RapoRt - więcej
Transkrypt
RapoRt - więcej
Raport oceny śladu węglowego powiatu STAROGARDZKIEGO dla lat 2005 i 2010 Instytut na rzecz Ekorozwoju ul. Nabielaka 15 lok. 1, 00-743 Warszawa tel. 22 851-04-02, -03, -04, faks 22 851-04-00 e-mail: [email protected], http://www.ine-isd.org.pl slad_weglowy_okladka_starogard.indd 1 2013-04-09 13:34:38 Wydawca: Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju ul. Nabielaka 15, lok. 1, 00-743 Warszawa tel. 22 851-04-02, -03, -04, faks 22 851-04-00 e-mail: ine@ine-isd.org.pl, http://www.ine-isd.org.pl Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) jest pozarządową organizacją typu think-tank powstałą w 1990 r. z inicjatywy kilku członków Polskiego Klubu Ekologicznego. InE zajmuje się promowaniem i wdrażaniem zasad oraz rozwiązań służących zrównoważonemu rozwojowi Polski, dążąc do jej proekologicznej restrukturyzacji. W swojej działalności kieruje się misją: budowania pozytywnych relacji między rozwojem społecznym i gospodarczym a ochroną środowiska oraz występowania w interesie obecnego i przyszłych pokoleń. Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju współpracuje z krajowym i europejskim ruchem pozarządowym. Instytut ma doświadczenie w tworzeniu strategii ekorozwoju wspólnie ze społecznościami lokalnymi – ich samorządami i partnerami społecznymi, ekologicznymi i partnerami otoczenia biznesu. Opracowania InE wykorzystują parlamentarzyści, administracja rządowa i samorządowa, naukowcy, studenci i uczniowie. Instytucje i osoby pragnące wesprzeć działalność na rzecz ekorozwoju mogą dokonywać wpłat na konto: Bank PeKaO SA, II Oddział w Warszawie Wpłaty w PLN: 92 1240 1024 1111 0000 0267 8197 Redakcja językowa: Maria Prosińska-Jackl Projekt graficzny: Joanna Chatizow i Leszek Kosmalski - Wydawnictwo Wiatr s. c. Skład komputerowy: Leszek Kosmalski Druk i oprawa: GRAFIX Centrum Poligrafii, ul. Bora Komorowskiego 24, 80-377 Gdańsk © Copyright by Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2012 ISBN: 978-83-89495-93-8 Wydrukowano na papierze ekologicznym Wykaz ważniejszych publikacji i opracowań przygotowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju od 2006 r. • Polityka energetyczna Polski. Deklaracje i rzeczywistość. Warszawa 2006. • Biopaliwa w Polsce. Możliwości i wyzwania. Warszawa 2007. • Funkcjonowanie systemu białych certyfikatów w Polsce jako mechanizmu stymulującego zachowania energooszczędne – zasady i szczegółowa koncepcja działania. Wspólnie z firmą Procesy Inwestycyjne. Warszawa 2007. • Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020. Wspólnie z Instytutem Energetyki Odnawialnej. Warszawa 2007. • Natura 2000 w edukacji szkolnej. Poradnik dla nauczycieli. Warszawa 2007. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Krajowego Planu Strategicznego Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013. Wspólnie z firmami Agrotec Polska Sp. zo.o. i Agrotec-Spa. Warszawa 2007. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Warszawa 2007. Wspólnie z Instytutem Ochrony Środowiska. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Wspólnie z firmami Agrotec Polska Sp. zo.o. i Agrotec-Spa. Warszawa 2007. • Barometr zrównoważonego rozwoju. Warszawa 2008. • Fundusze Unii Europejskiej na lata 2007-2013 a ochrona klimatu. Warszawa 2008. • Jak chronić klimat na poziomie lokalnym. Warszawa 2008. • Jaka energetyka w zrównoważonym rozwoju? Warszawa 2008. • Społeczeństwo obywatelskie wobec konsekwencji zmian klimatu. Warszawa 2008. • Twoje miasto – Twój klimat. Warszawa 2008. • 2°C – granica nie do przekroczenia. Tłumaczenie, Warszawa 2009. • Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport techniczno-metodologiczny. Warszawa 2009. • Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport dla osób podejmujących decyzje. Warszawa 2009. • Barometr zrównoważonego rozwoju 2008/2009. Warszawa 2009. • Energetyka jądrowa – przebieg debaty w Niemczech. Warszawa 2009. • Energia – konieczność ale i odpowiedzialność. Broszura dla społeczeństwa. Warszawa 2009. • Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów otwartych? Warszawa 2009. • Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów zurbanizowanych? Metropolie. Warszawa 2009. • Jaki transport w zrównoważonym rozwoju? Warszawa 2009. • Klimat a gospodarowanie wodami. Warszawa 2009. • Klimat a turystyka. Warszawa 2009. • Małe ABC… Ochrony klimatu. Warszawa, trzy wydania: 2007, 2008 i 2009. • Polityka klimatyczna Polski – wyzwaniem XXI wieku. Wspólnie z Polskim Klubem Ekologicznym. Warszawa 2009. • Drugie spotkanie na temat energetyki jądrowej (kraje skandynawskie). Warszawa 2010. • Energetyka rozproszona jako odpowiedź na potrzeby rynku (prosumenta) i pakietu energetyczno-klimatycznego. Warszawa 2010. • Kompleksowa ewaluacja programu ekokonwersji w Polsce. Wspólnie z firmą Ernst & Young. Warszawa 2010. • Natura 2000. ABC dla turystyki. Warszawa 2010 • Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Wspólnie z firma WS Atkins. Warszawa 2010. • Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki w gospodarce do zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej. Wspólnie z Polskim Klubem Ekologicznym Okręg Mazowiecki. Warszawa 2011. • Komplet 11 broszur dotyczących: małej biogazowni rolniczej, domu pasywnego, energetyki rozproszonej, energii w gospodarstwie rolnym, energii w obiekcie turystycznym, energooszczędnego domu i mieszkania, inteligentnych systemów zarządzania użytkowaniem energii, samochodu elektrycznego, urządzeń konsumujących energię, zielonej energii i zrównoważonego miasta – zrównoważonej energii. Warszawa 2011. • Barometr zrównoważonego rozwoju 2010-2011. Warszawa 2012. • Instrumenty realizacji Alternatywnej polityki energetycznej Polski do roku 2030 (wybrane zagadnienia). Warszawa, 2012. • Świadomość ekologiczna turystów. Warszawa 2012. • Trzecie spotkanie na temat energetyki jądrowej: Francja, Niemcy, Japonia po Fukushimie. Warszawa 2012. • Raport o stanie przygotowań lokalnych do zmian klimatu. Raport otwarcia. Warszawa. 2012. • Węgiel brunatny – paliwo bez przyszłości. Warszawa 2012. • Rozdroża polskiej energetyki. Poradnik dla parlamentarzystów. Warszawa 2012. • O energetyce przyjaznej środowisku prawie wszystko. Mały leksykon dla dziennikarzy. Wersja elektroniczna. Warszawa 2012. Projekt „Dobry Klimat dla Powiatów" jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE i Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej slad_weglowy_okladka_starogard.indd 2 2013-04-09 13:34:38 Raport oceny śladu węglowego powiatu STAROGARDZKIEGO dla lat 2005 i 2010 Warszawa, 2013 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 1 2013-04-09 13:56:25 Spis treści Streszczenie 5 Wprowadzenie 6 1. Charakterystyka powiatu starogardzkiego 7 1.1. Charakterystyka sektora mieszkaniowego 1.2. Charakterystyka sektora przemysłowego 1.3. Zaopatrzenie powiatu w energię cieplną 1.4. Zużycie energii elektrycznej 1.5. Charakterystyka odbiorców i zużycie gazu ziemnego 7 7 8 9 10 2. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim w podziale na sektory 11 2.1. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej 11 2.1.1. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii elektrycznej 11 2.1.2. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii cieplnej 11 2.1.3. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia gazu ziemnego 12 2.1.4. Sumaryczna wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii 13 2.2. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w transporcie13 2.2.1. Podstawowe informacje wykorzystane do oceny 13 2.2.2. Emisja w roku 2005 15 2.2.3. Emisja w roku 2010 16 2.3. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych18 2.4. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytkowania terenów 19 3. Emisja gazów cieplarnianych i ślad węglowy w powiecie starogardzkim – podsumowanie 20 4. Rekomendacje działań mających na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim 21 4.1. Emisja gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej 21 4.2. Emisja gazów cieplarnianych powstających w transporcie 23 4.3. Emisja gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych24 2 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 2 2013-04-09 13:56:25 raport oceny śladu węglowego 4.4. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytkowania terenów 24 5. Zalecenia dotyczące bazy informacyjnej do przyszłych obliczeń śladu węglowego w powiecie starogardzkim 25 5.1. Emisja gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej 5.2. Emisja gazów cieplarnianych powstających w transporcie 5.3. Emisja gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych 5.4. Emisja gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytkowania terenów 25 26 26 26 Literatura i strony internetowe 28 Spis tabel Tab. 1. Tab. 2. Tab. 3. Tab. 4. Tab. 5. Zużycie ciepła w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Zużycie energii elektrycznej w województwie pomorskim w 2009 r. Zużycie energii elektrycznej w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Zużycie gazu w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Emisja CO2 w wyniku zużycia energii elektrycznej w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Tab. 6. Emisja CO2 w wyniku zużycia ciepła w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Tab. 7. Emisja CO2 w wyniku zużycia gazu ziemnego przez powiat starogardzki w latach 2005 i 2010 Tab. 8. Emisje CO2 w wyniku zużycia energii ze wszystkich źródeł w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Tab. 9. Emisje roczne CO2eq – transport drogowy w powiecie starogardzkim w 2005 r. Tab. 10. Emisje roczne CO2eq – transport drogowy w powiecie starogardzkim w 2010 r. Tab. 11. Zbiorcze zestawienie danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych powiatu starogardzkiego Tab. 12. Emisja gazów cieplarnianych z rolnictwa w powiecie starogardzkim (z podziałem na źródła emisji) Tab. 13. Bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych (netto) dla poszczególnych kategorii użytkowania gruntów w ramach sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo” w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 8 9 9 10 11 12 12 13 15 17 18 19 20 3 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 3 2013-04-09 13:56:25 Tab. 14. Bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych (netto) dla sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo” w powiecie starogardzkim latach 2005 i 2010. Tab. 15. Emisja gazów cieplarnianych i ślad węglowy dla powiatu starogardzkiego w latach 2005 i 2010 Tab. 16. Dostępność danych pozwalających określić wpływ rolnictwa na emisję gazów cieplarnianych Tab. 17. Dostępność danych pozwalających określić wpływ zmiany użytkowania terenu na emisję gazów cieplarnianych 20 21 27 27 Spis rysunków Rys. 1. Sieć drogowa w powiecie starogardzkim w 2005 r. Rys. 2. Sieć drogowa w powiecie starogardzkim w 2010 r. Rys. 3. Roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi w powiecie starogardzkim w 2005 r. [w kg] Rys. 4. Roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi w powiecie starogardzkim w 2010 r. [w kg] 14 14 16 17 Wykaz skrótów CH4metan CO2 dwutlenek węgla CO2eq ekwiwalent dwutlenku węgla DOKLIPtytuł projektu „Dobry klimat dla powiatów” EU ETS European Union Emissions Trading Scheme (europejski system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych) GJ gigadżul, jednostka energii GUS Główny Urząd Statystyczny GW gigawat, jednostka mocy GWh kilowatogodzina, jednostka energii HFC fluorowęglowodory InE Instytut na rzecz Ekorozwoju kV kilowolt, jednostka napięcia 4 kWh kilowatogodzina, jednostka energii m2 metr kwadratowy m3 metr sześcienny Mgmegagram, jednostka masy (1 mln gramów; tona) MJ megadżul, jednostka energii MW megawat, jednostka mocy MWh megawatogodzina, jednostka energii N2O podtlenek azotu NOx tlenki azotu OZE odnawialne źródła energii PFC perfluorowęglowodory SF6 sześciofluorek siarki SO2 dwutlenek siarki UE Unia Europejska powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 4 2013-04-09 13:56:25 raport oceny śladu węglowego Streszczenie Niniejsze opracowanie zostało wykonane w ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” (DOKLIP) realizowanego przez Instytut na rzecz Ekorozwoju przy wsparciu Związku Powiatów Polskich i organizacji Community Energy Plus z Wielkiej Brytanii. Zawiera ono wyniki obliczania emisji gazów cieplarnianych ogółem i na głowę mieszkańca, czyli tzw. ślad węglowy. Metodyka tych wyliczeń jest opisana w oddzielnym opracowaniu(1). W trakcie prac kierowano się, w takim stopniu, w jakim było to możliwe, metodyką Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu czyli zespołu powołanego przez ONZ, który stosuje tę metodykę do oceny postępów poszczególnych krajów w dziedzinie ochrony klimatu. Opracowaniem objęto główne obszary emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim, tzn. przemysł, energetykę i gospodarkę mieszkaniową, transport, gospodarkę odpadami komunalnymi oraz procesy oczyszczania ścieków komunalnych, rolnictwo, a także użytkowanie gruntów w latach 2005 i 2010. Całkowita emisja gazów cieplarnianych powiatu starogardzkiego spadła w badanym okresie (lata 2005-2010) z poziomu 1142,3 tys. Mg CO2eq do 1134,2 tys. Mg CO2eq, tj. o 0,7 %. W przeliczeniu na jednego mieszkańca emisja całkowita w roku 2005 wynosiła 9,4 Mg CO2eq/rok/ osobę, a w 2010 roku – 9,2 Mg CO2eq/rok/osobę, tj. o 2% mniej. Jest to nieco mniej niż średnia krajowa, w wymienionych latach odpowiednio 7,8% i 11,5%. Największy wzrost zanotowano w obszarze transportu; emisja wzrosła tu o ponad 34%. Wyraźny wzrost nastąpił również w sektorze gospodarki odpadami i oczyszczania ścieków, bo o ponad 16%. Natomiast emisja z obszaru przemysłu, energetyki i gospodarki mieszkaniowej spadła o ponad 8%. Bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych poprawił się o ponad 12%, co jest związane ze zmianami w użytkowaniu terenów. Jednocześnie warto zauważyć, że możliwości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wynikających z funkcjonowania powiatu są znaczne i wymagają opracowania oraz podjęcia realizacji Programu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim. (1) Metodyka oceny poziomu emisji gazów cieplarnianych dla wybranych powiatów dla lat 2005 i 2010 z podziałem na sektory, Warszawa, wrzesień 2012. 5 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 5 2013-04-09 13:56:25 Wprowadzenie Celem opracowania jest wykonanie obliczeń śladu węglowego dla lat 2005 i 2010 w następujących zakresach tematycznych: przemysł, energetyka, gospodarka mieszkaniowa, transport, gospodarka odpadami komunalnymi oraz procesy oczyszczania ścieków komunalnych, a także rolnictwo i użytkowanie gruntów. Ślad węglowy rozumiany jest jako całkowita suma emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio na danym obszarze. Ślad węglowy obejmuje emisje sześciu gazów cieplarnianych wymienionych w Protokole z Kioto: dwutlenku węgla (CO2), metanu(CH4), podtlenku azotu (N2O) oraz gazów fluorowanych: fluorowęglowodory (HFC), perfluorowęglowodory (PFC) oraz sześciofluorek siarki (SF6). Miarą śladu węglowego jest Mg CO2eq/osobę/rok – emisja gazów cieplarnianych na danym obszarze przypadająca na jedną osobę w ciągu roku, wyrażona jako ekwiwalent dwutlenku węgla. Obliczenia dotyczące powiatu starogardzkiego wykonał zespół w składzie: •D r inż. Arkadiusz Węglarz z Politechniki Warszawskiej – w zakresie przemysłu, energetyki i gospodarki mieszkaniowej; • F irma „TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. ” – w zakresie transportu; •D r inż. Piotr Manczarski z Politechniki Warszawskiej – w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi oraz procesów oczyszczania ścieków komunalnych; • A nna Dąbrowska z Instytutu na rzecz Ekorozwoju przy konsultacji Marcina Żaczka – w zakresie rolnictwa i użytkowania gruntów; •D r Andrzej Kassenberg z Instytutu na rzecz Ekorozwoju, ekspert ds. klimatu w projekcie DOKLIP – w zakresie nadzoru merytorycznego; •D r Wojciech Szymalski z Instytut na rzecz Ekorozwoju, koordynator projektu DOKLIP – w zakresie organizacji prac. Wykonanie obliczeń nie byłoby możliwe bez współpracy z władzami powiatu, które przygotowały informacje wyjściowe do przeprowadzania analizy. 6 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 6 2013-04-09 13:56:25 raport oceny śladu węglowego 1. Charakterystyka powiatu starogardzkiego Powiat starogardzki leży na południowych obrzeżach województwa pomorskiego. Według danych GUS stan ludności tego powiatu na dzień 31 grudnia 2005 roku wynosił 122 116 mieszkańców, a na koniec 2010 roku – 124 013 mieszkańców. W skład powiatu starogardzkiego wchodzi 13 gmin (3 miejskie, 1 miejsko-wiejska i 9 wiejskich). Są to: • B obowo – gmina wiejska, 3072 mieszkańców; • C zarna Woda – gmina miejska, 3444 mieszkańców, • K aliska – gmina wiejska, 5236 mieszkańców; • L ubichowo – gmina wiejska, 6142 mieszkańców; •O sieczna – gmina wiejska, 2936 mieszkańców; •O siek – gmina wiejska, 2474 mieszkańców; • S karszewy – gmina miejsko-wiejska, 14 182 mieszkańców; • S kórcz – gmina miejska, 3686 mieszkańców; • S kórcz – gmina wiejska, 4679 mieszkańców; • S mętowo Graniczne – gmina wiejska, 5355 mieszkańców; • S tarogard Gdański – gmina miejska, 47 187 mieszkańców; • S tarogard Gdański – gmina wiejska, 14 577 mieszkańców; • Z blewo – gmina wiejska, 11 043 mieszkańców. 1.1. Charakterystyka sektora mieszkaniowego Według danych GUS powierzchnia użytkowa mieszkań w 2005 roku w powiecie starogardzkim wynosiła 2 740 000 m2. W 2009 roku w powiecie starogardzkim oddano do użytku 464 mieszkania, a zasoby mieszkaniowe w przeliczeniu na 1000 ludności wynosiły 304 mieszkania. Większość powiatu ma dość dobrze rozwiniętą sieć kanalizacyjną i wodociągową. Z instalacji wodociągowej korzysta 86,6% ogółu ludności powiatu, a z sieci kanalizacyjnej odpowiednio – 52,5%. 1.2. Charakterystyka sektora przemysłowego Główne zakłady przemysłowe w powiecie starogardzkim to: • Z akłady Farmaceutyczne POLPHARMA S.A. – produkcja farmaceutyczna; liczba zatrudnionych – 1483; • F abryka Mebli Okrętowych FAMOS Sp. z o.o. – produkcja drzewna i metalowa; liczba zatrudnionych – 498; •D estylarnia Sobieski S.A. – produkcja wyrobów spirytusowych; liczba zatrudnionych – 385; • S TEICO S.A. Zakład w Czarnej Wodzie – produkcja płyt twardych i porowatych, liczba zatrudnionych – 185; • Z akład Energetyki Cieplnej STAR-PEC Sp. z o.o., Starogard Gdański – wytwarzanie i przesyłanie pary wodnej, gorącej wody i powietrza do układów klimatyzacyjnych; liczba zatrudnionych – 62; • IGLOTEX S.A. w Skórczu – branża spożywcza: produkcja mrożonych wyrobów garmażeryjnych, 7 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 7 2013-04-09 13:56:26 • • • • takich jak pizza, zapiekanki, pierogi, knedle, kluski, kopytka, pyzy, uszka itp.; S W-SOLAR Czarna Woda Sp. z o.o. : E lektrociepłownia Starogard Sp. z o.o. w Starogardzie Gdańskim, Z akłady Wielobranżowe FAST Sp. z o.o. w Gdańsku Zakład Produkcyjny Nr 3 w Skórczu, G minna Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Skarszewach. 1.3. Zaopatrzenie powiatu w energię cieplną Według deklaracji gmin powiatu starogardzkiego głównym sposobem ogrzewania są indywidualne piece węglowe. Gminy posiadające sieć ciepłowniczą jako kolejny sposób ogrzewania wskazują gaz z sieci (miasto i gmina Starogard Gdański) lub ogrzewanie typu miejskiego (Skarszewy, Smętowo Graniczne, miasto Starogard Gdański). Sposobem ogrzewania pozostałych gmin jest też ogrzewanie olejem opałowym lub biomasą (głównie drewnem). Najmniej istotnym źródłem ogrzewania są odnawialne źródła energii oraz kolektory słoneczne. Największy udział w ogólnym zapotrzebowaniu na ciepło ma budownictwo mieszkaniowe – ok. 66%, a dalej: przemysł – 18%, obiekty użyteczności publicznej – 11% oraz usługi i rzemiosło – ok. 5%. Na terenie powiatu starogardzkiego sieć ciepłownicza jest rozwinięta w niewielkim stopniu wyłącznie na terenach zwartej zabudowy. Na koniec 2009 roku całkowita długość sieci ciepłowniczej przesyłowej wynosiła 42,8 km, a sieci doprowadzającej do budynków i innych obiektów – 28 km. Łącznie sieć ciepłowniczą zasilają 41 kotłownie(2). Na podstawie danych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego i wyżej podanych informacji dokonano oszacowań zużycia ciepła w podziale na nośniki energii oraz w podziale na sektory gospodarki powiatu. Wyniki oszacowań zestawiono w tabeli 1. Tabela 1. Zużycie ciepła w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Paliwa Drewno (biomasa) [Mg] Zużycie w jedn. naturalnych 2005 r. 2010 r. 8 110 Zużycie w MWh 2005 r. 2010 r. Gaz płynny [Mg] 115 1 580 1 511 Gaz ziemny [tys. m3] 9 754 9 331 94 814 90 695 Olej opałowy [Mg] 3 151 36 894 35 291 Węgiel [Mg] 93 649 518 881 496 340 Razem 652 169 623 837 Razem bez gazu ziemnego 557 355 533 143 Razem bez gazu ziemnego w podziale na: Sektor mieszkaniowy 367 854 351 874 Sektor przemysłowy 100 324 95 966 Pozostałe sektory 89 177 85 303 (2) Raport z realizacji programu ochrony środowiska dla powiatu starogardzkiego w latach 2009–2010, czerwiec 2011, Starostwo Powiatowe w Stargardzie Gdańskim. 8 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 8 2013-04-09 13:56:26 raport oceny śladu węglowego 1.4. Zużycie energii elektrycznej Zużycie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe według GUS w 2010 roku w powiecie starogrodzkim wyniosło 96,6 GWh, czyli 777 kWh/mieszkańca. Na koniec 2009 roku było w powiecie ogółem 42 027 odbiorców energii elektrycznej. Liczba odbiorców energii elektrycznej w miastach, która wynosiła 21 793, jest zbliżona do liczby odbiorców energii na wsi, która wynosiła 20 234. Zużycie energii przez gospodarstwa domowe w 2005 roku przyjęto na poziomie roku 2006, kiedy zużycie to wynosiło 93,3 GWh. Według danych GUS zużycie energii elektrycznej w województwie pomorskim w 2009 roku, w poszczególnych działach gospodarki, przedstawiało się tak, jak jest to zaprezentowane w tabeli 2. Tabela 2. Zużycie energii elektrycznej w województwie pomorskim w 2009 r. Sektory gospodarki województwa GWh Procent zużycia Energetyka 262 4 Przemysł 2 312 33 Gospodarstwa domowe 1 707 24 Pozostali drobni odbiorcy 2 239 31 Inni (transport, wodociągi) 547 8 Zużycie ogółem 7 067 100 Przyjęto, że proporcje w zużyciu energii elektrycznej przez poszczególne działy gospodarki w powiecie starogardzkim są takie same jak w całym województwie pomorskim. Mając dane GUS o zużyciu energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe w 2005 i w 2010 roku w powiecie starogardzkim, wyliczono zużycie energii elektrycznej przez pozostałe sektory. Wyniki tych oszacowań przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Zużycie energii elektrycznej w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Zużycie energii elektrycznej [w MWh] Sektory gospodarki powiatu 2005 r. 2010 r. Sektor gospodarstw domowych* 93 305 96 600 Przemysł 128 294 132 825 Pozostałe sektory 167 171 173 075 Razem 388 770 402 500 *Dane GUS. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS (www.stat.gov.pl/bdl). 9 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 9 2013-04-09 13:56:26 1.5. Charakterystyka odbiorców i zużycie gazu ziemnego Zużycie gazu ziemnego przez gospodarstwa domowe według GUS w 2010 r. w powiecie starogardzkim wyniosło 6 500 000 m3, czyli 52,1 m3 /mieszkańca. W powiecie starogardzkim z sieci gazowej na koniec 2010 roku korzystało 39 912 osób, co stanowi 32,2% mieszkańców powiatu. Należy podkreślić, że w dostępie do sieci gazowej istnieją duże dysproporcje pomiędzy mieszkańcami miast i wsi. W miastach dostęp do sieci ma 62,1% mieszkańców, podczas gdy na wsi jedynie 1,6%. Zdecydowanie więcej gazu zużywają mieszkańcy miast, średnio 93,6 m3 gazu /mieszkańca/rok, w porównaniu z mieszkańcami wsi zużywającymi średnio 7,5 m3 gazu /mieszkańca/rok. Całkowita długość czynnej sieci gazowej wynosiła na koniec 2010 roku 160,434 km. Zużycie gazu w roku 2005 przyjęto na poziomie danych GUS z 2006 roku, czyli 6 795 000 m3 . Natomiast w 2010 roku całkowite zużycie gazu na cele grzewcze w powiecie starogardzkim, według danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, wyniosło 9 331 000 m3. Mając do dyspozycji powyższe dane, oszacowano zużycie gazu w roku 2005 i 2010 w podziale na poszczególne sektory gospodarki powiatu. Wyniki tych oszacowań zestawiono w tabeli 4. Tabela 4. Zużycie gazu w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Sektory gospodarki powiatu Zużycie gazu [tys. m3] 2005 r. 2010 r. Sektor gospodarstw domowych 6 795 6 500 Pozostałe sektory 5 762 5 072 Ogółem 12 557 11 572 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS (www.stat.gov.pl/bdl) oraz z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. 10 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 10 2013-04-09 13:56:26 raport oceny śladu węglowego 2. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim w podziale na sektory 2.1. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej 2.1.1. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii elektrycznej W tabeli 5. przedstawiono liczby obrazujące emisję CO2 w wyniku zużycia energii elektrycznej przez powiat starogardzki, obliczone za pomocą algorytmu opisanego w opracowaniu Metodyka oceny…(3) Tabela 5. Emisja CO2 w wyniku zużycia energii elektrycznej w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Zużycie energii elektrycznej [w MWh] Emisja CO2 [w Mg] Sektory gospodarki powiatu 2005 r. 2010 r. 2005 r. 2010 r. Sektor gospodarstw domowych 93 305 96 600 102 636 89 838 Przemysł 128 294 132 825 141 124 123 527 Pozostałe sektory 167 171 173 075 183 889 160 960 Razem 388 770 402 500 427 649 374 325 Źródło: Obliczenia własne. 2.1.2. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii cieplnej W tabeli 6. przedstawiono liczby obrazujące emisję CO2 w wyniku zużycia ciepła przez powiat starogardzki, obliczone za pomocą algorytmu opisanego w opracowaniu Metodyka oceny...(4) (3) Metodyka oceny poziomu emisji gazów cieplarnianych dla wybranych powiatów dla lat 2005 i 2010 z podziałem na sektory, Warszawa, wrzesień 2012. (4) jw. 11 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 11 2013-04-09 13:56:26 Tabela 6. Emisja CO2 w wyniku zużycia ciepła w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Nośniki ciepła Emisja CO2 [w Mg] Zużycie [w MWh] 2005 r. 2010 r. 2005 r. 2010 r. Gaz płynny 1 580 1 511 355 340 Gaz ziemny 94 814 90 695 19 152 18 320 Olej opałowy 36 894 35 291 10 293 9 846 Węgiel 518 881 496 340 179 533 171 734 Razem 652 169 623 837 209 333 200 240 Razem bez gazu ziemnego 557 355 533 142 190 187 182 111 Sektor mieszkaniowy 367 854 351 873 125 523 120 195 Sektor przemysłowy 100 324 95 966 34 234 32 7779 Pozostałe sektory 89 177 85 303 30 430 29 172 Razem bez gazu ziemnego w podziale na: Źródło: Obliczenia własne. 2.1.3. Wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia gazu ziemnego W tabeli 7. przedstawiono liczby obrazujące emisję CO2 w wyniku zużycia gazu ziemnego przez powiat starogardzki, obliczone za pomocą algorytmu opisanego w opracowaniu Metodyka oceny…(5) Tabela 7. Emisja CO2 w wyniku zużycia gazu ziemnego przez powiat starogardzki w latach 2005 i 2010 Zużycie gazu [w tys. m3] Emisja CO2 [w Mg] Sektory gospodarki powiatu 2005 r. 2010 r. 2005 r. 2010 r. Sektor gospodarstw domowych 6 795 6 500 13 342 12 762 Pozostałe sektory 5 762 5 072 11 314 9 959 Ogółem 12 557 11 572 24 656 22 721 Źródło: Obliczenia własne. (5) jw. 12 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 12 2013-04-09 13:56:26 raport oceny śladu węglowego 2.1.4. Sumaryczna wielkość emisji CO2 w wyniku zużycia energii W tabeli 8. przedstawiono liczby obrazujące emisje CO2 powstałe w wyniku zużycia energii ze wszystkich źródeł w powiecie starogardzkim w 2005 i w 2010 roku. Tabela 8. Emisje CO2 w wyniku zużycia energii ze wszystkich źródeł w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Rodzaj nośnika Emisja CO2 [w Mg] 2005 r. 2010 r. Energia elektryczna 427 647 374 325 Energia cieplna 190 187 182 111 Gaz ziemny 24 656 22 721 Energia zużywana przez duże zakłady przemysłowe 212 000 206 000 Razem 854 490 785 157 Źródło: Obliczenia własne. 2.2. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w transporcie 2.2.1. Podstawowe informacje wykorzystane do oceny Do wykonania oceny posłużono się następującymi dostępnymi materiałami: • P raca przewozowa(6) w komunikacji zbiorowej PKS za lata 2005 i 2010; • S tan taboru komunikacji zbiorowej PKS w podziale na rok produkcji; • Z estawienie częstotliwości kursowania autobusów PKS oraz długości linii autobusowych; • P raca przewozowa w komunikacji zbiorowej MZK za 2005 r. i 2010 r.; • S tan taboru komunikacji zbiorowej MZK w podziale na lata produkcji; • P odstawowe dane dotyczące zakresu funkcjonowania komunikacji miejskiej oraz częstotliwości kursowania pojazdów MZK; • L iczba zarejestrowanych pojazdów, stan na 31.12.2005 r. oraz na 31.12.2010 r.; • P omiary ruchu na wybranych drogach powiatowych w latach: 2004, 2005, 2008, 2009, 2010; •D ane pochodzące z Generalnego Pomiaru Ruchu na drogach wojewódzkich oraz krajowych w latach 2005 i 2010. Analizy przeprowadzono dla lat 2005 i 2010. Zostały one oparte na istniejącej w badanych latach sieci drogowej. W obliczeniach uwzględniono przynależność administracyjną drogi. Obrazy sieci drogowej dla powiatu starogardzkiego zamieszczono poniżej (rys. 1 i 2). (6) Wskaźnik produktywności linii komunikacyjnych. Pojęcie stosowane w badaniach statystycznych dotyczących transportu. [przyp. red.] 13 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 13 2013-04-09 13:56:26 Rys. 1. Sieć drogowa w powiecie starogardzkim w 2005 r. Źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. Rys. 2 Sieć drogowa w powiecie starogardzkim w 2010 r. źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. 14 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 14 2013-04-09 13:56:26 raport oceny śladu węglowego 2.2.2. Emisja w roku 2005 Biorąc pod uwagę wskaźniki omówione w opracowaniu Metodyka oceny…(7), jak i obciążenie poszczególnych dróg, otrzymujemy w wyniku obliczeń obraz sieci drogowej powiatu starogardzkiego przedstawiony na rys. 3. Rysunek pokazuje roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi. Tabela 9 zawiera wyniki końcowe, czyli emisje z transportu drogowego. Wartości przedstawione na rysunku wynikają z obliczonych emisji CO2eq, jakie następują na jednym kilometrze analizowanej drogi. Są one odzwierciedleniem natężenia i struktury ruchu. Emisje jednostkowe umożliwiają wykonanie analizy porównawczej ciągów drogowych pod względem intensywności emisji. Łączny poziom emisji jest wynikiem przemnożenia wartości jednostkowych przez długość odcinka. Tabela 9. Emisje roczne CO2eq – transport drogowy w powiecie starogardzkim w 2005 r. Droga Długość sieci dróg [w km] Samochody osobowe [w Mg CO2eq] Samochody dostawcze [w Mg CO2eq] Samochody ciężkie [w Mg CO2eq] krajowa 45,5 17 593,808 2 448,546 10 776,981 wojewódzka 132,5 17 726,966 1 720,948 6 841,942 powiatowa/gminna 294,6 15 066,272 1 458,291 5 807,862 Razem 472,6 50 387,046 5 627,785 23 426,785 źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. Ponadto obliczono emisję dla transportu miejskiego wynoszącą w 2005 roku 1491,254 Mg CO2eq oraz dla transportu PKS – 14046,648 MgCO2eq. Tak więc łączna emisja gazów cieplarnianych z transportu w 2005 roku dla powiatu starogardzkiego została oszacowana na 94,98 tys. Mg CO2eq. (7) Metodyka oceny poziomu emisji gazów cieplarnianych dla wybranych powiatów dla lat 2005 i 2010 z podziałem na sektory, Warszawa, wrzesień 2012. 15 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 15 2013-04-09 13:56:26 Rys. 3. Roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi w powiecie starogardzkim w 2005 r. [w kg] Liczby oznaczają roczne jednostkowe emisje CO2eq na 1 km drogi Źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. 2.2.3. Emisja w roku 2010 Biorąc pod uwagę wskaźniki omówione w opracowaniu Metodyka oceny…(8), jak i obciążenie poszczególnych dróg, otrzymujemy w wyniku obliczeń obraz sieci drogowej powiatu starogardzkiego przedstawiony na rys. 4. Rysunek pokazuje roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi. Tabela 10 zawiera wyniki końcowe, czyli emisje z transportu drogowego. Wartości przedstawione na rysunku wynikają z obliczonych emisji CO2eq jakie następują na jednym kilometrze analizowanej drogi. Są one odzwierciedleniem natężenia i struktury ruchu. Emisje jednostkowe umożliwiają wykonanie analizy porównawczej ciągów drogowych pod względem intensywności emisji. Łączny poziom emisji jest wynikiem przemnożenia wartości jednostkowych przez długość odcinka. (8) jw. 16 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 16 2013-04-09 13:56:27 raport oceny śladu węglowego Rys. 4. Roczne jednostkowe emisje CO2eq na jeden kilometr drogi w powiecie starogardzkim w 2010 r. [w kg] Liczby oznaczają roczne jednostkowe emisje CO2eq na 1 km drogi Źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. Tabela 10. Emisje roczne CO2eq – transport drogowy w powiecie starogardzkim w 2010 r. Droga Długość sieci dróg [km] Samochody osobowe [Mg CO2eq] Samochody dostawcze [Mg CO2eq] Samochody ciężkie [Mg CO2eq] krajowa 63,6 31 218,215 3 870,980 26 034,195 wojewódzka 132,5 21 627,794 1 996,937 7 462,088 powiatowa/gminna 294,6 18 385,150 1 696,327 6 383,162 Razem 490,7 71 231,159 7 564,244 39 879,445 Źródło: TRANSEKO Brzeziński, Dybicz, Szagała sp.j. . 17 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 17 2013-04-09 13:56:27 Ponadto obliczono emisję dla transportu miejskiego wynoszącą w 2010 roku 1416,137 Mg CO2eq oraz dla transportu PKS – 7330,092 Mg CO2eq. Tak więc łączna emisja gazów cieplarnianych z transportu w 2010 roku dla powiatu starogardzkiego została oszacowana na 127,42 tys. Mg CO2eq. 2.3. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych Biorąc pod uwagę dostępne informacje i przyjęte założenia metodologiczne, w wyniku obliczeń dochodzimy do wniosku, że emisja gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami i w procesie oczyszczania ścieków w powiecie starogardzkim wzrosła w okresie 2005-2010 o ponad 16%. Szczegółowe dane zawiera tabela 11. Tabela 11. Zbiorcze zestawienie danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych powiatu starogardzkiego Lp. 1. Źródło emisji N2O składowanie CH4 b kompostowanie (MBP)(10) c przekształcanie termiczne Oczyszczanie ścieków komunalnych(11), w tym: a zrzut ścieków nieoczyszczonych b zrzut ścieków oczyszczonych c fermentacja osadów ściekowych d termiczne przekształcanie osadów 3. CH4 Gospodarka odpadami komunalnymi, w tym: a 2. Rodzaj emisji Łącznie CO2 CH4 N2O CO2 N2O CH4 N2O CO2 CH4 N2O CH4 N2O CH4 CO2 CO2 N2O CO2 Wielkość emisji [w tys. Mg/rok] 2005 r. 14,62 14,62 - 2010 r. 17,08 17,08 - Wielkość emisji CO2 (ekwiwalent)(9) [w tys. Mg/rok] 2005 r. 2010 r. 307,02 358,68 307,02 358,68 - - 7,68 8,97 314,70 367,65 Źródło: Obliczenia własne (9) W celu wyliczenia emisji ekwiwalentnej wyrażonej w CO2eq przyjęto, że 1 Mg CH4 odpowiada 21 Mg CO2, a 1 Mg N2O odpowiada 310 Mg CO2. (10) Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie. (11) W związku z brakiem informacji szczegółowych nie można było policzyć emisji ze ścieków komunalnych. Wobec tego przyjęto, że emisja ta stanowi 2,5% emisji z gospodarki odpadami. 18 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 18 2013-04-09 13:56:28 raport oceny śladu węglowego 2.4. Ocena poziomu emisji gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytkowania terenów Całkowita emisja metanu i podtlenku azotu w rolnictwie przedstawiona jako ekwiwalent dwutlenku węgla wyniosła w powiecie starogardzkim w 2005 roku 120 348 Mg, a w 2010 roku wzrosła o 3643 Mg do poziomu 123991 Mg (tab. 12). W przypadku powiatu starogardzkiego większość emisji pochodzi ze źródeł związanych z hodowlą zwierząt gospodarskich – procesów fermentacji jelitowej oraz odchodów zwierzęcych, które w 2005 i 2010 roku odpowiadały łącznie za pond 59% całkowitej emisji z rolnictwa. Istotnym źródłem emisji w powiecie są także gleby rolne, w tym szczególnie nawożenie gleb. Tabela 12. Emisja gazów cieplarnianych z rolnictwa w powiecie starogardzkim (z podziałem na źródła emisji) w Mg CO2eq w Mg CO2eq 2005 r. 2010 r. Źródła emisji Fermentacja jelitowa 23 511,10 22 958,09 Odchody zwierzęce 47 691,43 50 379,52 Gleby rolne 49 131,45 50 637,29 14,50 15,75 120 348,48 123 990,65 Spalanie resztek roślinnych Rolnictwo ogółem Źródło: Obliczenia własne. Zróżnicowanie bilansów emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych dla poszczególnych kategorii gruntów w powiecie starogardzkim obrazuje tabela 13. Natomiast bilans emisji i pochłaniania wynikający ze zmian w użytkowaniu gruntów na terenie powiatu oraz zdolności poszczególnych gruntów do pochłaniania CO2 prezentuje tabela 14. Korzystny bilans emisji i pochłaniania dla sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo”, wyrażony w ekwiwalencie dwutlenku węgla, jest głównym czynnikiem zmniejszającym wielkość antropogenicznej emisji z pozostałych sektorów. Wielkość pochłaniania netto dla tego sektora w roku 2010 wzrosła o blisko 12,5% w porównaniu z rokiem 2005. Zostało to spowodowane w głównej mierze zwiększeniem powierzchni gruntów leśnych stanowiących główny rezerwuar węgla dla sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo”. 19 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 19 2013-04-09 13:56:28 Tabela 13. Bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych (netto) dla poszczególnych kategorii użytkowania gruntów(12) w ramach sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo” w powiecie starogardzkim w latach 2005 i 2010 Kategorie gruntów 2005 r. [w Mg CO2eq/rok] 2010 r. [w Mg CO2eq/rok] grunty leśne -275 743,1 -304 317,9 grunty uprawne 1 330,6 306,6 grunty trawiaste 1 530,6 1 192,1 grunty podmokłe 32 072,8 32 109,9 604,3 604,3 NO NO grunty zabudowane pozostałe grunty Źródło: Obliczenia własne. Tabela 14. Bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych (netto) dla sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo” w powiecie starogardzkim latach 2005 i 2010 2005 r. [tys. Mg CO2eq/rok] 2010 r. [tys. Mg CO2eq/rok] -240,20 -270,11 Źródło: Obliczenia własne. 3. Emisja gazów cieplarnianych i ślad węglowy w powiecie starogardzkim – podsumowanie Całkowita emisja gazów cieplarnianych powiatu starogardzkiego spadła w badanym okresie z poziomu 1142,3 tys. Mg CO2eq w roku 2005 do 1134,2 tys. Mg CO2eq w roku 2010, tj. o 0,7%. Obrazuje to tabela 15. W przeliczeniu na jednego mieszkańca emisja całkowita w roku 2005 wynosiła 9,4 Mg CO2eq/rok/osobę, a w 2010 roku 9,2 Mg CO2eq/rok/osobę, tj. o 2% mniej. Jest to niewiele mniej niż średnia krajowa, odpowiednio 7,8% i 11,5%. Największy wzrost zanotowano w obszarze transportu; emisja wzrosła tu o ponad 34%. Wyraźny wzrost nastąpił również w sektorze gospodarki odpadami i oczyszczania ścieków, bo o ponad 16%. Natomiast emisja z obszaru przemysł, energetyka i gospodarka mieszkaniowa (12) Poszczególne definicje kategorii użytkowania gruntów w ramach sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo” są zgodne z definicjami użytków gruntowych wykazywanymi w ewidencji gruntów [§ 67; Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków, Dz. U. z dnia 2 maja 2001 r.]. 20 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 20 2013-04-09 13:56:28 raport oceny śladu węglowego zmniejszyła się o ponad 8%. Jednocześnie poprawił się o ponad 12% bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych, co związane ze zmianami w użytkowaniu terenów. Tabela 15. Emisja gazów cieplarnianych i ślad węglowy dla powiatu starogardzkiego w latach 2005 i 2010 Całkowita emisja [w tysiącach Mg CO2eq/rok] 2005 r. 2010 r. Zmiany w latach 2005–2010 [w %] Przemysł, energetyka i gospodarka mieszkaniowa 854,49 785,16 ↓8,1 Transport 94,98 127,40 ↑34,1 Gospodarka odpadami i proces oczyszczania ścieków 314,88 367,75 ↑16,8 Rolnictwo 120,35 124,00 ↑3,0 Zmiany w użytkowaniu terenów - 240,20 - 270,11 ↓12,4 Razem 1 142,45 1 134,20 ↓0,7 9,15 ↓2,2 Źródło emisji Mg CO2eq/rok Na osobę 9,36 Źródło: Obliczenia własne. 4. Rekomendacje działań mających na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych w powiecie starogardzkim 4.1. Emisja gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej W celu zmniejszenia wielkości śladu węglowego generowanego w powiacie starogardzkim proponuje się przeprowadzenie następujących działań: •W prowadzenie w gminach systemu zarządzania energią i powołanie osoby odpowiedzialnej za energetykę i za promocję energetyki przyjaznej środowisku. •W prowadzenie w gminach systemu monitoringu oraz przeprowadzenie identyfikacji potencjału oszczędności energii. 21 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 21 2013-04-09 13:56:28 • P rzeprowadzenie termomodernizacji obiektów komunalnych i użyteczności publicznej, która ma przyczynić się do polepszenia ich efektywności energetycznej, a co za tym idzie, do obniżenia zużycia energii i kosztów jej zakupu. • Z miana źródeł ogrzewania w budynkach jednorodzinnych oraz wielorodzinnych z ogrzewaniem piecowym na zasilanie z sieci miejskiej lub wytwarzanie ciepła z OZE i gazu ziemnego na podstawie planu ograniczenia tzw. niskiej emisji(13). • P rzeprowadzenie, m.in. w ramach realizacji gminnych i powiatowego programu ochrony środowiska i analogicznych programów gminnych, kampanii informacyjnych i edukacyjnych promujących racjonalne wykorzystanie energii; zadbanie o stałą edukację ekologiczną mieszkańców dotyczącą oszczędnego zużycia energii cieplnej i elektrycznej oraz korzystania z proekologicznych nośników energii. •O dtworzenie i modernizacja źródeł ciepła lub wykorzystanie innych źródeł wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w układzie skojarzonym oraz obniżenie wskaźników zanieczyszczeń. • P opieranie przedsięwzięć prowadzących do wykorzystywania energii odpadowej oraz skojarzonego wytwarzania energii. •W ykonywanie wstępnych analiz techniczno-ekonomicznych dotyczących możliwości wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej (energia słoneczna, wiatrowa, ze spalania biomasy, tzw. płytka geotermia) na potrzeby powiatu. • R ozbudowa sieci cieplnej tam, gdzie jest to uzasadnione. •W ydawanie dla nowo projektowanych obiektów decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu ze wskazaniem obowiązku podłączenia się do sieci ciepłowniczej uwzględniających proekologiczną i energooszczędną politykę gmin w zakresie zaopatrzenia w ciepło (np. wykorzystywanie źródeł energii przyjaznych środowisku, stosowanie energooszczędnych technologii w budownictwie i przemyśle, uzasadniony wysoki stopień wykorzystywania energii odpadowej, wytwarzanie energii w skojarzeniu i in.). • P opieranie i promowanie indywidualnych działań właścicieli lokali polegających na przechodzeniu (w użytkowaniu energii na cele grzewcze i sanitarne m.in. poprzez dofinansowanie z budżetów gmin i powiatu w zakresie ochrony środowiska) na czystsze rodzaje paliwa, energię elektryczną, energię ze źródeł odnawialnych itp. • S tosowanie przez gminy i powiat przy zakupach energii cieplnej i elektrycznej na potrzeby komunalne preferencji dla producentów wytwarzających tanią energię w skojarzeniu lub z OZE. •W prowadzenie w urzędach gmin i starostwie systemu zielonych zamówień publicznych. • P rzechodzenie na stosowanie energooszczędnych źródeł światła w obiektach użyteczności publicznej oraz do oświetlenia ulic, placów itp.; przeprowadzanie regularnych prac konserwacyjno-naprawczych i czyszczenia oświetlenia. •O graniczanie zanieczyszczeń z sektora komunalnego. • L ikwidacja w miastach źródeł tzw. niskiej emisji poprzez rezygnacje z indywidualnych pieców na paliwo stałe Należy skorzystać z systemów wsparcia oferowanych przez fundusze ekologiczne. • R ozbudowa sieci gazowej. (13) Emisja gazów cieplarnianych pochodząca z indywidualnych urządzeń grzewczych na paliwo stale (jak np. piece).[przyp. red.] 22 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 22 2013-04-09 13:56:28 raport oceny śladu węglowego • T ermomodernizacja budynków indywidualnych, zamieszkania zbiorowego oraz budynków użyteczności publicznej. • B udowa modelowych obiektów użyteczności publicznej prawie niezużywających energii (zeroenergetycznych). • P romocja przez gminy upraw energetycznych na nieużytkach oraz słabych pod względem rolniczym gruntach. Uprawy roślin energetycznych to możliwość zagospodarowania gruntów nie wykorzystywanych do produkcji żywności. • B udowa gminnych biogazowni produkujących paliwo dla generatorów energii elektrycznej. Instalacje takie mogą być zasilane różnymi rodzajami biomasy stanowiącej często problem ekologiczny, czy stanowiącej odpad przy uprawie i przetwarzaniu produktów żywnościowych. Pracując w sieciach z farmami wiatrowymi mogą niwelować nierównomierności produkcji energii elektrycznej przez wiatraki. Przedsiębiorstwa energetyczne powinny zacząć oferować usługi obejmujące efektywne wykorzystanie energii w takich obszarach, jak: zapewnienie komfortu termicznego w pomieszczeniach, ciepła woda do użytku domowego, chłodzenie, produkcja towarów, oświetlenie oraz moc napędowa. 4.2. Emisja gazów cieplarnianych powstających w transporcie Zgodnie z Białą Księgą(14) podstawowym założeniem programu poprawy klimatu jest redukcja emisji gazów cieplarnianych z transportu o 60%. W odniesieniu do obszarów miejskich wyszczególniono cel polegający na zmniejszeniu o połowę liczby samochodów o napędzie konwencjonalnym do roku 2030, oraz całkowitą ich eliminację z miast do roku 2050. Realizacja tak postawionych celów będzie wymagała zrewidowania polityki transportowej na terenie powiatu (w przypadku jej braku – stworzenia jej od podstaw), w której określone zostaną środki i narzędzia, niezbędne do zastosowania. Zadanie to może być przedmiotem prac zlecanych przez starostwo powiatowe w ramach postępowań przetargowych. Polityki transportowe, które będą dobrze służyć realizacji celu głównego, powinny uwzględniać konieczność ograniczania liczby emisyjnych środków transportu poprzez: • p lanowanie przestrzenne, • r ozwój transportu publicznego, • r ozwój infrastruktury środków transportu dla niezmotoryzowanych oraz zwiększenie możliwości ładowania (uzupełniania paliwa) ekologicznych pojazdów, • t worzenie planów mobilności miejskiej. Należy podkreślić, że największe korzyści przyniesie realizacja następującego zapisu Białej Księgi: „Tworzenie lepszych warunków do chodzenia pieszo i jazdy na rowerze powinno stanowić integralną część projektowania miejskiej mobilności i infrastruktury”. (14) Biała Księga. Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. Komisja Europejska. KOM(2011) 144 wersja ostateczna. Bruksela, dnia 28.3.2011 23 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 23 2013-04-09 13:56:28 Pozostałe działania rekomendowane przez UE to: • S tosowanie kalkulatorów śladu węglowego; • P romowanie ekologicznego stylu jazdy i wprowadzanie ograniczeń prędkości. 4.3. Emisja gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych W myśl wspomnianych wyżej założeń programu poprawy klimatu należy rozpocząć bądź kontynuować działania zmierzające do wdrażania zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Chodzi głownie o minimalizację składowania odpadów, stosowaniu metod biologicznych i/lub termicznych przetwarzania oraz maksymalizacji odzysku w tym recyklingu użytecznych frakcji materiałowych wydzielonych z odpadów. Ponadto należy systematycznie zwiększać ilość oczyszczanych ścieków komunalnych i zaprzestać składowania osadów ściekowych. 4.4. Emisja gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytkowania terenów Wybrane zalecenia: • z większanie dopływu masy organicznej do gleb (m.in. stosowanie nawozów organicznych, • • • • uprawa międzyplonów, uprawa roślin o dodatnim wskaźniku reprodukcji glebowej materii organicznej, uprawa wieloletnich zielnych lub drzewiastych roślin energetycznych, stosowanie metod użytkowania gleb zgodnych z zasadami rolnictwa ekologicznego, renaturyzacja siedlisk hydrogenicznych użytkowanych rolniczo); z mniejszanie strat węgla z gleb (m.in. stosowanie systemów zredukowanej i konserwującej uprawy roli, ochrona gleb przed erozja, utrzymywanie możliwie wysokiego poziomu wody gruntowej na obszarach gleb organicznych użytkowanych rolniczo w celu zmniejszenia tempa mineralizacji masy organicznej i przeciwdziałania degradacji tych gleb); z mniejszenie zużycia nawozów azotowych (m.in. wdrożenie ulepszonej technologii stosowania azotu, dopasowanie zaopatrzenia w azot do zapotrzebowania roślin, dostosowanie zaopatrzenia w azot do zapotrzebowania roślin, dostosowanie systemów produkcji do maksymalnego wykorzystania odchodów zwierzęcych w uprawie roślin, pozostawianie resztek roślinnych zawierających azot na polu, optymalizacja uprawy ziemi, nawadniania i drenowania), z mniejszenie zużycia nawozów wapniowych (m.in. stosowanie nawozów organicznych, uprawa międzyplonów, ograniczenie stosowania nawozów mineralnych); p oprawa technik karmienia zwierząt (m.in. lepsze zbilansowanie dawek pokarmowych zapewniające lepsze wykorzystanie pasz, dozwolone dodatki naturalnie zwiększające strawność paszy, wyeliminowanie z dawek pokarmowych zwierząt zbędnych ilości aminokwasów, dodawanie do paszy preparatów wiążących związki azotowe, wprowadzenie roślin motylkowych lub dodatków śruty roślin oleistych), 24 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 24 2013-04-09 13:56:28 raport oceny śladu węglowego • o ptymalizacja systemów przechowywania, transportu i rozprowadzania na polu odchodów • • • • zwierzęcych (m.in. powszechne stosowanie płyt obornikowych i zbiorników na gnojowice, kompostowanie obornika i gnojowicy i nawożenie wysokowartościowym kompostem, dodawanie do odchodów i ściółek preparatów biotechnologicznych ograniczających emisje N2O, zmniejszenie powierzchni parowania odchodów z legowisk i ściółek, obniżanie temperatury składowanych odchodów poprzez odzysk i kumulacje energii cieplnej); z większenie lesistości (m.in. zalesienia i ponowne zalesienia, ochrona lasów); o graniczenie pożarów i wypaleń (m.in. podniesienie świadomości mieszkańców w zakresie zapobiegania pożarom lasów, egzekwowanie zakazów wypalania ściernisk, łąk i resztek pożniwnych); z agospodarowanie odchodów zwierzęcych i innych odpadów rolniczych (m.in. utylizacja odchodów zwierzęcych w biogazowaniach); o graniczenie zużycia paliw i energii oraz upowszechnianie stosowania odnawialnych źródeł energii w rolnictwie i na obszarach wiejskich (m.in. stosowania energooszczędnych technologii w produkcji rolniczej, wykorzystanie terenów rolniczych (odłogów i ugorów) pod uprawę roślin energetycznych). 5. Zalecenia dotyczące bazy informacyjnej do przyszłych obliczeń śladu węglowego w powiecie starogardzkim 5.1. Emisja gazów cieplarnianych powstających w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej Aby w przyszłości przeprowadzić prawidłowo analizę i ocenę śladu węglowego w przemyśle, energetyce i gospodarce mieszkaniowej, należy: • o d przedsiębiorstw dystrybuujących energię elektryczną uzyskać dane na temat zużycia energii elektrycznej w rozbiciu na poszczególne grupy odbiorców, tj. gospodarstwa domowe, przemysł, usługi, pozostałych odbiorców; • o d przedsiębiorstw dystrybuujących gaz ziemny uzyskać dane na temat zużycia tego paliwa w rozbiciu na odbiorców, tj. gospodarstwa domowe, przemysł, usługi, pozostałych odbiorców; • z Banku Danych Lokalnych GUS lub z innych publikacji GUS uzyskać informacje o sposobach wytwarzania ciepła (rozkład procentowy w podziale na nośniki energii) na cele grzewcze i przygotowanie ciepłej wody użytkowej w powiecie w rozbiciu na następujące nośniki: ciepło sieciowe, węgiel, gaz ziemny i płynny, olej opałowy, biomasa, pozostałe nośniki (bez energii elektrycznej); • u zyskać informacje o sprzedaży nośników energii cieplnej, takich jak: ciepło sieciowe, węgiel, gaz ziemny i płynny, olej opałowy, biomasa; • u zyskać informacje o emisji CO2 z dużych źródeł spalania – (chodzi o instalacje objęte opłatami za korzystanie ze środowiska). 25 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 25 2013-04-09 13:56:28 5.2. Emisja gazów cieplarnianych powstających w transporcie W celu monitorowania śladu węglowego konieczne jest prowadzenie systematycznych badań i pomiarów ruchu. Pomiary oraz badania powinny być prowadzone na wszystkich lub wybranych odcinkach dróg powiatowych i gminnych w cyklach przynajmniej co 5 lat jako uzupełnienie wykonywanego przez Główną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad generalnego pomiaru ruchu, który jest wykonywany na wszystkich drogach krajowych i wojewódzkich. Konieczne jest również zbieranie danych statystycznych dotyczących pracy taboru wykorzystywanego przez poszczególnych przewoźników, w tym długości tras, częstotliwości kursowania, wykonywanych przewozów oraz typów pojazdów, w celu umożliwienia obliczeń i monitoringu wielkości emisji gazów cieplarnianych w powiecie. 5.3. Emisja gazów cieplarnianych powstających w gospodarce odpadami komunalnymi oraz w procesie oczyszczania ścieków komunalnych Aby prawidłowo w przyszłości przeprowadzić analizę i ocenę śladu ekologicznego, niezbędne jest: • u zyskanie danych demograficznych od roku 1950; •w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi: • zebranie albo oszacowanie danych historycznych o odpadach, • uzyskanie albo oszacowanie charakterystyki jakościowej odpadów, • uzyskanie precyzyjnych i aktualnych informacji charakteryzujących ilościowo strumień wytwarzanych odpadów komunalnych oraz sposób postępowania z nimi (podział strumienia odpadów na na części poddawane poszczególnym metodom zagospodarowania: składowanie, kompostowanie, sortowanie, metody termiczne); •w zakresie gospodarki ściekowej: • posiadanie danych o charakterystyce ilościowej i jakościowej nieoczyszczonych ścieków odprowadzonych do odbiornika, • posiadanie precyzyjnych informacji charakteryzujących sposób zagospodarowania osadów ściekowych. misja gazów cieplarnianych powstających w rolnictwie i wynikających z użytko5.4. E wania terenów W prezentowanym dalej zestawieniu (tab. 16) znajduje się ocena dostępności danych, które pozwoliłyby lepiej ocenić wpływ rolnictwa na wielkości emisji gazów cieplarnianych. W kolejnym zestawieniu (tab. 17) znajduje się ocena dostępności danych, których uwzględnienie pozwoliłoby lepiej ocenić wpływ zmiany użytkowania terenu na wielkości emisji gazów cieplarnianych i ich pochłanianie. 26 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 26 2013-04-09 13:56:28 raport oceny śladu węglowego Tabela 16. Dostępność danych pozwalających określić wpływ rolnictwa na emisję gazów cieplarnianych Dane Dostępność Pogłowie zwierząt gospodarskich [szt.] Dane dostępne dla 2010 r., problem z dostępem do danych dla 2005 r. (konieczność interpolacji danych z wykorzystaniem informacji z Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.) Roczne zużycie nawozów azotowych [kg] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych dla poszczególnych województw Powierzchnia gruntów rolnych [ha] W większości przypadków dostępne Roczna wielkość zbiorów danej rośliny motylkowej [kg] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Roczna wielkość zbiorów danej uprawy [kg] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Roczne wykorzystanie osadów ściekowych [kg] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Powierzchnia gleb organicznych [ha] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Tabela 17. Dostępność danych pozwalających określić wpływ zmiany użytkowania terenu na emisję gazów cieplarnianych Dane Dostępność Powierzchnia gruntów leśnych, gruntów rolnych, łąk i pastwisk, sadów, gruntów podmokłych, zieleni miejskiej, pozostałych gruntów [ha] Dane w większości przypadków dostępne (są zbierane w ramach ewidencji gruntów) Powierzchnia gruntów leśnych wyłączonych na cele nieleśne [ha] Dane w większości przypadków dostępne (są zbierane w ramach ewidencji gruntów) Powierzchnia użytków rolnych wyłączonych na cele nierolnicze i nieleśne [ha] Dane w większości przypadków dostępne (są zbierane w ramach ewidencji gruntów) Wielkość pozyskania drewna z gruntów leśnych [tys. m3 grubizny netto] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Wielkość pozyskania drewna z zadrzewień [tys. m3 grubizny netto] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych krajowych Powierzchnia pożarów lasów oraz łąk i pastwisk [ha] Dane w większości przypadków dostępne (sumaryczne dane posiadają Komendy Powiatowe Państwowej Straży Pożarnej) Roczne zużycie nawozów wapniowych [kg] Dane niedostępne, konieczność wykorzystania danych dla poszczególnych województw 27 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 27 2013-04-09 13:56:28 Literatura i strony internetowe • A nnual European Union Greenhouse Gas Inventory 1990–2010 and Inventory Report 2012, European Environment Agency 2012. • B iała Księga. Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnię• • • • • • • • cia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. Komisja Europejska. KOM(2011) 144 wersja ostateczna. Bruksela, dnia 28.3.2011 G ood Practice Guidance and Uncertainty Management in National GHG Inventories. Intergovernmental Panel for Climate Change, 2000. G ood Practice Guidance for Land Use, Land Use Change and Forestry, Intergovernmental Panel for Climate Change, 2003. K rajowa inwentaryzacja emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych za rok 2007. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Warszawa 2009. K rajowy Raport Inwentaryzacyjny 2011. Inwentaryzacja gazów cieplarnianych dla lat 1988‐2009, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Warszawa 2011. K rajowy Raport Inwentaryzacyjny 2012. Inwentaryzacja gazów cieplarnianych dla lat 1988‐2010, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Warszawa, 2012. R acjonalizacja przetwarzania i użytkowania energii, Wskaźniki techniczno–ekonomiczne i środowiskowe. Poradnik dla użytkowników energii. Holendersko-polski program współpracy poszanowania energii SCORE, BAPE S.A., Gdańsk, 1999. R evised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, Reference Manual, Intergovernmental Panel for Climate Change, 1997. Z użycie energii w gospodarstwach domowych w 2009 roku, GUS, 2012. •w ww.ine-isd.org.pl •w ww.kobize.pl •w ww.stat.gov.pl 28 powiat STAROGARDZKI lata 2005 i 2010 starograd_slad_weglowy_srodek.indd 28 2013-04-09 13:56:28 Wydawca: Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju ul. Nabielaka 15, lok. 1, 00-743 Warszawa tel. 22 851-04-02, -03, -04, faks 22 851-04-00 e-mail: ine@ine-isd.org.pl, http://www.ine-isd.org.pl Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) jest pozarządową organizacją typu think-tank powstałą w 1990 r. z inicjatywy kilku członków Polskiego Klubu Ekologicznego. InE zajmuje się promowaniem i wdrażaniem zasad oraz rozwiązań służących zrównoważonemu rozwojowi Polski, dążąc do jej proekologicznej restrukturyzacji. W swojej działalności kieruje się misją: budowania pozytywnych relacji między rozwojem społecznym i gospodarczym a ochroną środowiska oraz występowania w interesie obecnego i przyszłych pokoleń. Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju współpracuje z krajowym i europejskim ruchem pozarządowym. Instytut ma doświadczenie w tworzeniu strategii ekorozwoju wspólnie ze społecznościami lokalnymi – ich samorządami i partnerami społecznymi, ekologicznymi i partnerami otoczenia biznesu. Opracowania InE wykorzystują parlamentarzyści, administracja rządowa i samorządowa, naukowcy, studenci i uczniowie. Instytucje i osoby pragnące wesprzeć działalność na rzecz ekorozwoju mogą dokonywać wpłat na konto: Bank PeKaO SA, II Oddział w Warszawie Wpłaty w PLN: 92 1240 1024 1111 0000 0267 8197 Redakcja językowa: Maria Prosińska-Jackl Projekt graficzny: Joanna Chatizow i Leszek Kosmalski - Wydawnictwo Wiatr s. c. Skład komputerowy: Leszek Kosmalski Druk i oprawa: GRAFIX Centrum Poligrafii, ul. Bora Komorowskiego 24, 80-377 Gdańsk © Copyright by Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2012 ISBN: 978-83-89495-93-8 Wydrukowano na papierze ekologicznym Wykaz ważniejszych publikacji i opracowań przygotowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju od 2006 r. • Polityka energetyczna Polski. Deklaracje i rzeczywistość. Warszawa 2006. • Biopaliwa w Polsce. Możliwości i wyzwania. Warszawa 2007. • Funkcjonowanie systemu białych certyfikatów w Polsce jako mechanizmu stymulującego zachowania energooszczędne – zasady i szczegółowa koncepcja działania. Wspólnie z firmą Procesy Inwestycyjne. Warszawa 2007. • Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020. Wspólnie z Instytutem Energetyki Odnawialnej. Warszawa 2007. • Natura 2000 w edukacji szkolnej. Poradnik dla nauczycieli. Warszawa 2007. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Krajowego Planu Strategicznego Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013. Wspólnie z firmami Agrotec Polska Sp. zo.o. i Agrotec-Spa. Warszawa 2007. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Warszawa 2007. Wspólnie z Instytutem Ochrony Środowiska. • Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Wspólnie z firmami Agrotec Polska Sp. zo.o. i Agrotec-Spa. Warszawa 2007. • Barometr zrównoważonego rozwoju. Warszawa 2008. • Fundusze Unii Europejskiej na lata 2007-2013 a ochrona klimatu. Warszawa 2008. • Jak chronić klimat na poziomie lokalnym. Warszawa 2008. • Jaka energetyka w zrównoważonym rozwoju? Warszawa 2008. • Społeczeństwo obywatelskie wobec konsekwencji zmian klimatu. Warszawa 2008. • Twoje miasto – Twój klimat. Warszawa 2008. • 2°C – granica nie do przekroczenia. Tłumaczenie, Warszawa 2009. • Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport techniczno-metodologiczny. Warszawa 2009. • Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport dla osób podejmujących decyzje. Warszawa 2009. • Barometr zrównoważonego rozwoju 2008/2009. Warszawa 2009. • Energetyka jądrowa – przebieg debaty w Niemczech. Warszawa 2009. • Energia – konieczność ale i odpowiedzialność. Broszura dla społeczeństwa. Warszawa 2009. • Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów otwartych? Warszawa 2009. • Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów zurbanizowanych? Metropolie. Warszawa 2009. • Jaki transport w zrównoważonym rozwoju? Warszawa 2009. • Klimat a gospodarowanie wodami. Warszawa 2009. • Klimat a turystyka. Warszawa 2009. • Małe ABC… Ochrony klimatu. Warszawa, trzy wydania: 2007, 2008 i 2009. • Polityka klimatyczna Polski – wyzwaniem XXI wieku. Wspólnie z Polskim Klubem Ekologicznym. Warszawa 2009. • Drugie spotkanie na temat energetyki jądrowej (kraje skandynawskie). Warszawa 2010. • Energetyka rozproszona jako odpowiedź na potrzeby rynku (prosumenta) i pakietu energetyczno-klimatycznego. Warszawa 2010. • Kompleksowa ewaluacja programu ekokonwersji w Polsce. Wspólnie z firmą Ernst & Young. Warszawa 2010. • Natura 2000. ABC dla turystyki. Warszawa 2010 • Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Wspólnie z firma WS Atkins. Warszawa 2010. • Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki w gospodarce do zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej. Wspólnie z Polskim Klubem Ekologicznym Okręg Mazowiecki. Warszawa 2011. • Komplet 11 broszur dotyczących: małej biogazowni rolniczej, domu pasywnego, energetyki rozproszonej, energii w gospodarstwie rolnym, energii w obiekcie turystycznym, energooszczędnego domu i mieszkania, inteligentnych systemów zarządzania użytkowaniem energii, samochodu elektrycznego, urządzeń konsumujących energię, zielonej energii i zrównoważonego miasta – zrównoważonej energii. Warszawa 2011. • Barometr zrównoważonego rozwoju 2010-2011. Warszawa 2012. • Instrumenty realizacji Alternatywnej polityki energetycznej Polski do roku 2030 (wybrane zagadnienia). Warszawa, 2012. • Świadomość ekologiczna turystów. Warszawa 2012. • Trzecie spotkanie na temat energetyki jądrowej: Francja, Niemcy, Japonia po Fukushimie. Warszawa 2012. • Raport o stanie przygotowań lokalnych do zmian klimatu. Raport otwarcia. Warszawa. 2012. • Węgiel brunatny – paliwo bez przyszłości. Warszawa 2012. • Rozdroża polskiej energetyki. Poradnik dla parlamentarzystów. Warszawa 2012. • O energetyce przyjaznej środowisku prawie wszystko. Mały leksykon dla dziennikarzy. Wersja elektroniczna. Warszawa 2012. Projekt „Dobry Klimat dla Powiatów" jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE i Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej slad_weglowy_okladka_starogard.indd 2 2013-04-09 13:34:38 Raport oceny śladu węglowego powiatu STAROGARDZKIEGO dla lat 2005 i 2010 Instytut na rzecz Ekorozwoju ul. Nabielaka 15 lok. 1, 00-743 Warszawa tel. 22 851-04-02, -03, -04, faks 22 851-04-00 e-mail: [email protected], http://www.ine-isd.org.pl slad_weglowy_okladka_starogard.indd 1 2013-04-09 13:34:38