tutaj - Uniwersytet Przyrodniczo
Transkrypt
tutaj - Uniwersytet Przyrodniczo
Prof. zw. dr hab. Andrzej Bałandynowicz Katedra Pedagogiki Pokoju i Probacji Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Pedagogika pokoju i probacja antecedensami współczesnej myśli irenologicznej XXI wieku 1.Wprowadzenie W każdej epoce odżywa potrzeba definiowania idei i ideałów dających rzeczywisty ład osobowy, społeczny i kulturotwórczy .Pomiędzy światem człowieka ,wspólnotowością i stosunkami międzyludzkimi odgrywa się scena życia, duszy i przeznaczenia. Akty procesualne zachodzące między nimi stają się wytworami i dobrami kultury oraz cywilizacji, a tym samym wyznaczają horyzonty dziedzictwa człowieczeństwa. Podstawowa potrzeba ludzkości to instynkt samozachowawczy rodzący bezpieczeństwo ,skuteczność i poszanowanie życia jako wartości w każdej formie organizacyjnej. Osobowy świat człowieka wyznacza granice wolności ,egalitaryzmu i sprawiedliwości społecznej .Państwo i prawo staja się wytworami rozumu opartego na użyteczności i celowości ,gwarantujących rozwój integralny jednostki lub stagnacje archeologii podmiotu skupiającej wyłącznie i mechanicznie dobra materialne. Perspektywa rozwoju idei, pragnień, ducha osoby ludzkiej staje się drogą do kontynuowania dwóch równoległych procesów asymilacji i akomodacji. Są one sobie przeciwstawne i w sposób zasadniczy gwarantują podmiotowość, autonomię jednostki oraz rozwój w stronę prospołecznych i tolerancyjnych zachowań społecznych. 1 Natomiast przemiana świata oparta na busoli pożądliwości ciała i obiektów materialnych nie wytwarza w człowieku oraz w grupie wyższego poziomu wewnętrznej i zewnętrznej świadomości a tym samym nie powstaje nowa jakość emergentna. Stan pokoju to fundament ,źródło i niezbędny tlen do oddychania dla każdego człowieka ,pozwalający na integralny rozwój osobowości wyrażający się zadowoleniem z kontaktów międzyludzkich, odczuwaniem bólu i cierpienia oraz szczęściem z uczestnictwa w kulturze. Filozofia probacji to autorska koncepcja jedności człowieka z otoczeniem i wyznaczająca granice sprawiedliwości nie na zewnętrznych nakazach i zakazach normatywnych lecz na wewnętrznych predyktorach świata osobowego, społecznego i transcendentnego. A zatem pedagogika pokoju to kulturowa i racjonalna propozycja rzeczywistego bezpieczeństwa i sprawiedliwości dla życia w każdej postaci oraz filozofia probacji nieodłącznie związana z pacyfizmem wskazuje jak ten cel osiągać w procesie przełamywania barier ,zachowań, schematów i konserwatywnego myślenia. 2.Wymiar indywidualistyczny człowieka a stan pokoju Środowisko życia jednostki najczęściej wiąże się z jego eksploatacją ,która doprowadza do wielkich strat ekologicznych ,wojennych, marnotrawstwa surowców naturalnych przeznaczonych do starzejącego się przemysłu zbrojeniowego. Poprzez rozwój technologiczny następuje zubożenie dóbr naturalnych a proces kolonizacji sił przyrody staje się wyznacznikiem wielkości człowieka i jednocześnie zatraca się potrzebę utrzymywania równowagi ekologicznej. Barbarzyństwo świata przyrody ze strony agresora jest nade wszystko następstwem wykształcenia się uniwersalnej świadomości. Znawca mistyki Wschodu Roberto Assagioli, twórca psychosyntezy dał 2 wyraz w swojej koncepcji ładu i pokoju konieczność łączenia w holistyczną całość –jednię-świata z jednością kosmosu-przyrody1. Odbywa się to za pośrednictwem wielu sfer wyznaczających stan nieświadomości ,świadomości i nadświadomości. Uaktywnianie ich może nastąpić na drodze m.in. metod wizualizacyjnych, medytacyjnych oraz twórczych ekspresji, zmierzających do rozwoju głębokich uczuć transpersonalnych. To właśnie ukryte w wymiarach świadomości osoby ludzkiej takie uczucia jak: miłość ,wiara, odwaga, zrozumienie, szlachetność ,współczucie, cierpliwość, optymizm oraz spontaniczność ;odpowiedzialne są za rozwój duchowy, który skrywany jest w jaźni każdego osobnika. Dojrzewanie do indywidualistycznego odczuwania uczuć pozwalających na integralność wewnętrzną ,staje się warunkiem wykształcenia pragnień i zamierzeń skierowanych wobec innych osób oraz otoczenia naturalnego. Połączenie bytu osobowego ze wspólnotą staje możliwe na drodze wykształcenia stanu osobowości indywiduum. Zdaniem G. Radbrucha stan ten można osiągnąć ,gdy się do niego nie dąży, a po prostu realizuje się z głębokim zaangażowaniem i przekonaniem o celowości i użyteczności spraw społecznych. ,,Osobowość to nieoczekiwana zapłata za nieegoistyczne oddanie się jakiejś sprawie,to dar i łaska. Osobowością staje się człowiek, oddając się sprawom świata.’’2 Rezultatem dojrzewania osoby do stanu osobowości moralnej jest czynienie powszechnego dobra. Rodzi się ono w następstwie aktu odpowiedzialności za innych w otoczeniu społecznym człowieka.Z faktu ,że wypełniamy obowiązki moralnie ,rodzą się dobrowolne zobowiązania jako akty wolności człowieka. To co osoba uznaje za dobra moralne np. pokój, uczciwość, pomocniczość, skuteczność staje się przyczyną wykształcenia i uświadomienia norm odpowiedzialności za losy i życie innych osób. 1 2 R. Assagioli, Psychosynthesis,A Manual of Principles and Technigues,London 1993 G. Radbruch, Zarys filozofii prawa, Warszawa 1938s.79 3 Podstawowe wartości osobowe tworzące świat kultury nie dadzą się nigdy sprowadzić do stanu wojny i miar ilościowych lecz do pacyfizmu i kreowania nieporównywalnej jakości będącej dobrem samym w sobie. Konrad Lorenz uznaje rozwój moralny osoby ,jeżeli odniesie się do wiedzy jaką daje mu współczesna etologia, porównująca zachowania zwierząt i popędowe działania człowieka.3 Zwraca szczególną uwagę na popęd do walki uwarunkowany dziedzicznie poprzez adaptację środowiskową. Szkodliwa dawka niszczenia-agresji tkwi w osobie i staje się siłą napędową wojen. Działania oparte na sile i przemocy w znacznym stopniu przyczyniły się do wykreowania cnót wojennych ,które nadal w wielu kulturach traktowane są jako szczyt i ideał braterstwa. W świetle poglądów K.Lorenza ludzie mogą skutecznie zapobiegać działaniom wojennym, jeżeli to zjawisko nie będzie w świadomości powszechnej traktowane jako proces metafizyczny i nieunikniony. Stan ten osiągnąć można na drodze wzrostu samooceny i samoświadomości społecznej konsekwencji i przyczyn agresji, skuteczniejszej kontroli społecznej oraz kształtowania mechanizmów prewencyjnych przetwarzających szkodliwą skłonność popędu niszczenia na pozytywną więź międzyludzką. Interakcje osobowe wsparte na przyjaźni i miłości pozwolą przedstawicielom rodu ludzkiego rozwijać myślenie nie minimalistyczne ale maksymalistyczne w humanistycznej różnorodności. Ekonomiczny dyktat współczesnej cywilizacji przyczynia się zdaniem Lorenza do zaniku humanitaryzmu i umniejszenia człowieczeństwa. Stan ten można zmienić jedynie na drodze pozwalającej osobie stać się podmiotem a nie przedmiotem w wyniku decentralizacji środków produkcji i decentralizacji prawa. ,,Despotyzm pojedynczego człowieka, lobby wielkich kapitalistów, fanatyczny tłum wiernych funkcjonują najlepiej tam gdzie są posłuszne maszyny. Im większa staje się liczba ludzi ,których trzeba utrzymać w porządku, 3 K. Loren, Regres człowieczeństwa, Warszawa 1986,s.115 4 tym bardziej rygorystyczna bywa potrzebna do tego hiperorganizacja i tym szkodliwsze staje się jej działanie umniejszające człowieczeństwo’’4 W podobnym duchu odnowy moralnej człowieka wypowiadał się Albert Schweitzer, postulując aby zainteresowanie człowiekiem i społeczeństwem. zastąpić zadumą nad osobą i wszechświatem stanowiących jeden wspólny organizm, jako miejsce do życia istot ludzkich i zwierząt.5Myśl ta wyraźnie afirmuje życia w każdej postaci i jest podstawą zbudowania mistyki etycznej poprzez rozwój kulturowy i cywilizacyjny człowieka. To jego potrzeby wpływają na postulaty słusznego prawa, gdy jak twierdził I. Kant porządek natury wyznaczają dwie rzeczy ,,niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.’’6 A zatem dwuwymiarowy porządek natury; zmysłowy i mechaniczny oraz celowy i wolny tworzą horyzont ludzkości jako przestrzeń dobra i bezpieczeństwa oraz wolności. Przestrzeń dobra i bezpieczeństwa bo jest dziełem Boga a wolności ,której korzenie sięgają zła bo są dziełem ludzkim. Wymiar indywidualistyczny osoby ludzkiej sformułowany został bardzo wyraźnie przez I. Kanta i przybrał postać imperatywu kategorycznego; iż kiedy człowiek jest równoprawnym współwłaścicielem darów natury to znaczy, że człowiek traktuje innych ludzi jak cele same w sobie, a nie jako środek do celów. Człowiek staje się koroną przyrody ,gdy odkrywa duchową indywidualność w sobie i przeciwstawia się instynktowi stadnemu. To jest ponadczasowe zadanie w myśl poglądów Immanuela Kanta, które na drodze samodzielnego myślenia, pozwala człowiekowi osiągać integralny rozwój osobowościowy oraz uznać wolność, nieśmiertelność i Boga za rzeczywistość. Realność ich istnienia gwarantuje osobie rozwinięty rozum praktyczny ,który nie jest ograniczony sferą możliwego doświadczenia ,tak jak ma to miejsce przy posługiwaniu się rozumem teoretycznym. 4 K. Lorenz, Tak zwane zło, Warszawa 1972 A. Schweitzer, Życie, Warszawa 1974 6 I. Kant, Przypuszczalny porządek ludzkiej historii, Toruń 1995,s.25 5 5 Jednym z istotnych zadań dla kondycji człowieka jest odkrywanie duchowej indywidualności w osobie i zanegowanie instynktu stadnego. Jak słusznie pisał hinduski myśliciel Osho,, nie potrafimy być samotni, inni też nie umieją być samotni, dlatego tworzymy grupy, rodziny, społeczeństwa. Wszystkie państwa, wszystkie rodziny, wszystkie grupy tworzą tchórze ci, którzy nie mają dość odwagi, aby być w samotności. Jeżeli jesteś świadomy własnej samotności ,zdasz sobie sprawę i z cierpień innych ludzi. Wtedy nie będziesz w stanie popełnić ani jednego nieodpowiedzialnego czynu.’’7 Wzrost potęgi mas, grup, tłumu oznacza zawsze wyczerpanie i dogorywanie kultury oraz cywilizacji, gdyż ich moc i siła polega w dużej mierze na żądzy niszczenia. Dochodzą oni do głosu i stanowią siłę, gdy człowiek pozbawia siebie znaczenia dla jedności z przyrodą i kulturą. Tym samym przyczyny wojen zawsze sięgają interpretacji roli i znaczenia osoby dla tworzenia i współtworzenia idei ,otoczenia społecznego oraz decydowania o przebiegu zjawisk w przyrodzie. Postawa bierna sprzyjać będzie defektologii biologicznej osób, które same podważają fundamenty cywilizacji i ułatwiają skondensowanym masom osiągnąć władztwo nad jednostką i otoczeniem. Zwrócenie uwagi na człowieka jako sprawcy wszelkich działań społecznych ma kapitalne znaczenie dla rozwoju pacyfizmu w świecie. 3.Wymiar supraindywidualistyczny człowieka o stan pokoju Znoszenie przemocy strukturalnej i dochodzenie do społeczeństwa sprawiedliwego to podstawowa idea kulturotwórcza pozwalająca kształtować myślenie o pokoju. Ludzkie dążenia i pragnienia na kanwie cywilizacyjnych zmian ukazują doniosłość pacyfizmu jako naczelnej zasady dla porządku 7 Osho, Psychologia ezoteryki, Łódź 1995,17 6 wspólnotowego.8 Myślenie o holistyczności osoby z przyrodą zakładające wzajemną symbiozę zrodzić się może poprzez antropocentryzm na poziomie środowiska naturalnego i filozofii kosmosu w celu osiągnięcia wyższego poziomu cywilizacyjnego i moralnego. Koordynacja i wzajemna katalaksja sił otoczenia przyrodniczego i aktywności rozumowej człowieka zapewnić winna porządek i zgodność wewnętrzną w społeczeństwie artykułowaniem praw dla zwierząt, całkowicie bezmięsnego odżywiania, zakazu eksperymentów nad zwierzętami oraz postępu naukowo-technicznego nie doprowadzającego do zniszczenia środowiska naturalnego i różnych form życia organicznego i nieorganicznego.9 Koegzystencja człowieka z przyrodą na rzecz rozwoju społecznego może nastąpić wyłącznie poprzez uświadomienie człowiekowi wyjątkowej roli jaką ma odgrywać we własnym życiu. To nic innego jak imperatyw kategoryczny Kanta nakazuje dostrzegać w osobie cel a nie środek egoistycznych interesów i żądzy osiągania materialnych potrzeb.10Idealny cel ludzkości to stan pokoju, a jego przeciwwagą jest niezdolność do posługiwania się własnym rozumem czyli stan niepełnoletniości. Według I.Kanta rozum teoretyczny nie może być przeszkodą dla rozumu praktycznego. Obydwa uznają potrzebę prawdy i sprawiedliwości i mają istotne do spełnienia funkcje. Jeden bada rzeczywistość a drugi nadaje jej sens. Myślenie wsparte na rozumie dopóki wiąże się z pacyfistycznymi i uniwersalistycznymi ideałami, jest pozytywnym kulturowym zobowiązaniem. A zatem istotnymi predyktorami podmiotowości osoby ludzkiej wynikającymi z rozumu teoretycznego i rozumu praktycznego według I.Kanta jest wolność ,prawo do swobodnego wyboru, odpowiedzialność oraz zdolność do zaciągania dobrowolnych zobowiązań. Stan natury osoby zakłada spójność tych 8 J.Borgosz, Drogi i bezdroża filozofii pokoju, Warszawa 1989,s.278 i nast. Al.Gore, Earth in the Balance, Penguin, New York 1992 10 I. Kant, Pomysły do ujęcia historii powszechnej w aspekcie światowym, W: Przypuszczalny porządek ludzkiej historii, Toruń 1995 9 7 antecedensów w kierunku zapewnienia człowiekowi pozytywnych interakcji społecznych ,możliwości odczuwania bólu i cierpienia oraz satysfakcji z własnego życia. Poprzez dojrzałość moralną wyrażoną harmonią ciała i rozumu, osoba tworzy ład przestrzenny i wnosi dobro w postaci zobowiązań na rzecz innych form życia w kosmosie. Staje się to możliwe według I.Kanta poprzez ciągłe odwoływanie się jednostki do kategorii obowiązku jako najsilniejszej i najbardziej skutecznej przeciwwagi dla własnego ego. Bowiem wyłącznie na poziomie ponad ego, pacyfizm staje się wartością prawdziwie ponadświatopoglądową. A zatem z wnętrza osoby, która świadomie przeszła fazy rozwoju od biologiczno-społecznego determinizmu do samoświadomości i empatii, wynika zrozumienie dla ważności i doniosłości idei pokoju. W świetle poglądów I.Kanta do stanu pacyfizmu w relacjach osobowych i społecznych można się przybliżyć wyłącznie na drodze rozwoju moralnego człowieka i poprzez współdziałanie na rzecz dobra, prawdy i piękna. Urzeczywistnienie pokoju zakłada ład wewnętrzny człowieka i ład społeczny oparty na wolności i sprawiedliwości. Dobro ogólne uzależnione jest od dobra podstawowego a jednocześnie zgodne z zasadą hermeneutyki, że część zależy od całości. Pacyfizm można zatem zakwalifikować do wartości najwyższych, a tym samym człowiek musi sięgnąć korony przyrody aby w sposób odpowiedzialny i mądry budować przestrzeń społeczno-kulturową. Myślenie to zakłada idealizm w czystej formie ,gdyż nie istnieje kategoria naukowego światopoglądu ,jako prawdziwego i jedynie słusznego. Ze światopoglądem bowiem zawsze łączy się osąd oparty na subiektywizmie , relatywizmie i sferze wolitywno-emocjonalnej jednostki. Natomiast podejście naukowe opiera się na zasadach dowodzenia matematyczno-empirycznego. Stąd wydzielenie kategorii centrowej, najwyższej dla świata wartości absolutnych pozwala na drodze kompromisu między różnymi światopoglądami naukowymi8 uznawać pacyfizm –jako wartość wspólną o nowej treści kulturowej.11 Posługiwanie się rozumem to nade wszystko odrzucenie myślowego mitologizowania opartego na schematach, stereotypach, mitach obiegowych oraz powszechnie artykułowanych dogmatach i formułkach. W świetle poglądów Kanta sfera ta to trwająca niepełnoletniość gdy człowiek posługuje się tymi akcesoriami konserwatywnego myślenia. Akt rozumu to działanie otwierające duszę i wykształcające stan moralności w człowieku i tym samym odrzucające nieracjonalne myślenie spełniające rolę błazeńskich dzwoneczków. Ten rodzaj posługiwania się zmysłami w dowodzeniu zjawisk społecznych definitywnie pozwala jednostce porzucić biologiczny egoizm i podporządkować go moralnym zasadom wynikających z prawa naturalnego. W klimacie wartości zinternalizowanych w dojrzałej osobowości jednostki mogą wygenerować się postawy społeczne wspierające absolutne idee wolności i pokoju. Rozumowanie tego rodzaju zaświadcza o możliwości istnienia realnego pacyfizmu intelektualistyczno-deontologicznego.12 Wielki myśliciel I.Kant przestrzegał:,,jak długo państwa będą zużywały wszystkie swoje siły dla realizowania próżnych i brutalnych celów zaborczych i jak długo będą ustawicznie przeszkadzać swym obywatelom w powolnej i trudnej pracy nad wewnętrznym wykształceniem sposobu myślenia, nie możemy oczekiwać nadejścia stanu moralności, a tym samym i stanu pokoju.’’13 Gustaw Radbruch w swoich pracach dopełnia twierdzenia I.Kanta, uznając moralność człowieka za sumę skonfliktowanych ze sobą i rywalizujących wzajemnie czterech światów: tj. natury, ideałów, kultury oraz wiary i religii.14 Każdy z nich rządzi się odrębnymi stanami uczuciowoegzystencjalnymi, pozwalając człowiekowi osiągać integralny rozwój odnajdywany w archeologii podmiotu, własnej teleologii i ludzkiej eschatologii. 11 M.Szyszkowska, Europejska filozofia prawa, Warszawa 1999,s.14 i nast. J. Borgosz, Drogi i bezdroża filozofii pokoju, Warszawa ,1989,s.112 13 I. Kant, Co to jest Oświecenie? W: Przypuszczalny porządek ludzkiej historii, Toruń 1995,s.54 14 G. Radbruch, Zarys filozofii prawa, Warszawa 1938,s.12-32 12 9 Wymiar biologiczno-bytowy zakreślający ramy świata natury uruchamia nade wszystko uczucia napięcia i twórczości; poziom ideału, który z istoty jest nieosiągalny wyzwala uczucia pragnienia i zawodu. Poziom aktywności kulturowej o dużej sile umowności i zmienności stanowi pole do uczuć wyrażających twórczą ekspresję i zadowolenie z życia; zaś świat wiary i religii daje możliwość urealnienia tego co przyszłe i pozaziemskie w wyniku poznawania istoty człowieczeństwa. Obszar świata natury jest obojętny na dobro wspólne; zaś świat wartości jako idei abstrakcyjnych i ogólnych a także bezwarunkowych i bezpośrednich z istoty swojej jest idealistyczny i nieosiągalny wprost. Tym samym G.Radbruch pokazuje dwie drogi dochodzenia do aksjologii doczesności, którymi są :aktywność twórcza w kulturze oraz uczestnictwo w świecie wiary i religii. Metodologia urzeczywistniania wartości społecznychsupraindywidualistycznych– takich jak: pokój, wolność, bezpieczeństwo, solidaryzm, uczciwość czy tolerancja ma polegać na stanowieniu prawa i przestrzeganiu wewnętrznych norm słuszności i przyzwolenia osobowego człowieka. Prawo pozytywne bowiem wyznacza horyzont wolności dla jednostki ,grup, społeczeństwa i narodu; natomiast aksjologia określa istotę i treści wewnętrznej świadomości człowieka pozwalającej wyznaczyć dla danej epoki horyzont dla idei. Stanowienie norm prawnych jest środkiem materialnym a zarazem realnym i tym samym na poziomie przyczynowo-skutkowym podlegać może różnym oporom, deformacjom i patologiom. Polem manifestacji kreatywnej i rozkwitu świadomości refleksyjnej może stać się zdaniem G.Radbucha wyłącznie twórczość kulturowa wyrażana przez ducha zindywidualizowanego na rzecz dobra wspólnego. Drogą środków duchowego rozwoju; medytacji, kontemplacji i ekspresji poznać może jednostka horyzont idei supraindywidualistycznych w tym koegzystencji wszystkich istot żywych w świecie pokoju. Rozwiązanie spraw powszechnego pacyfizmu nie może odbyć się bez 10 współudziału prawa pozytywnego wspartego na wartościach w warstwie ontologicznej i teleologicznej. Tylko normatywność bytowa zabezpieczona kryteriami etycznymi pozwala na urzeczywistnienie postępu a jednocześnie ma moc reformowania świadomości społecznej w kierunku wykształcenia ponadświadomego bytu wspólnych cech, pragnień i dążeń. Rozstrzyganie kwestii społeczno-prawnych w tym spraw pokoju wymaga od prawa namysłu nad podstawowymi zasadami wspólnotowości, tj.: sprawiedliwości, celowości oraz bezpieczeństwa. Są one wytworami rozumu praktycznego i pochodzą z głębi istoty człowieka. Kultura jest miejscem do definiowania treści ontologicznych reguł prawa pozytywnego w zależności od zakorzenienia człowieka i istoty jego bytowania w twórczych aktach myślowych przedstawicieli awangardy. Tym samym warstwa aksjologiczna prawa podlega ciągłej zmianie poprzez ukazywanie jednostce zróżnicowanych i alternatywnych rozwiązań i poglądów doktryny irenologicznej. Twórczość ta tworzy społeczną moc ze względu na rozkwit różnych dzieł torujących drogę każdemu człowiekowi do zdobycia zindywidualizowanej osobowości moralnej a tym samym do przekierowania bytu na nieegoistyczne problemy ogólnoludzkie ,między innymi na sprawy pokoju. Postrzegać wartości tworzące świat ideałów można bardzo realnie a nie zawsze utopijnie, jeżeli osoba wychodzi od siebie ku innym podmiotom a tym samym swoją tożsamość zakreśla dochodząc do spraw ponadjednostkowych utrwalanych kulturowo twórczą samorealizacją. W tych działaniach rodzi się solidaryzm społeczny jako fundament aksjologii supraindywidualistycznej wznoszony na wartościach cząstkowych, tj: uczciwości, pomocowości i skuteczności. Pole wymiany doświadczeń i aktów procesualnych na rzecz braterstwa ludzi daje możliwość ciągłego zmartwychwstania więzi ponadosobowej, pozwalającej utrwalać w kulturze zasady uniwersalne i absolutne. Według G.Radbrucha ,,lud staje się narodem, nie przez to, iż szuka 11 swoistych cech narodowych, lecz przez to, że zapominając o sobie, zwraca się ku zadaniom ogólnym’’15Dotykanie spraw społecznych ,ogólnoludzkich z pozycji indywiduum na rzez wspólnotowości może mieć miejsce gdy dobro staje się absolutnym celem ze względu na kategorię obowiązków moralnych. Jednostka musi doświadczać potrzeby empatii i tolerancji z pozycji wewnętrznej duchowości ,które sankcjonują charakter moralny dla osobowości zbiorowej. Pomiędzy osobą a innymi podmiotami wykształca się braterska więź, pozwalająca na spełnienie pacyfistycznego ideału. Dobro wspólne wymaga zawsze stałego współudziału osób w celu zagwarantowania idei pokoju za pośrednictwem etyki odpowiedzialności. Zaciąganie dobrowolnych zobowiązań to czynny akt wolności osobowej przy pełnej świadomości umyślnego uczestnika w prawie do decydowania o losach innych osób oraz wewnętrznym wolitywno-emocjonalnym zaangażowaniu za działania i wszystkie skutki wyborów. Człowiek w wymiarze supraindywidualistycznym na rzecz pokoju sięga do doświadczeń, empirii, obserwacji i praktycznego rozumu w celu pomnażania tego co jest lub tego co było. Doktryna irenologiczna staje się sumą przeżyć, spełnionych oczekiwań oraz myśli dobra i wolności urzeczywistnianych w państwie i prawie stanowionym. Zdaniem filozofa angielskiego H.A.Harta instynkt przetrwania jest wystarczającą podstawą legitymizującą współpracę obywateli na rzecz pokoju.16Pozostaje on uwolniony od jakichkolwiek wpływów obyczajowych i moralnych. Określa zaś, normę minimalnej treści prawa natury dopóty przetrwanie nadal pozostaje celem ludzkiej aktywności. Istotą bytowania człowieka jest instynkt samozachowawczy pozwalający na biologiczną egzystencję, który wypiera niszczenie i samounicestwienie jednostki i wszelkich zorganizowanych form życia. 15 16 G.Radbruch,Zarys filozofii prawa,Warszawa 1938,s.79 i nast. H.A.Hart, The Spirit of the Earth :A theology of the Land,Ramsey 1984.,s.72 12 Cechą charakterystyczną współczesnych myśli filozoficznych jest autonomizowanie godności osoby ludzkiej i prawa oraz eliminowanie paradygmatu moralności. Bowiem wszelakie moralizowanie osoby przybiera postać wymuszonych obowiązków, które zazwyczaj mają charakter zewnętrzny a nie lokują się w przeżyciach i pragnieniach sfery duchowej człowieka. Rezultatem uspołecznienia jednostki poprzez wymuszanie nakazowości obowiązku i odpowiedzialności na rzecz innych ludzi, jest dusza niewolnicza, która nie wykształca się w klimacie autentyczności i słuszności dążeń i pragnień. W świetle poglądów polskiego filozofa L. Petrażyckiego prawo uwolnione od moralności; ma tę przewagę, że formułuje i kształtuje świat życia psychicznego człowieka poprzez uczucia i emocje przybierające postać imperatywno-atrybutywną ,pozwalające rozumieć konieczność respektowania norm prawnych dla samych siebie ,jak i innych ludzi.17 L.Petrażycki wskazywał na długotrwałą ewolucję porządku normatywnego ze względu na rozwój twórczej samoświadomości człowieka wymuszającej na nim samym życie w poczuciu godności i wartości. System prawa staje się tym samym gwarantem wychowania społecznego oraz sprawiedliwości ,będącym rezultatem zinternalizowanych najwyższych ideałów czyli maksymalnych wzorców bytowania osobowego. Wśród nich najważniejszy ideał to wszechogarniająca miłość, która znosi prawo i moralność ,gdyż na drodze doskonałych uczuć można zmienić osobę a nie poprzez przymus normatywny. Kontynuatorem supraindywidualistycznego myślenia, gdzie miłość staje się ideą kierowniczą dla ludzkich celów indywidualnych i społecznych był E. Fromm. Wspólnota międzyludzka formułuje się dzięki miłości pozwalającej zadzierzgnąć szczególne więzi wyzwalające stan świadomego braterstwa ludzi. Filozof ten uznał, iż przyczyną zachowań destruktywnych i niewłaściwych osoby w społeczeństwie ,jest bezgraniczne utożsamianie się z własnym ego 17 L. Petrażycki, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, Warszawa 1960ms.92. 13 i poprzez ego. Wiąże się to wprost z wypełnianymi przez osobę rolami społecznymi, które przybierają rangę ważności ze względu na uznawaną obyczajowość. Erich Fromm wprost mówi o potrzebie ustawicznej walki człowieka z własnym ego: ,,co chwilę stajemy w obliczu alternatywy zmartwychwstania i śmierci, co chwilę dokonujemy wyboru.’’18Zbliża człowieka do innych osób najmniejszy dar miłości, współczucia i zrozumienia; a giniemy i zapadamy się w psychiczne bagno gdy poddajemy się egoizmowi ,żądzy niszczenia i gromadzeniu wszelkich dóbr materialnych. A zatem pokój to stan wykwitu maksymalnych parametrów ludzkiej egzystencji; zaś braki w doskonaleniu uczuć zwierzęcej konstrukcji ego nieuchronnie prowadzą do wizji świata bez jakichkolwiek idei; do świata materialistycznego hedonizmu, który sekretnie skrywa w poczuciu bezpieczeństwa własne ego.Dla włoskiego filozofa prawa Luiza Legaz Lacambra solidaryzm społeczny to nie tylko wspomaganie ekonomiczne finansowe bądź prawne pomiędzy podmiotami ,ale nade wszystko współżycie oparte na prawie miłości bliźniego.19Tym samym uczucia, ideały, prawo i państwo a wiec sfera natury, wartości oraz znaczenia i istoty może być zmajoryzowana i stanowić wspólne pole egzystencji i twórczego rozwoju, jeżeli osoba osiągnie najwyższy stan psychicznego komfortu czyli miłości. Stan ten stanowi pomost pomiędzy wszystkimi bytami fizycznymi i bytami abstrakcyjnymi. Supraindywidualistyczny wymiar człowieka zakładający wspólnotę, braterstwo ludzi i solidaryzm społeczny może zaistnieć i rozkwitać gdy nastąpi przemiana w człowieku za pośrednictwem głębokich uczuć –miłości. Dzięki sile tego absolutnego, centrowego ideału można zbudować komunikacje międzyludzką na pacyfizmie, będącego także stanem równości oraz wolności i sprawiedliwości. Prawo miłości bliźniego posiada cechy najbardziej powszechnej autonomii ,gdyż zbliża osoby poprzez najgłębsze przeżycia dające szczęście 18 E. Fromm, Rewolucjanadziei,Poznań 1996 ,s.41-42 L. Legaz Lacambra, Prawo naturalne; wiedza naukowa czy myślenie magiczne?, W: M.Szyszkowska (red.),Zarys filozofii prawa,Białystok,2000,s.280. 19 14 i zadowolenie egzystencjalne a jednocześnie tworzy nową paradygmatyczność normatywną gwarantującą rozwój w duchu pokoju i egalitaryzmu dla całego rodu ludzkiego. Idąc za twierdzeniem Immanuela Kanta ,który stworzył teleologiczną teorię bytów, uznającą dwuwymiarowy porządek natury-zmysłowy i mechaniczny(wsparty na rozumie teoretycznym) oraz –celowy i wolny (wynikający z rozumu praktycznego); wszelkie zmiany w przyrodzie i kosmosie mogą mieć miejsce wyłącznie w wyniku zaangażowania wszystkich zmysłów osoby w celowość i użyteczność postępowania. A zatem porządek świata wyznaczony horyzontem pokoju istnieje wyłącznie wtedy, gdy jednostka zechce aby pojawił się dany ciąg zdarzeń. Myślenie ,motywacja ,percepcja, pamięć, wyobraźnia, emocje i uczucia osoby muszą być zintegrowane co do istoty wyborów tworzących ład społecznoterytorialny .Znaczy to ,że przyszłe losy gatunku ludzkiego zależą od prawa i przyzwolenia społecznego na ich realizację w strukturach państwa.20 4.Wymiar transpersonalny człowieka a stan pokoju Technika, postęp naukowy i wiedza muszą zdaniem I. Kanta odgrywać ,,inteligentną moc’’i sankcjonować przyrodę , środowisko człowieka nie w sposób mechanistyczny, lecz wyznaczać drogę ludzi do humanitaryzmu i stanu pokoju. Jednostka posiada dualistyczną reakcję wobec natury. Jedna odwzorowuje powtarzające się zjawiska i zdarzenia poprzez pomiary empiryczne, zaś druga ukryta siła wolności wywodzi się z intelektu człowieka. Opanowanie natury na poziomie rozumu celowego i użytecznego pozwala osobie zapanować nad rzeczywistością materialną.21 M.Eliade wybitny religioznawca radzi, iż historyczną spuścizną dla 20 21 I. Kant, O wiecznym pokoju, Wrocław 1993,s.92 i nast. I. Kant, Koniec wszystkich rzeczy, Toruń 1992,s.75 15 działań transpersonalnych może być głód świętości jako duchowej potrzeby człowieka nawiązujących do zasad moralnych za pośrednictwem symboli i mitów.22Tą drogą przekazu jednostka artykułuje określone potrzeby świata fizycznego nadając im określone znaczenie aksjologiczno-egzystencjalne .Tym samym osoba w sposób naturalny upomina się o świat kultury przy używaniu symboli, mitów, paradygmatów, utartych przekazów obyczajowych w procesie społecznego bytowania-lecz wypiera jakiekolwiek działania poznawcze przy zaangażowaniu rozumu i świata myśli w celu uznania ich racjonalności. Poruszanie się osoby przy użyciu mitologizujących zasad i obyczajowych znaków z jednej strony jest odpowiedzią na skrywanie prawdy i sądów wartościujących wobec określonych zachowań i pragnień a z drugiej strony pozwala przybierać człowiekowi pozory życia zgodnego z moralnością. Jest to bardzo prymitywny stan kulturowej aktywności jednostki, która a priori ogranicza wolność przez eliminowanie świadome i umyślnie własnych doświadczeń poznawczych. Rozumienie różnych atrybutów świata kultury to nade wszystko nadawanie im znaczeń i nowych desygnatów treści poprzez doświadczenia własne podejmowane instynktownie, drogą intuicji, zmysłami a nade wszystko sferą głębokich emocji i uczuć. Umiejętność przeżywania posłużyć rozpoznawania wewnętrznych mechanizmów osoby i respektowania reguł moralnych oraz odrębnie reguł prawa może do wykorzystania idealistycznych celów tej rozwoju wiedzy dla realnego wspólnotowości. formułowania Osoba w procesie uspołecznienia doskonali tym samym duchową wrażliwość i percepcję na dobro i tym samym wymaga upowszechnienia, obiektywizacji realizmu tychże idei w instytucjach życia społecznego oraz w samym prawie. Transpersonalizm stanowi obszar wytężonej aktywności jednostki pozwalającej krystalizować dobro, prawdę i piękno w subiektywnych przeżyciach 22 indywidualnych stanowiących M. Eliade, Sacrum, mit, historia, Warszawa 1970. 16 moc sprawczą dla etyki zbiorowości, systemów i modeli społecznych oraz prawa pozytywnego.23 W wymiarze kulturowym stan pokoju odnosi się do kategorii światopoglądu, gdyż łączy się nierozerwalnie z emocjonalnością i subiektywizmem ocen oraz może także oznaczać wybór poglądu naukowego, który podlega doświadczalnej weryfikacji. Tym samym pacyfizm może być traktowany jako wartość ponadświatopoglądowa i być teoretycznym problemem samym w sobie a także stać się praktycznym, celowym i użytecznym postulatem w ujęciu myślenia Kanta-zmuszającym jednostkę do wyborów etyki odpowiedzialności i osobistego oraz integralnego wzrastania. Dojrzewanie osoby od poziomu świata obiektów i zmysłów do poziomu świata intelektu i myślenia polega na odrzuceniu żądzy niszczenia i przetwarzania instynktów agresji w zasady obowiązków i powinności. Ponadto to osoba czynnie zabiegać winna na rzecz jedności z otoczeniem w celu organizowania symbiozy życia organicznego a tym samym na nowo zdefiniować kondycje człowieczeństwa współtworząc je w jedności z przyrodą. Pacyfizm jako wartość ponadświatopoglądowa odcina się zdecydowanie od jakichkolwiek miar ilościowych i zmian cząstkowych w systemach społeczno-prawnych co wyznacza granice dla przeobrażeń głębokich, strukturalnych i każe wiązać kulturę z nieporównywalną jakością. Transpersonalizm jest fundamentem dla stanu pokoju w ujęciu kosmopolitycznym,w którym nieistotna jest duma z przynależności do określonego narodu i państwa. Najistotniejsza jest zbiorowa osobowość moralna, nieegoistyczne oddanie się ideałom wyższym w celu dobrowolnego wyboru ponadnarodowej przynależności do kulturowej wspólnoty ogólnoludzkiej. Świat kultury przeciwstawia się siłom i prawom przyrody i uniezależnia się od idei, gdyż autonomicznie przy pomocy wartości uczuć wyższych i siły poznawczej intelektu współtworzy dziedzictwo ludzkości we wszystkich sferach istnienia człowieka. 23 R.Petrażycki,Wstęp do nauki polityki prawa,Warszawa 1968,s. 43 i nast. 17 Ten rodzaj pacyfizmu jest bezpaństwowy i dogłębnie idealistyczny i opisany został w pracach G.Radbrucha.24Różni się on od koncepcji ,,warunkowego pacyfizmu’’ I.Kanta, która uzależnia od aktu dobrowolnej umowy społeczne, wyłonienie państwa strażnika światowego oraz ukonstytuowania się federalizmu wolnych państw –możliwość upowszechniania zinstytucjonalizowanego stanu pokoju między narodami i państwami.25 Koncepcja stanu pokoju nierozerwalnie związana z transpersonalizmem została przejęta przez ekologów i bioetyków, głoszących idee ,,ponadosobowej’’ więzi łączącej ze sobą wszystkie istoty żywe w celu zaprowadzenia homeostazy i równowagi w relacjach wzajemnych w świecie organicznym. Ideał pacyfizmu stał się podstawą upominania się o sumienie ekologiczne i zasadę egalitaryzmu nakazujących szacunek dla życia w każdej postaci. Pionierem myślenia, iż wrażliwość oraz empatia społeczna stanowią elementarne warunki dla współistnienia osób w warunkach świata wolnego od przemocy i wojen był wybitny uczony-lekarz profesor Julian Aleksandrowicz. Opracował on zasady, które pozwalają osobie zachować zdrowie psychiczne i tym samym zaprowadzić rządy zdrowego społeczeństwa zorganizowanego w państwie.26Do tych reguł transracjonalnych zaliczyć należy: myślenie alternatywne, różnorodne pozwalające na swobodę wyboru; równość podmiotów bez jakichkolwiek ograniczeń; rozwiązywanie indywidualnych bądź międzynarodowych konfliktów bez krzywdzenia osób; nie upowszechniać interakcji międzyludzkich opartych na wywyższaniu się określonych osób nad drugimi; systematycznie pogłębiać kondycję duchową poprzez doskonalenie uczuć wyższych; odrzucać stereotypy ,mity i myślenie konserwatywne w działalności społecznej w celu zapobiegania stanom lękowym i cierpieniom innych ludzi; mobilizowanie wszystkie zmysły i stan świadomości intelektu do 24 G. Radbruch, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 1924,s..89 i nast; Zarys filozofii prawa, Warszawa 1938,s.111. 25 I. Kant, O wiecznym pokoju, Wrocław 2993,s.32 i nast. 26 J.Aleksandrowicz, Sumienie ekologiczne, Warszawa 1988,s.48 i nast. 18 ciągłego przełamywania i dezintegracji na wyższy poziom rozwoju osobowego; zaakceptować cel egzystencjalny dla życia człowieka w postaci integralnego jego rozwoju wraz z poszanowaniem przyrody oraz eliminować hedonizm materialistyczny, który całkowicie niszczy jak zaraza humanistyczne oblicze człowieczeństwa. Dialog w kulturze na temat miejsca człowieka w świecie przyrody przebiega na poziomie dwóch światopoglądów; materialistycznego i duchowego. Ten pierwszy wysuwa nową biocentryczną etykę, kwestionuje postawę konsumpcyjną ludzi wobec zwierząt uznając i dowodząc, iż nie ma pod względem materialnym żadnej różnicy w procesach biofizycznych pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem. A ponadto odrzuca ten nurt myślenia podejście antropocentryczne w wymiarze metafizycznym, teoriopoznawczym oraz aksjologicznym.27 Natomiast światopogląd duchowy silnie reprezentowany w ?? koncepcjach antropologiczno-filozoficznych odwołuje się do kategorii ducha, świadomości jednostki oraz koniecznej w przyrodzie jedności bytów. 28 Zdecydowany sprzeciw dla stanowiska I.Kanta uznającego jednostkę za wartość bezwzględną z racji należenia do gatunku wyjątkowego, bo wyróżniającego się w przyrodzie inteligencją i rozumem-wyraził filozof naturalista Peter Singer.29Sformułował on nowe zasady etyki materialistycznej, w tym między innymi: życie posiada postać płynną o zmiennej treści; przyzwolenie na samodzielne decydowanie jednostki w oparciu o autonomiczność sumienia; szanownie pragnienia śmierci lub życia innej osoby; akceptowanie narodzin tylko osób chcianych oraz nakaz jednakowego traktowania człowieka na równi ze zwierzętami bez jakichkolwiek dyskryminacji wobec innych form życia poza przedstawicielami gatunku 27 W.Dilthey, O istocie filozofii, Warszawa 1997,s.31 i nast. P.Hadot,Filozofia jako ćwiczenie duchowe,Warszawa 1992,s.41. 29 P.Singer,O życiu i śmierci.Upadek etyki tradycyjnej,Warszawa 1997,s.209. 28 19 ludzkiego.30 Peter Singer stwierdził, iż najistotniejszymi właściwościami każdej istoty żywej, jest zdolność kontaktowania się z otoczeniem, odczuwanie bólu i zadowolenie z życia. Ten prekursor etyki środowiskowej wniósł olbrzymi wkład podejmowania pacyfizmu w ujęciu uniwersalistycznym. Przyznał on prawo osobie o decydowaniu o samym sobie w państwie ale także sformułował imperatyw etyczny odnoszący się do poszanowania zwierząt przez człowieka, co wiąże się nierozerwalnie z poszanowaniem ludzi w relacjach wzajemnych.31 Zgodność życia człowieka z otoczeniem przyrodniczym oraz bezwzględna autonomia w działaniu a także przypisanie podmiotowości osobowo prawnej dla zwierząt to założenia uniwersalistycznego myślenia materialistycznego w sferze transpersonalnej i transracjonalnej. Reguły te konstytuują egalitaryzm i pokój jako fundamentalne wartości dla funkcjonowania człowieka-obywatela w zorganizowanym świecie.32 Sposób interpretacji o kondycję osoby, społeczeństwa i państwa w powszechnej kulturze zaprezentowany w filozofii prawa przez Petera Singera bliski był także dla etyka środowiskowego T.Regana.33Szczególne znaczenie dla zdrowia jednostki, grupy i narodów ma wartość-pokój ,który przeciwstawia się agresji, okrucieństwu i bólowi jako stanów związanych z świadomym zadawaniem cierpienia istotom żywym. T.Regan zdecydowanie protestował przeciwko zaakceptowanym przez wzory i obyczaje kulturowe ,sposobom eksploatacji, wyniszczenia i śmierci zwierząt. W tym celu należy znieść przemoc w postaci doświadczeń naukowych na zwierzętach, rozrywek cyrkowych, hodowli przemysłowej na masowa skalę czy zabijania rytualnego z powodu motywów kulturowych związanych z wiarą lub religią,34 30 P.Singer, Etyka praktyczna,Warszawa 2009,s.78. P.Singer, Zwierzęta i zasada równości,,Etyka’’ 1980,nr18,s.32. 32 P.Singer, Animals Liberation,Avon Books,New York 1975,s.173. 33 T.Regan ,The Case for Animal Rights,Berkeley,1983,s.82 34 T.Regan, Prawa i krzywda zwierząt,,Etyka’’1980,nr 18,s.32. 31 20 Wśród przedstawicieli materialistycznego pojmowania dziejów należy przywołać filozofa P.Taylora, który stanowczo domagał się aby człowiek w kulturowej hierarchii wartości na tym samym miejscu zauważał także zwierzęta.Za pośrednictwem reguł wewnętrznej moralności osoba powinna w swoich zachowaniach zinternalizować etyczne nakazy i zakazy dzięki którym człowiek staje się ostatnim ogniwem w ewolucji przyrody. 35Wśród nich to nade wszystko: zakaz szkodzenia, krzywdzenia i zabijania zwierząt; zakaz ingerencji w siły natury przez nakazy odnoszące się do zadośćuczynienia ,sprawiedliwości i wrażliwości wobec zwierząt. P.Taylor jako reprezentant idealistycznej etyki jednostkowej uznawał, iż stan wolności osoby musi być równy stanowi wolności zwierząt i roślin oraz należy w prawie określać gwarancje zabezpieczające powszechną zasadę egalitaryzmu dla wszystkich form życia w przyrodzie.36 Dowodzenie jedności życia oparte na przekonaniu o wartościach duchowych osoby poprzez słuszne czyny chroniące środowisko przyrodnicze to fundamentalna myśl reprezentantów głębokiej ekofilozofii H. Skolimowskiego i A.Naessa. Filozofowie ci, głosili ,,iż każde życie ma taką samą wartość i wynika to z zasady czci dla niego ale w każdym razie nie jest tak ,że każde życie jest tak samo cenne’’37Świat wartości pochodny jest świadomości aksjologicznej nierozerwalnie związanej z istotą człowieka, która podlega ciągłej transcendencji. Tym samym wyższa świadomość przenika każdy byt i w tym sensie wszystkie istoty są sobie równe a ponadto uczestniczą w ponadzindywidualizowanej jaźni. Z racji ,iż człowiek dysponuje pokaźną inteligencją stąd ciążą na nim liczne obowiązki dbałości o stan pokoju i sprawiedliwości.38 Hipoteza jedności świata organicznego przy zachowaniu równości odbywa się za pośrednictwem wszechogarniającej jaźni afirmującej 35 P.Taylor,Respect for nature,Princeton 1986,s.111 i nast. P. Taylor, Are Humans Superior to Animals and Plants ,,Environmental Ethis’’1984 ,nr 12 ,s.95 i nast 37 H, Skolimowski, Filozofia żyjąca, Warszawa 1993,s.101 38 A.Noess, Ecology, Community and Lifestyle ,Cambridge 1987,s.12 36 21 aktywność człowieka i jego osobistą odpowiedzialność. A zatem doktryna ekofizyczna stała się bardzo bliska dla zaprowadzenia powszechnego pacyfizmu jako dobra ogólnego nie pozostającego w jakiejkolwiek sprzeczności z celami bytu i ideałów, znaczenia i istoty dobra jednostkowego. Bardzo interesującą koncepcję filozoficzną odnośnie rozumienia miejsca i roli osoby w otoczeniu przedstawił J. Bocheński.39Twierdził, że jednostka winna odbierać siebie i innych ludzi oraz świat otoczenia okiem przyrodnika. Przeszkodą dla tego typu wyższych przeżyć psychicznych oraz duchowych jest rutyna codzienności związana z poszukiwaniem korzyści. Myślenie to uzupełnia Z.Freud ,który dodaje jeszcze jeden istotny element który utrudnia osobie zrozumienie holistyczności świata. Jest nim ustawiany konflikt pomiędzy świadomością a podświadomością człowieka.40Twórca kierunku naukowej analizy na poziomie głębi świata psychicznego i duchowego ,wyjaśnia agresywne skłonności jednostki do zadawania bólu ,cierpienia i wojen –jako konsekwencje popędów żądzy (eros) i niszczenia (tanatos) żądających bezwzględnego zaspokajania a ulokowanych w podświadomości osoby-id. Taka struktura wewnętrzna człowieka nie zna lęku i funkcjonuje poza kategorią dobra i zła. A tym samym podświadomość jest amoralna i nie ma w niej miejsca dla wyższego poziomu motywacji i myślenia (inteligencji).41Zmierza ona w stronę nadświadomości (superego),która rządzi się z kolei wewnętrzną surowością norm i zasad, związaną z wpływami innych osób oraz publicznych ideałów w społeczeństwie. Superego sprawuje wewnętrzna kontrolę nad wyborami zachowań człowieka z pozycji wyższych stanów psychicznych, duchowych i społecznych i jest przez Z. Freuda nazywana przeszłością kulturową. Może ona być odbierana represyjnie wobec naturalnych dążeń jednostki tworząc efekt neurotycznych, konfliktogennych zachowań w tym jawne pogwałcenie wartości pacyfizmu w życiu społecznym. Napięcia 39 pomiędzy J.Bocheński,Podręcznik mądrości tego świata,Kraków 1994,s.80 i nast. Z. Freud,Poza zasadą przyjemności,Warszawa 1997,s.1-2 i nast. 41 Z.Freud,Człowiek,religia,kultura,Warszawa,1967,s.56 40 22 oceniających i krytykującym –superego-a popędowym-id-manifestują się w przestrzeni –ego, który funkcjonuje na dwóch biegunach: przyjemności i przykrości i tym samym staje się siedliskiem lęku i stanów ucieczkowych. Siły witalne człowiek nieustannie czerpie z podświadomości ,ale uzyskuje satysfakcję z dokonywanych wyborów, gdy są one zgodne z nadświadomością. Walka i ucieczka, przyjemność i przykrość to sedno psychicznego życia według koncepcji Z. Freuda. Zgodnie z nią więcej możemy mówić na temat wojny, zakłamania aniżeli pacyfizmu, egalitaryzmu czy sprawiedliwości. Prawo naturalne nie ma nic wspólnego z normą moralną ani regułami rozumu, bo nie one wyrażają istotę człowieka. Właściwym celem egzystencjalnym osoby jest zaspokajanie stanów wewnętrznych –potrzeb życiowych –artykułowanych przez podświadomość. Zdaniem tego wybitnego psychoanalityka jeżeli kultura dostarczać będzie wzorców dobra, prawdy, piękna wówczas zminimalizujemy lub wykluczony może zostać stan żądzy świadomości, oportunizm i kłamstwa, stanowiący pożywkę w sferze podświadomości jednostki dla wyborów zła, cierpienia ,okrucieństwa i wojny. Dojrzały i mądry pacyfizm-jako wartość indywidualistyczna, supraindywidualistyczna i transracjonalna może zatriumfować ,gdy człowiek za swoją naturę biologiczną uzna stan dobra i przyjemności a nie przykrości i zła oraz odrzuci hedonizm materialistyczny pod każdą postacią. Kontynuatorem nauki Z. Fruda był jego uczeń-Erich Fromm, który jednoznacznie uznał, iż każdy człowiek może nauczyć się bądź uznawać cel egzystencjalny –twórczą aktywność poprzez uczucia i zdolność kochania. Wówczas lęk i walka ustają a życie osobowe nabiera innego sensu.42Zdolności przemiany osobowej ,społecznej i kulturowej mogą wystąpić, gdy człowiek uzna siebie za obiekt miłości ,nabędzie zrozumienia i poszanowania potrzeb jednostki stanie się tym samym działaniem procesualnym wobec otoczenia społecznego a przezywanie i doświadczanie najgłębszych uczuć jest 42 E.Fromm,O sztuce miłości, Warszawa 1971,s.66 i nast. 23 nierozerwalnie związane z miłością dla każdego człowieka żyjącego w kosmosie.43 Zrozumieć kondycję człowieka według Ericha Fromma to nade wszystko przyjrzeć się i ocenić dynamikę i zakres oraz głębię rozłamu między działaniami zmysłowymi a doświadczeniami emocjonalno-uczuciowymi. Obsesyjny, materialistyczny hedonizm i wyzwalanie się przeciwstawnych życiu instynktów destrukcji- spłyca lub wręcz wyklucza ingerencję sfery psychicznej i sfery duchowej na rozwój osobowościowy jednostki.44 Stan refleksyjnej świadomości osoby powoduje, iż zanika zauroczenie pierwotnymi instynktami a wykształca się miłość jako szczytowe osiągnięcie osobowości wyzwolonej spod presji niszczących i nieuświadomionych sił. I wówczas wolność, poszanowanie, troska i odpowiedzialność przestają być niezrozumiałymi wymaganiami superego, gdyż pierwotna struktura świata psychicznego rozpadła się a wyłoniła się i ukształtowała całkowicie nowa jakość osobowa charakteryzująca się samodzielnością ,niezależnością i miłością własna nierozerwalnie związaną z miłością innego człowieka. Proces wtórnej integracji jednostki służy świadomemu i zmysłowemu zinternalizowaniu wartości i potrzeb przyjaznych dla gatunku ludzkiego i środowiska przyrodniczego. Dzięki temu przejście osoby ze stanu natury do prawa natury jest możliwe i pozwala na głęboką transformację asymilującą na trwale pacyfizm jako uniwersum.45 Do procesu wtórnej integracji nawiązuje profesor Kazimierz Dąbrowski; mówiąc o twórczej dezintegracji świadomości ,polegającej na przekraczaniu własnych cyklów biologicznych ,których efektem finalnym jest odpowiedzialność spersonalizowana i rozwój innych osób. Nie wykształci się dojrzała osobowość bez zrównania ideału 43 jednostkowego E.Fromm,Niech się stanie człowiek, Z psychologii etyki,Warszawa-Wrocław,1994 E.Fromm,Rewolucja nadziei,Poznań 1996. 45 E.Fromm,Wojna o człowieku,Gdańsk 1991 44 24 z ideałem supraindywidualistycznym.46 Według K.Dąbrowskiego droga do osiągnięcia uniwersalnego stanu świadomości przebiega przez rozwój psychiczny i wspólnotowy, aż do integracji osobowości. A dalszy krok to poznanie najwyższej rzeczywistości ,absolutu, własnej natury czy istoty życia. Poziomu uniwersalnej świadomości nie da się opisać za pośrednictwem myśli, wnioskowania myślowo-rozumowego, ponieważ przekracza ona dyskursywne wyobrażenie. Jest to głębokie odprężenie ciała i umysłu, które wyzwala energię kierowaną na wyższy szczebel koncentracji sił duchowych człowieka. Zanika wówczas egoizm i egocentryzm jednostki, co pozwala urzeczywistniać zachowania i postawy społeczne wsparte na empatii, tolerancji i wspólnej reaktywności emocjonalnej. Tym samym w obszarze kultury działania etyczne-między innymi polegające na krzewieniu idei pokoju-są efektem dojrzałości fizycznej, psychicznej, duchowej i społecznej człowieka i są przeżywane w łączności z otoczeniem.47 Przełamywanie ograniczeń, wzrastanie duchowe i ciągła transcendencja zdaniem profesora A.Szyszko-Bohusza to właściwy kierunek egzystencji człowieka, którego efektem winna być koncentracja na Bogu.48Dzięki temu osoba widzi własne ciało i umysł jako część całej rodziny ludzkiej. Życie jednostki jest nie spełnione ,dopóki nie potwierdzi tej prawdy swoim doświadczeniem i urzeczywistnieniem najwyższego(boskiego) poziomu własnej jaźni. W świetle poglądów A. Szyszko-Bohusza gdy człowiek zrywa z wymiarem mistycznym, jego indywidualność staje się fikcją, której nawet sobie nie uświadamia. Wymiar mistyczny daje szansę osobie wglądu w głębię duszy i przyjęcia postawy obserwatora wobec myśli, emocji i uczuć a tym samym autokontroli nad światem zmysłów. Stan uniesienia mistycznego jednocześnie eliminuje napięcia i lęki w obszarze podświadomości ,a zatem nie 46 K.Dąbrowski,Zdrowie psychiczne,Warszawa 1981 K. Dąbrowski, W poszukiwaniu zdrowia psychicznego,Warszawa 1989 48 A. Szyszko-Bohusz, Uniwersalny stan świadomości,Poznań1991 47 25 powiększa się ,,obszar cienia’’ i żądzy wyboru zachowań destruktywnych i agresywnych. Przygotowanie jednostki posiadającej zdolności kanalizowania zagrożeń i konfliktów wykluczamy ze sfery podświadomości, nadświadomości lub nieświadomości stany neurotyczne i wzrasta odporność i sprężystość za wszelką zewnętrzna manipulację. Poglądy naukowe A.Szyszko-Bohusza wskazujące transcendencję osoby w stronę uniwersalizmu mistycznego dają nową perspektywę dla idei transpersonalizmu jako ponadczasowej postaci stosunków międzyludzkich. Zasada pacyfizmu transpersonalnego bliska była twórczości naukowej Alberta Schweitzera, który głosił rozwój człowieka i świata gdy zostanie zaakceptowana w całokształcie wytworów kultury –koncepcja etyczna oparta na naturze, która byłaby jednocześnie mistyką.49Dzięki mistyce etycznej człowiek wchodzi w posiadanie dóbr nieodbieralnych mających postać najwyższego uduchowienia i najgłębszego realizmu. Tak zwana ,,dusza świata’’ pozwala osobie odnajdywać siebie we wszystkich istotach żywych w kierunku osiągania mistyki tożsamości.50 Dojrzałość osobnicza poprzez wartości, sferę uczuciowo-wolicjonalną, rozbudowaną nadświadomość oraz odwoływanie się do mistycyzmu; zdaniem Gustawa Radbrucha- dosięga integralny rozwój duchowy pozwalający na związek z duchowymi siłami w przestrzeni kulturowej.51 Ideały stanowią bowiem punkt odniesienia dla stanu natury, które mogą być realizowane i zaspokajane jedynie przy ambitnych aspiracjach jednostki i stałej obecności sfery uczuciowo-wolitywnej odpowiedzialnej za rozwój osoby. Samorozwój człowieka w oparciu o nadświadomość ukierunkowaną na udział czynnej miłości wśród ludzi i odwoływanie się do mistycyzmu czyli wiary w istnienie tajemniczego ,niepoznawalnego aspektu wszystkich zjawiskstanowi granicę wyznaczającą horyzont 49 A.Schweitzer,Wielcy myśliciele Indii,Warszawa 19993 A. Schweitzer,Życie,Warszawa 1974,s.73 i nast. 51 G. Radbruch, Zarys filozofii prawa,Warszawa 1938,s.91. 50 26 kulturotwórczych dokonań jednoczących wszystkich przedstawicieli rodu ludzkiego. Ten etap rozwoju jednostki jest w stanie w oparciu o wiedzę i poznanie zmysłowe oraz intuicję i objawienie , urzeczywistniać wartości najwyższe w środowisku życia ludzi. Braterstwo wszystkich istot żywych oraz uniwersalny transracjonalny pacyfizm dokonać się mogą wśród wspólnot społecznych, jeżeli osoba wyposażona w siłę empatii i solidaryzmu doświadczy zależności z duchowymi siłami kosmosu poprzez tzw.jaźń najwyższą. Jak słusznie zauważył filozof Paul Ricoeur poznanie przyczyn słabości człowieka pozwala każdemu na urzeczywistnienie kondycji w obrębie sacrum, w którym stale obiektywizuje się życie duchowe jednostki: ,,Sacrum wzywa człowieka i w tej interpretacji objawia się jako to ,co rozporządza jego egzystencję, ponieważ ustanawia ją w sposób absolutny, jako wysiłek i pragnienie bycia…’52 Przeszkodami dochodzenia i nawiązywania kontaktu z sacrum na drodze kulturowej dla osoby są: uprzedzenia, mity, paradygmaty, ideologie oraz tradycje i obyczajowość. To one stanowią przyczynę wszelkich zahamowań, regresji, wzrostu postaw agresywnych i żądzy niszczenia świata natury człowieka. Myślenie irenologiczne wzmacniają poglądy Kena Wilbera odnoszące się do prawno naturalnych sił i dążeń egzystencjalnych osoby podbudowane mistyką.53Wyróżnia on dziewięć podstawowych struktur świadomości człowieka w zależności od stopnia zakotwiczenia w kulturze. Początkowa faza to świadomość archaiczna-czuciowo-fizyczna percepcja ciała; około 7 miesiąca życia pojawia się okres świadomości magicznej ,w której kształtuje się obrazowo-emocjonalna forma umysłowa ;zaś pomiędzy 2-6 roku życia osoby występuje struktura świadomości mityczna charakteryzująca się percepcją 52 A.Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka,W:S.Cichowicz (red.), Rozprawa o metodzie,Warszawa 1975,s.202 i nast. 53 K.Wilber,Śmiertelni nieśmiertelni,Warszawa 1995. 27 pojęciowo-symboliczną. Okres dzieciństwa pomiędzy 7-8 rokiem życia to stan świadomości określany jako mityczno-racjonalny odpowiedzialny za myślenie operacyjne w oparciu o zasady i reguły wnioskowania umysłowego oraz podatny na równoległy odbiór mitów, stereotypów i gotowych schematów działania. Kolejna struktura świadomości jednostki według poglądów Kena Wilbera to stan racjonalny ,określany inaczej jako formalno-refleksyjny. W tym czasie pojawia się pełna zdolność personalna do introspekcji oraz rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego. W wyniku procesu rozwojowego jednostki występuje kolejna faza świadomości tzw. stan egzystencjalny będący jednocześnie fazą myślenia magiczno-wizjonerskiego, w której syntetyzują się doświadczenia ciała i umysłu. W tym okresie jednostka charakteryzuje się koniecznością rozwagi i doświadczenia a nie tylko myślenia o rzeczywistości bytowej. Kolejna struktura życia wewnętrznego jednostki przez Kena Wilbera nazwana została psychiczną i to ona początkuje rozwój transpersonalny człowieka, wolność, nieśmiertelność i Bóg uznawane są za rzeczywistość. To stadium rozwojowe świadomości wyjaśnia, iż kochamy i akceptujemy innych ludzi nie dlatego że oni nas kochają bądź akceptują, utwierdzają w poczuciu równej wartości, odzwierciedlają nasze cechy czy podtrzymują złudzenia –lecz dlatego, że jesteśmy tymi samymi bytami żywymi obdarzonymi rozumem i życiem duchowym. Etap świadomości psychicznej ewoluuje w kierunku fazy subtelnej, która otwarta jest na procesy duchowe w obszarze poznawania i pożądania albo mówiąc szerzej –poznania i dążenia. W niej człowiek traktuje swoją egzystencję jako służbę daną mu przez Boga i następuje połączenie kategorii obowiązku z miłością. Najwyższym stadium głębokiej świadomości jest etap zwany przyczynowym, w którym znika wszelki dualizm i następuje uświadamianie sobie wyższej tożsamości z czystym Bogiem.Pojawia się prawdziwa bezinteresowność, gdyż wszystko ofiarowane jest struktury. Świat zewnętrzny pojmowany jest jako emanacja sił energii nie mająca nic wspólnego 28 z porządkiem materialnym. Dzieło myśli Kena Wilbera polega na udowodnieniu rozumowym, iż świadomość psychiczna, subtelna i przyczynowa to wewnętrzne stany życia duchowego człowieka. Dopiero na tych poziomach jednostka odrzuca egoizm i egocentryzm a koncentruje się na dobrach wyższych, które uzasadniają rację zbliżenia się do Boga ale nie przez mityczną wiarę i symboliczna religię ale przez doświadczenie wewnętrzne-świata duchowego. Ten wielki filozof nauczał, iż duchowość jest cnotą każdego człowieka do której należy dochodzić poprzez rozwój ale jednocześnie przestrzegał że umysł osoby może zaprzeczyć tej jedności. Wówczas człowiek ogniskuje swoją aktywność –poznawania i dążenia na wyborach dwubiegunowych: egzystencjalnym bądź wyobrażeniowym, które są sobie przeciwstawne. Świat doczesny bywa świadomie odsuwany jako mniej wartościowy, natomiast świat wyobrażeniowyjaźni staje się celem samym w sobie i Jednostka ustawia siebie w pozycji centralnej –wszechwiedzącej i boskiej co wiąże się z całkowitym upadkiem człowieka. Być bowiem Bogiem na tym poziomie rozwarstwienia człowieka oznacza właściwie jego nicość.54 A zatem pacyfizm jako wartość i byt realny pojawia się w osobie w wymiarze życia duchowego i realizowana jest w społeczeństwach, które realizują transpersonalną koncepcję kultury pozwalającą na zmaterializowanie międzyludzkich związków uznających ,iż przez duchowość zakłada się jedność życia i faktyczny kontakt ze światem przedmiotowym. 5.Podsumowanie Biologicznie zdeterminowana natura ludzka wpływa na naturalistyczna koncepcje kultury, która zakłada że związki międzyludzkie maja charakter wyłącznie przedmiotowy. Dotychczasowa zarozumiałość człowieka, agresywność, żądza i niszczenie oraz poprzez świadomość rozrywającą 54 K. Wilber, Niepodzielone.Wschodnie i zachodnie teorie rozwoju osobowości,Poznań 1996,s.112 i nast. 29 zmysłowość od duchowości, osoba produkuje mechanicznie i materialistycznie hiperindywidualistyczną kulturę. Dekada panowania stanu natury odartego z osobowości moralnej oraz prawa moralnego staje się okresem nieograniczonego władztwa i przybierać może różne formy zniewolenia i zdehumanizowania życia wspólnotowego. Jedynie za pośrednictwem głębokich stanów świadomości jednostki można starać się usuwać rozdźwięk między światem bytów i otoczeniem, aby mogła pojawić się tożsamość z całym wszechświatem. Myślenie irenologiczne ,supraindywidualistyczne oraz to wyzwolenie transracjonalne, się na które życie osobowe poszukuje jedni pomiędzy ciałem a duszą i wymaga ustawicznego przekraczania wyuczonego kulturowo dualizmu. Traktowanie personalistyczne wszystkich ludzi, zakłada zintegrowaną osobowość jednostki w wymiarze fizykalnym, psychicznym, duchowym i społecznym. Na poziomie wolnej woli i świadomości refleksyjnej i twórczej osoba uzyskuje zdolności poznawcze i dążenia do przekraczania granic rozwoju duchowego. Dzięki pozytywnej dezintegracji osobowości moralnej zerwany zostaje konstrukt zewnętrzny z otoczeniem jednostki a widzenie zjawisk i problemów społecznych następuje przez doświadczenie wewnętrzne. Pojawia się głęboka potrzeba zbliżenia do świata wartości ale nie drogą mityczną i myśleniem konserwatywnym wspartym na schematach, stereotypach i dogmatach ale z udziałem pierwiastka transcendentnego i antropozoicznego o cechach uniwersalnych kosmopolitycznych i mistycyzmu. Zakotwiczenie się w ,,jaźni powszechnej,’’ urzeczywistnienie boskości własnej jaźni, kultywowanie medytacji i twórczej ekspresji oraz pielęgnowanie uczuć wyższych a zwłaszcza miłości-prowadzi do wykształcenia prawa i społeczeństwa na zasadach zobowiązań moralnych w tym powszechnego pacyfizmu, sprawiedliwości i egalitaryzmu. Wyzwolenie jednostki na życie i jednocześnie akceptowanie prawa do życia wszystkich istot żywych w tym świata zwierząt i roślin; wiąże się 30 z przebudzeniem rozumu teoretycznego i rozumu praktycznego. Symbioza obydwu zakłada właściwe poznawanie oraz doświadczanie sensu na poziomie pozaindywidualnym, gdyż wówczas jednostka wyzbywa się utożsamień z własnym ciałem, pragnieniami, emocjami oraz myślami. Poszukiwanie jedni pomiędzy światem fizycznym a światem duchowym człowieka wymaga przekraczania wyuczonego dualizmu; Boga i stworzenia, duszy i ciała, kobiecości i męskości oraz dobra i zła. Kreowanie w kulturze wytworów, pomników i dzieł pokazujących ruch jedności stanu natury z prawem natury i rzeczywiste dokumentowanie ideałów dobra, prawdy i piękna- nawiązuje do jednej z najstarszych tradycji filozoficznych świata tj.taoizmu. Uznawał on, iż konflikty są wynikiem podziałów między przeciwieństwami i one doprowadzają do stanów napięć, lęku i wojen. Za pośrednictwem asymilacji wartości ze sfery transpersonalnej oraz akomodacji wewnętrznych doświadczeń jednostki ze sfery duchowej; człowiek wychodzi z ,,obszaru cienia’’tj. podświadomości, nieświadomości i nadświadomości-porzuca osobowość psychopatyczna ,a zamienia się przy współudziale solidaryzmu wspólnotowego w przedstawiciela rodu ludzkiego dla którego uczuciowość, pomocowość, skuteczność pozwalają na uniwersalizm światowego pacyfizmu. Myślenie irenologiczne staje się wówczas zobowiązaniem osobowym, społecznym i kulturowym; od którego biegnie i kończy się horyzont człowieczeństwa łączący linię życia i przeznaczenia. 31 32