Ultra posse, czyli znaj proporcję

CCo piszczy
w prawie
Marian Filar
Pierwsze – nie mieszać
Skądś już znany lekki ból głowy. No cóż, miała rację Pani X, sąsiadka przy biesiadnym
stole podczas ostatniej nocy z kolegami, że przy takich okazjach należy unikać mieszania. A tu księżyc w pełni, atmosfera szampańska, a dzisiaj znany lekki ból głowy. Cóż,
trzeba słuchać kobiet, w tych sprawach są one od nas mądrzejsze.
Brak konsekwencji i wszelkie mieszania są niebezpieczne także w prawodawstwie.
Tak zwanemu ustawodawcy nie wolno ulegać kolejnym nastrojom i dla posiania politycznej marchewki sadzić jej obok wyborczych ogórków. Bo w prawie karnym – albo
to, albo tamto. Skutki takiego mieszania dały znać o sobie w związku z zamieszkami
przed meczem Polska–Rosja, na szczęście mogło być o wiele gorzej, ale i tak nie ma się
z czego cieszyć. W mediach dyskusja ruszyła pełną parą. Zaostrzać odpowiedzialność
za wykroczenia na tle walk pseudokibiców, w szczególności tych „dyżurnych”, wstyd
powiedzieć, z reguły tzw. „patriotów”. A skończyło się to równie groteskowo, jak nasz
„finisz” podczas Mistrzostw Europy. Mówiąc uczciwie, ściągnięto nam spodnie przez
głowę, no i mit piłkarskiej potęgi prysł jak mydlana bańka. Rozgorzała jak zwykle u nas
dyskusja zastępcza – jak traktować pseudokibicowskie bijatyki? Jaką kwalifikację prawną stosować i jakie kary wymierzać? Poza kilkoma ginącymi w ogólnym hałasie przejawami rozsądku ton jest tutaj raczej jednoznaczny – ostra represja – zamykać (zwłaszcza
Rosjan, choć nie oni zaczęli).
Zdaniem większości wypowiadających się reakcja warszawskich sądów na energiczne poczynania napadniętych Rosjan wyraźnie nawołuje do skończenia z liberalizmem
i sięgnięcia po metody talionu. Temu akurat się nie dziwię. Dziwię się jedynie, że tezy
podobne uparcie wygłaszają ludzie, których uważam za mądrych i takich, którzy powinni potrafić oddzielić kryminalno-polityczne ziarno od hucpiarskich plew.
O potencjalnej surowości określonej normy prawnokarnej decyduje kilka okoliczności. Pierwsza z nich to miejsce uplasowania danej akcji nowelizacyjnej w systemie
prawa karnego. Wiadomo, że jeśli nowo wykreowane czy „zreformowane” przestępstwa
umieścimy na eksponowanym miejscu w poczytnej gazecie, każdy zrozumie, że jest
to hasło do wzięcia spraw we własne ręce. Tak więc zasadniczo ważne, czy noweliza-
215
Marian Filar
PALESTRA
cję umieścimy w rozdziale Kodeksu karnego rodem z Hammurabiego, czy też w mniej
„szpanujących” jego fragmentach. Druga zależność to próba windowania sankcji kryminalnych na niebotyczne poziomy, a następnie budowa wokół nich całego systemu
surowych kar oraz środków karnych, których jedynym celem jest próba odstraszenia
ewentualnych naśladowców dzielnych wojaków z mostu Poniatowskiego. No i mamy
już niezły koktajl. Chętnych na stosowanie kuracji „końskiej” nie brakuje. Jaka będzie
perspektywa wpływu tego żałosnego, wymieszanego ogonem koktajlu na dalszy rozwój spraw w tym zakresie? No cóż, elementarne doświadczenie wykazało, że żadna!
Konglomerat przepisów mających się do siebie zarówno z punktu widzenia ich aksjologicznej ideologii, jak i technicznych środków wykonawczych tak, jak pięść chłopaka
z Pragi do nosa chłopaka z Charkowa, jak już nieraz bywało, spowoduje jedynie późniejsze dolegliwości. Jeśli ludzi chce się odciągnąć metodami prawnymi od określonych
zachowań, to nie trzeba odciągać ich strażackim wężem. Trzeba im natomiast ułatwić
zrozumienie, że o wiele lepiej i bardziej sportowo jest po przyjacielsku stuknąć się kuflem z kibicem tej drugiej drużyny. W ten sposób można go zrozumieć, a nawet zdobyć
przyjaciela, sposób pałkowo-represyjny zaś nie pozwala niczego zrozumieć, potęguje
jedynie, według znanego schematu, frustrację, a potem agresję, że nie wspomnę o kilku
utraconych zębach.
Czas zatem powiedzieć już do mieszaczy meczowych koktajli nienawiści i zemsty
„panom już stanowczo dziękujemy”. Są bowiem rzeczy, których się nie miesza, i czas,
by przyswoić sobie zdanie wypowiedziane w tym względzie przez moją sąsiadkę zza
biesiadnego stołu.
Ultra posse, czyli znaj proporcję
Starożytni Rzymianie – ci mieli łeb! Na temat rzymskiego (zwłaszcza prawniczego)
łba do dzisiaj słychać pomruki uznania. Słusznie, ale drodzy Państwo, bez kompleksów!
Toć i nasi przodkowie łba nie mieli od parady! A kto wymyślił bon mot znaj proporcję,
mocium panie! Tak, proporcję! Bo ta w prawodawstwie bardzo ważna. I kto jej nie zna,
daleko nie zajedzie. Przekonał się o tym napalony ustawodawca, gdy przed paru laty
wprowadził (w drodze ustawy z 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks karny)
do k.k. nowy art. 178a § 2, który, jak dobrze pamiętamy, spenalizował prowadzenie w
ruchu drogowym (m.in.) pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości lub
pod wpływem środka odurzającego. Oznaczało to, że sankcji karnej podlegali kierujący zaprzęgami konnymi, a przede wszystkim rowerami (dajmy spokój prowadzeniu
balonów i szybowców, bo szybując w przestworza penalizacją, ustawodawca w balona
zrobił co najwyżej siebie, nie da się bowiem zbudować skutecznie norm prawa karnego,
jeśli będą one oderwane od świadomości społecznej i społecznego poczucia sprawiedliwości). A taka penalizacja, uzasadniana zresztą znanymi sloganami, spowodowała,
że po roku trzeba było skazać za jedno przestępstwo (art. 178a § 2 k.k.) ponad 35 000
sprawców! A że furmankami i na rowerach nie jeżdżą na ogół ludzie z pełnymi port-
216
7–8/2012
Ultra posse, czyli znaj proporcję
felami, polski – i tak już trzeszczący w szwach – system penitencjarny skonsumować
musiał ok. 2000 nowych klientów. A że byli to na ogół chłopi… Jak mówi inne polskie
przysłowie: „chłop potęgą jest i basta”, szybko się zorientowano, że z tej potęgi nie ma
sobie co robić wrogów (zwłaszcza przed wyborami)! Leży przede mną poselski projekt
ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, który w swym art. 1 (jedynym zresztą w tym
projekcie) wprowadza skreślenie artykułu – no… no…, tu mała zagadka – którego? Bravissimo! Oczywiście art. 178 § 2 k.k.! A więc w miejsce króla Heroda proponuje się rzeź
niewiniątek, które w kodeksowym świecie niedługo pożyły. I stawiam dolary przeciw
orzechom, że proponowana zmiana zostanie rychło uchwalona. A wystarczało znać
i stosować, jeśli już nie wielkopańskie powiedzonko ultra posse, tylko nasze przaśne
swojskie „znaj proporcję!”. Bo nad Wisłą tak już jest, że kto jej nie zna (a zwłaszcza nie
zna w świecie legislacji), ten szybko…, powiedzmy to oględnie, „da ciała”. A to i boli,
i trochę wstyd.
217