Strzyżowie]
Podsumowując ten jakże niepełny rys historyczny podkreślmy, że strzyżowskie Gimnazjum i
Liceum od 100 lat spełnia niezwykle ważną rolę w lokalnym środowisku jako miejsce pracy i
nauki dla kilku pokoleń ciekawych świata, młodych mieszkańców dzisiejszego i
historycznego powiatu strzyżowskiego. Z okazji tak pięknego jubileuszu bez wielkiej
przesady stwierdzić można, że dorobek tej szkoły, poprzez dokonania kolejnych pokoleń jej
nauczycieli, uczniów i absolwentów stanowi istotną część nie tylko lokalnego czy
regionalnego, ale także polskiego, europejskiego a nawet światowego dziedzictwa
intelektualnego i kulturowego, co powinno być solidnym fundamentem jej działalności przez
następne stulecia. Tego życzymy szacownej, ale przecież ciągle młodej - młodością swoich
uczniów - jubilatce.
Strzyżów, czerwiec 2012 r.
[Oprac.: Agnieszka Zielińska, Starostwo Powiatowe w Strzyżowie, współpraca: R. Godek, A.
Kołodziejczyk, M. Cynarski, Z. Zając, Z. Irzyk, S. Urbanik, J. Prokopowicz]
Do opracowania wykorzystano m.in. następujące publikacje:
1. Sprawozdaniu Dyrekcyi Gimnzayum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w
Strzyżowie za rok szkolny 1916/17, Strzyżów 1917 – egzemplarz udostępniony ze
zbiorów p. prof. A. Kołodziejczyk.
2. 75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie 1912 - 1987. Księga
pamiątkowa pod redakcją Zygmunta Leśniaka i Józefa Nowakowskiego, Strzyżów
1987.
18
3. Po Jubileuszu. Publikacja z okazji Jubileuszu 95 – lecia Gimnazjum i Liceum w
Strzyżowie, Strzyżów 2008.
4. 90 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie (1912 – 2002),
Strzyżów 2002.
5. 50 lat Technikum Ekonomicznego w Strzyżowie 1961 – 2011. Księga jubileuszowa,
Strzyżów 2011.
6. Adamczyk G., Stec M. Księga pamiątkowa Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie
lata 1987 – 1997, Strzyżów 1997.
7. Chuchla A. Z dziejów parafii Niebylec (XV – XX w.), Niebylec 2004.
8. Dędor S. Zarys dziejów parafii w Grodzisku pod wezwaniem Niepokalanego Serca
NMP, Grodzisko 2003.
9. Grzebień L. SJ Tułkowice. Dzieje rodzinnej wsi, Kraków 2004.
10. Grzebień L. SJ Parafia w Strzyżowie i kult Matki Bożej Niepokalanej, Kraków 1997.
11. Leśniak Z. Strzyżów i okolice, Warszawa 1972.
12. Lubojemska B. Zarys dziejów szkolnictwa we Frysztaku 1424 – 1984, Krosno 2001.
13. Marek Ł. Szkolny eksperyment towarzysza Wiesława, Instytut Pamięci Narodowej/
oddział w Katowicach – www.rp.pl.
14. Oliwińska Wacko A., Wacko R. Dzieje Czudca Rzeszów 2010.
15. Piętniewicz J. Z przeszłości Frysztaka, Frysztak 2010.
16. Pilarz B., Stec B., Złotek M. Pstrągowa – nasza mała Ojczyzna, Rzeszów 2004.
17. Prokopowicz J. Młodość zdeptana lecz nieujarzmiona. Demokratyczna Armia Krajowa
w latach 1949 – 1955, Rzeszów 2008.
18. Szetela T. Dzieje Dobrzechowa. Opowieść o rodzinnej wsi, Rzeszów – Dobrzechów
2003.
19. Wójcik B. Niepodległościowe organizacje młodzieżowe na Rzeszowszczyźnie w latach
1944 – 1956, Rzeszów 2009.
20. Złotek M. 50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Czudcu, Rzeszów 1995.
21. Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, [red.] Cynarski S. Rzeszów 1980.
22. Z Godowej w świat. Materiały do biografii prof. Franciszka Chrapkiewicza –
Chapeville, [red.] J. Nowakowski, S. Urbanik, Strzyżów 2006.
23. Pozyskać „Dobrego”. Wywiad PRL wobec Franciszka Chrapkiewicza i jego rodziny,
Rzeszów 2008.
24. Rusek Z., Skóra D. Społeczność żydowska w dawnym Strzyżowie i okolicy – historia i
wspomnienia brak daty i miejsca wydania, wydawca: Wiejska Lokalna Grupa
Działania w Strzyżowie.
25. „Barbizon wiśniowski”. Mecenat artystyczny Mycielskich w Wiśniowej 1867 – 1939.
Pamiętnik wystawy pod redakcją Teresy Szeteli – Zauchowej, Rzeszów 1997.
oraz stron internetowych:
www.strzyzowski.pl
www.lo-strzyzow.pl
www.sosw-frysztak.strzyzowski.pl
www.sosw.lap.pl
www.wikipedia.org
19