Program

13/14
rok szkolny
patronat Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej,
Rzecznika Praw Dziecka i wojewódzkich kuratorów oświaty
rok szkolny
13/14
3
spis treści
jak pracujemy z filmem
stowarzyszenie nowe horyzonty | informacje o organizatorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
filmoteka szkolna. nowe horyzonty edukacji filmowej | informacje o projekcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
popierają nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
nauczyciele o projekcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
przykładowe materiały dydaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
szkoła podstawowa 1–3: Sekret Eleonory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
szkoła podstawowa 4–6: Krokodyle z przedmieścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
gimnazjum: Slumdog. Milioner z ulicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
szkoła ponadgimnazjalna: Na krawędzi nieba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
przykładowe prezentacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
projekty nhef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
program
szkoła podstawowa 1–3 | cykle filmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
filmowi bohaterowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
filmowe podróże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
filmowe sekrety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
szkoła podstawowa 4–6 | cykle filmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
kino współczesne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
młodzi w obiektywie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
świat filmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
gimnazjum | cykle filmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
wielokulturowość w filmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
kino współczesne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
młodzi w obiektywie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
szkoła ponadgimnazjalna | cykle filmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
wielokulturowość w filmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
trudne tematy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
kino współczesne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
historia kina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
analiza filmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
filmowe arcydzieła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
między tekstami kultury, klasa 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
między tekstami kultury, klasa 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
między tekstami kultury, klasa 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5
stowarzyszenie
nowe horyzonty
informacje o organizatorze
Stowarzyszenie Nowe Horyzonty obok projektów edukacyjnych
przeznaczonych dla uczniów i nauczycieli realizuje wiele innych
dużych przedsięwzięć. Zostało założone w 2003 roku przez Romana
Gutka, obecnego prezesa i dyrektora MFF T-Mobile Nowe Horyzonty
i American Film Festival. Jest organizatorem wrocławskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego T-Mobile Nowe Horyzonty, czyli festiwalu filmów wykraczających poza granice konwencjonalnego kina,
festiwalu wizjonerów, artystów bezkompromisowych, którzy mają
odwagę iść obraną przez siebie drogą, wbrew panującym modom
i opowiadać o rzeczach najważniejszych swoim niepowtarzalnym językiem. Odbywają się tu liczne retrospektywy i przeglądy klasycznych
kinematografii światowych. Program festiwalu to również koncerty,
performance i wystawy. Do Wrocławia przyjeżdża kilkuset gości specjalnych z całego świata (m.in.: Terry Gilliam, Carlos Reygadas, Bruno
Dumont, Kim Ki-duk, Aleksander Sokurow, Peter Greenaway, Agnés
Varda, Leos Carax, Hal Hartley czy Béla Tarr). Najciekawsze, najgoręcej
dyskutowane filmy festiwalu są prezentowane w ponad 20 polskich
miastach w ramach T-Mobile Nowe Horyzonty Tournée, później zaś są
wprowadzane do regularnej kinowej dystrybucji oraz wydawane na
DVD. Wśród filmów dystrybuowanych przez Stowarzyszenie Nowe Ho-
ryzonty są między innymi Pina Wima Wendersa, Głód Steve’a McQueena i Holy Motors Leosa Caraxa. Trzynasta edycja festiwalu odbędzie się
we Wrocławiu w dniach 18–28 lipca 2013 roku.
Drugim festiwalem organizowanym przez Stowarzyszenie Nowe
Horyzonty jest American Film Festival – jedyne wydarzenie w Polsce poświęcone w całości amerykańskiemu kinu niezależnemu. Trzy pierwsze
edycje festiwalu cieszyły się wielką popularnością. W programie festiwalu znajdują się polskie premiery głośnych tytułów autorstwa uznanych reżyserów, dzieła nieznanych twórców, reżyserskie retrospektywy
(gośćmi festiwalu byli już Todd Solondz i Jerry Schatzberg). Festiwal jest
okazją do zapoznania się zarówno z klasyką amerykańskiego kina, jak
i ze współczesną kinematografią. Czwarta edycja festiwalu odbędzie się
we Wrocławiu w dniach 12–17 listopada 2013 roku.
Od września 2012 roku Stowarzyszenie Nowe Horyzonty zajmuje
się również zarządzaniem i programowaniem największego w Europie
arthouse’u – Kina Nowe Horyzonty we Wrocławiu. W dziewięciu salach
można oglądać kino artystyczne i autorskie, jak również wartościowe
kino środka. W programie są liczne projekty edukacji filmowej, cykl
transmisji oper z legendarnej The Metropolitan Opera, przeglądy i festiwale, filmowe spotkania dla dzieci i seniorów, wystawy i koncerty.
7
filmoteka szkolna.
nowe horyzonty
edukacji filmowej
informacje o projekcie
Tlen
reż. I. Wyrypajew
Kolejna edycja projektu Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty
Edukacji Filmowej przynosi kilka zmian, które wprowadzamy z radością, a które powinny Państwu ułatwić wiele spraw związanych
z uczestnictwem. Przede wszystkim zaczynamy ją dużo wcześniej i przekazujemy Państwu dużo więcej informacji o projekcie
i naszych metodach pracy z filmem. W niniejszym katalogu, który
stworzyliśmy w takiej formie po raz pierwszy, znajdą Państwo nie
tylko opisy cykli i filmów, lecz także informacje o tych elementach
podstawy programowej, które można realizować, biorąc udział
w projekcie. Zamieściliśmy w nim wybrane wątki z prelekcji, pojęcia kluczowe, tytuły materiałów dydaktycznych i propozycje prac
plastycznych dla najmłodszych do wszystkich filmów, które mamy
w programie. Rozszerzenie tych informacji jest opublikowane na
stronie www.nhef.pl. Tam dodatkowo zamieściliśmy informacje
o ewentualnych ograniczeniach wiekowych przyjętych w innych
krajach i pogłębione analizy psychologiczne do wszystkich filmów,
ich trailery oraz elementy wymagające dodatkowego omówienia
i przepracowania z uczniami. Mamy nadzieję, że te informacje będą
dla Państwa użyteczne i pozwolą szybciej i trafniej podjąć decyzję
o wyborze cyklu i przyłączeniu się do realizacji naszego projektu.
jak to wygląda?
Projekt Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej
jest obecnie realizowany w 40 miastach w całej Polsce. Program
filmowy projektu podzielony jest na cztery grupy wiekowe: szkoła
podstawowa 1–3, szkoła podstawowa 4–6, gimnazjum, szkoła
ponadgimnazjalna. W ramach każdej grupy wiekowej przygotowane
zostały różne cykle filmowe, na które nauczyciel może zapisać swoich uczniów. Projekcje odbywają się raz w miesiącu od października
do czerwca. Młodzi widzowie przed każdym filmem spotykają się
z gościem specjalnym, który przybliża im jego formę lub tematykę. Zaproszenie na spotkanie i do poprowadzenia multimedialnej
prelekcji chętnie przyjmują filmoznawcy, dziennikarze, wykładowcy
akademiccy, psychologowie, socjolodzy i animatorzy kultury. Dzięki
temu uczniowie mają kontakt z różnymi spojrzeniami na film, różnymi
metodami jego analizy i interpretacji, różnymi sposobami mówienia
o kinie. Po seansie starsi uczniowie mogą zostać na dyskusjach
dla chętnych, młodsi – wziąć udział w warsztatach i konkursach
plastycznych. Na tym jednak nie koniec. Nauczyciele otrzymują dodatkowo do każdego tytułu obszerne materiały dydaktyczne, które
zawierają informacje o filmie i scenariusze różnych lekcji.
8
9
co nowego w nadchodzącym roku?
Specjalnie dla Państwa przygotowaliśmy w tym roku kilka dodatkowych źródeł informacji, które bardziej szczegółowo opisują
nasz projekt.
Po pierwsze, nasi specjaliści opisali każdy cykl filmowy w kontekście podstawy programowej różnych przedmiotów nauczania.
Wyszczególnione są tam te wszystkie jej elementy, które można
zrealizować, chodząc z klasą do kina w ramach projektu Filmoteka
Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej. Na pewno pomoże to
przekonać dyrekcję, grono pedagogiczne i rodziców do współpracy. Bardzo ważnym potwierdzeniem zgodności założeń merytorycznych naszego projektu z podstawą programową nauczania
jest patronat Ministra Edukacji Narodowej.
Po drugie, na stronie internetowej www.nhef.pl znajdą
Państwo informacje o ograniczeniach wiekowych i pogłębione
analizy psychologiczne wszystkich filmów w naszym projekcie.
Dokonali ich specjaliści w dziedzinie psychologii rozwojowej,
którzy uwzględnili stopień wrażliwości i możliwości percepcyjne
widzów w różnym wieku. W analizach tych omówione są również
elementy, które mogą być pozornie trudne, a które wymagają
poświęcenia dodatkowej uwagi.
To pierwsza tego typu baza w Polsce. Na początku znajdą się
w niej filmy dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów, w przyszłości – również te dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
Rozwiązanie to wypracowaliśmy wspólnie z kuratorami oświaty
i Rzecznikiem Praw Dziecka. Powstała w ten sposób jedyna tego
typu baza w Polsce i jedna z największych na świecie.
Trzecia nowość przeznaczona jest dla nauczycieli najmłodszych uczniów. Szkołom podstawowym 1–3 proponujemy po
każdym naszym seansie warsztaty lub konkursy plastyczne.
Ponieważ nie wszędzie istnieje możliwość zorganizowania warsztatów, nie każda grupa może na nich zostać lub wziąć udział
w konkursie, nakręciliśmy kilkadziesiąt krótkich instrukcji wideo,
w których nasi plastycy tłumaczą, jaką pracę związaną z tematem
prelekcji czy filmem można wykonać w szkole i w jaki sposób.
Nagrania, wzory do ściągnięcia i pisemne instrukcje znajdują się
na www.nhef.pl.
jak się zapisać?
Zapisy do projektu na rok szkolny 2013/2014 zostały wyjątkowo otwarte wcześniej i trwają dłużej, bo od marca do końca
września bieżącego roku. Ma to ułatwić nauczycielom podjęcie
decyzji o udziale i rozpoczęcie rozmów w swoich szkołach jeszcze
na przedwakacyjnych radach pedagogicznych, kiedy planowane
są różne aktywności w kolejnym roku szkolnym.
Aby zgłosić klasę do projektu, należy wypełnić formularz
internetowy znajdujący się na stronie www.nhef.pl.
Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej to
projekt, który powstał z myślą o młodych odbiorcach kina.
W 2012 roku został uhonorowany Nagrodą Polskiego Instytutu
Sztuki Filmowej w kategorii „Edukacja młodego widza” oraz
Nagrodą Warszawskiego Programu Edukacji Kulturalnej w kategorii „Organizacje pozarządowe”. Uzyskał również patronat
Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Rzecznika Praw Dziecka oraz rekomendację kilku
wojewódzkich kuratorów oświaty. Popierają go także uznani
twórcy kina i aktorzy, m.in.: Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi
i Jerzy Stuhr.
warsztaty i konkursy dla najmłodszych
MULTIMEDIALNA PRELEKCJA
filmoznawcy, dziennikarze, wykładowcy akademiccy,
psychologowie, socjolodzy i animatorzy kultury
popierają nas
PROJEKCJA
materiały dydaktyczne dla nauczycieli
omówienie filmu w klasie
dyskusje dla starszych widzów
Krystyna Szumilas
Minister Edukacji Narodowej
Przed polskimi uczniami i nauczycielami kolejna edycja projektu
Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej. To dobra
okazja by podziękować wszystkim, którzy poświęcili swój czas
i energię na zorganizowanie tej cennej, edukacyjnej i artystycznej
inicjatywy. Dzięki Państwa niespożytej pasji tysiące młodych widzów
zyskuje możliwość obcowania z wartościowymi dziełami sztuki
filmowej. Przemyślany dobór repertuaru, prezentowanie obrazów,
które dotykają trudnych zagadnień, a jednocześnie są interesujące
dla młodzieży sprawia, że projekt nie tylko bawi, lecz także uczy
i rozwija.
Jako ministra edukacji narodowej i nauczycielkę, cieszą mnie
też inicjatywy kierowane do pedagogów: internetowy pakiet lekcji
filmowych przeznaczony dla nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, scenariusze zajęć, fragmenty filmów ilustrujących konkretne, omawiane na lekcjach problemy to wartościowe
materiały edukacyjne. Za szczególnie wartościowy pomysł uważam
też warsztaty, połączone z projekcjami filmów, podczas których
nauczyciele doskonalą swoje kompetencje oraz wspólnie zastanawiają się nad wyzwaniami wychowawczymi. Za tę chęć doskonalenia
i poszukiwanie metod i form pracy, które zainteresują uczniów
(a edukacja przez sztukę z pewnością do nich należy), serdecznie
nauczycielom dziękuję.
Słowa uznania kieruję też do wszystkich uczniów, którzy z zapałem uczestniczą w projekcie, rozwijając tym samym swoją wrażliwość oraz tym, którzy biorą udział w warsztatach i kręcą własne
filmy. Gratuluję Wam pasji i szczerze życzę, byście zawsze pamiętali,
że sami piszecie swoje życiowe scenariusze.
10
11
Bogdan Zdrojewski
Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego
Marek Michalak
Rzecznik Praw Dziecka
We współczesnym świecie, w którym sztuki audiowizualne
odgrywają znaczącą rolę, edukacja filmowa jest nieodzownym i naturalnym elementem wychowania młodego człowieka.
Film bowiem to nie tylko forma wyrazu artystycznego, to
również ważny przekaz wiedzy i wartości, wprowadzający w sferę
różnych kultur i światopoglądów, uwrażliwiający widza na sytuacje
i losy ludzkie, pozwalający pełniej zrozumieć i wpływać na procesy
i przemiany rzeczywistości, która nas otacza. Łącząc w sobie walory
estetyczne, poznawcze, społeczne, niekiedy również terapeutyczne,
film jest doskonałym, bo atrakcyjnym i oczekiwanym przez młodych
ludzi, środkiem wspomagającym proces dydaktyczny.
Zachęcam nauczycieli oraz wszystkich uczniów do korzystania
z wartościowej, wciąż rozwijającej się oferty programu Filmoteka
Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej – jako źródła wiedzy,
inspiracji i przyjemności.
Idea upowszechniania sztuki filmowej wśród młodych widzów
oraz poszerzanie ich wiedzy o świecie za jej pośrednictwem zasługuje na uznanie i poparcie. Film pozwala spojrzeć na świat oczami
jego twórców oraz przeżyć emocje bohaterów. Dobry film prowokuje
do dyskusji i skłania do refleksji.
Jestem przekonany, że Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty
Edukacji Filmowej jest wspaniałą okazją, aby młodzież zapoznała
się z wartościowymi filmami. Będzie to także okazja dla nauczycieli,
aby wzbogacić swój warsztat dydaktyczny oraz pogłębić wiedzę
o światowej kinematografii. Warto więc poświęcić chwilę na wspólne
wyjście z uczniami do kina i zachęcić ich do dyskusji nad problemami, jakie spotkały bohaterów. Urozmaici to szkolne zajęcia i pozwoli
zainteresować młodzież współczesną tematyką poruszaną w kinie.
Pozdrawiam serdecznie wszystkie osoby zaangażowane w powstawanie projektu, życząc wiele satysfakcji z działań podejmowanych na rzecz najmłodszych.
Agnieszka
Odorowicz
Dyrektor
Polskiego
Instytutu Sztuki
Filmowej
Wyróżniony w ubiegłym roku Nagrodą
Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej projekt
Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej od wielu lat z powodzeniem
zachęca młodych widzów do niebanalnego
spojrzenia na kino artystyczne, do jego dojrzałej i oryginalnej interpretacji. Uczy dzieci
i młodzież nie tylko kreatywnego myślenia
o sztuce filmowej, lecz także i rozmowy
o filmie wykraczającej poza proste slogany.
Interesujący i wszechstronny program zajęć adresowany jest do uczniów i nauczycieli ze szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. Zajęcia
prowadzone w 40 miastach w Polsce cieszą
się dużą popularnością i renomą zarówno
wśród młodzieży, jak i pedagogów.
Od 2011 roku Filmoteka Szkolna. Nowe
Horyzonty Edukacji Filmowej należy do
powołanej przez PISF Koalicji dla Edukacji
Filmowej. Inicjując jej powstanie, chcieliśmy zwrócić uwagę na znaczenie edukacji
filmowej i usprawnić proces jej włączania
do szkolnych programów nauczania.
Wszystkim uczestnikom nadchodzących zajęć w ramach Filmoteki Szkolnej.
Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej życzę
w nowym roku szkolnym jak najlepszych
wrażeń i satysfakcji ze spotkań w świecie
kina artystycznego.
Andrzej Wajda
Kiedy w 1955 roku odbierałem
w Cannes Srebrną Palmę, dziennikarze
zapytali mnie o ulubiony film. Odpowiedziałem, że podejrzewam, iż jest to Złoty
wiek Luisa Buñuela. Mogłem jedynie
podejrzewać – nie miałem możliwości
zobaczenia go w Polsce. Zorganizowano
wtedy prywatny seans – moje osobiste
spotkanie z klasyką kina. Dziś młodzi
widzowie mają zupełnie inne szanse. Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji
Filmowej prezentują zarówno klasykę,
jak i najciekawsze filmy współczesne. To
propozycja nie tylko dla przyszłych reżyserów, lecz także dla tych wszystkich,
którzy wierzą w magię kina.
Krzysztof
Zanussi
Przez wiele lat szkoły uczymy się
czytać teksty drukowane, po czym
w życiu dojrzałym najczęściej korzystamy
z przekazów audiowizualnych. Ich lektura
wymaga osobnej edukacji. Nie można być
dzisiaj analfabetą filmowym.
Jerzy Stuhr
Nie ukrywajmy – widownią kina dzisiaj
w Polsce jest młodzież. To jest ich forum
informacji o świecie, o kondycji człowieka,
wyborach moralnych. Muszą przyjść na to
spotkanie z filmem przygotowani. Muszą się
dowiedzieć i przeżyć, jak o tym świecie my-
śleli wielcy artyści kina. Muszą się nauczyć
z ekranem dyskutować, a nie tylko przed
nim wypoczywać. Dlatego tak bardzo wierzę
w celowość programu Filmoteka Szkolna.
Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej i przyjąłem funkcję Ambasadora tego programu.
12
13
nauczyciele
o projekcie
Jolanta Manthey
I LO w Gdańsku
W projekcie Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji
Filmowej biorę udział od pięciu lat, czyli od momentu, kiedy
program pojawił się w Gdańsku. Zwyczajowo w mojej szkole
w programie uczestniczą klasy humanistyczne, ale zdarza się, że
i te o innym profilu, zwłaszcza gdy wychowawca jest polonistą.
Udział w programie Między tekstami kultury daje niepowtarzalną szansę łączenia treści literackich z elementami edukacji
filmowej, pozwala, zwłaszcza w klasie trzeciej, poszerzyć i pogłębić wiedzę uczestników na temat ważnych zjawisk w kulturze,
często pozwala uczniom zobaczyć problemy poruszane w lektu-
Anna Równy
I LO im. Mikołaja Kopernika
w Radomiu
Projekt edukacji filmowej Stowarzyszenia Nowe Horyzonty
Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej to ambitna
i równocześnie przystępna forma realizacji założeń edukacji
filmowej na wszystkich poziomach kształcenia.
Założenia i treści projektu realizuję w Radomiu już czwarty
rok. Wzbogaca on nie tylko treści programowe języka polskiego
i wiedzy o kulturze, lecz także wpisuje się w tematykę godzin
z wychowawcą. Tytuły filmów objęte projektem powiązane są
również z treścią podręcznika do języka polskiego Ponad słowami
do szkół ponadgimnazjalnych wydawnictwa Nowa Era (opisy
filmów, ćwiczenia, karty pracy), z którym pracuję na lekcjach.
Niezwykle cenię sobie dobór filmów, które co miesiąc
oglądamy z uczniami. To najczęściej produkcje niszowe, ambitne,
które niełatwo znaleźć w szerokiej dystrybucji. Tematyka filmów
dotyczy problemów uniwersalnych, nie ogranicza się do świata młodzieży, przez co wzbogaca ich wiedzę o współczesnym
świecie i poszerza horyzonty myślowe. Moi uczniowie przekuwają
to później na gorące dyskusje na lekcjach i nie tylko, ale także
na ciekawe i wartościowe recenzje i teksty analityczne,
zamieszczane w naszej gazetce szkolnej i na stronie internetowej
I LO im. Mikołaja Kopernika.
Warto również zaznaczyć, że przy okazji projekcji każdego
filmu otrzymuję pakiet materiałów dydaktycznych z opisem
tematyki i proponowanymi scenariuszami zajęć lekcyjnych
i pozalekcyjnych. I, co niezwykle istotne, mogę moje działania
z uczniami wpisać na listę corocznych projektów realizowanych
w naszej szkole.
Dzięki Nowym Horyzontom Edukacji Filmowej uczę
i wychowuję nie tylko dla filmu, ale również poprzez film,
a sama co roku pogłębiam wiedzę i rozwijam zainteresowania
na warsztatach dla nauczycieli, towarzyszących Międzynarodowemu Festiwalowi Filmowemu T-Mobile Nowe Horyzonty
we Wrocławiu.
Bożena Celitan
Gimnazjum i Liceum
im. S. Sempołowskiej
w Warszawie
Konieczność prowadzenia edukacji filmowej czy szerzej
– edukacji medialnej nie budzi już dzisiaj kontrowersji.
Przygotowanie uczniów do świadomego, krytycznego odbioru
filmów jest ważnym zadaniem. Fakt, że młodzi ludzie odbierają
dziś świat i interpretują go za pośrednictwem współczesnych
mediów, wymaga poważnego potraktowania i zintegrowanych
działań wielu środowisk i instytucji. Nie może to być jednorazowa akcja nauczycieli, pasjonatów kina, ale systematyczna praca
obejmująca wszystkie poziomy kształcenia w każdym roku
szkolnym.
Indywidualny program dla szkoły realizowany we współpracy
ze Stowarzyszeniem Nowe Horyzonty to w mojej szkole rozwiązanie sprawdzone i z wielu powodów atrakcyjne. Od 8 lat uczestni-
rach z innej perspektywy, zuniwersalizować je, jak w przypadku
Długu czy Templariuszy, a obecność H. w zestawie jest okazją
do zetknięcia się z teatrem współczesnym. Zaletą programu jest
obudowa metodyczna – inspirująca do zajęć po filmie, z której
naprawdę warto korzystać.
Z dwoma klasami oglądaliśmy też cykl Trudne tematy
– świetny pretekst do rozmów i dyskusji na godzinach wychowawczych, ale pozwalający też na wprowadzanie elementów
edukacji filmowej.
Układ godzin w klasach o profilu humanistycznym pozwala
swobodnie wziąć udział w programie i realizować dzięki temu
obowiązkowe treści z podstawy. Od czasu wprowadzenia „godzin
karcianych” klasy wychodzą do kina pod opieką bibliotekarzy
– nie zakłóca to pracy nauczycieli-przedmiotowców, a bibliotekarzom stwarza możliwość sensownej realizacji dodatkowej
godziny. Przy odrobinie dobrej woli da się pogodzić nowe wymogi
z udziałem w programie.
czą w edukacji filmowej w ramach takiego programu wszystkie
klasy gimnazjalne i licealne.
Najpierw grupa nauczycieli koordynatorów dokonuje preselekcji filmów, biorąc pod uwagę repertuar projektu Filmoteka Szkolna.
Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej, kalendarz imprez szkolnych,
ze szczególnym uwzględnieniem sesji naukowych, propozycje
nauczycieli różnych przedmiotów. Staramy się uwzględnić profil
klas i zindywidualizować potrzeby wychowawcze. W jednym roku
uwzględniamy w większym stopniu sugestie nauczycieli innych
przedmiotów niż humanistyczne, w następnym odwrotnie. Edukacja filmowa staje się wspólną sprawą, można do pewnego stopnia
zminimalizować konflikt interesów nauczycieli, zobowiązanych do
przeprowadzenia odpowiedniej liczby lekcji ze swojego przedmiotu.
Potem już tylko pozostaje objąć wybrane filmy wspólnym
motywem tematycznym – dobrze sprawdziły się nam się cykle:
Najważniejsze problemy współczesnego świata, Kinematografie
świata, Historia XX wieku w kinie, Filmy festiwalowe… mają one na
tyle ogólną formułę, że przystaje ona do różnych propozycji
– następnie skonsultować dostępność wybranych filmów z koordynatorem projektu i ustalić terminy seansów.
14
15
przykładowe
materiały dydaktyczne
• baza interdyscyplinarnych materiałów dydaktycznych do ponad 200 filmów
• analizy filmów i scenariusze lekcji (język polski, wiedza o społeczeństwie,
wiedza o kulturze, historia, geografia, etyka, lekcja wychowawcza)
• nauczyciele otrzymują je na każdym spotkaniu w swoim kinie
materiały i pomoce
• film Sekret Eleonory
• karta pracy
• fragment powieści Michała Bałuckiego pt. Grześ niepiśmienny
pojęcia kluczowe
•
•
•
•
wiara w siebie
bohater
fabuła
miejsce akcji
czas
• 45–60 minut
przebieg lekcji/warsztatu
Sekret Eleonory, reż. Dominique Monfery
grupa wiekowa: szkoła podstawowa 1–3
cykl: filmowi bohaterowie
przedmiot: nauczanie zintegrowane
na www.nhef.pl znajdziesz również wersję materiałów poszerzoną o opis filmu
1. Zapoznanie z tematem i celami zajęć.
Przypomnienie filmu:
Nauczyciel pyta uczniów o najważniejsze wydarzenia filmu.
Sprawdza stopień zrozumienia fabuły.
Co dzieci dostały od Eleonory i jak podobały im się prezenty?
Dlaczego biblioteka Eleonory była niezwykła?
Wymieńcie baśniowe postacie z książek, które rozpoznaliście
w filmie.
Jakie niebezpieczeństwo groziło mieszkańcom biblioteki?
Jakie groźne przygody spotkały Nataniela, Alicję, ogra i królika?
Czym z naszego punktu widzenia były te zagrożenia (np. olbrzym
był w rzeczywistości małym dzieckiem, burza piaskowa kupką
piasku, podziemia wnętrzem zamku z piasku).
Wyjaśnienie pojęć bohater, fabuła, miejsce akcji.
scenariusz lekcji języka polskiego
lub godziny wychowawczej
opracowała: agnieszka suchowierska
Temat lekcji:
Warto umieć czytać, warto wierzyć w siebie.
cele lekcji
Po lekcji uczeń powinien:
• opowiadać i odtwarzać fabułę filmu;
• rozumieć, dlaczego warto wierzyć we własne możliwości;
• podejmować próby wyrażania swojego zdania i przekonywać
innych do swoich racji;
• rozumieć znaczenie zdobywania umiejętności czytania.
metody i formy pracy
•
•
•
•
•
pogadanka
rozmowa
drama
praca indywidualna, grupowa i zbiorowa
dyskusja
wtedy mamy większą szansę, że się uda, bo mamy lepszy humor,
bo mamy więcej siły itp.)
Co się dzieje, gdy nie wierzymy w swoje możliwości?
Co się dzieje, kiedy wierzymy przesadnie w swoje możliwości?
Czy lepiej wierzyć w siebie trochę za mało, czy trochę za dużo?
(Dobrze jest odpowiadać na to pytanie na podstawie przykładów
z życia, np. nauka czytania, uczenie się jazdy na nartach, wiara
w to, że się wygra konkurs na miss itp.)
Co znaczy powiedzenie wiara czyni cuda?
Opowiedzcie o jakimś wydarzeniu ze swojego życia, gdy pomogła
wam wiara w swoje możliwości.
4. Praca w 3–6-osobowych grupach.
O czym mogliby rozmawiać ze sobą na urodzinach Alicji z książki
Alicja w Krainie Czarów bohaterowie różnych baśni?
Ułóżcie scenkę, w której wystąpią ulubieni bohaterowie waszych
baśni. Jeśli nie macie pomysłu, odegrajcie wybraną scenkę z filmu
Sekret Eleonory.
Rozdanie kart pracy.
5. Ćwiczenie 1.
Oglądanie rysunków przedstawiających postaci z pierwszych wydań książek Alicja w Krainie Czarów i Pinokio. Wyjaśnienie uczniom,
co to jest pierwsze wydanie książki.
Czy podobają się wam te ilustracje?
Jak kiedyś ilustrowano książki – podobnie czy inaczej niż obecnie?
Jak myślicie, dlaczego autorzy filmu nie zaprezentowali prawdziwych ilustracji z pierwszych wydań baśni? (Możliwe odpowiedzi
– poszczególne ilustracje nie pasowałyby do siebie, obrazki są
czarno-białe, reżyser chciał zaprezentować swój pomysł)
2. Próba sformułowania morału filmu, np.:
• wiara czyni cuda,
• trzeba wierzyć w siebie,
• warto czytać książki,
• warto uczyć się czytać.
6. Ćwiczenie 2.
Poniżej wypisano bohaterów filmu Sekret Eleonory. Pokolorujcie
litery, które już znacie.
3. Rozmowa na temat wiary w siebie.
Opowiedzcie, jaki problem miał Nataniel z filmu pt. Sekret Eleonory
i w jaki sposób udało mu się go rozwiązać.
Czy warto w siebie wierzyć i dlaczego? (Możliwe odpowiedzi – bo
6. Ćwiczenie 3.
Narysuj okładkę do filmu Sekret Eleonory (na płycie CD). Pokoloruj
litery tytułu filmu – te, które już znasz na czerwono te, których
jeszcze nie znasz – na niebiesko.
Praca domowa – karta pracy
16
17
Propozycja pracy plastycznej
Opracowała: MAGDA BRAVO
Do wykonania w kinie po seansie lub w szkole.
tytuł pracy
Kukiełka
instrukcja
Dzieci rozmawiają na temat swoich ulubionych książek i ich
bohaterów oraz wybierają postać, którą chciałyby przedstawić
jako kukiełkę. Uzasadniają swój wybór, opowiadając co najbardziej
je ciekawi w danej postaci oraz jak wyobrażają sobie swojego
bohatera, np. jakie posiada cechy charakteru, jak wygląda, w jaki
sposób mówi i jak się porusza. Na kawałku brystolu rysują ulubioną postać, kolorują i przyklejają taśmą do słomki. W ten sposób
powstaje kukiełka.
Kukiełki stworzone przez dzieci na warsztatach mogą stać się
elementem późniejszych zajęć plastycznych w szkole. Mogą np.
posłużyć za rekwizyt na lekcji o teatrze lalkowym, gdzie dzieciom
przedstawiona zostanie historia teatru tego typu oraz charakterystyka sztuki teatralnej i terminologia związana z teatrem. Ponadto,
mając już „aktorów”, dzieci mogą samodzielnie przygotować spektakl i stworzyć swój własny prawdziwy kukiełkowy teatrzyk. W tym
celu wspólnie wymyślają tytuł przedstawienia i fabułę, piszą scenariusz, tworzą dialogi, a także potrzebne rekwizyty (scena, kurtyna)
i dekoracje. Mogą wybrać lub stworzyć również podkład muzyczny.
cel
Ćwiczenie umiejętności odgrywania ról i budowania dialogów,
rozbudzanie chęci czytania książek.
potrzebne materiały
kolorowy brystol, flamastry, pastele lub kredki
Krokodyle z przedmieścia, reż. Christian Ditter
grupa wiekowa: szkoła podstawowa 4–6
cykl: kino współczesne
przedmiot: język polski
na www.nhef.pl znajdziesz również wersję materiałów poszerzoną o opis filmu
scenariusz lekcji języka polskiego
opracowała: paulina krześniak
Temat lekcji:
Krokodyle – między brawurą a odwagą.
cele
• rozwijanie w uczniach wrażliwości estetycznej przez kontakt
ze sztuką filmową
• zachęcenie uczniów do rozmowy na poruszane w filmie
tematy (niepełnosprawność, poczucie odmienności, odwaga,
lojalność)
• kształcenie umiejętności przedstawiania swoich poglądów
oraz prowadzenia dyskusji: argumentowania, wnioskowania,
formułowania sądów
• kształcenie umiejętności redagowania formy wypowiedzi
użytkowej, jaką jest regulamin
metody pracy
• element dramy (metoda stymulatorów), pogadanka, dyskusja,
karta pracy (załącznik), burza mózgów
materiały i pomoce
• Krokodyle z przedmieścia, reż. Ch. Ditter, Niemcy 2009
• pudełko ze stymulatorami
• karty pracy dla wszystkich uczniów
przebieg lekcji
Sekret Eleonory
reż. D. Monfery
Stymulatory:
Uczniowie siadają na podłodze w okręgu. Nauczyciel siada razem z uczniami i pokazuje im szkatułkę lub puszkę, zawierającą
przygotowany wcześniej zestaw przedmiotów. Przedmioty te
dobrane są tak, by dało się na ich podstawie stworzyć narrację
na temat chłopca, któremu bardzo zależy na przynależności
do rówieśniczej „bandy”. Ważne jest, aby przedmioty były
różnorodne, naprowadzały na historię, ale dawały możliwość
kilku swobodnych interpretacji. Nauczyciel wprowadza uczniów
w atmosferę wyciszenia, powagi i koncentracji. Ważny jest
wstęp, mówiący o tym, że historia nie jest prawdziwa, ale mogłaby się wydarzyć. Następnie nauczyciel mówi uczniom, w jaki
sposób wszedł w posiadanie pudełka (jest to sytuacja fikcyjna,
np. znalezienie pudełka podczas przeprowadzki). Nauczyciel
otwiera skrzyneczkę i prosi uczniów o wyjmowanie i opisywanie
kolejnych przedmiotów. Wyjęte przedmioty odkładane są np. na
czarną chustkę, leżącą wewnątrz okręgu. Kiedy pudełko zostanie opróżnione, uczniowie pod kierunkiem nauczyciela starają
się rozszyfrować historię, na jaką mogą składać się te strzępki
informacji. Kiedy przybierze ona ostateczną formę, nauczyciel
zwraca uwagę, jakie osoby są jej bohaterami. Uczniowie zostają
dobrani w pary, w których mają odegrać krótkie improwizacje.
Każda z par ma zainscenizować rozmowę pomiędzy dwoma
wybranymi bohaterami wymyślonej przez uczniów historii.
Uczniowie mają na to około dziesięciu minut. Potem proszeni
są o odegranie w parach wybranych fragmentów rozmów na
forum klasy. Po prezentacji wszystkich par uczniowie opowiadają o tym, jak czuli się w swoich rolach. Nauczyciel szczególnie zwraca uwagę na relacje osób, które wcielały się w rolę
głównego bohatera.
Pogadanka:
Prowadzący zachęca uczniów, aby przypomnieli sobie fabułę
filmu Krokodyle. Szczególną uwagę warto zwrócić na: niebezpieczeństwo, na które naraża się Hannes; pomoc, z jaką przychodzi
chłopcu niepełnosprawny Kai; podstęp, dzięki któremu Krokodylom udaje się naprowadzić policję na złodziei.
18
19
Dyskusja:
Nauczyciel pyta uczniów, czy na miejscu Hannesa naraziliby się
na tak duże niebezpieczeństwo, aby zyskać akceptację grupy.
Argumenty, które mogą się pojawić:
• tak, na miejscu Hannesa naraziłbym się na tak duże niebezpieczeństwo, bo jeśli zdecydował się wdrapać na dach
opuszczonej fabryki, nie mógł się już wycofać, Krokodyle były
najlepszym gangiem w mieście, a przynależność do niego
przydawała prestiżu;
• nie, na miejscu Hannesa nie naraziłbym się na tak duże niebezpieczeństwo, bo ani honor, ani przynależność do żadnej, nawet
najlepszej grupy nie jest warta ryzykowania życia i zdrowia,
a to właśnie musiał zrobić Hannes
W ramach podsumowania nauczyciel pyta, czy uczniom zdarza się
stawać przed podobnymi wyborami w codziennym życiu.
Karta pracy:
Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy i prosi ich o wykonanie
polecenia. Kiedy skończą, chętne lub wybrane osoby proszone są
o przeczytanie swoich odpowiedzi. Następnie nauczyciel prosi,
aby uczniowie wykonali polecenie z kart pracy.
Burza mózgów:
Odpowiedź na pytanie drugie z kart pracy staje się punktem wyjścia do kolejnego pytania, na które odpowiedzi nauczyciel zapisuje na tablicy w formie burzy mózgów: Jakie czynności sprawiały
kłopot Kaiowi? Warto tu zwrócić uwagę na: przemieszczanie się,
zwłaszcza dostanie się do takich miejsc, jak opuszczona fabryka,
załatwianie potrzeb fizjologicznych, ubieranie się. Na tym etapie
warto zwrócić uwagę dzieci na to, że Kai, który stracił władzę
w nogach w wyniku wypadku, był bardzo zdeterminowany, aby
uratować dostrzeżonego przez lunetę Hannesa.
Dyskusja:
Nauczyciel pyta uczniów, czy ich zdaniem Kai stał się pełnoprawnym Krokodylem? Warto zwrócić uwagę na jego ogromny udział
w rozbiciu szajki złodziei. W dalszej kolejności prowadzący skłania
uczniów do refleksji nad tym, czy integracja z nowym środowiskiem umożliwi Kaiowi na pójście do szkoły powszechnej?
Karta pracy (załącznik):
Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na to, że Krokodyle nie były
gangiem młodocianych przestępców, wręcz przeciwnie – członkowie grupy pomagali stróżom prawa. Warto tu zwrócić uwagę na
poświęcenie, z jakim Krokodyle dążyły do schwytania przestępców, oraz na niebezpieczeństwo, na jakie się naraziły. Można
w tym momencie lekcji wytłumaczyć dzieciom różnicę między
odwagą a brawurą. Dobrze będzie zwrócić uwagę na to, że o ile
„egzamin” na Krokodyla był nieodpowiedzialną zabawą, to akcja
przeciwko złodziejom była przykładem prawdziwej odwagi. Uczniowie zostają proszeni o zastanowienie się, jak nazywałaby się
ich banda, gdyby ją założyli. Zadaniem dzieci jest także ułożenie
regulaminu gangu i zaprojektowanie jego godła (polecenie 3).
Slumdog. Milioner z ulicy, reż. Danny Boyle
grupa wiekowa: gimnazjum
cykl: wielokulturowość w filmie
przedmioty: język polski, geografia
na www.nhef.pl znajdziesz również wersję materiałów poszerzoną o analizę filmu
scenariusz lekcji języka polskiego
opracowały: dorota bąk, izabela jach
Pogadanka:
Prowadzący zwraca uwagę na jeszcze jednego Krokodyla, Ollego.
Chłopiec ten znajduje się w niezwykle trudnej sytuacji, ponieważ
jego brat należy do złodziejskiej szajki rozpracowywanej przez
Krokodyle… Warto zwrócić uwagę na dylemat moralny, przed
jakim stoi chłopiec: dążenie do sprawiedliwości, którego wyrazicielami są Krokodyle, musi skonfrontować z miłością do brata. Czy
– zdaniem uczniów – podjął dobrą decyzję? Czy była ona łatwa?
Podsumowanie:
Prowadzący podsumowuje to, co zostało powiedziane podczas
lekcji. Prosi także uczniów o krótkie opinie na temat filmu.
Praca domowa:
W formie opowiadania przedstaw wymyśloną przez siebie przygodę, która mogłaby przydarzyć się bohaterom filmu Krokodyle
z przedmieścia.
załącznik: karty pracy
zadanie 1:
uczniowie powinni być po lekturze Dziejów Tristana
i Izoldy
Temat lekcji:
Tak było zapisane…
cele
Po lekcji uczeń powinien:
• wykazywać się znajomością różnych definicji przeznaczenia;
• znać personifikacje przeznaczenia w różnych kulturach;
• analizować sceny z filmu i tekstu literackiego pod kątem
tematu;
• umieć odnajdywać podobieństw i różnice między losami bohaterów filmu i książki;
• odpowiednio argumentować swoje zdanie w kontekście
tematu.
metody i formy pracy
zadanie 2:
•
•
•
•
Jak myślisz, dlaczego członkowie Krokodyli nie chcieli, żeby Kai
należał do ich grupy?
środki dydaktyczne
Co byłbyś skłonny (byłabyś skłonna) zrobić, aby zostać zaakceptowanym (zaakceptowaną) przez grupę, na której zdaniu bardzo
by Ci zależało? Czego nigdy byś nie zrobił (zrobiła)?
zadanie 3:
Jakie zasady obowiązywałyby w gangu, którego Ty byłbyś założycielem (byłabyś założycielką)? Zaproponuj jego nazwę, ułóż
regulamin i narysuj jego godło.
dyskusja
prezentacja multimedialna
analiza tekstów kultury
wykład
• Slumdog. Milioner z ulicy, reż. D. Boyle, Wielka Brytania, USA 2008
• książka Dzieje Tristana i Izoldy, opracowanie Joseph Bédier,
tłumaczenie Tadeusz Boy-Żeleński
• prezentacja multimedialna (dostępna na www.nhef.pl)
pojęcia kluczowe
•
•
•
•
•
przeznaczenie
los
fatum
dola
fortuna
czas
2 godziny lekcyjne
przebieg lekcji
1. Wstęp:
Nauczyciel prosi uczniów o zaznaczenie odpowiedzi na pytanie
postawione na początku filmu.
1. Jamal Malik jest przed pytaniem za 20 milionów rupii. Jak to
zrobił?
A: Oszukiwał
B: Miał szczęście
C: Jest geniuszem
D: Tak zostało zapisane
Prawidłową odpowiedzią jest D. Poznajemy ją w ostatniej scenie
filmu, zaraz po dialogu, kiedy jesteśmy już pewni, że Jamal i Latika
będą razem.
Jamal: Wiedziałem, że będziesz oglądała.
Latika: M
yślałam, że będziemy razem dopiero
po śmierci.
Jamal: To nasze przeznaczenie.
2. Dyskusja:
Nauczyciel pyta, czy sformułowanie „Tak było zapisane” znaczy
to samo, co „To nasze przeznaczenie”. Pyta, czym według
uczniów jest przeznaczenie, prosi o podanie ich własnej definicji
przeznaczenia.
20
21
3. Prezentacja:
Początkowe slajdy są podsumowaniem dyskusji, podają filozoficzną i słownikową definicję przeznaczenia. Kolejne pokazują
personifikacje i nazwy przeznaczenia w różnych mitologiach i wierzeniach. Do opisów dołączone są wizerunki bóstw, które można
z uczniami omówić.
4. Analiza:
Próba porównania motywu przeznaczenia w filmie Slumdog.
Milioner z ulicy i w Dziejach Tristana i Izoldzy.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Slumdog
motyw tworzy swojego rodzaju klamrę (na wstępie filmu pada
pytanie, na które odpowiedź otrzymujemy w scenie końcowej)
scena pierwszego spotkania Latiki i Jamala (łączy ich wspólny
los, oboje są sierotami, stracili rodziców
w czasie rozruchów religijnych muszą sami zadbać o swój los,
przeżyć w slumsach, Jamal chce, żeby Latika została trzecim
muszkieterem)
rozłączenie (Jamal i Salim uciekają od Surdasa, Latice się nie
udaje)
Jamal poszukuje Latiki, informację o tym, gdzie jest dziewczyna uzyskuje w końcu od Arvinda, który wciąż żebrze dla
Surdasa
spotkanie 2 (bracia odnajdują dziewczynę w dzielnicy prostytutek, Salim zabija Surdasa i uciekają);
rozłączenie 2: przyczyną jest Salim, który chce mieć Latikę dla
siebie
spotkanie 3 i rozłączenie: Jamal odnajduje Latikę w domu
gangstera, dla którego pracuje Salim, dziewczyna boi się
odejść, prosi, żeby Jamal o niej zapomniał, jednak chłopak
dalej wierzy, że mogą być razem, przyrzeka czekać każdego
dnia o 17.00 na dworcu do chwili, kiedy Latika zdecyduje się
z nim uciec
spotkanie 4 i rozłączenie: Latika przychodzi na dworzec, ale
ucieczkę udaremnia Salim
spotkanie 5: Jamal bierze udział w „Milionerach”, bo Latika
powiedziała, że ten program jest przepustką do innego życia,
chłopak wierzy, że będzie oglądała program
szczęśliwe zakończenie: Jamal zostaje milionerem, Salim
pomaga Latice w ucieczce, zakochani spotykają się na
dworcu
Tristan i Izolda
• w zasadzie cała opowieść opiera się na motywie przeznaczenia
i miłości
• spotkanie 1: Izolda leczy Tristana, który został ranny w pojedynku z Morhołtem
• rozłączenie: Tristan ucieka, gdyż boi się, że dziewczyna dowie
się, że jest zabójcą jej wujka
• spotkanie: Tristan jedzie znaleźć żonę dla swojego króla,
Marka, zabija smoka, zostaje ranny, Izolda, która jest nagrodą
dla pogromcy smoka, leczy Tristana po raz drugi; kiedy rycerz
zdrowieje, płyną do zamku króla Marka, którego żoną ma
zostać Izolda (Tristan walczy w imieniu swojego pana i nie ma
prawa do nagrody)
• przeznaczenie: Tristan i Izolda wypijają przez nieuwagę magiczny napój, który sprawia, że zakochują się w sobie
• rozłączenie: Izolda zostaje żoną Marka
• spotkanie: zakochani nie mogą bez siebie żyć, więc spotykają
się potajemnie, wbrew regułom i zasadom
• rozłączenie: wskutek spisku wrogów Tristana Marek przyłapuje
zakochanych na gorącym uczynku, Tristan musi uciekać przed
stosem
• spotkanie: Tristan ratuje Izoldę przed karą Marka i zamieszkują
razem w Lesie Moreńskim
• rozłączenie: Izolda musi wrócić do Marka, Tristan musi
opuścić Kornwalię; Tristan staje się wędrowcem, spotyka Izoldę o Białych Dłoniach, w której ramionach szuka
zapomnienia
• spotkanie: Tristan nie może żyć bez swojej ukochanej, udaje
więc szaleńca, nierozpoznany przez nikogo może spotykać się
z Izoldą
• rozłączenie: Tristan musi uciekać, gdyż służące doniosły Markowi o potajemnych spotkaniach zakochanych
• spotkanie ostatnie: Tristan umiera w wyniku odniesionych ran
i podstępu Izoldy o Białych Dłoniach
• zakończenie: Izolda Jasnowłosa umiera razem z Tristanem, zakochani mogą być razem dopiero po śmierci, o sile ich uczucia
świadczy łączący ich groby krzew głogu
Uzupełnienie tabeli:
Podobieństwa i różnice między historiami. Nauczyciel wraz z uczniami uzupełnia tabelę na tablicy.
Przykładowe wnioski:
Tristan i Izolda
Jamal i Latika
PODOBIEŃSTWA
• łączy ich miłość, która została im zapisana/przeznaczona
• zakochani muszą pokonywać liczne przeszkody, żeby być
razem
• ostatecznie zwycięża miłość
• muszą stawić czoło regułom jedni rycerskim, drudzy gangsterskim
RÓŻNICE
• miłość jest wynikiem magii
• mogą być razem dopiero
po śmierci
• bronią się przed uczuciem
• jest świadomym wyborem
• happy end
• walczą o uczucie
Podsumowanie: Podsumowaniem może być rozmowa z uczniami
na temat tego, czym jest tak naprawdę magiczny napój i ile zależy
od nas samych i naszej walki o spełnienie, przeznaczenie, w które
wierzymy.
scenariusz lekcji geografii
opracowała: agnieszka szymańska
Temat lekcji:
Kontrasty społeczne i gospodarcze Indii na
podstawie filmu „Slumdog. Milioner z ulicy”.
cele
Po lekcji uczeń powinien:
• wyjaśniać wybrane problemy społeczno-gospodarcze Indii;
• rozpoznawać wartości moralne, dokonywać wyborów i hierarchizować wartości;
• wyjaśniać przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych
technologii w Indiach;
• opisywać ludność i urbanizację Indii;
• wyjaśniać przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii;
• opisywać kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach;
• analizować dane liczbowe;
• oceniać współczesne kierunki przemian gospodarczych i społecznych Indii.
metody i formy pracy
•
•
•
•
dyskusja problemowa
praca ze słownikami, rocznikami statystycznymi, mapami
burza mózgów
korzystanie z Internetu
środki dydaktyczne
• Slumdog. Milioner z ulicy, reż. D. Boyle, Wielka Brytania, USA 2008
• rocznik statystyczny
pojęcia kluczowe
• slumsy
• ubóstwo
• PKB (produkt krajowy brutto)
czas
1 godzina lekcyjna
przebieg lekcji
1. P raca ze słownikami, mapami, rocznikami statystycznymi oraz Internetem:
Uczniowie przygotowują podstawowe informacje na temat
Indii (położenie geograficzne, warunki przyrodnicze, ludność,
gospodarka).
Podsumowanie zebranych danych.
Przykładowa notatka:
Indie – kraj, w którym żyje ponad 1 miliard ludzi, borykający się
z ogromnymi trudnościami wynikającymi z ubóstwa mieszkańców oraz wielkiego przyrostu naturalnego. W Indiach mamy do
czynienia z ogromną nędzą, wysokim bezrobociem, przeludnieniem
miast, a także zacofaniem rolnictwa. Indie to przede wszystkim
kontrast wielkiej biedy z dużym bogactwem.
Mimo że Indie są jednym z najbiedniejszych krajów świata (PKB
na mieszkańca w 2008 r. wyniosło 2,900 USD), zalicza się je do największych potęg przemysłowych wytwarzających samoloty, satelity
komunikacyjne i elektrownie jądrowe (w 2008 r. PKB mierzony
22
23
parytetem siły nabywczej wyniósł dla tego kraju 3,3 biliona USD,
podczas gdy np. dla Polski było to 668 miliardów USD).
Indie są także krajem kontrastów krajobrazów. Na północy
leżą Himalaje, tworzące granicę między Indiami i Tybetem. Są to
najmłodsze i najwyższe góry świata. Ciągną się w kierunku zachodnim, przechodząc w dwa inne łańcuchy górskie: Karakorum, gdzie
znajduje się Kaszmir, oraz Hindukusz w Afganistanie. Niższe partie
gór w Bengalu Zachodnim porasta bujna roślinność, a okolice
Dardżyling to jeden z najbardziej znanych na świecie obszarów
plantacji herbaty. U stóp Himalajów teren przechodzi gwałtownie
w rozległą równinę, którą przecinają dorzecza trzech olbrzymich
rzek: Indusu, Brahmaputry oraz Gangesu. Jest to najgęściej zaludniony obszar Indii.
2. Burza mózgów:
a) Które fragmenty historii Jamala nie mogłyby się zdarzyć w kraju
rozwiniętym (np. Polska) i dlaczego?
• pochodne ubóstwa: brak bezpieczeństwa, edukacji, higieny,
opieki społecznej, przestępczość, korupcja
• wysoki przyrost naturalny
• wysokie bezrobocie
• inne wartości moralne, akceptacja pracy dzieci, odmienna
kultura
b) Czy w Indiach występują przejawy wysokiego poziomu życia
i zaawansowanych technologii? (na podstawie filmu: budowa
nowoczesnego osiedla mieszkaniowego; dom, w którym
mieszkała Latika; firma telekomunikacyjna; powszechność
telewizji i telefonów komórkowych).
3. Wykład nauczyciela:
• Podkreślenie realizmu filmu:
Slumsy Dharavi na przedmieściach Bombaju (Mumbaju) – żyje
tam od pół miliona do miliona ludzi. Jest to ogromny rezerwuar
taniej siły roboczej. Działa tu od kilku do kilkunastu tysięcy
fabryczek i rzemieślniczych warsztatów. Warunki pracy są
straszne, ale wydajność pracy tekstylnych fabryczek jest
porównywalna z wielkimi chińskimi szwalniami. Drugim wielkim biznesem jest recykling – ponad 30 tys. osób codziennie
przebiera wysypiska śmieci, zbierając plastik i metalowe części, a potem segregując je według wielkości, jakości i koloru
(wybieranie śmieci pojawia się parokrotnie w tle akcji filmu).
Fabryki w Dharavi mielą plastikowe odpadki na drobne części,
które potem sprzedają firmom spoza slumsów – np. producentom plastikowych wiader.
Wszystko może być biznesem w slumsach. W Dharavi można
zarabiać np. na handlu wodą, bo większość mieszkańców nie
ma w domu kranu. Zarabia się także na wynajmowaniu toalet
– co można zobaczyć w filmie, bowiem taką toaletę prowadzi
jeden z małych bohaterów. Toaletowi przedsiębiorcy sprzedają
nawet miesięczne karnety rodzinne.
„Slumlords” – biznesmeni żyjący z fabryk w slumsach, często
działający nielegalnie – bywają bardzo bogaci. Jednego z nich
oglądamy w filmie. Ci sami ludzie – gdy już się wzbogacą
– próbują np. usuwać część slumsów (zwłaszcza tych, które
są położone w dobrych lokalizacjach) i budować na ich
miejscu apartamentowce dla zamożnych. Akcja jednej ze scen
filmu rozgrywa się na terenie takiej inwestycji. Matka bohaterów filmu ginie w czasie religijnych zamieszek w slumsach,
podczas których wyznawcy hinduizmu atakują muzułmanów.
Do takich zamieszek rzeczywiście dochodziło w Dharavi
i innych slumsach Bombaju w 1992 i 1993 r., a więc mniej
więcej zgodnie z chronologią filmu. Wprawdzie policja, która
może powstrzymać wybuch przemocy na dużą skalę, dociera
tu z opóźnieniem, ale nie znaczy to, że mieszkańcy zwykle nie
czują się bezpiecznie. Ludzie żyją stłoczeni – dziesięcioosobowa rodzina śpi w pomieszczeniu wielkości miejsca na polskim
parkingu. Nie ma prywatności, a więc nie ma anonimowości. Trudno popełnić przestępstwo, kiedy sąsiedzi wiedzą
o każdym ruchu. Policji nie ma, ale za kradzież czy rabunek
grozi lincz – co zazwyczaj skutecznie odstrasza. Mieszkaniec slumsów – o ile nie „podpadnie” któremuś z lokalnych
gangsterów czy szemranych biznesmenów – może się tam
czuć w miarę bezpiecznie. Przemoc w slumsach jest za to
często wpisana w reguły prowadzenia interesów, bo wiele
slumsowych biznesów (ale nie wszystkie!) działa nielegalnie.
Rzeczywiście działają „fabryki żebraków”, czyli gangi, które
okaleczają dzieci, żeby budziły litość. W lipcu 2006 r. jedna
z telewizji nagrała ukrytą kamerą trzech lekarzy ortopedów,
którzy zgodzili się amputować kończyny żebrakowi za 10 tys.
rupii (ok. 200 dolarów). Z jednej z takich „fabryk żebraków”
uciekają bohaterowie filmu. Ogromną korupcję i przyzwolenie na przestępczość – czyli np. na prowadzenie biznesu,
opierającego się na okaleczaniu sierot – trudno jest wytłumaczyć mieszkańcom bogatego Zachodu. Mieszkaniec slumsów
żyje w systemie, w którym nie ma nadziei na sukces. Wie,
że choć będzie ciężko pracować i tak może umrzeć z głodu.
Może oszczędzać, a skorumpowany policjant i tak zabierze
mu oszczędności. Nie opłaca się uczciwość w slumsach, bo
nie ma za to żadnej, nawet mizernej, nagrody. Szansą na
lepsze życie jest łamanie reguł: branie łapówek, jeżeli można;
oszukanie bogatego turysty, jeżeli się da; robienie różnych
szemranych interesów. Skoro każdy tak robi, to ten, który
próbuje żyć inaczej, sam się skazuje. Tę zasadę wyznaje Salim,
brat głównego bohatera filmu.
• Indie jako potęga gospodarcza, dynamicznie rozwijająca się
dzięki globalizacji, a od niedawna międzynarodowa potęga
kosmiczna: 22 października 2008 r. Indie wystrzeliły w kosmos
sondę Chandrayaan-1, rozpoczynając swoją pierwszą misję
na Księżyc. To pierwszy satelita indyjski, który opuścił orbitę
Ziemi. Celem misji było zebranie danych o powierzchni Księżyca. Gratulacje napływały do Indii ze wszystkich stron. Unia
Europejska i Stany Zjednoczone pochwaliły „techniczny talent”
Hindusów i nazwały Indie „rosnącą potęgą kosmiczną”. Biały
Dom powitał New Delhi w gronie „kosmicznej społeczności
eksplorującej kosmos w celach pokojowych”, a rząd brytyjski
mówi: „Brawo!”. 14 listopada 2008 r. na powierzchnię Księżyca
Hindusi zrzucili 34-kilogramowego mikrosatelitę Moon Impact
Probe (MIP). W trakcie 25-minutowego lotu impaktor zebrał
wiele cennych informacji naukowych. Wydarzenie miało
uroczysty charakter, ponieważ na Księżycu po raz pierwszy
znalazła się trójkolorowa flaga Indii – była ona narysowana
na korpusie impaktora.
4. Dyskusja:
• geneza i skala kontrastów społeczno-gospodarczych w Indiach (społeczeństwo kastowe i kolonializm, szybki i nierównomierny rozwój gospodarczy)
praca domowa:
Zgodnie z przysłowiem indyjskim: Nie dawaj biedakowi ryby, daj
mu wędkę i naucz go łowić zaproponuj, jakie działania powinno się
przeprowadzić, aby zmienić sytuację mieszkańców slumsów.
Slumdog.
Milioner z ulicy
reż. D. Boyle
24
25
Na krawędzi nieba, reż. Fatih Akin
grupa wiekowa: szkoła ponadgimnazjalna
cykl: wielokulturowość w filmie
przedmioty: język polski, wiedza o społeczeństwie, geografia
na www.nhef.pl znajdziesz również wersję materiałów poszerzoną o analizę filmu
scenariusz lekcji języka polskiego
opracowały: dorota bąk, izabela jach
Temat lekcji:
Kilka słów o wielokulturowości – rozważania na
podstawie filmu „Na krawędzi nieba” reż. F. Akin.
cele
Po lekcji uczeń powinien:
• definiować następujące pojęcia: kultura, wielokulturowość,
komunikacja międzykulturowa, szok kulturowy, tożsamość
kulturowa, asymilacja kulturowa, kosmopolityzm, imigracja,
repatriacja, emigracja, stereotyp;
• analizować film pod kątem terminologii związanej z wielokulturowością;
• dyskutować o problemach związanych z wielokulturowością;
• bronić swojego zdania przy pomocy odpowiednich argumentów
metody i formy pracy
•
•
•
•
rozsypanka
praca w grupach
dyskusja
rozmowa
środki dydaktyczne
• Film: Na krawędzi nieba, reż. Fatih Akin, Niemcy, Turcja, Włochy
2008
• Załącznik 1 i 2 do pracy w grupach
czas
1 lekcja
przebieg lekcji
1. Praca w grupach:
Nauczyciel dzieli klasę na kilka grup. Każda z grup otrzymuje
definicje i hasła związane z międzykulturowością. Zadaniem grup
jest dopasowanie terminów do definicji.
2. Rozmowa i wykład:
Podsumowanie pracy w grupach. Uczniowie czytają definicje, nauczyciel uzupełnia je dodatkowymi informacjami (w scenariuszu zapisane kursywą). Kultura – to ogół wytworów działalności ludzkiej,
materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów
postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych
zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Wywodzi się od łacińskiego colere – uprawiać, pielęgnować. Kultura jest tym wszystkim, o co człowiek się troszczy,
co powstało dzięki niemu. Zawsze stoi w opozycji do natury – czyli
całokształtu zjawisk świata fizycznego, które powstały bez udziału
człowieka. Z pojęciem kultury wiąże się termin identyfikacja (to, za
kogo dana osoba się uważa; utożsamianie się z osobą, grupą lub
ideą). Wyróżnia się identyfikację kulturową i społeczną (poczucie
przynależności do jakiejś zbiorowości, z której wartościami i celami
przynajmniej częściowo, możemy się utożsamić), identyfikację
narodową (aby była pełna, nie może opierać się tylko na samookreśleniu jednostki, musi znajdować potwierdzenie w akceptacji
przez zbiorowość). Są ludzie, którzy mogą identyfikować się
z więcej niż jedną kulturą. Dlatego wyróżniamy trzy typy stosunku
do identyfikacji kulturowej: jednokulturowość, wielokulturowość
i kosmopolityzm. Wielokulturowość (multikulturalizm) – zjawisko
socjologiczno-kulturowe, w krajach zamieszkiwanych przez różne
etnicznie, religijnie, kulturowo grupy ludności. Proces przenikania
się, ale i pluralizmu kultur. Kosmopolityzm – pogląd negujący
wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy
kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny
obszar, ale cały świat. Dążą oni do politycznej i społecznej jedności
świata, wolnego od podziałów i konfliktów, stopionego w jedną
masę ludzką. Komunikacja międzykulturowa – porozumiewanie się
ludzi wywodzących się z różnych kultur, związki i wzajemne oddziaływanie na siebie różnych kultur. Według teorii komunikacji istnieją
kultury wysokiego i niskiego kontekstu. Podział dotyczy ilości
informacji, które nadawca musi zawrzeć w bezpośrednim przekazie,
żeby był on zrozumiały dla odbiorcy; w sytuacjach wysokiego kontekstu komunikat zawiera niewiele informacji, bo obie strony znają
kontekst, czyli dużo wiedzą o sobie nawzajem; kultury wysokiego
kontekstu to takie, które opierają się na szerokiej sieci informacji
i gdzie jednostki mają z wieloma osobami bliskie stosunki (np. kultura japońska, arabska i śródziemnomorska). Asymilacja kulturowa
– proces określający całokształt zmian społecznych i psychicznych,
jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy kulturowej
i przystosowując się do życia w innej grupie o odmiennej kulturze.
Proces asymilacji składa się z trzech faz: akulturacja – przyjęcie
przez migrantów (mniejszość) wzorów zachowań społeczności
gospodarzy (grupy dominującej); asymilacja strukturalna – przenikanie migrantów do grup i instytucji społeczeństwa gospodarzy,
asymilacja identyfikacyjna – rozwinięcie poczucia przynależności
migrantów jedynie do społeczności gospodarzy. Imigracja – napływ
ludności obcej, osiedlającej się na stałe w jakimś kraju. Repatriacja
– rodzaj reemigracji, powrót do ojczystego kraju osób, które w efekcie różnych wydarzeń (np. wojna, prześladowania) znalazły się poza
jego granicami. Emigracja – dobrowolne opuszczenie kraju rodzimego, także nazwa grupy ludzi – emigrantów; forma migracji ludzi.
Zjawisko związane z przyczynami politycznymi lub ekonomicznymi.
Stereotyp – funkcjonujący w świadomości społeczeństwa uproszczony, skrótowy i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości,
odnoszący się do grup społecznych, osób, sytuacji, instytucji,
utrwalony wielokrotnym powtarzaniem. Szok kulturowy – sytuacja, w której osoba wywodząca się z pewnego kręgu kulturowego
konfrontuje się z przedstawicielem innej kultury. W 1960 r. Kalervo
Oberg wyszczególnił cztery fazy reakcji emocjonalnych związanych
z pobytem za granicą:
1) „ miesiąc miodowy”, z podkreśleniem pierwszych euforycznych reakcji, oczarowania, fascynacji, entuzjazmu;
2) kryzys, charakteryzujący się odczuciami nieprzystawania,
frustracji, niepokoju i złości;
3) w ychodzenie z kryzysu, obejmujące także kulturowe
uczenie się;
4) przystosowanie się, odzwierciedlające odczuwanie przyjemności i kompetencję funkcjonalną w nowym środowisku.
3. Praca w grupach:
Uczniowie pozostają w tych samych grupach. Ich zadaniem jest
analiza wybranych dialogów z filmu Na krawędzi nieba pod kątem
zdefiniowanych pojęć. Pytanie dla grup: Jakie zjawiska związane
z międzykulturowością możesz przypisać do rozmów bohaterów
filmu?
4. Analiza pracy w grupach:
Po upływie czasu przeznaczonego na pracę w grupach uczniowie
pod kierunkiem nauczyciela wymieniają się spostrzeżeniami.
Dialog 1: terminem, który wiąże się z rozmową jest asymilacja.
Mężczyźni są ortodoksyjnymi strażnikami reguł obyczajowych
muzułmanów. Yeter pracuje jako prostytutka i stara się ukryć
swoją przynależność kulturową i narodową. Jej praca jest sprzeczna z zasadami islamu. Mężczyźni chcą, żeby Turcy w ramach
asymilacji zachowali swoją kulturę, nie przejmowali moralności
i zwyczajów innych kultur. Innymi słowy dość stanowczo dbają
o to, żeby nie dopuścić do asymilacji identyfikacyjnej. Dialog 2:
rozmowa wpisuje się we współczesną wielokulturowość
i kosmopolityzm. Nikogo nie dziwi Turek wykładający literaturę
niemiecką ani księgarz Niemiec sprzedający niemieckojęzyczne
książki w Istambule. Dialog 3: koresponduje z definicją stereotypu.
Według Lotty jej matka zachowuje się jak typowa Niemka, unika
niebezpiecznych sytuacji, zwłaszcza tych związanych z nielegalnymi imigrantami.
5. Podsumowanie – dyskusja:
Nauczyciel czyta fragment recenzji. Zadaje pytanie, czy uczniowie
zgadzają się z taką interpretacją filmu. Prosi o wskazanie tematów,
problemów poruszonych w filmie. Fragment recenzji: „Film Akina opiera
się na konstrukcyjnym pomyśle zestawienia ze sobą trzech historii
oscylujących wokół tematu więzi między rodzicem a dzieckiem. Na
krawędzi nieba obrazuje przemiany generacyjne, jakie uwidaczniają
się między pokoleniami uwikłanych w pułapkę życia rodziców a buntowniczymi z ducha dziećmi. Młodych charakteryzuje zupełnie inne
postrzeganie świata, chęć i odwaga, by stanąć w obronie własnych
poglądów, nie zważając na cenę, jaką będzie trzeba za to zapłacić.
Jednak najpiękniejsze jest to, w jaki sposób bohaterowie decydują
się kontynuować działania zainicjowane przez swoich bliskich, jakby
26
27
podążając ich niewidzialnymi śladami. W filmie w przedziwny sposób
przeplatają się wątki trójki głównych bohaterów, którzy podróżują,
szukając się między Istambułem a Hamburgiem. Dążą ku spotkaniu,
lecz przechodzą obok siebie, nawet o tym nie wiedząc. Częste zmiany
punktów widzenia i to, że fabuła nie jest prowadzona z perspektywy
tylko jednego bohatera, sprawia, że Na krawędzi nieba jest wypowiedzią wielowymiarową i niejednorodną”.
Zofia Ścisłowska
załącznik 1: rozsypanka
Wyrazy:
KULTURA, WIELOKULTUROWOŚĆ, KOSMOPOLITYZM, ASYMILACJA
KULTUROWA, IMIGRACJA, KOMUNIKACJA MIĘDZYKULTUROWA, IMIGRACJA, REPATRIACJA, EMIGRACJA, STEREOTYP, SZOK KULTUROWY
Definicje:
• ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania,
zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach,
przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom
• zjawisko socjologiczno-kulturowe w krajach zamieszkiwanych
przez różne etnicznie, religijnie, kulturowo grupy ludności;
proces przenikania się, ale i pluralizmu kultur
• pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne
i terytorialne
• porozumiewanie się ludzi różnych kultur, a sama jest aktem rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze
• proces określający całokształt zmian społecznych i psychicznych,
jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy kulturowej
i przystosowując się do życia w innej grupie o odmiennej kulturze
• napływ ludności obcej, osiedlającej się na stałe w jakimś kraju
• rodzaj reemigracji, powrót do ojczystego kraju osób, które
w efekcie różnych wydarzeń (wojna, prześladowania) znalazły
się poza jego granicami
• dobrowolne opuszczenie kraju rodzimego, także nazwa grupy
ludzi – emigrantów; forma migracji ludzi
• funkcjonujący w świadomości społeczeństwa uproszczony,
skrótowy i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości,
odnoszący się do grup społecznych, osób, sytuacji, instytucji,
utrwalony wielokrotnym powtarzaniem
• sytuacja, w której osoba wywodząca się z pewnego kręgu
kulturowego konfrontuje się z przedstawicielem innej kultury
załącznik 2: dialogi
dialog 1
Mężczyzna 1: Salam Alejkum.
Yeter: Ja nie rozumieć.
Mężczyzna 1: Nie kłam, słyszeliśmy, jak mówiłaś po turecku.
Mężczyzna 2: Wstydzisz się być Turczynką? Jesteś muzułmanką
i Turczynką.
Mężczyzna 1: Zrozumiałaś?
Yeter: Nie jestem głucha.
Mężczyzna 2: Tylko bez kpin.
Mężczyzna 1: Jesteś na złej drodze. Okaż skruchę!
Mężczyzna 2: Okaż skruchę!
Yeter: Żałuję.
Mężczyzna 1: Nie szwendaj się tam więcej!
Mężczyzna 2: Mogłoby ci to zaszkodzić.
Mężczyzna 1: Salam Alejkum.
Yeter: Alejkum Salam.
dialog 2
Nejat: To pan jest właścicielem księgarni?
Księgarz: Tak. Podoba się panu
Nejat: Tak… Czemu sprzedaje pan tak piękną księgarnię?
Księgarz: Wie pan… Jestem tu prawie od 10 lat i nagle… zatęskniłem za Niemcami. Za naszym językiem, mimo że jestem tu nim
otoczony tą całą literaturą… ale to jest jak w muzeum: to jest…
martwe. Jak łacina. Po prostu tęsknię za krajem.
Nejat: Rozumiem. Za ile pan sprzedaje?
Księgarz: Przepraszam, jak pan ma na nazwisko.
Nejat: Nejat Aksu.
Księgarz: A pana zawód?
Nejat: Profesor literatury niemieckiej w Niemczech.
Księgarz: To byłoby zabawne… profesor literatury niemieckiej,
Turek, przyjeżdża z Niemiec do niemieckiej księgarni w Turcji.
Pasuje jak ulał.
Nejat: Tak, być może…
dialog 3
Matka: Jesteś bardzo wielkoduszna, zapraszając do domu kogoś
takiego.
Lotte: Trzeba jej pomóc mamo.
Matka: Nawet jej nie znasz.
Lotte: Typowo niemieckie podejście. Nie ma papierów. Jest prze-
śladowana w swoim kraju.
Matka: Niech poprosi o azyl.
Lotte: A co zrobi, jak jej odmówią?
Matka: Wiesz, że to jest zabronione!
scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie lub geografii
opracował: łukasz kusiak
Temat lekcji:
O traceniu i odnajdowaniu własnej tożsamości
– czyli o mniejszościach (nie tylko) narodowych
(nie tylko) w Polsce.
cele
Po lekcji uczeń powinien:
• określać gatunek i przydatność filmu jako źródła wiedzy
o współczesnym świecie;
• znać pojęcia: akulturacja, asymilacja kulturowa, rekulturacja,
mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, uchodźcy, imigranci;
• rozumieć, dlaczego ludzie ulegają takim procesom
społecznym, jak: akulturacja, asymilacja kulturowa
i rekulturacja;
• znać mniejszości narodowe i etniczne mieszkające w Polsce;
• wiedzieć, czym różnią się mniejszości narodowe od mniejszości
etnicznych;
• poszerzyć swoją wiedzę na temat mniejszości narodowych
mieszkających w Polsce;
• wiedzieć, dlaczego polskie prawo nie uznaje wszystkich obcokrajowców mieszkających w Polsce za mniejszości narodowe
lub etniczne;
• znać najważniejsze polskie dokumenty, w których zapisane są
prawa mniejszości narodowych i etnicznych;
• znać czynniki ułatwiające i utrudniające proces asymilacji
kulturowej.
metody i formy pracy
• dyskusja
• pogadanka
• burza mózgów
• wykład
• praca z tekstem źródłowym
środki dydaktyczne
• Film Na krawędzi nieba, reż. Fatih Akin, Niemcy/Turcja/Włochy
2007
• Fragment Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (jako
załącznik)
pojęcia kluczowe
•
•
•
•
•
•
•
akulturacja
asymilacja kulturowa
rekulturacja
mniejszość narodowa
mniejszość etniczna
uchodźcy
imigranci
przebieg lekcji
1. Dyskusja:
Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy o wrażeniach wywołanych przez film i zawartych w nim problemach. Pyta również, jaki cel
miało przedstawienie starcia kulturowego na linii Turcja-Niemcy.
Oczekiwane odpowiedzi:
• pokazanie, że w „zjednoczonej” Europie istnieją różne kultury, że
dochodzi do asymilacji kulturowej i że w tej swoistej mieszance
narodowościowej ludzie starają się znaleźć własną tożsamość.
2. Pogadanka, burza mózgów:
Uczniowie wypisują na kartkach słowa, które kojarzą im się z asymilacją, a następnie wspólnie z nauczycielem definiują pojęcie
akulturacji i asymilacji kulturowej.
Oczekiwane odpowiedzi:
• Akulturacja oznacza częściowe przystosowanie jednostek do warunków życia w ramach obcej kultury (w kontaktach z jej przedstawicielami) – przy zachowaniu etnicznej identyfikacji z własną grupą.
• Asymilacja polega na przyswojeniu przez jednostki wartości
innej kultury i na identyfikacji z tą kulturą – przy odrzuceniu
dotychczasowych tradycji i wzorów.
28
29
3. Krótki wykład:
Nauczyciel wyjaśnia, że w zasymilowanym społeczeństwie może
czasem dojść do rekulturacji, czyli powrotu do kultury rodzimej,
porzuconej lub przekształconej w procesach akulturacji i asymilacji.
4. Praca z tekstem źródłowym:
Uczniowie czytają fragment Ustawy o mniejszościach narodowych
i etnicznych (załącznik nr 1), a następnie przyporządkowują poniższe mniejszości zamieszkujące Polskę do właściwych kategorii.
Łemkowie, Rosjanie, Bułgarzy, Żydzi, Czeczeńcy, Rosjanie, Niemcy,
Chińczycy, Słowacy, Karaimi, Wietnamczycy, Czesi, Białorusini,
Rumuni, Romowie, Ukraińcy, Ormianie, Tatarzy, Litwini.
Prawidłowy zapis:
Mniejszości narodowe – Niemcy, Białorusini, Ukraińcy, Litwini,
Rosjanie, Słowacy, Żydzi, Czesi, Ormianie
Mniejszości etniczne – Romowie, Łemkowie, Tatarzy, Karaimi
Imigranci lub uchodźcy – Czeczeńcy, Bułgarzy, Rumuni, Chińczycy, Wietnamczycy
Podczas prezentacji zadania uczniowie odpowiadają, czym
– według polskiego prawa – różnią się mniejszości narodowe od
mniejszości etnicznych, a także dlaczego nie wszystkie narody
zamieszkujące Polskę są za nie uznawane.
Przykładowa odpowiedź: Mniejszości narodowe zamieszkujące
w Polsce mają – w odróżnieniu od mniejszości etnicznych – państwo, z którym się utożsamiają. Natomiast nasze prawo nie uznaje
wszystkich osiedlających się w Polsce obcokrajowców za mniejszości
narodowe, ponieważ pojawili się oni stosunkowo niedawno (głównie
nielegalnie lub jako uchodźcy), czyli ich przodkowie nie zamieszkują
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat.
5. Dyskusja:
Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat asymilacji. Uczniowie zastanowią się, dlaczego niektóre narody łatwo ulegają asymilacji (np. Tatarzy
w Polsce), a inne w ogóle się nie integrują (np. Czeczeńcy). Po dyskusji
wspólnie wypisują czynniki, które ułatwiają lub utrudniają asymilację.
Prawidłowy zapis:
Czynniki ułatwiające asymilację – podobna religia, podobna
kultura, długi pobyt rodziny na obczyźnie (kolejne pokolenie),
niechęć powrotu do ojczyzny przodków, pobyt w obcym kraju
z własnego wyboru, przychylne prawo, poddanie dzieci edukacji
ogólnokrajowej.
Czynniki utrudniające asymilację – inna religia, odmienna
kultura, zakładanie rodziny na obczyźnie (pierwsze pokolenie),
chęć powrotu do swojego kraju, pobyt z „przymusu”, nieprzychylne prawo, edukacja w ramach własnej grupy.
Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa
obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące
warunki:
1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4) m
a świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest
ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym
państwie.
6. Powtórzenie zagadnień omówionych podczas lekcji:
Nauczyciel odwołuje się do obejrzanego filmu, prosi uczniów o nazwanie procesów społecznych, którym ulegają jego bohaterowie:
Nejat Aksu i jego ojciec.
Oczekiwana odpowiedź: Ojciec Nejata Aksu ulega akulturacji,
natomiast on sam asymilacji kulturowej, a po wyjeździe do Turcji
– rekulturacji.
praca domowa
Napisz, jak rozumiesz motto Unii Europejskiej: „In varietate concordia” („Jedność w różnorodności”).
załącznik 1:
mniejszości narodowe i etniczne
źródło: Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. z dnia
31 stycznia 2005 r.), rozdz. 1, art. 1
Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:
1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4) m
a świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej
i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.
[…]
Na krawędzi
nieba
reż. F. Akin
30
31
przykładowe
prezentacje
Krokodyle z przedmieścia, reż. Christian Ditter
grupa wiekowa: szkoła podstawowa 4–6
cykl: kino współczesne
temat: niepełnosprawni są sprawni
• autorami prezentacji do około 200 filmów są filmoznawcy i nauczyciele
• prezentacje multimedialne stanowią tło prelekcji prowadzonych przez filmoznawców,
dziennikarzy, wykładowców akademickich, psychologów, socjologów i animatorów kultury
• uczniowie spotykają się z różnymi prelegentami przed każdym seansem
Sekret Eleonory, reż. Dominique Monfery
grupa wiekowa: szkoła podstawowa 1–3
cykl: filmowi bohaterowie
temat: wiara w siebie
problemy
Czy Nataniel rzeczywiście nie umie czytać? A może brakuje mu
motywacji do nauki i wiary we własne możliwości?
zagadnienia
Co pomaga nam stawać się bardziej pewnym siebie? Małe sukcesy, pochwały, powodzenie. Co utrudnia stawanie się pewnym
siebie? Niepowodzenia, drwiny innych, porównywanie się z najlepszymi. Mimo trudności i niepowodzeń ważne jest jednak, aby się
nie poddawać i nie zniechęcać.
wnioski
Dobrze jest pracować nad swoimi słabymi stronami. Nie powinniśmy mieć do siebie pretensji z powodu tego, że nie we wszystkim
jesteśmy najlepsi.
problemy
Jak sposób życia i doświadczenia osób zdrowych oraz niepełnosprawnych mogą się różnić? Czym jest niepełnosprawność?
zagadnienia
Niepełnosprawność nie oznacza całkowitego braku sprawności,
tylko jej ograniczenie. Należy dbać o udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, dzięki którym ograniczenia te znikają. Osoby niepełnosprawne są zatrudniane na wielu stanowiskach, spędzają czas
z przyjaciółmi, rozwijają swoje zainteresowania, potrzebują uwagi,
troski, zainteresowania, przyjaźni i miłości – jak każdy człowiek.
wnioski
Osoba niepełnosprawna może być naszym przyjacielem i towarzyszem, służyć nam wsparciem i pomocą, być powiernikiem
i pocieszycielem, można na niej polegać.
Slumdog. Milioner z ulicy, reż. Danny Boyle
grupa wiekowa: gimnazjum
cykl: wielokulturowość w filmie
temat: pokonać siebie
problemy
Czym jest kultura masowa i jak wpływa ona na nas samych oraz
nasze tradycje narodowe czy regionalne? Na czym polega system
kastowy w Indiach? W jaki sposób determinuje on życie ludzi?
zagadnienia
Kult celebrytów i brak szacunku dla ludzkiego życia. Ludzie należący
do najniższej kasty społecznej w Indiach są biedni i nie mają żadnych
praw. Kultura masowa stanowi dla nich pewnego rodzaju kompensację tej sytuacji. Film jest radosny, barwny, teledyskowo zmontowany
– można powiedzieć, że jest usprawiedliwieniem świata zachodniego
zobojętniałego na problemy globalnej biedy i wykluczenia.
wnioski
Los człowieka zależy nie tylko od tego, gdzie się urodził i jak bardzo jest bogaty, lecz także od tego, na ile dany człowiek chce go
odmienić. Nie można ulegać mechanizmom idealizacji używanym
w kulturze masowej.
32
33
Na krawędzi nieba, reż. Fatih Akin
grupa wiekowa: szkoła ponadgimnazjalna
cykl: wielokulturowość w filmie
temat: izolacja i asymilacja kulturowa
projekty nhef
problemy
Jak w swoim kraju żyć z ludźmi z różnych kultur? Jak żyć w obcym
kraju? Czy być wiernym swojej kulturze czy przyjąć kulturę obcego narodu? Czy ta sytuacja jest do pogodzenia? Jak funkcjonuje
społeczeństwo wielokulturowe?
nowe horyzonty edukacji filmowej to również wiele
innych projektów dla uczniów i nauczycieli
zagadnienia
Wiele społeczeństw w Europie i Stanach Zjednoczonych to społeczeństwa wielokulturowe. Rodzi to problem pogodzenia w obrębie
jednej grupy kultury, zwyczajów i wartości różnych mniejszości.
Jedne wybierają drogę izolacji, inne – asymilują się z większością.
wnioski
Harmonia i zgoda w społeczeństwie wielokulturowym są możliwe,
o ile tworzące je grupy oraz poszczególnych obywateli cechować
będzie rozwinięta wrażliwość i otwartość na odmienność, a także
umiejętność widzenia świata ponad podziałami.
warsztaty we Wrocławiu
Projekt przeznaczony jest dla nauczycieli
z całej Polski, którzy chcą nauczyć się kręcić filmy i wykorzystywać tę umiejętność
w pracy w szkole. Zajęcia nastawione są na
zdobycie praktycznych umiejętności i wypracowanie miejsca na stworzenie filmów
w programie nauczania. Uczestnicy poznają
podstawy pisania scenariuszy filmowych,
robienia zdjęć i montażu. Po jej ukończeniu
są zobowiązani do wprowadzenia we włas-
nych szkołach opracowanych przez siebie
pomysłów na pracę z filmem oraz prowadzenie dokumentacji działań w postaci
bloga. Spotkania odbywają się w Warszawie
raz w miesiącu w weekendy od października
do czerwca. Projekt powstał we współpracy
z Narodowym Instytutem Audiowizualnym
i Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej.
W wakacje podczas MFF T-MOBILE NOWE
HORYZONTY we Wrocławiu nauczyciele
z całej Polski mogą wziąć udział w przygotowanych specjalnie dla nich warsztatach
filmowych. Program zajęć jest pomyślany
tak, by z jednej strony poruszać na poziomie ogólnym kwestie filmoznawcze, jak na
przykład historia kina, analiza operatorska
i montażowa czy język filmu, z drugiej
natomiast – przybliżać kino prezentowane
na festiwalu oraz pracę nad tworzeniem
filmu. Nauczyciele kręcą również własne
etiudy i biorą udział w wydarzeniach
festiwalowych.
34
Jest to internetowy pakiet lekcji filmowych
przeznaczony dla nauczycieli gimnazjów
i szkół ponadgimnazjalnych. W skład
zestawu wchodzą scenariusze lekcji,
karty pracy i prezentacje multimedialne
wraz z fragmentami filmów. W oparciu
o EKRAN 2.0 można poprowadzić zajęcia
języka polskiego, wiedzy o kulturze, wiedzy
o społeczeństwie czy godziny wychowawczej. Wszystkie materiały są dostępne bezpłatnie i po zalogowaniu na www.nhef.pl
i www.nina.gov.pl w dziale NINATEKA EDU.
Projekt powstał we współpracy z Narodowym Instytutem Audiowizualnym.
Internetowy kurs kręcenia filmów dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych
zakończony konkursem. Każda zgłoszona
ekipa współpracuje przez Internet ze swoim
moderatorem. W wersji rozszerzonej projektu uczestnicy mają dodatkowo możliwość
wzięcia udziału w warsztatach scenariu-
szowych, operatorskich i montażowych
w Warszawie. Filmy laureatów konkursu są
prezentowane na młodzieżowych festiwalach filmowych w Polsce. Projekt powstał
we współpracy z Narodowym Instytutem
Audiowizualnym i redakcją magazynu branży audiowizualnej FILM PRO.
psychologia w kinie
Jest to seria spotkań warsztatowych skupiających się na relacjach nauczyciela z całą
klasą lub z pojedynczym uczniem. Spotkania
składają się z projekcji filmu związanego
z poruszanym zagadnieniem, dyskusji
i ćwiczeń warsztatowych. Pozwalają one
nauczycielom rozwinąć skuteczniejszą i bardziej świadomą komunikację z podopiecz-
nymi. Każdy uczestnik spotkania otrzymuje
gotowe scenariusze lekcji do wykorzystania
w szkole. Warsztaty odbywają się cyklicznie w kilkunastu miastach w całej Polsce.
Prowadzą je wybitni specjaliści w swoich
dziedzinach – psychologowie i pedagodzy.
Projekt jest realizowany we współpracy
z wydawnictwem Nowa Era.
gazeta „filmowe horyzonty”
Uczniowie gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych biorący udział w projekcie Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji
Filmowej w kinie Muranów w Warszawie
szlifują również swój warsztat krytyczny.
Od 2011 roku wydają swój kwartalnik,
w którym znajdują się recenzje, analizy
i wywiady. Gazeta jest dostępna bezpłatnie
w budynku kina i na stronie internetowej
www.nhef.pl.
Sekret księgi
z Kells
reż. T. Moor
szkoła
podstawowa 1–3
Ponyo
reż. H. Miyazaki
38
39
filmowi bohaterowie
o cyklu
Każdego roku w kinach pojawia się wiele filmów dla dzieci.
Często można odnieść wrażenie, że ich bohaterowie nie dają dobrego
wzoru do naśladowania, a opowiadane historie są błahe i naiwne.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• instrukcje do prac plastycznych
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Filmowi bohaterowie to cykl filmów dla najmłodszych uczniów,
który może stać się ciekawym uzupełnieniem programu nauczania.
Tematyka zajęć odwołuje się do treści zawartych w podstawie
programowej szkoły podstawowej, głównie z zakresu edukacji
polonistycznej, społecznej, przyrodniczej oraz etyki.
Pierwszy z filmów, Sekret Eleonory, to piękna opowieść, która może
wzbudzić zainteresowanie uczniów książką i czytaniem, pokazuje
bowiem niezwykłe przygody, jakie czekają na młodego czytelnika
w świecie książek. Jednocześnie obraz ten wspiera budowanie
poczucia własnej wartości, zrozumienie samego siebie, wyobrażenie – do czego uczeń może dążyć oraz jak ważną rolę pełni w tym
wszystkim odwaga. Seans Trzech zbójców pomaga uczniom nabyć
jedną z najważniejszych społecznych umiejętności – odróżnianie
Warto szukać produkcji, których twórcy zadbali o wysoką wartość
edukacyjną i dopasowali fabułę do zainteresowań, wrażliwości
i możliwości percepcyjnych najmłodszych widzów. Filmy w tym
cyklu ukazują różnorodne postawy i zachowania, których rozpoznawania dziecko powinno uczyć się od najmłodszych lat, by
w przyszłości móc łatwiej odnaleźć się w złożonej rzeczywistości
ludzi dorosłych. Wszyscy bohaterowie mają swój świat, swoje troski i wyzwania, którym stawiają czoła. Z jednej strony ich ciekawe
Natalia Kann
nauczycielka edukacji
wczesnoszkolnej w Polsko-Francuskiej
Szkole Podstawowej „La Fontaine”
w Warszawie
dobra i zła. Dzieje się to w sposób dość przewrotny; film pokazuje dzieciom, jak bardzo można pomylić się, oceniając innych za
pomocą stereotypów oraz jak stereotypy potrafią być krzywdzące.
W zestawie znajdują się również filmy dotyczące tolerancji. Jak
mówi podstawa programowa, uczeń kończący edukację wczesnoszkolną „jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji
kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa (...)”, także
„współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach
życiowych (...)”, „niesie pomoc potrzebującym”, „wie, że ludzie żyją
w różnych warunkach (...)”. Bohaterowie krótkometrażówek, takich
jak Ludwinia, Zagubiona gąsieniczka czy inne, pomagają dzieciom
lepiej zrozumieć problem odmienności, poszanowania drugiej istoty
oraz korzyści płynące z faktu, że każdy z nas jest inny.
przygody bawią, z drugiej – pozwalają zdefiniować podstawowe
pojęcia, nauczyć się rozwiązywania problemów i radzenia sobie
z trudnościami. Pełnometrażowe filmy i zestawy krótkich animacji
powinny zainteresować przede wszystkim młodszych uczniów.
Jest to bardzo ciekawe i atrakcyjne kino, które w możliwie przystępny sposób mówi o ważnych sprawach. Prelekcje multimedialne również zostały dopasowane pod względem merytorycznym
do poziomu i szybkości uczenia się najmłodszych.
1 Sekret Eleonory
2 Ponyo
3 Uczeń Świętego Mikołaja
reż. D. Monfery, Francja, Włochy 2009, 76’
reż. H. Miyazaki, Japonia 2008, 100’
reż. L. Vinciguerra, Australia, Francja, Irlandia 2010
temat i opis
Wiara w siebie
Rodzina Nataniela dostaje w spadku po cioci
Eleonorze dom wraz z bogatym księgozbiorem,
który ma zostać sprzedany. Bohaterowie książek
ożywają i proszą chłopca o ratunek. Kłopot w tym,
że Nataniel nie umie czytać, a jest to niezbędne do
ich ocalenia.
wybrane wątki z prelekcji
• czy znajomość liter wystarczy, by czytać książki?
• co to znaczy „być pewnym siebie”? • czy trzeba
być najlepszym we wszystkim?
materiały dydaktyczne
Temat: Warto umieć czytać, warto wierzyć w siebie.
pojęcia kluczowe
wiara w siebie, odwaga, fabuła, miejsce akcji
praca plastyczna
Kukiełka
cel
Ćwiczenie umiejętności odgrywania ról i budowania
dialogów, rozbudzanie chęci czytania książek.
potrzebne materiały
kolorowy brystol, flamastry, pastele lub kredki
temat i opis
Prawdziwy przyjaciel
Piękna japońska animacja, opowiadająca o przyjaźni
pięcioletniego Sosuke ze złotą rybką, Ponyo, która
wbrew woli ojca zamienia się w dziewczynkę i zostaje nieodłączną towarzyszką chłopca. Magiczna
przemiana Ponyo narusza równowagę w przyrodzie.
Czy dzieciom uda się zapobiec katastrofie?
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest przyjaźń? • jakie cechy ma dobry
przyjaciel? • jak trzeba się zachowywać, żeby zdobyć
przyjaciół?
materiały dydaktyczne
Temat: Na ścieżkach prawdziwej przyjaźni.
pojęcia kluczowe
przyjaźń, współpraca, wzajemna pomoc, odpowiedzialność
praca plastyczna
Przyjacielska ryba – układanka
cel
Wykształcenie umiejętność pracy w grupie, ćwiczenie w udzielaniu pozytywnej informacji zwrotnej.
potrzebne materiały
pocięty szablon ryby (duży, na przykład formatu B1),
brystole (B1), klej, pastele
temat i opis
Warto pomagać innym
Historia małego Mikołaja, który zostaje wybrany na
pomocnika odchodzącego na emeryturę Świętego
Mikołaja. Do końca jednak nie wiadomo czy chłopiec
okaże się idealnym kandydatem. Czy pokona swoje
słabości i uwierzy w siebie?
wybrane wątki z prelekcji
• w jakiej sytuacji prosimy o pomoc? • co to jest
„bezinteresowna pomoc”? • czy to ważne pomagać
sobie nawzajem?
materiały dydaktyczne
Temat: Warto pomagać innym.
pojęcia kluczowe
wartość wzajemnej pomocy, altruizm, bezinteresowność
praca plastyczna
Order
cel
Kształtowanie umiejętności udzielania i przyjmowania pozytywnej informacji zwrotnej.
potrzebne materiały
tektura, flamastry, mocny klej, drewniane spinacze,
kolorowy filc
40
41
4 Zestaw animacji o tolerancji
5 Lotta w krainie wynalazców
6 Trzech zbójców
łączny czas: 74’
reż. H. Ernits, J. Poldma, Estonia, Litwa 2006, 81’
reż. H. Freitag, Niemcy 2007, 75’
temat i opis
Co to znaczy tolerancja?
Bohaterowie bajek różnią się od siebie, ale dzięki
temu uczą się współpracy i wzajemnego zrozumienia. Stają się bardziej wrażliwi w stosunku do innych
i ich odmienności. Dowiadują się, że trzeba żyć ze
sobą w zgodzie i szanując się nawzajem.
wybrane wątki z prelekcji
• co to znaczy tolerancja? • w czym ludzie są
do siebie podobni, a czym się różnią? • dlaczego
różnice są wspaniałe?
materiały dydaktyczne
Temat: Nie wszyscy są czarni albo biali. Niektórzy
są w kratkę.
pojęcia kluczowe
odmienność, brak akceptacji, szacunek, tolerancja
praca plastyczna
Wywiad
cel
Rozwijanie umiejętności dialogu, poprzez który
dziecko poznaje siebie i innych.
potrzebne materiały
skserowana i zszyta książeczka z pytaniami, pastele,
flamastry
temat i opis
Co to jest hobby?
Lotta mieszka w wyjątkowej wiosce. Jej mieszkańcy mają wspólną pasję – uwielbiają pracować
nad wynalazkami. Co roku organizują też konkurs,
w którym nagrodę otrzymuje autor najciekawszego
urządzenia.
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest hobby? • jakie hobby mają ludzie? • co
zrobić, kiedy nasze hobby nas męczy?
materiały dydaktyczne
Temat: Ja i moje pasje.
pojęcia kluczowe
hobby, czas wolny, przyjemności, rozwijanie zainteresowań
praca plastyczna
Maszyna
cel
Pobudzenie kreatywności, kształtowanie umiejętności budowania wypowiedzi.
potrzebne materiały
przykładowo: słomki do napojów, taśma klejąca,
sznurek, nożyczki, kartki brystolu
temat i opis
Pozory czasem mylą
Dlaczego zły bohater w bajce budzi zawsze tak wiele
negatywnych emocji? Film w przewrotny sposób
pokazuje, że czarny charakter nie jest tak straszną
postacią, jak na pierwszy rzut oka się wydawało.
Może warto czasem to spostrzeżenie zastosować
w prawdziwym życiu?
wybrane wątki z prelekcji
• na jakiej podstawie oceniamy filmowych bohaterów? • co wskazuje na charakter postaci? • dlaczego
pierwsze wrażenie może być mylące?
materiały dydaktyczne
Temat: Jasne oblicza czarnych charakterów.
pojęcia kluczowe
mylące pozory, samotność, przemiana, czarny
charakter
praca plastyczna
Mylący rysunek
cel
Pokazanie często wprowadzającego w błąd mechanizmu wnioskowania na podstawie fragmentów
informacji.
potrzebne materiały
blok A4, kolorowe kartki A4, nożyczki, pastele, taśma
7 Zestaw animacji o uporze
8 Wielki niedźwiedź
9 Delfin Plum
łączny czas: 77’
reż. E.T. Jacobson, Dania 2011, 75’
reż. E. Schuldt, Brazylia 2009, 86’
temat i opis
Nie warto być upartym
Człowiek uczy się na własnych błędach i lubi robić
to, na co ma ochotę. Może jednak warto posłuchać
rad innych, by uniknąć pomyłek? Upieranie się przy
swoim zdaniu powoduje, że czasem wiele tracimy.
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest upór? • co zyskujemy, a co tracimy,
gdy jesteśmy uparci? • jak zachowujemy się, gdy
jesteśmy uparci? • jak odbiera nas otoczenie?
materiały dydaktyczne
Temat: O tym, do czego ośli upór doprowadził Melę,
Bartka i innych.
pojęcia kluczowe
upór jako wada i jako zaleta, złe skutki upartego
zachowania
praca plastyczna
Rady, które się przydały
cel
Wzmacnianie pożądanych wzorów zachowań,
kształtowanie umiejętności opowiadania o trudnych
sytuacjach.
potrzebne materiały
koła z kolorowego papieru (jasne kolory), flamastry,
dziurkacz, sznurek
temat i opis
Jak dbać o przyrodę?
Jonathan i Sophie spędzają wakacje u dziadka. W wyniku sprzeczki dziewczynka ucieka z domu i trafia do
tajemniczego lasu. Jej brat jest przekonany, że porwał
ją wielki niedźwiedź, ale okazuje się, że to nie zwierzę
jest prawdziwym zagrożeniem dla mieszkańców lasu…
wybrane wątki z prelekcji
• jakie są wady i zalety współczesnych wynalazków?
• jak urządzenia, które wydają się nam niezbędne, wpływają na przyrodę? • jak dbać o przyrodę
codziennie?
materiały dydaktyczne
Temat: Czym jest przyroda i jak my, ludzie, możemy
ją chronić?
pojęcia kluczowe
ochrona środowiska, zanieczyszczenie środowiska,
ekologia
praca plastyczna
Portfel lub torebka
cel
Zapoznanie dzieci z ideą „re-use” i recyklingu.
potrzebne materiały
po jednym przyciętym odpowiednio kartonie po
soku, kolorowy papier samoprzylepny, nożyczki,
gumka pasmanteryjna, dziurkacze i zszywacze
temat i opis
Każdy ma marzenie
Młody i niepokorny delfin Plum wyrusza w głąb oceanu w poszukiwaniu wielkiej fali, na której mógłby
surfować. Podczas wyprawy poznaje wielu przyjaciół,
ale spotyka również niebezpiecznego rekina, który
dawno temu zwątpił w siłę marzeń.
wybrane wątki z prelekcji
• czym są marzenia? • dlaczego są nam potrzebne?
• jak wyglądałby nasz świat bez marzeń? • czy
warto dążyć do spełnienia marzeń za wszelką cenę?
materiały dydaktyczne
Temat: Czy marzenia zawsze się spełniają?
pojęcia kluczowe
spełnianie marzeń, wyobraźnia, fantazja, dążenie
do celu
praca plastyczna
Obraz marzeń
cel
Kształtowanie umiejętności opowiadania o sobie,
empatii, skierowanie uwagi na sposoby osiągania
celów pozamaterialnych (kluczowe dla tematu jest
omówienie prac w klasie)
potrzebne materiały
kolorowe kartki z nacięciami, białe kartki A4,
pastele, klej
filmowe podróże
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• instrukcje do prac plastycznych
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Natalia Kann
nauczycielka edukacji
wczesnoszkolnej w Polsko-Francuskiej
Szkole Podstawowej „La Fontaine”
w Warszawie
Cykl Filmowe podróże jest ciekawym uzupełnieniem planu
wychowawczo-dydaktycznego w edukacji wczesnoszkolnej.
Wspomaga nauczyciela w realizowaniu zadań, jakie stawia
przed nim podstawa programowa. Prezentowane filmy
zabierają dzieci w obszary różnorodnych kultur. Ważnym
celem nauczania jest „ukształtowanie systemu wiadomości
i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania
i rozumienia świata”. Świat, w dosłownym znaczeniu tego
słowa, jest wspaniałą przygodą, w którą udajemy się podczas
tych właśnie seansów. Przybliżenie uczniom za pomocą
ciekawych lekcji i pięknych filmów tak różnorodnych państw,
jak Japonia, Irlandia, Rosja, Hiszpania, Norwegia, Francja,
Egipt, Finlandia i Holandia, to jedna strona medalu. W filmach
bowiem zawarte są również wątki, które doskonale wpisują
się w zagadnienia z zakresu etyki, edukacji społecznej,
przyrodniczej oraz polonistycznej. Spotkamy się tu
z pojęciami posłuszeństwa, sprawiedliwości, tolerancji,
odwagi, nagrody i kary, przyjaźni, wierności, niepewności
o własny los, inności.
Niektóre z filmów przedstawiają, w przyjazny dzieciom sposób,
wątki historyczne (np. Sekret księgi z Kells, Księżniczka Słońca).
Filmowe podróże pomagają zrozumieć odmienności kulturowe
innych narodów, a dzięki temu lepiej identyfikować się
z własną narodowością, tradycjami itd.
42
43
o cyklu
Dzieci powinny mieć świadomość, że nasz świat pełen jest różnorodności i kontrastów.
Jeśli dzisiaj dowiedzą się, że to, co odmienne, może być fascynujące i warte poznania,
w przyszłości dużo łatwiej będzie im odnaleźć się w wielokulturowej rzeczywistości.
Widzowie mogą poznać w tym cyklu ekranizacje najpiękniejszych
bajek świata. Czasami nie opowiadają one wprost o miejscu, z którego pochodzą, czasami ma się wrażenie, że podobne historie
mogłyby zostać wymyślone w Polsce. Paradoksalnie stanowi to
podstawę niniejszego cyklu. Od najmłodszych lat należy uczyć
się szukania związków między różnymi elementami kultury.
Warto wcześnie zaszczepić uczniom wiedzę, że wszyscy ludzie
są do siebie podobni, a różnice w wyglądzie czy zwyczajach są
zaledwie powierzchowne. Część tej wiedzy jest przekazywana
w trakcie multimedialnych prelekcji, podczas których omawiane
są podstawowe informacje z dziedziny geografii lub historii, przeplatane ciekawostkami dotyczącymi danego kraju. Ze względu na
tematykę prelekcji cykl przeznaczony jest dla starszych uczniów,
którzy mają dobrze rozwiniętą wyobraźnię. Dzięki niej łatwiej
im będzie szukać w filmach informacji o bohaterach i krajach,
z których pochodzą.
4 Pan Patyk
5 Księżniczka Słońca
6 Sekret księgi z Kells
reż. A. Engmark, Norwegia 2009, 71’
reż. P. Leclerc, Francja 2007, 74’
reż. T. Moor, Francja, Belgia, Irlandia, 2009, 75’
temat i opis
Norwegia
Junior właśnie przeprowadził się z rodziną z miasta
na wieś. Pewnego dnia znajduje mówiącą drewnianą
gałązkę. Okazuje się, że to Pan Patyk, który staje się
jego pierwszym przyjacielem i towarzyszem zabaw.
wybrane wątki z prelekcji
• trolle i Skandynawia • geografia Norwegii: fiordy
i Oslo • noc polarna i zorza polarna
materiały dydaktyczne
Temat: Oto Patyczak! Rozmawiamy o niezwykłym
przyjacielu Małego.
pojęcia kluczowe
trolle, Półwysep Skandynawski, fiord, noc polarna
i zorza polarna
praca plastyczna
Drewniany przyjaciel
cel
Rozwijanie zdolności manualnych, kształtowanie
umiejętności budowania i opisywania postaci, zabawa w odgrywanie ról i dialogów.
potrzebne materiały
dla każdego kuchenny przyrząd drewniany (łopatki,
łyżki, widelce itp.), plastelina, krepina, tkaniny, sznurek lub grubsze nici, filc, nożyczki, taśma klejąca
temat i opis
Egipt
Mała Akesha, córka faraona, wyrusza w daleką
i niebezpieczną podroż w poszukiwaniu swojej matki,
Nefretete. W trakcie wędrówki spotyka ją wiele przygód,
w trudnych chwilach może jednak liczyć na przyjaciela.
wybrane wątki z prelekcji
• mitologia egipska, hieroglify, piramidy, faraon, mumia • pustynia, Nil jako podstawa egzystencji, życie w oazach • islam,
meczet, Kair – największe miasto Afryki i Bliskiego Wschodu
materiały dydaktyczne
Temat: Wyprawa do Egiptu.
pojęcia kluczowe
hieroglify, mitologia starożytnego Egiptu, piramida,
faraon, kanon egipski, Nil
praca plastyczna
Skarabeusz
cel
Utrwalanie wiadomości o wierzeniach starożytnego Egiptu.
potrzebne materiały
sylwetki skarabeuszy – dla każdego dziecka jedna biała
i jedna czarna; kolorowe flamastry, czarne gumki recepturki lub pocięta na paski dętka rowerowa – 6 sztuk nóżek dla każdego, zszywacze, małe kartki, ewentualnie
nitka lub żyłka do zawieszenia gotowej pracy
temat i opis
Irlandia
Dwunastoletni Brendon wychowuje się w opactwie
w czasach, kiedy nie znano jeszcze druku. Marzy
o umiejętności pisania i ilustrowania ksiąg. Pewnego
dnia poznaje brata Aidena, który opowiada mu
o prastarym celtyckim rękopisie.
wybrane wątki z prelekcji
• dlaczego Irlandię nazywamy Wiecznie Zieloną Wyspą? • ważne symbole i skojarzenia: Święty Patryk
i trójlistna koniczyna • sztuka celtycka – wprowadzenie w problematykę filmu
materiały dydaktyczne
Temat: Dzień Świętego Patryka
pojęcia kluczowe
symbole narodowe Irlandii, Święty Patryk, skryba,
skryptorium, iluminacja, manuskrypt
praca plastyczna
Moja księga z Kells
cel
Zapoznanie z kulturą celtycką, kształtowanie umiejętności opowiadania o sobie.
potrzebne materiały
książeczka dla każdego (3 kartki A4 złożone na pół
i zszyte, na stronie tytułowej motyw celtycki), flamastry
1 Mój sąsiad Totoro
2 Alfie, mały wilkołak
3 Dziadek do orzechów
7 Lato Muminków
8 Przygody lisa urwisa
9 El Cid – legenda o mężnym rycerzu
reż. H. Miyazaki, Japonia, USA 1988, 85’
reż. J. Lürsen, Holandia 2011, 98’
reż. M.G. Johnson, T. Ilyina, USA, Niemcy, Rosja 2004, 82’
reż. M. Lindberg, Finlandia, Austria, Polska 2008, 78’
reż. T. Schiel, J. Wizmur, Francja, Luksemburg 2004, 95’
reż. J. Pozo, Hiszpania 2003, 90’
temat i opis
Japonia
Dwie dziewczynki przeprowadzają się wraz z ojcem
na wieś, by być bliżej chorej mamy. Wkrótce
odkrywają, że pobliski las pełen jest niesamowitych
mieszkańców.
wybrane wątki z prelekcji
• podstawowe informacje na temat Japonii: położenie, flaga i herb • z czym kojarzy nam się Japonia?
• japońskie pismo, anime • kuchnia japońska
materiały dydaktyczne
Temat: Wyprawa do Kraju Kwitnącej Wiśni.
pojęcia kluczowe
Kraj Kwitnącej Wiśni, pismo japońskie, anime, bonsai,
ikebana, gejsza, samuraj
praca plastyczna
Słownik polsko-japoński
cel
Zapoznanie z kulturą Japonii i pismem japońskim.
potrzebne materiały
wydrukowane znaki na kartkach A4, czyste kartki
A4, pastele lub flamastry, sznurek, taśma klejąca,
zszywacze, „słownik” A3 dla każdej grupy
temat i opis
Holandia
Wychowujący się w zastępczej rodzinie mały Alfie
przeżywa zaskoczenie, gdy w dniu swoich siódmych
urodzin nagle przeistacza się w wilkołaka. Czy uda mu
się ukryć tożsamość przed swoją rodziną? Czy bliscy
są w stanie zaakceptować odmienność Alfiego?
wybrane wątki z prelekcji
• położenie Holandii – ponad połowa terytorium
leży poniżej poziomu morza • wiatraki, ser, chodaki,
tulipany, rowery, Rembrandt, van Gogh • wysoki
poziom tolerancji
materiały dydaktyczne
Temat: Holandia – kraj tolerancji.
pojęcia kluczowe
tolerancja, akceptacja, inność, monarchia, położenie
poniżej poziomu morza
praca plastyczna
Gra planszowa
cel
Przypomnienie i utrwalanie wiadomości o Holandii
i wspólna zabawa.
potrzebne materiały
tektura (najlepiej kremowa, jak na podstawki) format
A4 dla każdego z zaznaczeniami, pastele, flamastry lub
kredki, małe kartki, plastelina do zrobienia pionków
temat i opis
Rosja
Rozpieszczony książę, który nikogo nie szanuje,
zostaje zamieniony w dziadka do orzechów. Jest to
kara za jego złe zachowanie. Może mu pomóc tylko
Klara, która jako jedyna potrafi zdjąć z niego czar.
wybrane wątki z prelekcji
• podstawowe informacje na temat Rosji: położenie
(dwa kontynenty), herb i flaga • kościół prawosławny, cerkiew, święta Bożego Narodzenia (Dziadek
Mróz i Śnieżynka) • rosyjski alfabet – cyrylica • balet
materiały dydaktyczne
Temat: Tam gdzie mieszka Dziadek Mróz i Starucha Zima.
pojęcia kluczowe
kościół prawosławny, cerkiew, zwyczaje bożonarodzeniowe na świecie, cyrylica, balet (Piotr Czajkowski
i Dziadek do orzechów)
praca plastyczna
Bombka na choinkę z rosyjskim motywem
cel
Zapoznanie z motywami kultury i tradycji rosyjskiej,
kształtowanie wrażliwości estetycznej.
potrzebne materiały
skserowane motywy rosyjskie, małe białe kartki,
flamastry, nożyczki, zszywacze, wata do wypełnienia,
gruby sznurek lub wstążka
temat i opis
Finlandia
W Dolinie Muminków panuje leniwa wakacyjna
atmosfera. Wybuch wulkanu przerywa sielankę
i zmusza Muminki do odbycia dalekiej podroży. Nikt
nie wie, jak będzie wyglądało życie w nowym miejscu i czy kiedykolwiek uda się wrócić do domu.
wybrane wątki z prelekcji
• Finlandia jako kraina jezior i reniferów • białe noce,
Święty Mikołaj, Festiwal Zorzy Polarnej, sauna • książka dla dzieci – Muminki autorstwa Tove Jansson
materiały dydaktyczne
Temat: Kto pocieszy Maciupka? Wyprawa do Finlandii.
pojęcia kluczowe
sauna, Tove Jansson, jeziora i renifery, symbole
narodowe Finlandii
praca plastyczna
Przytulanka
cel
Umacnianie poczucia sprawstwa poprzez realizowanie własnych pomysłów, tworzenie alternatywy dla
komercyjnych zabawek.
potrzebne materiały
uszyte z podwójnego materiału obłe kształty – jeden dla każdego dziecka, kawałki kolorowego filcu,
wata silikonowa, nożyczki, klej uniwersalny lub do
tkanin, zszywacze lub igły z nitką
temat i opis
Francja
Lis Rennart walczy z niesprawiedliwością społeczną
i na każdym kroku udowadnia, że inteligencja jest
ważniejsza od siły fizycznej. Początkowo postrzegany jako złodziejaszek, wkrótce staje się bohaterem.
wybrane wątki z prelekcji
• Marianna, flaga, Marsylianka, walijski kogut • wyjaśnienie pojęć: wolność, równość i braterstwo
materiały dydaktyczne
Temat: Wizyta w Parlamencie Europejskim.
pojęcia kluczowe
parlament, Unia Europejska, wieża Eiffla, wolność,
równość, braterstwo, Mona Lisa, Luwr
praca plastyczna
Mona Lisa na miarę naszych czasów
cel
Zapoznanie z obrazem, utrwalenie wiadomości
o Luwrze, przetwarzanie obrazu w celu oswojenia
z dziełami sztuki.
potrzebne materiały
ksero konturu portretu w formacie A4, biała kartka
A3 dla każdego, pastele, papiery kolorowe typu
wycinanka, klej, nożyczki, wydruk z portretem „Mona
Lisa” Leonarda da Vinci do wglądu podczas pracy
temat i opis
Hiszpania
Rodrigo wiedzie spokojne życie na dworze króla
Hiszpanii, przyjaźni się z jego najstarszym synem
Sancho i jest zakochany w przepięknej Gimenie.
Pewnego dnia musi jednak stanąć w obronie
swojego kraju.
wybrane wątki z prelekcji
• charakterystyczne dla Hiszpanii tradycje i motywy:
flamenco, kastaniety, słynne drużyny piłkarskie,
kuchnia hiszpańska • między sjestą a fiestą – czym
charakteryzuje się hiszpański temperament? • Hiszpania jako monarchia: flaga i herb
materiały dydaktyczne
Temat: Hiszpania – ojczyna Cyda.
pojęcia kluczowe
cyd, Maurowie, sjesta i fiesta, monarchia, hiszpańska
kuchnia, flamenco
praca plastyczna
Hiszpańskie memo
cel
Utrwalanie wiadomości o Hiszpanii, ćwiczenie
zapamiętywania, spostrzegawczości i umiejętności
przetwarzania informacji.
potrzebne materiały
dla każdego para kwadratów ze sztywnej tektury
(10x10 cm), flamastry
44
45
filmowe sekrety
o cyklu
Kino jest miejscem magicznym, pozwalającym widzowi zanurzyć się w nieznany
wcześniej świat. Chociaż jest to jedna z najbardziej popularnych form rozrywki,
mało kto zastanawia się, jak bardzo kino zmieniło się na przestrzeni wieków.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• instrukcje do prac plastycznych
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Współczesny uczeń porusza się w gąszczu różnych
tekstów kultury. Coraz bardziej znaczącym zadaniem
nauczycieli i wychowawców, podkreślanym w podstawie
programowej, staje się wyposażenie młodego człowieka
w narzędzia umożliwiające mu sprawne poruszanie się
w tej skomplikowanej rzeczywistości. Cykl Filmowe sekrety
pomaga rozwijać w uczniach umiejętność odbioru tekstów
kultury, jakimi są filmy. Dzięki poszerzaniu wiedzy dotyczącej
procesu powstawania filmu oraz dostarczaniu niezliczonych
tematów do rozmów stanowi on doskonałe wsparcie rozwoju
intelektualnego, emocjonalnego, społecznego, etycznego
i estetycznego dzieci. Dwa pierwsze spotkania: dotyczące
początków kina oraz filmu pt. Nocturna przybliżają uczniom
Ten cykl to propozycja dla dzieci, które lubią dociekać prawdy
i zadają mnóstwo pytań na każdy temat. Czy ktoś wie, jak wygląda kabina operatora? Jak to się dzieje, że film nagrany na taśmie
widać na tak dużym ekranie? Jak powstaje film animowany i czy
wszystkie bajki mają jakieś cechy wspólne? W jaki sposób film
przenosi widza w przeszłość lub w przyszłość? To tylko część
pytań, odpowiedzi na nie będzie można poznać podczas spotkań
w kinie. Oprócz tematów prelekcji na krótkie omówienie zasługują
Paulina Krześniak
nauczycielka języka polskiego
w Szkole Podstawowej nr 32
z Oddziałami Integracyjnymi
im. Małego Powstańca w Warszawie
specyfikę sztuki filmowej i pomagają im rozwinąć kompetencje
w zakresie recepcji dzieł z różnych dziedzin działalności
twórczej człowieka. Prezentacja filmu Tajemniczy świat Arietty
jest świetną okazją do doskonalenia umiejętności analizy
i interpretacji tekstów kultury przez zwrócenie uwagi na
cechy łączące różne opowieści. Prelekcja na temat roli muzyki
w kinie towarzysząca filmowi Podniebna poczta Kiki wspiera
edukację muzyczną dzieci. Jak mówi jeden z zapisów podstawy
programowej, uczeń klasy trzeciej powinien także rozumieć
umowne znaczenie rekwizytu i umieć się nim posłużyć
w scence teatralnej. Po projekcji filmu pt. Pan Patyk się żeni
oraz prezentacji dotyczącej roli scenografii z pewnością stanie
się to dla niego łatwiejsze.
również filmy dobrane specjalnie do tego cyklu. Są to przepiękne
i niebanalne historie, znalezione na festiwalach dziecięcych lub
w dorobku najbardziej uznanych studiów filmowych. Pokazane
zostaną również filmy, które zapoczątkowały rozwój kina. Ze
względu na tematykę prelekcji cykl jest przeznaczony dla starszych uczniów, którzy mają dobrze rozwiniętą wyobraźnię. Dzięki
niej łatwiej im będzie zrozumieć, jak powstaje film i dlaczego
w określony sposób oddziałuje na widzów.
1 Zestaw filmów niemych
2 Nocturna
3 Artur i Minimki
łączny czas: 53’
reż. A. Garcia, V. Maldonado, Francja, Hiszpania 2007, 88’
reż. L. Besson, Francja 2006, 102’
temat i opis
Ile lat ma kino?
Kino to bardzo popularna forma rozrywki. Jest dzisiaj
prawie w każdym mieście, jednak niewielu ludzi zastanawia się, kiedy i gdzie odbył się pierwszy pokaz
oraz jak na niego zareagowali widzowie. Wszystko
wyglądało wówczas zupełnie inaczej niż dzisiaj.
wybrane wątki z prelekcji
• jak wygląda kino dziś, a jak wyglądało, gdy je
wynaleziono? • czym jest wynalazek? • fotografia
i jej związki z kinem
materiały dydaktyczne
Temat: Czy taper to zwierzę? Rozmawiamy o początkach kina.
pojęcia kluczowe
kino nieme, taper, muzyka filmowa
praca plastyczna
W niemym kinie
cel
Zapoznanie z początkami kina – filmami czarno-białymi.
potrzebne materiały
skserowane szablony postaci, węgle do rysowania,
kartki, klej, nożyczki
temat i opis
Jak działa kino?
Dzięki filmom można udać się w podróż. Jest ona niczym fascynujący sen. Jak to się dzieje, że na taśmie
zapisywany jest obraz i jak to możliwe, że pojawia się
on później na ekranie?
wybrane wątki z prelekcji
• na czym polega magia kina dziś, a na czym opierała
się sto lat temu? • oglądanie filmu jako swego rodzaju podróż i sen • identyfikacja z filmowym bohaterem
materiały dydaktyczne
Temat: Jeśli nie będę się bał, nic mi nie zrobisz, czyli
jak walczyć z cieniem własnego strachu.
pojęcia kluczowe
lęki i fobie oraz konieczność mierzenia się ze swoimi
słabościami i podejmowania z nimi walki, drzemiąca
w każdym z nas siła wewnętrzna, magia kina, identyfikacja z bohaterem
praca plastyczna
Lampiony ze sceną z filmu
cel
Uświadomienie widzom roli światła w projekcji kinowej.
potrzebne materiały
talerzyki papierowe, papier pergaminowy z papierowymi obręczami, pastele, zszywacze, nitka, podgrzewacze
temat i opis
Jak powstaje film?
Najpierw pisany jest scenariusz, potem zaczyna się praca na planie filmowym, a kiedy wszystkie sceny są już
nakręcone, trzeba je odpowiednio zmontować. Ile czasu
i jak dużo osób potrzebnych jest, aby nakręcić film?
wybrane wątki z prelekcji
• różnice między filmem aktorskim a animowanym
• etapy powstawania filmu • osoby zaangażowane
w powstanie filmu
materiały dydaktyczne
Temat: Czym jest odwaga?
pojęcia kluczowe
odwaga, strach, etapy powstawania filmów, film
aktorski i film animowany, reżyser, operator filmowy,
aktor, montaż, produkcja filmu
praca plastyczna
Wspólna historia
cel
Doskonalenie umiejętności budowania opowieści
i dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych,
oraz roli montażu w procesie powstawania filmu.
potrzebne materiały
kartki A4, pastele, nożyczki, taśma filmowa,
zszywacze
46
4 Mia i Migusie
5 Svein i szczur
6 Podniebna poczta Kiki
reż. J.-R. Girerd, Francja, Włochy 2008, 91’
reż. V. Ringen, Norwegia 2007, 73’
reż. H. Miyazaki, Japonia 1989, 103’
temat i opis
Co to jest animacja?
Animacja jest jedną z najstarszych form filmowych
i obejmuje swoim zasięgiem wiele technik. Proces
powstawania filmu animowanego nie jest łatwy.
Czasem mija wiele lat od pierwszego pomysłu i wyobrażenia do jego realizacji. Jakie możliwości daje
film animowany i jakie są metody jego realizacji?
wybrane wątki z prelekcji
• techniki filmu animowanego • proste sposoby
animowania rysunku • jak zrobić własną animację
lalkową?
materiały dydaktyczne
Temat: Jak samemu zrobić film animowany?
pojęcia kluczowe
techniki animacji (rysunkowa, lalkowa, wycinankowa, plastelinowa, 3D, materiałów sypkich, komputerowa), własny film animowany
praca plastyczna
Moja animacja
cel
Zapoznanie z techniką prostej animacji rysunkowej.
potrzebne materiały
praxinoskop lub flamastry, ok. 10 małych kartek dla
każdej osoby
temat i opis
Aktorskie zadania
Jakie zadania stają przed aktorem wcielającym się
w postać filmową? Jak przygotowuje się do roli? Czy
praca na planie to łatwe zadanie, szczególnie dla małych aktorów występujących w produkcjach dla dzieci?
wybrane wątki z prelekcji
• film aktorski a film animowany • kto pomaga
aktorowi przygotować się do roli? • jak wygląda
praca aktora na planie filmowym? • w jaki sposób
aktor wyraża emocje?
materiały dydaktyczne
Temat: Nasi ulubieni filmowi bohaterowie.
pojęcia kluczowe
aktor, rola, reżyseria, emocje, charakteryzacja
praca plastyczna
Maska
cel
Kształtowanie umiejętności rozmawiania o emocjach
(rozpoznawanie, opisywanie emocji) i interpretacji
związanego z nimi wyrazu twarzy
potrzebne materiały
kształt twarzy wycięty z brystolu (dla każdego ucznia),
pastele, flamastry, brokat, cekiny, kolorowy papier samoprzylepny, karteczki z rodzajem emocji w woreczku
temat i opis
Muzyka w filmie
Muzyka jest bardzo ważnym uzupełnieniem filmowego obrazu. Dawno temu, kiedy kino było nieme,
melodia grana na żywo przez tapera ilustrowała to,
co działo się na ekranie. Do dziś rolą muzyki jest
podkreślanie nastroju scen filmowych.
wybrane wątki z prelekcji
• rodzaje dźwięków w filmie • różnica między dźwiękiem
a muzyką • rola dźwięków i muzyki w filmie dziś i kiedyś
materiały dydaktyczne
Temat: Samodzielność i niezależność to nie tylko
cechy małej czarownicy. Rozmawiamy o filmie
„Podniebna poczta Kiki”.
pojęcia kluczowe
samodzielność, niezależność, umiejętność przyjmowania pomocy, muzyka, dźwięk, taper
praca plastyczna
Grzechotka
cel
Uwrażliwianie słuchowe.
potrzebne materiały
po 2 kubki jednorazowe na osobę, ryż, kasze, groch
lub inne sypkie materiały, taśma klejąca, papier
kolorowy samoprzylepny, nożyczki
7 Patyk się żeni
8 Tajemniczy świat Arietty
9 Łowcy smoków
reż. M. Lund, Norwegia 2010, 76’
reż. H. Yonebayashi, Japonia 2010, 94’
reż. G. Ivernel, A. Qwak, Francja, Niemcy, Luksemburg 2008, 80’
temat i opis
Co to jest scenografia
Historie opowiadane w filmach dzieją się w bardzo
różnych miejscach. Dzięki kinu podróżujemy tam,
gdzie jeszcze nigdy nie byliśmy. W każdym z filmów
oglądamy światy stworzone dzięki scenografii.
wybrane wątki z prelekcji
• w jaki sposób scenografia sugeruje nam miejsce
akcji? • funkcje scenografii i jej rodzaje • praca
scenografa i trud dokumentacji
materiały dydaktyczne
Temat: Na szlaku kryminalnej zagadki. Rozmawiamy
o miejscach, w których mogą zdarzyć się najciekawsze przygody – na podstawie filmu „Patyk się żeni”.
pojęcia kluczowe
scenografia, scenograf, dokumentacja, kryminał,
przygoda, przestrzeń
praca plastyczna
Teatrzyk
cel
Ugruntowanie wiadomości o roli scenografii, działanie twórcze.
potrzebne materiały
nacięty brystol A4, dla każdego, nożyczki, flamastry
lub pastele, klej, papier kolorowy cieńszy i grubszy
temat i opis
Przepis na opowieść
Mimo że każda opowieść jest jedyna w swoim rodzaju, można znaleźć kilka cech, które je łączy. Warto
zastanowić się, kim najczęściej są ich bohaterowie,
jakie mają cechy i jakie spotykają ich przygody.
wybrane wątki z prelekcji
• po co opowiadamy sobie historie? • w jaki sposób
rozwija się akcję opowiadanej historii, aby zaciekawić
odbiorcę? • dobry i zły bohater – potrzeba konfliktu
materiały dydaktyczne
Temat: Skąd wziąć pomysł na film?
pojęcia kluczowe
opowieść, historia, punkty zwrotne, dobry i zły bohater
praca plastyczna
Przepis na opowieść
cel
Zapoznanie z powtarzalnymi i uniwersalnymi cechami dobrej opowieści, doskonalenie umiejętności
tworzenia historii.
potrzebne materiały
książeczka (zszyte białe kartki), woreczek z karteczkami
i nazwami produktów spożywczych i przyborów kuchennych, flamastry, pastele, nożyczki, klej, kartka z możliwymi
początkami, rozwinięciami, zakończeniami opowieści
temat i opis
Efekty specjalne
Reżyserzy, którzy chcą wykreować dla widza światy
niemożliwie, wywiedzione wprost z wyobraźni,
sięgają po różne techniki, by osiągnąć upragniony
efekt. Kino jest fascynującym miejscem, które
pozwala wierzyć w to, co nierealne. Czy efekty
specjalne narodziły się wraz z rozwojem technologii
komputerowej?
wybrane wątki z prelekcji
• początki kina i filmy trickowe G. Mélièsa • co to
są efekty specjalne i jak się je tworzy? • komputer
w służbie wyobraźni
materiały dydaktyczne
Temat: Kim jest bohater?
pojęcia kluczowe
efekty specjalne, wyobraźnia, Georges Méliès
praca plastyczna
Przyszłość
cel
Zwrócenie uwagi na związek między działaniami
człowieka a kształtem naszej przyszłości.
potrzebne materiały
kartki A4, pastele, folia przezroczysta A4, markery
permanentne, taśma klejąca
Nocturna
reż. A. Garcia,
V. Maldonado
szkoła
podstawowa 4–6
Krokodyle
z przedmiescia
reż. Ch. Ditter
50
51
kino współczesne
o cyklu
W Europie współczesna kinematografia dziecięca nie jest marginalizowana.
Jednak filmy te rzadko trafiają na ekrany polskich kin, ponieważ są wypierane
przez komercyjne, szeroko reklamowane superprodukcje.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Adresatami cyklu Kino współczesne są uczniowie klas IV–VI
szkół podstawowych. Prezentowane filmy są wymagające, ale
ze względu na ich walory edukacyjne warto obejrzeć je z uczniami. Młodzi widzowie obserwują na ekranie zachowania bohaterów filmowych w różnych, często trudnych, sytuacjach. Poszukiwanie własnej tożsamości, rozwijanie pasji, funkcjonowanie
w rodzinie, niepełnosprawność czy przyjaźń to tematy uniwersalne, dlatego nurtują uczniów i skłaniają do zadawania pytań.
Dodatkowo filmy odpowiadają na treści zawarte w podstawie
programowej z języka polskiego – „II. Analiza i interpretacja
tekstów kultury. Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla
stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; rozpoznaje
ich konwencje gatunkowe; uczy się je odbierać świadomie i re-
Cykl Kino współczesne prezentuje najciekawsze europejskie
filmy dziecięce ostatnich lat, które nie znalazły się w repertuarze
polskich kin. Tytuły te były prezentowane i nagradzane na festiwalach dla dzieci i młodzieży. Z pewnością są to obrazy trudniejsze niż te znane z billboardów i gadżetów promocyjnych, lecz
nie mniej atrakcyjne i ciekawe. Prezentują dużo wyższy poziom
i opowiadają o bohaterach, z którymi młodzi widzowie z różnych
krajów świata identyfikują się, odnajdując wspólne emocje i prze-
Iwona Brzózka-Złotnicka
polonistka w Szkole Podstawowej
nr 220 w Warszawie
fleksyjnie; kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń
ukrytych; rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury;
w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości,
swoją wrażliwość, gust estetyczny, poczucie własnej tożsamości i postawę patriotyczną”.
Dodatkowo film Orps stanowić może pretekst do dyskusji podczas
zajęć muzyki (podstawa programowa z muzyki – „III. Uczeń słucha muzyki, rozpoznaje, rozróżnia i omawia jej cechy, przedstawia
własny stosunek do słuchanego i wykonywanego repertuaru”),
a filmy Indianin, Święta Karli czy Lodowy smok na lekcji wychowania do życia w rodzinie (cel w podstawie programowej z tego
przedmiotu – Ukazywanie wartości rodziny w życiu osobistym
człowieka).
życia. Cykl skierowany do dojrzalszych uczniów, którzy są ciekawi
świata i otwarci na rozmowę.
Filmy Święta Karli oraz Karla i Jonas zostały włączone do
programu dzięki uprzejmości Duńskiego Instytutu Filmowego,
Duńskiego Instytutu Kultury oraz Duńskiej Agencji Kultury.
1
Orps
2 Indianin
3 Święta Karli
reż. A. Knudsen, Norwegia 2009, 86’
reż. I. Houtman, Holandia 2009, 66’
reż. Ch. Sachs Bostrup, Dania 2007, 90’
temat i opis
Nigdy się nie poddawaj
Szalona dyrygentka tuż przed konkursem krajowym
wyrzuca z orkiestry dziecięcej najzdolniejszych
muzyków. Mali artyści postanawiają jednak nie
rezygnować z występu i za wszelką cenę próbują
wziąć w nim udział.
Ciekawostka
Orps to nazwa zespołu założonego przez bohaterów
filmu. W 2009 roku film uzyskał nominację do
norweskiej nagrody filmowej Amanda w kategorii
najlepszy film dla dzieci i młodzieży.
wybrane wątki z prelekcji
• dążenie do celu • radzenie sobie z trudnymi
sytuacjami • wiara we własne możliwości • sztuka
jako pasja
materiały dydaktyczne
Temat: Ikko i przyjaciele, czyli jak się nie poddać
nawet gdy wszystko sprzysięga się przeciwko nam.
pojęcia kluczowe
uczciwość, zasady fair play, rywalizacja, wytrwałość
temat i opis
Czy dom to tylko miejsce, w którym mieszkasz?
Mały chłopiec indiańskiego pochodzenia czuje się
coraz bardziej zagubiony w europejskim domu. Postanawia dowiedzieć się czegoś o swoich przodkach,
w czym pomagają mu Indianie muzykujący na ulicy.
ciekawostka
Film zdobył wiele nagród na międzynarodowych
festiwalach, między innymi na festiwalu BUFF
w Malmö (najlepszy film dla dzieci) i Zlinie (Nagroda
Jury Ekumenicznego).
wybrane wątki z prelekcji
• analiza pierwszych słów wypowiedzianych przez
tytułowego bohatera: „Większość dzieci wychodzi
z brzucha swojej mamy. Ja wyszedłem z samolotu” – rozmowa o odmienności adoptowanego
Koosa, urodzonego w innej części świata • poczucie
odmienności • niepokój związany z narodzinami
młodszego rodzeństwa • poszukiwanie tożsamości
materiały dydaktyczne
Temat: Nie każdy Steggerda musi mieć długie nogi.
pojęcia kluczowe
adopcja, pochodzenie, korzenie, drzewo genealogiczne, dom, tożsamość
temat i opis
Rozmawiaj z opiekunami o problemach
Rodzice Karli rozwiedli się i mieszkają osobno.
Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Dziewczynka
zazdrości swojej koleżance, że jej rodzina spędzi je
wspólnie i postanawia uciec z domu.
ciekawostka
Film Święta Karli okazał się ogromnym sukcesem
w Danii. Po jego premierze zapadła decyzja o nakręceniu kontynuacji przygód tytułowej bohaterki.
Wkrótce powstały filmy Karla i Katharine oraz Karla
i Jonas.
wybrane wątki z prelekcji
• dlaczego warto rozmawiać o problemach z opiekunami/rodzicami? • dlaczego nie powinno się ukrywać planów przed opiekunami/rodzicami? • radzenie
sobie z problemami takimi jak np. rozstanie rodziców
• jak szukać porozumienia, kiedy jesteśmy z kimś
skonfliktowani?
materiały dydaktyczne
Temat: Od czego zależą udane święta?
pojęcia kluczowe
rozmowa, konflikt, wymiana argumentów, szukanie
porozumienia
52
53
4 Max Minski i ja
5 Pelikan
6 Lodowy smok
reż. A. Justice, Niemcy 2007, 94’
reż. L. Helminen, Finlandia 2004, 84’
reż. M. Hogdahl, Szwecja 2012, 77’
temat i opis
Spełniaj marzenia
Dziewczynka, która o wiele bardziej woli książki niż
sport, postanawia zrobić wszystko, by dostać się do
szkolnej drużyny koszykowej i wyjechać na zawody.
Okazuje się, że odbędą się one pod patronatem
księcia Luksemburga, który jest jej idolem.
ciekawostka
W 2007 roku Max Minski i ja otrzymał nagrodę Cinekid Lion Prize na amsterdamskim festiwalu filmów
dla dzieci oraz nagrodę publiczności na festiwalu
w Sarajewie.
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest pasja/hobby? • czy każdy może mieć
pasję, zainteresowania? • posiadanie własnej pasji
niepodzielanej przez innych • dążenie do spełnienia
marzeń, czasem wbrew opiniom innych
materiały dydaktyczne
Temat: Przez koszykówkę do gwiazd.
pojęcia kluczowe
pasja, hobby, walka z przeciwnościami, wytrwałość
w dążeniu do celu
temat i opis
Zawsze bądź sobą
Groteskowa opowieść o pelikanie, który postanowił
zostać człowiekiem. Jednak w nowym ciele nie czuje
się swobodnie. Zauważa to chłopiec z sąsiedztwa,
zaprzyjaźnia się z nim i pomaga stawiać pierwsze
kroki w świecie ludzi.
ciekawostka
Film gościł na wielu festiwalach, m.in. w Poznaniu
(Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza
Ale Kino!) i na najstarszym europejskim festiwalu
filmowym dla młodej publiczności w czeskim Zlinie
(Zlín International Film Festival for Children and
Youth).
wybrane wątki z prelekcji
• co to znaczy zawsze być sobą? • umiejętność
dochowywania tajemnicy • tytułowy bohater chciał
należeć do świata ludzi i wiele się od nich nauczyć;
odwróćmy sytuację – czego ludzie mogliby się
nauczyć od niego?
materiały dydaktyczne
Temat: Ludzie mają kulturę, a ptaki – niebo. O tym,
że warto pozostać sobą.
pojęcia kluczowe
kultura, zwyczaje, normy, bycie sobą, fantastyka
temat i opis
Jak reagować na zmiany?
Ojciec 11-letniego Mika ma problemy z alkoholem
i zaniedbuje rodzicielskie obowiązki, dlatego chłopcem zajmuje się ciocia. Z czasem opieka społeczna
decyduje o przeniesieniu go do rodziny zastępczej.
Oparciem w nowej sytuacji stają się dla Mika nowo
poznani przyjaciele.
ciekawostka
W 2012 roku film znalazł się w programie przeznaczonej dla młodych widzów sekcji Generation na
Berlinale. Był również wyświetlany na Międzynarodowym Festiwali Filmów Młodego Widza Ale Kino!
w Poznaniu.
wybrane wątki z prelekcji
• sytuacja rodzinna głównego bohatera – nieporadność ojca, zaniedbywanie rodzicielskich obowiązków
• szukanie wsparcia • stres związany ze zmianami
w naszym życiu
materiały dydaktyczne
Temat: „Lodowy smok”, czyli o tym, jak poradzić
sobie w zupełnie nowych okolicznościach.
pojęcia kluczowe
odpowiedzialność, odnalezienie się w nowej sytuacji,
stres, metafora
7 Krokodyle z przedmieścia
8 Wielki wyścig
9 Karla i Jonas
reż. Ch. Ditter, Niemcy 2009, 98’
reż. A.F. Nebe, Irlandia, Niemcy 2009, 90’
reż. Ch. Sachs Bostrup, Dania 2010, 85’
temat i opis
Niepełnosprawni są sprawni
Historia niepełnosprawnego chłopca, który wraz
z rodzicami wprowadza się do domu na przedmieściu. Nie zna nikogo w okolicy, więc próbuje
zaprzyjaźnić się z paczką uprzedzonych do niego
rówieśników.
ciekawostka
Film otrzymał kilkadziesiąt nagród na przeglądach
i festiwalach filmów dla dzieci i młodzieży na całym
świecie. Kontynuację losów gangu Krokodyli można
obejrzeć w dwóch kolejnych filmach.
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest niepełnosprawność? • jak żyją osoby
z niepełnosprawnością – jak radzą sobie w codziennym życiu? • dlaczego niektórzy bywają uprzedzeni
do niepełnosprawnych? • jak walczyć z uprzedzeniami?
materiały dydaktyczne
Temat: „Krokodyle” – między brawurą a odwagą.
pojęcia kluczowe
niepełnosprawność i wynikające z niej poczucie odmienności, odwaga, lojalność wobec grupy, przyjaźń,
pokonywanie barier
temat i opis
Wbrew stereotypom
Jedenastoletnia dziewczynka z biednej rodziny
marzy o wygraniu wielkigo wyścigu własnoręcznie zrobionych pojazdów. W trakcie przygotowań
ma jednak wypadek. Ojciec zabrania jej dalszych
ćwiczeń, chociaż wie, że samochody i wyścigi to jej
pasja. Jego zdaniem wyścigi nie są odpowiednim
zajęciem dla dziewczynki.
ciekawostka
Wielki wyścig otrzymał nagrodę na festiwalu filmów
dla dzieci w Magdeburgu. Znalazł się również
w programach międzynarodowych festiwali, między
innymi największego międzynarodowego festiwalu
kinematografii dla dzieci Giffoni.
wybrane wątki z prelekcji
• upór w realizowaniu marzeń i wytrwałość
w dążeniu do celu • wiara we własne możliwości
i siłę • konsekwencja w rozwijaniu pasji • walka ze
stereotypami
materiały dydaktyczne
Temat: Wielki wyścig po marzenia.
pojęcia kluczowe
stereotyp, tożsamość, marzenia, pasja, hobby
temat i opis
Pomagaj przyjaciołom
Karla zaprzyjaźnia się z poznanym na wakacjach,
mieszkającym w domu dziecka Jonasem. Bohaterowie wspólnie udają się w niebezpieczna podróż,
w poszukiwaniu biologicznej matki chłopca.
ciekawostka
Reżyserka oraz producent trzeciej części przygód
tytułowej Karli zostali wyróżnieni na kopenhaskim
festiwalu filmów dla młodych widzów.
wybrane wątki z prelekcji
• cechy prawdziwego przyjaciela • wsparcie, lojalność, jak być godnym zaufania • odpowiedzialność
w podejmowaniu wyzwań i decyzji
materiały dydaktyczne
Temat: Kolejne przygody Karli, czyli o tym, że warto
pomagać przyjaciołom.
pojęcia kluczowe
przyjaźń, pomoc, wparcie, empatia
młodzi w obiektywie
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Młodzi w obiektywie skierowany jest do uczniów klas IV–VI szkół
podstawowych. Doskonale wpisuje się w wiele treści zawartych w podstawie programowej z języka polskiego (m.in. „II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla
stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; uczy się je odbierać
świadomie i refleksyjnie; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość”), ale także z innych przedmiotów.
Igor i podróż żurawia może być pretekstem do rozmów na lekcjach
przyrody (podstawa programowa z przyrody – „IV. Uczeń zachowuje
się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz
ochrony przyrody”), a film Milionerzy można omówić na etyce (podstawa programowa z etyki – „I. Kształtowanie refleksyjnej postawy
wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec
różnych sytuacji życiowych”).
Iwona Brzózka-Złotnicka
polonistka w Szkole Podstawowej
nr 220 w Warszawie
Filmy prezentowane w ramach cyklu dotykają spraw, z którymi młodzi
uczniowie spotykają się na co dzień – relacje z dorosłymi (rodzicami,
nauczycielami), nowe technologie, funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, ochrona przyrody, dylematy moralne (podstawa programowa
z języka polskiego – „II. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich
przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość,
miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada)”.
Prelekcje przed seansami przygotowują uczniów do świadomego
odbioru filmów, zwracając uwagę na najważniejsze treści, zachęcają
do dyskusji (podstawa programowa z języka polskiego – „III. Uczeń
uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi
na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je”). Nauczyciel
w szkole może kontynuować rozmowę z uczniami na temat obejrzanych filmów. Pomocne w tym będą otrzymane materiały dydaktyczne.
54
55
o cyklu
Dzieci niezwykle łatwo utożsamiają się z bohaterami filmów, które oglądają
w kinie. Zwłaszcza wtedy, gdy są w podobnym wieku. Ich przygody oglądane
na ekranie zagwarantują im świetną zabawę i naukę.
Bohaterowie filmów prezentowanych w tym cyklu są rówieśnikami widzów. Dzięki temu zagadnienia omawiane przy
okazji każdego spotkania będą o wiele bardziej zrozumiałe dla
odwiedzających kino uczniów. Film jest doskonałym narzędziem
służącym do uwrażliwiania i poszerzania wiedzy poprzez zabawę. Jest to możliwe szczególnie wtedy, gdy tytuły proponowane
dzieciom są wyjątkowe nie tylko ze względu na zastosowane
w nich najnowsze efekty specjalne czy wielkość budżetu kam-
panii reklamowej, lecz przede wszystkim – na walory artystyczne i zawartość merytoryczną. Tytuły tu zaproponowane łączą
w sobie atrakcyjną i interesującą dla młodych widzów formę
z niebanalną i wartościową pod względem edukacyjnym treścią.
Traktują ich poważnie i starają się dotknąć tego wszystkiego,
co składa się na rzeczywistość młodszych nastolatków. Cykl
skierowany jest głównie do młodszych uczniów, jednak i starsi
nie będą się na nim nudzić.
4 Most do Terabithii
5 Akeelah i jej nauczyciel
6 Brak zasięgu
reż. G. Csupo, USA 2007, 95’
reż. D. Atchison, USA 2006, 112’
reż. A. Kristinsson, Islandia 2007, 83’
temat i opis
Wyobraźnia
Dwoje szkolnych przyjaciół odkrywa w pobliskim
lesie tajemniczą krainę zamieszkaną przez dziwne
istoty. Wkrótce zostają jej władcami, jednak oznacza
to sporo kłopotów i obowiązków.
ciekawostka
Film nakręcono na podstawie książki Katharine
Paterson. Autorka napisała Most do Terabithii dla
swojego synka, aby pomóc mu w uporaniu się z tragedią, jaką była dla niego śmierć przyjaciela.
wybrane wątki z prelekcji
• elementy fantastyczne w literaturze i w filmie • funkcja elementów fantastycznych w filmie pod względem
formalnym (np. środki filmowego wyrazu, stosowanie
efektów specjalnych w filmach) • rola wyobraźni
w naszym życiu
materiały dydaktyczne
Temat: Tworzymy świat – siła fantazji w filmie „Most
do Terabithii”.
pojęcia kluczowe
fantazja, wyobraźnia, fantastyka
temat i opis
Wytrwałość
Kilkunastoletnia dziewczynka przygotowuje się do
krajowego konkursu w literowaniu trudnych słów.
W chwilach słabości pomaga jej stary nauczyciel,
który podnosi ją na duchu i zachęca do ćwiczeń.
ciekawostka
Pierwowzorem postaci dra Joshuy Larabeego
(Laurence Fishburne) jest nauczyciel reżysera filmu
–Doug Atchison.
wybrane wątki z prelekcji
• jak rozumiemy powiedzenie „trening czyni
mistrza”? • jakie przeciwności mogą czekać kogoś,
kto trenuje daną dyscyplinę lub uczy się grać na
jakimś instrumencie? (brak czasu na inne rozrywki,
zmęczenie, znudzenie, czasem zdenerwowanie, że
coś nie wychodzi od razu) • co to znaczy wytrwałość? • kto lub co może nam pomóc w osiągnięciu
upragnionego celu?
materiały dydaktyczne
Temat: Jak nie bać się własnej siły?
pojęcia kluczowe
wytrwałość, dążenie do celu, pokonywanie przeciwności
temat i opis
Nowoczesność
Chłopiec uzależniony od Internetu i telefonu komórkowego musi wyjechać z miasta na wieś, którą burza
niespodziewanie odcina od prądu. Technika staje się
nagle bezużyteczna, zaś sytuacja coraz groźniejsza.
ciekawostka
Z raportu Diagnoza Społeczna 2009 wynika, że
z Internetu korzysta 94% uczniów i studentów,
a z telefonów komórkowych – 91,7%.
wybrane wątki z prelekcji
• wynalazki, które zmieniają świat • jak wyglądało
życie bez telefonów komórkowych i Internetu?
• codzienny zjadacz czasu, czyli czy można się uzależnić od komputera i Internetu • czy są na świecie
miejsca, do których nie dotarła „nowoczesność”?
materiały dydaktyczne
Temat: Gdybym znalazł się poza zasięgiem…
pojęcia kluczowe
nowoczesność, wynalazek, technologia, zagrożenia
cywizlizacyjne
1 Latająca klasa
2 Igor i podróż żurawi
3
Milionerzy
7 List
8 Dzieciaki z podwórka
9 Sto minut wakacji
reż. T. Wigand, Niemcy 2003, 110’
reż. E. Ruman, Polska, Niemcy, Izrael 2012, 90’
reż. D. Boyle, W. Brytania 2004, 98’
reż. D. Hasanović, Bośnia i Hercegowina, Polska 2001, 49’
reż. Y. Gustafsson, C. Edfeldt, Szwecja 2006, 96’
reż. A. Maleszka, Polska, Niemcy 1998, 89’
temat i opis
Konkurencja
Uczniowie męskiej szkoły muzycznej zachowują
się wzorowo i są niezwykle uzdolnieni. Po lekcjach
jednak spotykają się i bawią tak samo jak inne dzieci.
Dodatkowo muszą walczyć z ulicznymi chuliganami
o honor swojej paczki.
ciekawostka
Latająca klasa jest ekranizacją powieści Ericha Kastnera z 1933 roku (popularnego do dziś w Niemczech
autora powieści dla dzieci). Film w udany sposób
przenosi akcję w czasy współczesne.
wybrane wątki z prelekcji
• w jakich dziedzinach możemy ze sobą rywalizować? • co to są zasady fair play? • co to znaczy
„niezdrowa konkurencja”? • dlaczego warto rywalizować? • co może być ważniejsze od wygranej?
materiały dydaktyczne
Temat: My albo oni! My i oni. Tomaszowców i zewnętrznych walka o dominację.
pojęcia kluczowe
rywalizacja, konkurencja, przestrzeganie zasad
temat i opis
W nowej sytuacji
Jedenastoletni Igor obserwuje wykluwającego
się żurawia. Pisklę traci jednak rodziców i istnieje
obawa, że nie podoła czekającej go podróży do
ciepłych krajów. Chłopiec wraz z nowo poznanymi przyjaciółmi postanawia zbudować dla niego
zimowy dom.
ciekawostka
W narrację wplecione zostały animowane sceny,
które uzupełniają akcję oraz stanowią rodzaj podsumowania poszczególnych wątków filmu.
wybrane wątki z prelekcji
• jak to jest, kiedy coś się zmienia w naszym życiu (szkoła, sytuacja rodzinna, miejsce zamieszkania) • czego się
obawiamy, kiedy nadchodzą zmiany • co możemy zrobić,
żeby odnaleźć się w nowej sytuacji
materiały dydaktyczne
Temat: Jak się odnaleźć w nowej sytuacji?
pojęcia kluczowe
nowa sytuacja (rodzina, szkoła, przyjaciele, przeprowadzka), oswojenie ze zmianą, nowe okoliczności
temat i opis
Różnice poglądów
Dwaj bracia znajdują torbę pełną pieniędzy. Jeden
z nich chce je zainwestować, drugi – rozdać biednym. Sytuację komplikują nagle przestępcy, którzy
chcą odzyskać utraconą gotówkę.
ciekawostka
Film Milionerzy został wyróżniony nagrodą BIFA
(British Independent Film Award) za najlepszy
scenariusz. Reżyserem filmu jest Danny Boyle, zdobywca Oscara i Złotego Globu za nakręcony cztery
lata później film Slumdog. Milioner z ulicy.
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest różnica poglądów? • jak staramy się
przekonać kogoś do tego, że mamy rację? • co
to znaczy „argument” • jak odróżnić dyskusję od
kłótni?
materiały dydaktyczne
Temat: Co zrobić z torbą pełną pieniędzy? Rozmawiamy o filmie „Milionerzy”.
pojęcia kluczowe
kłótnia, różnica poglądów, konflikt, argument
Magiczne drzewo (odc. Berło)
temat i opis
W poszukiwaniu domu
Mała dziewczynka i jej dziadek są uchodźcami
z Afryki. Po śmierci staruszka Amina zostaje bez
opieki. Zajmuje się nią sąsiad, który jest muzykiem
rockowym i przez wiele lat nawet nie myślał o tym,
że mógłby zostać ojcem.
ciekawostka
Światowy Dzień Uchodźcy (ang. World Refugee Day)
to coroczne święto obchodzone 20 czerwca, ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w roku 2000.
wybrane wątki z prelekcji
• z jakich powodów ludzie muszą uciekać z własnego kraju? • jak czuje się przybysz w obcym kraju?
• co może stanowić dla niego trudność? • jaka
jest sytuacja uchodźców w Polsce? • jak możemy
pomagać uchodźcom?
materiały dydaktyczne
Temat: Kolega – opiekun – tata: rozmawiamy
o historii Aminy i Johana, bohaterów filmu „Dzieciaki
z podwórka”.
pojęcia kluczowe
uchodźca, emigrant, prawa człowieka
temat i opis
Rodzice i dzieci
Zapracowani rodzice próbują zorganizować wakacje
dla swoich dzieci, którym na co dzień nie poświęcają
zbyt wiele czasu i uwagi. Okazuje się, że zobowiązania zawodowe mogą im w tym przeszkodzić.
ciekawostka
Film otrzymał trzy nagrody na Międzynarodowym
Festiwalu Filmów Młodego Widza Ale Kino! za rolę
Jolanty Fraszyńskiej, za scenografię dla Witolda
Pelczarskiego oraz dla najlepszego filmu w konkursie
krajowym.
wybrane wątki z prelekcji
• jaką rolę w życiu dziecka odgrywają rodzice i opiekunowie? • co daje wspólne spędzanie czasu? • co
pomaga rozwiązać sytuację konfliktową z rodzicami?
materiały dydaktyczne
Temat: Ukradzione wakacje? Rozmawiamy o filmie
„Sto minut wakacji” Andrzeja Maleszki.
pojęcia kluczowe
konflikt, odpowiedzialność, etyczne zachowanie
reż. A. Maleszka, Polska 2005, 25’
temat i opis
Przyjaźń
List: Mały chłopiec wyrusza w podróż swojego życia,
by wysłać list do ONZ z prośbą o nowe kule dla
swojego niepełnosprawnego przyjaciela.
Berło: Adam w nagrodę za dobre wyniki w nauce
dostaje stypendium oraz drewniane berło, które
okazuje się magicznym przedmiotem spełniającym
wszystkie zachcianki.
wybrane wątki z prelekcji
• co to znaczy, że ktoś jest naszym przyjacielem? • co
robimy, aby stać się dla kogoś dobrym przyjacielem?
• cechy przyjaciela (prośba o zwrócenie uwagi na
zachowanie bohaterów obydwu filmów i zastanowienie
się, na ich przykładzie, nad tematem)
materiały dydaktyczne
Temat: Jak może boleć coś, czego nie ma? – w poszukiwaniu poczty, w poszukiwaniu odpowiedzi.
pojęcia kluczowe
przyjaźń, poświęcenie, współczucie, wytrwałość
56
57
świat filmu
o cyklu
Zwieńczeniem złożonego procesu powstawania filmu jest historia, którą oglądamy
na ekranie. Warto zastanowić się, jakie decyzje, działania, zjawiska wpływają
na efekt finalny. Odkrywanie tajemnic kina może być fascynującą przygodą.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl wspomaga realizację jednego z bardzo ważnych zadań współczesnej szkoły. W podstawie programowej zwrócono uwagę na to,
że nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej.
Uczeń już od pierwszego etapu kształcenia wśród dziedzin aktywności twórczej człowieka powinien rozróżniać film i być przygotowywany do jego odbioru. Specyfika filmu na tle innych form
wypowiedzi artystycznej będzie przedmiotem pierwszych zajęć,
dotyczących narodzin kina. Filmy prezentowane w ramach cyklu
Filmy wybrane do tego cyklu mają interesującą fabułę i wprowadzają młodych widzów w tajniki procesu powstawania filmu. Jak
to możliwe, że kamera rejestruje ruch? Jak to się dzieje, że film
pojawia się na ekranie? Jaka jest rola scenografii, a jaka efektów
specjalnych? Dlaczego sto lat temu projekcjom towarzyszył
akompaniament tapera? Podczas spotkań uczestnicy będą poszukiwali odpowiedzi na te i inne pytania oraz wspólnie zastanawiali się, na czym polega magia kina. Każde ze spotkań dotyczy
Paulina Krześniak
nauczycielka języka polskiego
w Szkole Podstawowej nr 32
z Oddziałami Integracyjnymi
im. Małego Powstańca w Warszawie
przyczynią się także do rozwoju kompetencji w zakresie analizy
i interpretacji tekstów kultury. Film pt. Magiczne drzewo będzie
bardzo pomocny w nauce odróżniania realizmu od fantastyki.
Oscarowy Piotruś i wilk natomiast wesprze edukację polonistyczną, stając się świetną okazją do rozwijania umiejętności rozumienia znaczeń dosłownych oraz przenośnych. Film ten będzie
także dobrym punktem wyjścia do zwrócenia uczniom uwagi na
kontekst etyki i aksjologii w odbiorze różnych tekstów kultury.
innego zagadnienia filmowego. Dzięki temu uczniowie będą mogli
poznać początki kina, etapy pracy nad filmem, zadania poszczególnych osób zaangażowanych w proces jego powstania. Będą
mieli też szansę, by przyjrzeć się różnicom między kinem i telewizją. Zadaniem widzów będzie odnalezienie omawianego problemu
w prezentowanym filmie, co na pewno wzbogaci odbiór. Spotkania
w ramach tego cyklu wstępnie przygotują ich do samodzielnej
oceny i analizy filmu na podstawowym poziomie.
1 Zestaw filmów niemych
2 Nowe legendy miejskie
łączny czas: 66’
łączny czas: 50’
3 Święty Mikołaj.
Sekretna historia
temat i opis
Narodziny kina
Kino jest zarazem starą i młodą formą sztuki. Dziś,
po ponad stu latach istnienia filmu, seanse w kinie
są bardzo popularne. Jak wyglądały projekcje u zarania kina? Jakie były reakcje pierwszych widzów?
ciekawostka
Projekcja krótkometrażowych filmów niemych zostanie urozmaicona wyświetleniem krótkiej animacji
Kinematograf autorstwa nominowanego do Oscara
Tomasza Bagińskiego.
wybrane wątki z prelekcji
• okoliczności wynalezienia kinematografu,
pierwszy pokaz filmowy • podstawowe informacje
na temat początków kinematografii: filmy, nazwiska
twórców • konwencje kina niemego
materiały dydaktyczne
Temat: Historie opowiedziane bez słów. W kinie
przed stoma laty.
pojęcia kluczowe
kinematograf, kino nieme, kamera, taśma filmowa,
wynalazek
temat i opis
Skąd wziąć pomysł na film?
Podstawą każdego filmu jest dobrze opowiedziana
historia. Scenarzyści poszukują różnych inspiracji,
by wpaść na interesujący pomysł. Jak wyglądałby
scenariusz, gdyby jego autorami były dzieci w wieku
naszych widzów?
ciekawostka
Projekt Nowe legendy miejskie polegał na wspólnej
pracy dzieci i dorosłych. W jego ramach uczniowie
szkół podstawowych tworzyli miejskie historie, które
stały się podstawą scenariuszy filmów krótkometrażowych.
wybrane wątki z prelekcji
• cechy gatunkowe legendy • od pomysłu do
scenariusza, czyli jak wygląda praca nad projektem
filmowym • etapy powstawania filmu
materiały dydaktyczne
Temat: Fryzjer-dyktator i zęboludy – znajome zakątki pełne opowieści.
pojęcia kluczowe
legenda, gatunek literacki, gatunek filmowy, scenariusz filmowy
reż. J. Wuolijoki, Finlandia 2008, 80’
temat i opis
Jak powstaje film?
Film to nie tylko efekt pracy osób, które są zatrudnione na planie filmowym. Proces powstawania filmu
zaczyna się wcześniej – na etapie tworzenia scenariusza, a kończy się znacznie później – w pracowni
montażystów.
ciekawostka
Wioska Świętego Mikołaja zbudowana została w Laponii, tysiąc kilometrów od Helsinek. Na planie było
czterdzieści sześć stopni Celsjusza poniżej zera.
wybrane wątki z prelekcji
• jak powstaje film, czyli od pomysłu do projekcji na
sali kinowej • etapy powstawania filmu: scenariusz,
zdjęcia, montaż • zadania twórców na poszczególnych etapach powstawania filmu
materiały dydaktyczne
Temat: Czy Święty Mikołaj musi mieć czerwone
wdzianko?
pojęcia kluczowe
scenariusz, zdjęcia, montaż, ekipa filmowa, plan
filmowy, produkcja filmowa
58
4 Podejmując ryzyko
5 Magiczne drzewo
6 Brzdąc
reż. N. van Kilsdonk, Holandia, Belgia 2011, 87’
reż. A. Maleszka, Polska 2009, 90’
reż. Ch. Chaplin, USA 1921, 45’
temat i opis
Kino po stu latach
Kino zmieniało się bardzo szybko, wykorzystując
nowe możliwości, jakie niósł rozwój techniki. Czym
różni się film współczesny od tego sprzed ponad
wieku? Jakie środki mogą dziś wykorzystywać
filmowcy, o których nie śnili ich poprzednicy.
ciekawostka
Film, pokazywany między innymi na poznańskim Festiwalu Filmów Młodego Widza Ale Kino! w 2012 roku,
w niecodzienny sposób uczy i przekonuje młodych
widzów, że zaangażowanie i aktywność są lepsze niż
strach i wycofanie.
wybrane wątki z prelekcji
• przypomnienie uczniom informacji związanych
z początkami kinematografii: pierwsze techniki
filmowe, filmy, nazwiska ich twórców • w jaki sposób
zmieniło się kino w ciągu ponad stu lat? • techniki
filmowe, efekty specjalne
materiały dydaktyczne
Temat: Czy dzisiejsze kino to tylko efekty specjalne?
pojęcia kluczowe
technika filmowa, efekty specjalne, wynalazek,
innowacja
temat i opis
Zadania scenografii i kostiumu
Siłą każdego filmu jest jego strona wizualna i informacje wpisane w obraz. Jaka role pełni kostium
i scenografia? Jakie informacje możemy z nich
czerpać? Jak wpływają one na nasz odbiór filmu?
ciekawostka
Magiczne drzewo to najczęściej nagradzany na
świecie polski film dla dzieci.
wybrane wątki z prelekcji
• czy na podstawie scenografii i kostiumu możemy
wywnioskować o czasie i miejscu akcji filmu?
• informacje wpisane w kostium i scenografię • kim
są scenograf i kostiumograf? • omówienie roli kostiumu i scenografii w odbiorze filmu – jak wpływają
na odczucia widza? jak wpływają na ocenę filmu?
materiały dydaktyczne
Temat: Magia filmu, magia w filmie.
pojęcia kluczowe
kostium, scenografia, czas akcji, miejsce akcji
temat i opis
Rola muzyki w filmie
Kino u swych początków było nieme i innymi środkami rekompensowało brak dźwięku. Jak wyglądały
wtedy projekcje? Dlaczego w pewnym momencie
w kinie pojawił się dźwięk? Jaką rolę odgrywają
muzyka i dźwięk w filmie?
ciekawostka
Film uznawany jest za jedną z najciekawszych
produkcji Charliego Chaplina, który sam nadał jej
podtytuł historia do śmiechu i być może też do łez.
Projekcje Brzdąca po dziś dzień bawią i wzruszają
widzów na salach kinowych na całym świecie.
wybrane wątki z prelekcji
• przypomnienie informacji o kinie niemym • muzyka
jako ważny element dzieła filmowego • ilustracyjna
i emocjonalna rola muzyki w filmie • muzyka a budowanie nastroju scen filmowych
materiały dydaktyczne
Temat: Ilustracje muzyką malowane.
pojęcia kluczowe
dźwięk w filmie, muzyka w filmie, kino nieme, kino
dźwiękowe, taper
7 Piotruś i wilk + zestaw anima cji krótkometrażowych
8 Mój przyjaciel lis
9 Żabusiu, gdzie jesteś?
reż. L. Jacquet, Francja 2007, 92’
reż. C. Zelder, USA 2007, 99’
temat i opis
Jakie zadania stoją przed aktorem?
Aktor filmowy rzadko pracuje nad scenami w filmie
w porządku chronologicznym, tak jak pojawiają się
one na ekranie. Wymaga to od niego wiele skupienia
i dobrego przygotowania. Jakie inne wyzwania czekają na niego podczas pracy nad filmem? Czym różni
się aktorstwo filmowe od aktorstwa teatralnego?
ciekawostka
Mój przyjaciel lis to niezwykła opowieść o przyjaźni
między 10-letnią dziewczynką a zwierzęciem.
W opowieści łatwo znaleźć odwołanie do Małego
Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego.
wybrane wątki z prelekcji
• zadania aktora • różnice między aktorstwem
filmowym a teatralnym • dziecięcy bohater w filmie
• fabuła filmu – historia nietypowej przyjaźni
materiały dydaktyczne
Temat: Mój przyjaciel lis – trudna sztuka oswajania.
pojęcia kluczowe
aktor filmowy, aktor teatralny, rola
temat i opis
Telewizyjne historie
Filmy oglądamy nie tylko w kinie. Losy filmowych
bohaterów śledzimy również na ekranie telewizora
i komputera. Kiedy wynaleziono telewizję i jak
właściwie ona działa?
ciekawostka
Film jest opowieścią o zaginięciu Żabusia – marionetki znanej z telewizji i uwielbianej przez dzieciaki.
W filmie, oprócz wielu przygód związanych z jej
poszukiwaniem, ukazane są kulisy powstawania
programów telewizyjnych.
wybrane wątki z prelekcji
• jak oglądamy filmy, czyli o małym i dużym ekranie
• telewizja wczoraj i dziś • produkcje telewizyjne,
czyli jak wyglądają kulisy telewizji
materiały dydaktyczne
Temat: „Żabusiu, gdzie jesteś?”, czyli o kulisach
telewizji.
pojęcia kluczowe
telewizja, program telewizyjny
łączny czas: 50’
temat i opis
O różnych technikach animacji
Bywa że proces powstawania filmu animowanego
jest długi i żmudny. Na tym spotkaniu dzieci dowiedzą się, w jaki sposób prostymi środkami zrealizować
własną animację. Inspiracją może być różnorodność
technik, jakimi posługują się filmowcy.
ciekawostka
Film Piotruś i wilk w 2008 roku zdobył Oscara w kategorii Najlepszy krótkometrażowy film animowany.
Fabuła oparta jest na bajce muzycznej Sergiusza
Prokofiewa.
wybrane wątki z prelekcji
• zarys historii filmu animowanego • różnorodne
techniki animacji • fabuła Piotrusia i wilka, czyli
historia dorastającego do samodzielności bohatera
materiały dydaktyczne
Temat: Kreskówka też może być dziełem sztuki.
„Piotruś i wilk”.
pojęcia kluczowe
film animowany, techniki animacji (animacja poklatkowa, lalkowa, rysunkowa itp.)
Igor i podróż
żurawi
reż. E. Ruman
gimnazjum
Jak to jest
reż. B. Webb
62
63
wielokulturowość
w filmie
o cyklu
Internet pozwala przekraczać granice krajów szybciej niż
kiedykolwiek. Warto jednak pamiętać, że różnimy się od siebie
i te różnice są ogromnym bogactwem ludzkości.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Wielokulturowość w filmie to cykl przeznaczony dla uczniów
szkół gimnazjalnych, który można połączyć z treściami podstawy
programowej z języka polskiego, wiedzy o społeczeństwie, etyki
i tematami realizowanymi na godzinach z wychowawcą. Dziewięć
filmów, które układają się w filmową podróż po krajach o różnych
kulturach, wyznaniach, systemach politycznych i poziomie gospodarczym, to doskonałe uzupełnienie wiedzy ucznia o świecie
współczesnym, pozwalające kształtować dojrzałość społeczną.
Treści nowej podstawy programowej oraz zalecane warunki
i sposoby jej realizacji odnoszą się do istotnych pojęć i problemów
takich jak: równość (np. Slumdog. Milioner z ulicy), przeciwstawianie się przejawom dyskryminacji (np. Polowanie na króliki),
kształtowanie relacji między ludźmi (np. Latawce), otwieranie się
Jak nauczyć młodych ludzi, którzy doskonale odnajdują się
w tej nowej rzeczywistości, umiejętnego korzystania z wielkiej
mapy świata? Choć współczesna zglobalizowana kultura
wydaje się bardzo jednorodna, podobieństwa są tylko pozorne.
Odkrywanie różnic nie jest tak trudne w momencie, gdy środki
komunikacji pozwalają nam na błyskawiczne przemieszczanie,
a łatwo dostępna wiedza pomaga w przygotowaniach do tych
podróży. Nawet jeśli są to tylko podróże filmowe. Filmy prze-
Anna Równy
nauczycielka języka polskiego
i WOK w I LO im. Mikołaja Kopernika
w Radomiu, konsultantka metodyczna,
edukatorka filmowa i medialna,
autorka publikacji i scenariuszy
na różnorodność kultur w otaczającym świecie (np. Jeździec wielorybów), mniejszości narodowe i etniczne oraz poszanowanie ich
praw (np. Handlarz cudów), emigracja (np. Persepolis). Zaproponowane filmy pomogą wprowadzić młodych ludzi w tematy i staną
się doskonałym punktem wyjścia do dyskusji na lekcji i zajęciach
pozalekcyjnych. W zaleceniach MEN, dotyczących III etapu edukacyjnego (gimnazjum), znajduje się fragment: „Należy wskazywać
podstawy ładu w świecie, czemu ma służyć obcowanie z kulturą”.
Wybór powyższego programu umożliwia realizację tego zadania
w sposób wieloaspektowy i interdyscyplinarny, a co najważniejsze, dostosowany do trudnego okresu wchodzenia w dorosłość,
naznaczonego podkreślaniem własnej podmiotowości z równoczesnym zabieganiem o akceptację grupy rówieśniczej.
mawiają do widza z dużą intensywnością, co ułatwia w znacznym stopniu zwrócenie uwagi na nowe informacje o świecie,
w tym też na różnice międzykulturowe. Zwłaszcza jeśli pochodzą z różnych kręgów kulturowych, pokazują zjawiska wynikające ze spotkania na granicy takie jak: asymilacja, izolacja,
tożsamość etniczna czy narodowość. Cykl jest przeznaczony
dla uczniów, którzy częściowo znają poruszane tu zagadnienia
i mają wyobraźnię geograficzno-historyczno-kulturową.
1 Slumdog. Milioner z ulicy
2 Persepolis
3 Fighter – kochaj i walcz
reż. D. Boyle, W. Brytania 2008, 120’
reż. V. Paronnaud, M. Satrapi, Francja, USA 2007, 95’
reż. N. Arthy, Dania 2007, 100’
temat i opis
Pokonać siebie
Zrealizowana z rozmachem historia osiemnastoletniego Jamala pochodzącego ze slumsów Bombaju,
który niespodziewanie wygrywa popularny teleturniej. Czy uda mu się żyć tak, jak zapragnie?
nagroda
• 2008: osiem Oscarów (m.in.: najlepszy film, muzyka, zdjęcia, montaż)
wybrane wątki z prelekcji
• podziały społeczne, system kastowy a ekonomiczna sytuacja w Indiach • kult celebrytów, jaka jest
rola programów typu „Milionerzy"? • egzotyczna
bajka czy prawdziwy obraz hinduskiej mentalności,
jakie wrażenie wywiera film na mieszkańcach świata
zachodniego?
materiały dydaktyczne
• język polski: Tak było zapisane, czyli o przeznaczeniu w kulturze • geografia: Kontrasty społeczne i gospodarcze Indii • wiedza o kulturze: Kino Bollywood.
pojęcia kluczowe
podziały społeczne, kastowość
temat i opis
Wierność sobie
Rewolucja islamska w Iranie ukazana z punktu
widzenia dojrzewającej dziewczyny – czas terroru,
zniewolenia, zakazy i nakazy doprowadzą główną
bohaterkę do emigracji.
nagroda
• 2008: Cezar za debiut reżyserski i scenariusz
adaptowany
wybrane wątki z prelekcji
• rozterki i tęsknota bohaterki, która emigruje ze
zniewolonego Teheranu do dekadenckiego Wiednia •
narracja kobieca (dojrzewanie, stawanie się kobietą
w państwie, w którym prawa mają jedynie mężczyźni) • animacja oparta na komiksie, czarno-biała
(wymiar dokumentalny)
materiały dydaktyczne
• język polski: Dojrzewanie w kraju islamskim • język
polski, lekcja wychowawcza, etyka: Religia miarą
wartości człowieka • lekcja wychowawcza, WOS:
O blaskach i cieniach życia emigranta w „Persepolis”.
pojęcia kluczowe
emigracja, ograniczenia kulturowe i religijne
temat i opis
Pasja
Aicha po lekcjach trenuje sztuki walki w szkolnej
drużynie. Jej pasja nie spotka się z przychylnością
konserwatywnych rodziców.
nagroda
• 2008: Stiges – Festival Internacional de Cinema
de Catalunya: Semra Turan (nagroda dla najlepszej
aktorki)
wybrane wątki z prelekcji
• jakie typy mniejszości wyróżniamy, czy ich prawa
są respektowane, z jakimi trudnościami się borykają? • historia wielokulturowości Polski • trzy światy
bohaterki (tradycyjny dom, liberalna Kopenhaga, treningi – miejsce, w którym kreuje swoją tożsamość)
materiały dydaktyczne
• język polski: Czy warto marzyć? • wiedza o społeczeństwie: Marzenia i łzy • lekcja wychowawcza: Jak
bohaterka filmu może osiągnąć swój cel i zrealizować marzenia, jednocześnie pozostając w zgodzie
z rodziną i tradycją?
pojęcia kluczowe
dialog międzykulturowy, patriarchat, mniejszość
64
65
4 Dziewczyna w trampkach
5 Moja Australia
6 Przeznaczone do burdelu
reż. H. Al-Mansour, Niemcy, Arabia Saudyjska 2012, 100’
reż. Ami Drozd, Polska, Izrael 2011, 97’
reż. Z. Briski, R. Kauffman, Indie, USA 2004, 85’
temat i opis
Determinacja
Wadija mieszka w Rijadzie. W swojej szkole uchodzi
za buntowniczkę, gdyż nosi trampki i przyjaźni się
z chłopcami. Wadija chciałaby, tak jak jej koledzy,
mieć swój rower, jednak w Arabii Saudyjskiej tego
typu rozrywki są uznawane za niestosowne dla
dziewcząt.
nagrody
• 2012: Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji
• Nagroda CinemAvvenire, Nagroda C.I.C.A.E.
wybrane wątki z prelekcji
• islam a wychowanie • religia, tradycja i ich
wpływ na system norm i kształtowanie obyczajów
• konserwatywna postawa kobiet saudyjskich – czy
zasady są odzwierciedleniem prawodawstwa, czy
też postaw i interpretacji? • bunt i determinacja
w osiągnięciu celu
materiały dydaktyczne
• język polski: Człowiek wobec tradycji. • geografia:
Specyfika krajów Bliskiego Wschodu.
pojęcia kluczowe
religia, tradycja, islam, konserwatyzm, normy
i obyczaje, bunt
temat i opis
Tożsamość
Tadek i Andrzej są braćmi, wychowują się w powojennej Polsce. Ulegają antysemickim nastrojom
i biorą udział w napaści na żydowskich uczniów.
Wkrótce okazuje się, że oni również mają żydowskie
korzenie i będą musieli opuścić kraj.
nagroda
• 2012: Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Żydowskie Motywy” – Srebrny Feniks
wybrane wątki z prelekcji
• rozbudzenie nastrojów antysemickich w 1968 roku
w Polsce • powstanie państwa Izrael po drugiej
wojnie światowej • jak bohaterowie podchodzą do
poznawanej na nowo kultury, której tak bardzo
kiedyś nienawidzili? • co składa się na tożsamość
człowieka, co i w jaki sposób ją buduje?
materiały dydaktyczne
• lekcja wychowawcza: Co buduje naszą tożsamość?
• historia: Sytuacja Żydów w powojennej Polsce
pojęcia kluczowe
tożsamość, antysemityzm, pochodzenie
temat i opis
Sztuka dystansu
Przejmujący dokument ukazujący życie dzieci
zamieszkujących dzielnicę Czerwonych Latarni
w Kalkucie, które biorą udział w lekcjach fotografii
zorganizowanych przez twórców filmu. Czy żyjącym
w nędzy i ubóstwie bohaterom potrzebna jest sztuka?
nagroda
• 2004: Oscar za najlepszy film dokumentalny
wybrane wątki z prelekcji
• kim są dzieci z dzielnicy Czerwonych Latarni?
dlaczego w niej żyją? czy mają perspektywy na
zmianę? • symbolika fotografowania miasta, cele
projektu przeprowadzonego przez Zanę Brisky • zagadnienie filmu dokumentalnego jako obiektywnego
zapisu rzeczywistości • czym jest przeznaczenie
i w jaki sposób można je modelować
materiały dydaktyczne
• geografia: Indie, jakich nie znamy • język polski:
Interwencja w przeznaczenie.
pojęcia kluczowe
wykluczenie, przeznaczenie, kasta, role społeczne
7 Jeździec wielorybów
8 Latawce
9 Cygan
reż. N. Caro, Niemcy, Nowa Zelandia 2002, 105’
reż. B. Dzianowicz, Polska 2008, 52’
reż. M. Šulík, Czechy, Słowacja 2011, 100’
temat i opis
Walka ze sterotypami
Historia Pai, wnuczki wodza maoryskiej wioski i jej
walki o akceptację, ukazana na tle pięknych tradycyjnych obrzędów i krajobrazów Nowej Zelandii.
nagroda
• 2004: nominacja do Oscara dla najlepszej aktorki
pierwszoplanowej (Keisha Castle-Hughes)
wybrane wątki z prelekcji
• wdlaczego współcześnie przestrzegamy norm
i obyczajów kultury tradycyjnej? • Maorysi – rdzenna
ludność Nowej Zelandii • znaczenie mitu i tabu
• kino poetyckie
materiały dydaktyczne
• język polski: „Dawno temu...” Jak dawno? Mit
a tabu w życiu społeczeństw • geografia: Kultura
i obyczaje Maorysów – rdzennej ludności Nowej
Zelandii • język polski, WOS: Dlaczego powinniśmy pamiętać? O kulturze masowej i tradycyjnej
w naszym życiu.
pojęcia kluczowe
kultura tradycyjna, kultura popularna, mit, tabu
temat i opis
Krajobraz po bitwie
Zapis życia we współczesnym Kabulu z perspektywy afgańskich nastolatków. Udział w filmowym
projekcie zorganizowanym przez PAH dał możliwość
stawiania pytań i szukania, czasami niełatwych,
odpowiedzi.
nagroda
• 2008: MFF WATCH DOCS „Prawa Człowieka w Filmie” – nagroda publiczności
wybrane wątki z prelekcji
• różnice między kulturami • relatywizm kulturowy
– nie należy porównywać i oceniać kultur, gdyż takie
porównanie zawsze będzie nieobiektywne • Afganistan podczas rządów talibów a sytuacja młodych
ludzi w stolicy
materiały dydaktyczne
• geografia: Współczesny Afganistan – warunki naturalne, ludność, gospodarka • historia: Codzienność
w mieście zniszczonym wojną • język polski: Trud
stawiania pytań i odwaga słuchania odpowiedzi…
zobaczyć Kabul waszymi oczami.
pojęcia kluczowe
relatywizm kulturowy, stereotyp kulturowy
temat i opis
Wybór
Adam mieszka w biednej romskiej wiosce na Słowacji. Przeżywa śmierć ojca i ponowne małżeństwo
matki. Zafascynowany boksem i piękną dziewczyną
Julką próbuje przeciwstawić się wychowaniu na
„prawdziwego Roma”.
nagroda
• 2011: cztery nagrody na Międzynarodowym
Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach (w tym
Specjalną Nagrodę Jury dla reżysera filmu)
wybrane wątki z prelekcji
• problemy mniejszości narodowych, potrzeba tolerancji • sytuacja społeczności romskiej na Słowacji
• okres dojrzewania: trudności w podejmowaniu
wyboru, samotność • „romski Hamlet” – reinterpretacja figury ojca
materiały dydaktyczne
• język polski: Trudne wybory i samotność w filmie
„Cygan” i dramacie „Hamlet” W. Szekspira • wiedza
o społeczeństwie: Mniejszości narodowe we współczesnych społeczeństwach wielokulturowych.
pojęcia kluczowe
mniejszość narodowa, tolerancja, Romowie, Hamlet
kino współczesne
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Kino współczesne pozwala uczniom poznać filmy, które
pojawiły się tylko na chwilę na ekranach polskich kin (albo
w ogóle) i zginęły w gąszczu produkcji komercyjnych lub tych
banalnych i nieciekawych. Cykl w pewnym sensie wypełnia
lukę programową polskich kin – brakuje współczesnych filmów
adresowanych bezpośrednio do widza w wieku gimnazjalnym
(młodzież, nie mając innej alternatywy, często zmuszona jest
do oglądania filmów dla dorosłych). Bohaterowie zaproponowanych filmów są w wieku uczniów i zmagają się z podobnymi
problemami. Jeśli w czasie lekcji porównamy ich z bohaterami
czytanych lektur okaże się, że pewne tematy, takie jak przyjaźń,
miłość, cierpienie, lęk przed śmiercią, samotność, inność czy
Dorota Bąk
nauczycielka j. polskiego i wiedzy
o kulturze w ZS nr 61 im. T. Reytana
w Warszawie i LO w Piasecznie,
autorka scenariuszy, współautorka
Akademia PlaneteDoc
obrona własnych poglądów są ponadczasowe. Dodatkowo takie
uniwersalne tematy zalecane są w nowej podstawie programowej. Wybrane do cyklu tytuły dają potrzebny uczniowi kontekst
współczesności, przez co przekazywane w nich wartości stają
się oczywiste i łatwiejsze w odbiorze. Każdy z filmów ma również ciekawą formę, dzięki czemu można ćwiczyć analizę i interpretację tekstów kultury, zwracając uwagę na specyfikę języka
filmu (co również ujęte jest w podstawie programowej). Warto
też wspomnieć o tym, że jeśli uczniom jakiś film nie przypadnie
do gustu, to z pewnością będzie polem do podjęcia dyskusji,
a przecież konfrontacja różnych punktów widzenia poszerza
horyzonty i ucznia, i nauczyciela.
66
67
o cyklu
Czy kino współczesne musi kojarzyć się tylko z komercją?
Czy atrakcyjność filmu zawsze pokrywa się ze środkami
przeznaczonymi na jego kampanię reklamową?
Kino współczesne to przegląd filmów niszowych, które gościły
na polskich ekranach w ostatnich latach. Niszowych, ponieważ
trudno było je odnaleźć w repertuarach większości dużych kin,
gdzie musiały konkurować z komercyjnymi superprodukcjami
o olbrzymich budżetach promocyjnych. Cykl przypomina kilka
z tych niedocenionych tytułów i udowadnia, że kino ostatnich
lat to również wartościowe propozycje, które poruszają ważne
problemy i rozwijają wrażliwość młodych widzów. Oprócz
prezentacji nieznanych, często niedostępnych pozycji, cykl
ma zachęcić do własnych poszukiwań. Uczy sprawniejszego
i bardziej krytycznego poruszania się po repertuarze kina
oraz uważniejszego śledzenia premier w poszukiwaniu filmów
poruszających, mądrych i estetycznie ciekawych. Cykl może
stanowić propozycję zarówno dla starszych, jak i młodszych
gimnazjalistów, jednak tematyka filmów wymagać będzie
od widzów dojrzałości.
4 Jak to jest
5 Kochankowie z Księżyca
6 Przytul mnie
reż. B. Webb, Wielka Brytania 2009, 100’
reż. W. Anderson, USA 2012, 94’
reż. K. Munk, Dania 2010, 80’
temat i opis
Przyjaźń wystawiona na próbę
Robbie trafia do szpitala, ponieważ jest śmiertelnie
chory. Najbardziej boi się, że umrze jako prawiczek.
Ziggy, czując odpowiedzialność za przyjaciela, musi
znaleźć jakieś rozwiązanie jego problemu.
nagroda
• 2010: Złote Koziołki na MFFMW Ale kino! w Poznaniu
wybrane wątki z prelekcji
• ewolucja w postrzeganiu dojrzałości • typy dojrzewania • czy trzeba być dorosłym, by być dojrzałym?
czy bycie dorosłym gwarantuje dojrzałość? • „pierwszy
raz”, czyli symbol wszystkiego, od czego śmiertelnie
chory bohater zostanie odcięty
materiały dydaktyczne
• język polski: Trudna sztuka dojrzewania na
podstawie filmu „Jak to jest” • język polski: Inicjacja
– jak to jest? • lekcja wychowawcza: Blaski i cienie
przyjaźni.
pojęcia kluczowe
inicjacja, przyjaźń, choroba, śmierć, dorosłość,
dojrzałość
temat i opis
Życie po swojemu
Nastoletni Sam i Suzy zakochują się w sobie. Sam
jest nielubiany i nierozumiany w drużynie skautów,
Suzy jest uznawana za czarną owcę swojej rodziny.
Postanawiają razem uciec.
nagroda
• 2012: nominacja do Złotej Palmy
wybrane wątki z prelekcji
• groteskowy świat wykreowany w filmie (zabawa
formą i konwencją) • Romo i Julia w hippisowskich czasach • bohaterowie – outsiderzy i samotnicy • dlaczego
grupa potrzebuje osoby, której nie lubi? • symboliczna
ucieczka Sama i Suzy – walka o pierwszą miłość i próba
zerwania ze światem nieudolnych i sfrustrowanych
dorosłych materiały dydaktyczne
• język polski: Narracja i zabawa konwencją w filmie
• godzina wychowawcza: Jednostka w grupie.
pojęcia kluczowe
groteska, parodia, konwencja, narracja, napiętnowanie
temat i opis
Niewinny „żart”
Film oparty na prawdziwych wydarzeniach. Dziewczyna pada ofiarą brutalnego żartu innych uczniów.
Gdzie leży granica między empatią a brakiem zrozumienia, między wygłupem a tragedią?
nagroda
• 2010: Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim-Heidelbergu – Nagroda Jury Ekumenicznego
dla Kaspara Munka
wybrane wątki z prelekcji
• rozwój emocjonalny nastolatków • wpływ
zewnętrznych okoliczności i obecności innych na zachowania jednostki (psychologia tłumu) • na czym
polega upokorzenie? co to jest godność?) • gdzie
szukać pomocy, gdy w klasie dzieje się coś złego?
jak reagować, będąc świadkiem takich sytuacji?
materiały dydaktyczne
• lekcja wychowawcza: Jednostka w społeczeństwie
• lekcja wychowawcza: Czy jestem samotny/samotna w tłumie?
pojęcia kluczowe
empatia, psychologia tłumu, agresja, etyka, moralność, rodzina
1 Pan od muzyki
2 Tysiąc razy silniejsza
3 Boy
7 Zestaw dokumentów
8 Paranoid Park
9 Terra
reż. Ch. Barratier, Francja, Szwajcaria 2004, 95’
reż. P. Schildt, Szwecja 2010, 85’
reż. T. Waititi, Nowa Zelandia 2012, 87’
łączny czas: 70’
reż. G. Van Sant, Francja, USA 2007, 90’
reż. A. Tsirbas, USA 2009, 85’
temat i opis
Czarodziejski świat muzyki
Historia nauczyciela muzyki, który trafia do szkoły
przy zakładzie poprawczym dla chłopców. Czy
resocjalizacja jest możliwa?
nagroda
• 2005: Cezar – Najlepsza muzyka filmowa (Bruno
Coulais)
wybrane wątki z prelekcji
• w jaki sposób budować relacje dorosły–dziecko,
czego młody człowiek oczekuje od dorosłego? • zarysowanie sylwetki bohatera-nauczyciela • rozwój pasji
i zainteresowań jako ważny czynnik rozwoju młodego
człowieka • muzyka jako treść filmu • wychowanie do
sztuki (jak rozumieć i wykonywać muzykę) i wychowanie przez sztukę
materiały dydaktyczne
• język polski: Co nadaje sens życiu człowieka?
Pytania filozoficzne w kinie fabularnym • lekcja
wychowawcza: „Pan od muzyki”. Jesteś wiele wart!
pojęcia kluczowe
pasja, autorytet, poczucie własnej wartości, kształtowanie umiejętności
temat i opis
Wpływ grupy
Historia klasy, w której chłopcy zdecydowanie dominują nad dziewczętami. Sytuacja zmienia się, gdy do
klasy dołącza Saga. Jak wyzwolić nasz potencjał? Jak
nie poddawać się grupie?
nagroda
• 2012: MFF dla Dzieci w Kairze: nagroda główna dla
filmu pełnometrażowego
wybrane wątki z prelekcji
• w jaki sposób przedstawiane są dziewczęta we
współczesnym kinie skierowanym do młodych ludzi?
• jakie zmiany wnosi pojawienie się nowej uczennicy,
Sagi? • tożsamość grupowa (identyfikacja z grupą,
poczucie przynależności, prawa rządzące grupą)
• pułapki nonkonformizmu
materiały dydaktyczne
• język polski: Uczysz, sprzątasz czy prasujesz,
zasługujesz na szacunek – o feminizmie i rolach
społecznych.
pojęcia kluczowe
grupa, tożsamość grupowa, stereotyp, płeć, indywidualizm, nonkonformizm
temat i opis
Droga do dojrzałości
Jedenastoletni Boy wychowuje się bez ojca. Po
latach rodzic powraca i chce stać się dla chłopca
wzorem. Z czasem Boy odkrywa, że stracone lata
nie są łatwe do nadrobienia, a drogę ku dorosłości
i dojrzałości musi odnaleźć sam.
nagroda
• 2010: MFF Berlinale – Nagroda Specjalna dla
najlepszego filmu
wybrane wątki z prelekcji
• kim jest człowiek dojrzały? • formalne elementy
opisu rzeczywistości • świat wyobraźni (animacje
oraz wstawki slapstickowe i teledyskowe) • przenikanie się elementów tradycyjnej kultury Maorysów
i kultury popularnej
materiały dydaktyczne
• język polski: O dorastaniu, marzeniach, rozczarowaniach Boya – chłopca, który chciał być jak Michael Jackson • język polski: Homogeniczna papka, czyli
kultura masowa.
pojęcia kluczowe
dojrzałość, kultura, przenikanie się kultur
temat i opis
Świat w obiektywie
Zestaw współczesnych polskich filmów dokumentalnych, które przybliżają wycinek dzisiejszej
rzeczywistości. Jaka jest relacja filmu dokumentalnego i rzeczywistości, którą dokumentalista stara
się pokazać?
ciekawostka
Jacek Bławut: Podstawowa różnica między
dokumentalistą a filmowcem zorientowanym na
pozyskanie tzw. mięsa polega na tym, że ten ostatni
włącza żarłocznie kamerę w tym momencie, gdy
pierwszy z nich właśnie ją wyłącza.
wybrane wątki z prelekcji
• jak te same historie opowiada film fabularny
i dokumentalny? • czy kino dokumentalne może
manipulować emocjami widza tak samo jak fabuła?
• jakie są typy filmu dokumentalnego?
materiały dydaktyczne
• wiedza o kulturze: Film dokumentalny – obiektywny zapis rzeczywistości?
pojęcia kluczowe
dokument, obiektywizm, rzeczywistość, emocje
temat i opis
Izolacja
Alex ma kilkanaście lat i jest wielkim fanem
deskorolek. Jego rodzice się rozwodzą, on zaś boryka
się z typowymi problemami nastolatków. Pewnego
dnia przypadek sprawia, że jego życie zmienia się
diametralnie.
nagroda
• 2007: MFF w Cannes: Nagroda Specjalna Jury
wybrane wątki z prelekcji
• rodzaje izolacji i ich przyczyny (grupa postanawia
odizolować jednostkę z powodu jej odmienności; jednostka postanawia odizolować się od grupy z powodu
dużych różnic między nią a grupą) • pogłębienie charakterystyki bohatera w odniesieniu do powyższych
informacji • skutki izolacji (brak zaufania, dystans)
materiały dydaktyczne
• język polski: Obraz przestrzeni jako źródło informacji o bohaterach filmu „Paranoid Park” • lekcja
wychowawcza: Staw czoła problemom!
pojęcia kluczowe
izolacja, alienacja, potrzeba akceptacji i zrozumienia,
zdarzenie traumatyczne
temat i opis
Film animowany nie tylko dla dzieci
Mala zamieszkuje piękną planetę Terra – miejsce,
gdzie czci się pokój i tolerancję. Niestety, życie
mieszkańców zakłócają Ziemianie, którzy szukają
nowego miejsca do osiedlenia, po tym jak na ich
planecie wyczerpały się wszystkie surowce.
nagroda
• 2008: Giffoni FF – nagroda za najlepszą animację
długometrażową
wybrane wątki z prelekcji
• animacja – omówienie technik • animacja a rozwój
techniki komputerowej i efektów specjalnych • wybitni twórcy animacji, festiwale filmów animowanych
• animacja a awangarda filmowa • animacje dla
starszych widzów, czyli tematy pełnometrażowych
filmów animowanych
materiały dydaktyczne
• język polski: Recenzja jako jedna z form wypowiedzi.
pojęcia kluczowe
techniki animacji, fabuła filmu, akcja filmu, efekty
specjalne
68
69
młodzi w obiektywie
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Jest cykl filmów stanowiących w świetle podstawy programowej nauczania języka polskiego niezastąpione źródło tematów do „dyskusji,
uzasadniania własnego zdania, przyjmowania poglądów innych i polemizowania z nimi” (III.5), a tym samym do kształcenia umiejętności
„tworzenia spójnych wypowiedzi ustnych oraz pisemnych” (III.1).
Filmy zawarte w cyklu mogą zainteresować również nauczycieli WOS
i WDŻR, każdy z nich bowiem porusza tematy nierozerwalnie związane z czasem dorastania. We wstępie do podstawy programowej
czytamy: „W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie
edukacyjnym kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu
rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość,
wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, (…) gotowość do (…) podejmowania
inicjatyw oraz do pracy zespołowej”. Wszystkie te pojęcia odnajdziemy w tematyce filmów.
o cyklu
Problemy młodych ludzi to temat często poruszany w kinie i entuzjastycznie
przyjmowany przez nastoletnich widzów. Warto zadbać o to, by obejrzeli oni
filmy wartościowe i mogli zidentyfikować się z bohaterami w swoim wieku.
Filmy wybrane do tego cyklu pozwalają spojrzeć z nowej
perspektywy na tematy i zjawiska, które dotyczą młodych ludzi.
Bohaterami większości z nich są rówieśnicy gimnazjalistów.
Specjalnie przygotowane prelekcje pozwalają odejść
od filmoznawczego punktu widzenia i skupić się na problemach
ogólnokulturowych. Mamy tu do czynienia z przepięknymi
historiami dotyczącymi takich spraw, jak realizowanie swojej
pasji wbrew stereotypom i opinii uprzedzonych ludzi, odkry-
Katarzyna Michalska
nauczycielka języka polskiego
i wychowania do twórczości w Gimnazjum
nr 1 w Bytomiu, w latach 2010-2012
doradca metodyczny z zakresu edukacji
humanistycznej
W podstawie programowej WOS (wymagania szczegółowe)
czytamy, że uczeń powinien „wymieniać i stosować podstawowe
sposoby podejmowania wspólnych decyzji (Rytm to jest to, Mean
Creek, 4. piętro), przedstawiać i stosować podstawowe sposoby
rozwiązywania konfliktów w grupie i między grupami (Bluebird,
Rytm to jest to, Mean Creek), wyjaśniać na przykładach, jak można
zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań
grupy lub jak im się przeciwstawić” (Billy Eliot, Bluebird, Podkręć
jak Beckham, Mean Creek). W odniesieniu do WDŻR uczeń powinien
„znać organizm ludzki i zachodzące w nim zmiany oraz akceptować własną płciowość, poznawać, analizować i wyrażać uczucia,
(…) okazywać szacunek innym ludziom, doceniać ich wysiłek
i pracę, (…) umieć korzystać z systemu poradnictwa dla dzieci
i młodzieży” (należałoby wymienić tu wszystkie ujęte w cyklu
tytuły).
wanie swojej seksualności czy niepełnosprawność. Dotykamy
również problemu przemocy i rozmawiamy o sposobach radzenia
sobie z nią. Młodzi w obiektywie to cykl dość prostych formalnie
filmów, które poruszają poważne tematy. Innymi słowy, składa
się on z filmów, które uczniom „dobrze się ogląda”, natomiast
do pełnego zrozumienie tematyki potrzebna jest emocjonalna dojrzałość widza, a nierzadko również pomoc nauczyciela
i przede wszystkim rozmowa po seansie.
1 4. piętro
2 Billy Elliot
3 Wszystko będzie dobrze
reż. A. Mercero, Hiszpania 2003, 101’
reż. S. Daldry, Francja, W. Brytania 2001, 110’
reż. T. Wiszniewski, Polska 2007, 98’
temat i opis
Radość i cierpienie
Dynamiczna i pełna energii opowieść o młodych
pacjentach oddziału onkologicznego, którzy mimo
choroby nie tracą optymizmu i chęci do zabawy.
Skąd czerpać radość życia?
nagroda
• Festiwal Filmów Młodego Widza Ale Kino! – Nagroda Międzynarodowego Centrum Filmu dla Dzieci
i Młodzieży
wybrane wątki z prelekcji
• temat śmierci/cierpienia w kulturze popularnej
• dojrzewanie z chorobą w tle • problem funkcjonowania
w grupie i określanie własnej tożsamości, indywidualności
• film jako kontekst do lektury Erica-Emmanuela Schmitta
Oskar i pani Róża (klasa I gimnazjum)
materiały dydaktyczne
• język polski: „Nie jesteśmy kalekami lecz karatekami”. Radość życia i cierpienie • język polski: Czego
uczą nas bohaterowie filmu Antonia Mercero • lekcja
wychowawcza: „4. piętro". Myśl pozytywnie.
pojęcia kluczowe
kultura popularna, temat tabu, oswajanie śmierci,
komediodramat
temat i opis
Pasja
Jedenastolatek zostaje zapisany przez surowego
ojca na lekcje boksu, ale przez przypadek trafia na
zajęcia taneczne. Wkrótce okazuje się, że balet jest
jego pasją.
nagroda
• łącznie ponad 30 nominacji do wielu nagród, od tych
najbardziej prestiżowych (Oscary, Złote Globy) po nominację do Nagrody MTV za najlepszą scenę taneczną
wybrane wątki z prelekcji
• wyjaśnienie pojęcia „stereotyp” i jego wpływu na
postrzeganie rzeczywistości • prosty zarys podziału
genderowego i jego problematyka • korzyści i zagrożenia wynikające z przekraczania granic, burzenia
stereotypów
materiały dydaktyczne
• język polski: Taniec jest jak elektryczność… czyli
czym może być taniec • lekcja wychowawcza lub
WOS: „Billy Elliot”. Sięgnij po marzenia!
pojęcia kluczowe
stereotyp, role społeczne, kultura, płeć kulturowa
temat i opis
Dokonać niemożliwego
Świetnie zagrane kino drogi. Historia chłopca, który
postanawia dokonać niemożliwego, by ratować
ciężko chorą mamę. Film nagrodzony na Festiwalu
Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za najlepszą
reżyserię, rolę męską oraz muzykę.
nagroda
• 2007: Festiwal Polskich Filmów Fabularnych
w Gdyni – nagroda za najlepszą reżyserię (Tomasz
Wiszniewski)
wybrane wątki z prelekcji
• „cud” w języku potocznym i znaczeniu świeckim
• motyw podróży w filmie i literaturze • kino drogi
– cechy gatunkowe
materiały dydaktyczne
• język polski: Czyli zdarzają się cuda.
pojęcia kluczowe
cud, podróż, wiara
70
4 Ślepaki
5 Juno
6 Bluebird
reż. B. Sahling, Niemcy 2004, 87’
reż. J. Retma, USA 2007, 96’
reż. M. de Jong, Holandia 2004, 90’
temat i opis
Niepełnosprawność
Marie i Inga mają po 13 lat i są niewidome. Pewnego
dnia spotykają Herberta, który jest nielegalnym
imigrantem i marzy o powrocie do Kazachstanu.
Postanawiają mu pomóc.
nagroda
• 2004: The Golden Cairo – Nagroda UNICEF od jury
dziecięcego na MFF dla Dzieci w Kairze (Egipt)
wybrane wątki z prelekcji
• osoby z niepełnosprawnością fizyczną i psychiczną
• wciąż obecna bariera między światem ludzi
zdrowych i osób niepełnosprawnych • jak wygląda
życie ludzi niewidomych? w jaki sposób postrzegają otaczającą ich rzeczywistość? jak sobie radzą
w codziennych obowiązkach?
materiały dydaktyczne
• język polski: Jak pokazać świat „niewidziany” przez
bohaterów filmu – narracja subiektywna • lekcja
wychowawcza: Rozmawiamy o niepełnosprawności.
pojęcia kluczowe
wytrwałość, przyjaźń, sytuacja ludzi niewidomych,
tolerancja, pokonywanie barier
temat i opis
Nastoletnia miłość
Czternastolatka zachodzi w ciążę z kolegą ze szkoły.
Postanawia znaleźć dla swojego dziecka rodzinę
zastępczą. Okraszony humorem portret przedwczesnego wchodzenia w dorosłość.
nagroda
• Oscar za najlepszy scenariusz (Diablo Cody)
wybrane wątki z prelekcji
• dojrzałość jako umiejętność przewidywania konsekwencji czynów i analizy sytuacji
• wpływ otoczenia, norm, zasad, najbliższych i naszej osobowości na podejmowane decyzje • różnice
między akceptacją i tolerancją
materiały dydaktyczne
• język polski: Zawsze można zacząć na nowo –
o filmie „Juno” Jasona Reitmana • etyka: Wolność
• lekcja wychowawcza: Ćwiczenia „odpowiedzialność
i opieka” oraz „wsparcie i zaufanie”.
pojęcia kluczowe
dojrzałość, niedojrzałość, dorosłość, odpowiedzialność, seksualność
temat i opis
Przemoc wśród rówieśników
Trzynastoletnia Merel jest bardzo pilną uczennicą.
Udziela się na zajęciach artystycznych i sportowych,
a po szkole troskliwie opiekuje się niepełnosprawnym bratem. Staje się jednak ofiarą spirali przemocy.
nagroda
• 2005: Szklany Niedźwiedź na Berlinale
wybrane wątki z prelekcji
• co oznaczają terminy „wykluczenie” i „ostracyzm”?
• kto może zostać wykluczony i z jakich powodów?
• przemoc fizyczna i psychiczna • w jaki sposób
można przeciwdziałać przemocy w szkole, w klasie?
• co może zrobić osoba nękana przez rówieśników,
a co obserwator takiej sytuacji?
materiały dydaktyczne
• język polski: Bohater wykluczony, odmieniec • lekcja wychowawcza: Jak nie poddawać się przemocy?
pojęcia kluczowe
wykluczenie, ostracyzm, mechanika tłumu, procesy
grupowe
7 Podkręć jak Beckham
8 Rytm to jest to!
9 Mean Creek
reż. G. Chadha, W. Brytania 2002, 107’
reż. T. Grube, E.S. Lansch, Niemcy 2004, 100’
reż. J.A. Estes, USA 2004, 87’
temat i opis
Walka o siebie
Jess to młoda dziewczyna, która chce grać w piłkę
nożną. Jednak w kulturze, w której się wychowuje,
dla młodych dziewcząt przeznaczone są inne role
społeczne…
nagroda
• 2002 – nominacja do Europejskiej Nagrody Filmowej za najlepszy film europejski
wybrane wątki z prelekcji
• samodzielność w podejmowaniu decyzji, samorealizacja a oczekiwania innych • rola wyobrażeń,
stereotypów, światopoglądu w kształtowaniu obrazu
drugiej osoby • konflikt pokoleń
materiały dydaktyczne
• lekcja wychowawcza lub WOS: Wielokulturowość
– co nas łączy, a co dzieli • lekcja wychowawcza:
W jaki sposób bohaterka filmu może osiągnąć swój
cel i zrealizować marzenia, pozostając w zgodzie
z rodziną i tradycją, w której została wychowana?
pojęcia kluczowe
indywidualizm, samorealizacja, konflikt pokoleń,
różnice kulturowe, odmienność płciowa
temat i opis
Praca w grupie
Dokument o młodych ludziach z Berlina, którzy
wspólnie przygotowują się do inscenizacji baletu
Święto wiosny. Udział w projekcie uczy ich społecznego współdziałania.
nagroda
• Niemiecka Nagroda Filmowa w kategoriach: pełnometrażowy dokument oraz montaż
wybrane wątki z prelekcji
• praca metodą projektu – proces czy efekt? • czy
każdy projekt wymaga lidera? • skostniały świat
kultury wysokiej (Filharmonia Berlińska) oraz
wielokulturowego świata dzielnicy Treptow – różnice
i podobieństwa w motywacji do działania
materiały dydaktyczne
• język polski: Sztuka to nie luksus lecz konieczność
• język polski: Sztuka życia – pokonywanie siebie
i przekraczanie granic własnych możliwości • lekcja
wychowawcza: Moje życie należy do mnie.
pojęcia kluczowe
praca metodą projektu, zaangażowanie, pokonywanie słabości, autorytet
temat i opis
Konformizm
Nastolatek zwierza się bratu, że jest dręczony przez
szkolnego kolegę. Wspólnie obmyślają zemstę,
jednak perfekcyjnie przygotowany plan wymyka się
spod kontroli. Poruszający dramat potwierdzający
tezę, że w każdym człowieku kryje się tajemnica.
nagroda
• 2004 – MFF w Sztokholmie – nagroda za najlepszy
debiut reżyserski dla Jacoba Aarona Estesa
wybrane wątki z prelekcji
• co to jest agresja? jakie są jej rodzaje? kto może
stać się ofiarą? • jakie są źródła przemocy? • czym
jest konformizm?
materiały dydaktyczne
• język polski: Nigdy nam tego nie zapomną • lekcja
wychowawcza: „Meen Creek”. Pokonaj gniew!
pojęcia kluczowe
agresja, przemoc, ofiara, konformizm
Kochankowie
z Księżyca
reż. W. Anderson
szkoła
ponadgimnazjalna
Avé
reż. K. Bojanov
74
75
wielokulturowość
w filmie
o cyklu
Współczesna kultura i rozwój techniki zamieniły świat w globalną wioskę.
Jej mieszkańcy muszą umieć odnaleźć się w tyglu narodowości, kultur
i obyczajów.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Wielokulturowość w filmie doskonale wpisuje się w podstawę
programową edukacji historycznej i obywatelskiej dla szkół ponadgimnazjalnych (przedmioty takie jak: historia, WOS, historia i społeczeństwo). Realizuje on również postulaty polityki horyzontalnej UE,
czyli polityki równości i społeczeństwa masowego, informacyjnego
i zrównoważonego rozwoju. Jednym z głównych celów kształcenia
ogólnego na IV etapie edukacyjnym jest „kształtowanie u uczniów
postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie
we współczesnym świecie” (Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia
2008 roku). Zaproponowany cykl świetnie wprowadza uczniów w ten
(wielokulturowy) świat. Wybrane filmy przybliżają uczniom problemy
kultury współczesnej, a przy tym pomagają zapobiegać dyskryminacji poprzez kształtowanie wrażliwości społecznej i tolerancji (WOS
podstawowy, podstawa programowa, punkty 6.5, 6.6). Uczniom poszerzającym wiedzę na lekcjach WOS filmy te pozwolą zrozumieć procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie (WOS
Świat „zmniejsza się” z roku na rok. Coraz łatwiejsze staje się
komunikowanie i odwiedzanie odległych miejsc. Granice tracą na
znaczeniu. Młody człowiek jest już nie tylko Polakiem; czuje się
również Europejczykiem czy mieszkańcem globalnej wioski. Może
z łatwością kontaktować się z ludźmi z całego świata, uczyć się,
pracować i żyć w wybranym kraju. Jednak, aby w pełni funkcjonować w takiej rzeczywistości, należy nauczyć się oswajania
inności i międzykulturowej empatii. Cykl obejmuje zagadnienia
Łukasz Kusiak
nauczyciel historii i wiedzy
o społeczeństwie w Gimnazjum
i Liceum im. T. Reytana w Warszawie,
autor materiałów dydaktycznych,
popularyzator edukacji filmowej
rozszerzony, p.p., pkt 7): uwypuklą przyczyny i skutki konfliktów
społecznych w Afryce (Hotel Ruanda); stworzą podstawę do porównania odmiennych modeli polityki kilku państw wobec mniejszości
narodowych i imigrantów (Polowanie na króliki, Spotkanie); podpowiedzą, dlaczego integracja imigrantów z państw pozaeuropejskich
rodzi w Europie trudności (Klasa, Na krawędzi nieba, Combat girls.
Krew i honor). Filmy te stanowić mogą również ciekawy materiał
podczas realizacji bloku Swojskość i obcość, w ramach przedmiotu
historia i społeczeństwo (w wytycznych (E.5.2.) czytamy: „Uczeń
analizuje, na wybranych przykładach, współczesne społeczeństwa
wielokulturowe”). Cykl ten kształtuje postawy nowoczesnego patriotyzmu i stymuluje rozwój społeczny młodego człowieka, polegający
na „kształtowaniu postawy obywatelskiej, postawy poszanowania
tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania
dla innych kultur i tradycji” (część wstępna podstawy programowej
edukacji historycznej i obywatelskiej dla liceum).
związane z funkcjonowaniem w wielokulturowym świecie. Tytuły
poruszają pojęcia z zakresu podstawy programowej, a jednocześnie – ilustrują zagadnienia takie jak tożsamość, etniczność czy
poszanowanie innej kultury. Filmy prezentowane w tym cyklu
przeznaczone są dla uczniów, którzy są już wstępnie przygotowani do dyskusji o problemach odnalezienia się w obcej kulturze,
funkcjonowania w globalnym świecie, tolerancji dla odmienności
etnicznej czy narodowościowej.
1 Polowanie na króliki
2
Klasa
3 Vasermil
reż. P. Noyce, Australia, W. Brytania 2002, 94’
reż. L. Cantet, Francja 2008, 128’
reż. M. Salmona, Izrael 2007, 93’
temat i opis
Relatywizm kulturowy
Jeszcze czterdzieści lat temu rząd australijski, w ramach
swojej oficjalnej polityki, izolował aborygeńskie dzieci
od rodziców, aby integrować je z białymi mieszkańcami
kraju. Film opowiada o kolonialnym okrucieństwie, które
wynika z braku relatywizmu kulturowego.
nagroda
• 2003: Złoty Kangur, Australijska Nagroda Filmowa:
najlepszy film, najlepsza muzyka oryginalna, najlepszy dźwięk
wybrane wątki z prelekcji
• kolonializm i jego skutki • teoria postkolonialna
(umożliwienie społecznościom kolonizowanym
opowiedzenia swojej historii z własnej perspektywy)
• kultura Aborygenów • symbolika płotu • dlaczego
Polowanie na króliki można zaliczyć do gatunku
kina drogi?
materiały dydaktyczne
• język polski: Prawo, które łamie wolność • lekcja
wychowawcza: W imieniu prawa zabieram Ci wolność! • geografia: Kolonializm w Australii.
pojęcia kluczowe
relatywizm kulturowy, kolonializm, Aborygeni, kino drogi
temat i opis
Społeczeństwo wielokulturowe
Film pokazuje na przykładzie uczniów paryskiej
szkoły – Francuzów i imigrantów – problemy
związane z wzajemną akceptacją, poszanowaniem
odmienności i porozumieniem.
nagroda
• 2008: MFF w Cannes, Złota Palma dla najlepszego
filmu
wybrane wątki z prelekcji
• szkoła w filmie i literaturze • szkoła jako przestrzeń wielokulturowa (korzyści i zagrożenia) • co
jest źródłem wielokulturowości w społeczeństwie
i jakie to stawia przed nim wyzwania? • elementy
formalne filmu: łączenie cech dokumentalnych
i fabularnych
materiały dydaktyczne
• język polski: Obraz szkoły w „Klasie” L. Canteta
i sposób jego kreowania.
pojęcia kluczowe
społeczeństwo wielokulturowe, różnice kulturowe,
wartości
temat i opis
Naród wieloetniczny
Opowieść o nastolatkach żyjących w izraelskim Beer
Szewa. Łączy ich religia i obywatelstwo, dzieli natomiast pochodzenie i związana z nim przynależność
etniczna. Szansą na pokonanie różnic staje się dla
nich wspólna pasja.
nagroda
• 2008: San Francisco – nagroda Golden Gate za
najlepszy debiut reżyserski (Mushon Salmona)
wybrane wątki z prelekcji
• cechy grupy etnicznej (wspólny język, pochodzenie, historia, zwyczaje, religia etc.) i próba jej
zdefiniowania • Żydzi jako przykład specyficznej
grupy etnicznej • Izrael jako specyficzny naród
wieloetniczny
materiały dydaktyczne
• język polski: Swój czy obcy? Problem asymilacji na
podstawie filmu „Vasermil” i noweli „Mendel Gdański”
• lekcja wychowawcza, WOS: Trudne wybory w życiu
nastolatków.
pojęcia kluczowe
grupa etniczna, podziały, antagonizmy, naród
wieloetniczny
76
77
4 Hotel Ruanda
5 Na krawędzi nieba
6
Spotkanie
reż. T. George, Kanada, W. Brytania, Włochy, RPA 2004, 121’
reż. F. Akin, Niemcy, Turcja, Włochy 2007, 122’
reż. T. McCarthy, USA 2007, 108’
temat i opis
Konflikt na tle etnicznym
Historia Paula Rusesabagina, który podczas konfliktu
etnicznego w Rwandzie udzielił schronienia uchodźcom.
Jego pomoc ocaliła od rzezi setki ludzi, podczas gdy reszta świata pozostała obojętna na te tragiczne wydarzenia.
ciekawostka
Premiera Hotelu Ruanda odbyła się w stolicy kraju,
Kigali, w przeddzień 11. rocznicy wybuchu konfliktu.
Na widowni siedzieli ludzie, których uratował przed
śmiercią z rąk członków plemienia Hutu.
wybrane wątki z prelekcji
• historia Rwandy • mechanizmy powstawania
konfliktów etnicznych (mowa nienawiści, przemoc
fizyczna) • ludobójstwo • rola mediów w sytuacji
konfliktu
materiały dydaktyczne
• język polski: Kiedy cały świat zamknął oczy... – czyli
co może zrobić jeden dobry człowiek • historia,
geografia, WOS: „Tyle samo problemów, ile wzgórz”
– konflikt etniczny między Hutu a Tutsi w Rwandzie.
pojęcia kluczowe
konflikt, ludobójstwo, mowa nienawiści, przemoc
temat i opis
Izolacja i asymilacja kulturowa
Wielowątkowa opowieść o tureckiej mniejszości
żyjącej w jednym z niemieckich miast. Niektórzy jej
przedstawiciele doskonale zasymilowali się z obcą
kulturą, nie tracąc przy tym niczego ze swojej tożsamości. Inni muszą żyć w prawie całkowitej izolacji,
walcząc o lepszy los.
nagroda
• 2007: MFF w Cannes – Złota Palma za najlepszy
scenariusz dla Fatiha Akina
wybrane wątki z prelekcji
• konfrontacja mentalności tureckiej i europejskiej
• społeczność turecka w Niemczech • imigranci
pierwszego pokolenia i drugiego pokolenia
– izolacja i asymilacja • motyw poszukiwania jako
podstawowy temat filmu
materiały dydaktyczne
• język polski: Kilka słów o wielokulturowości
• wiedza o społeczeństwie: O traceniu i odnajdowaniu własnej tożsamości – czyli o mniejszościach (nie
tylko) narodowych (nie tylko) w Polsce.
pojęcia kluczowe
izolacja, asymilacja, tożsamość
temat i opis
Prawa imigranta
Walter Vale, wykładowca akademicki w dość
niecodziennych okolicznościach poznaje Tareka
i Zainab – nielegalnych imigrantów. Przyjaźń z nimi
wyrywa go z rutyny codzienności. Stanie się również
powodem do walki o możliwość pozostania w kraju
Tareka, aresztowanego przez urząd deportacyjny.
nagroda
• 2009 – nagroda Independent Spirit przyznawana
przez Film Independent dla najlepszego reżysera
wybrane wątki z prelekcji
• Nowy Jork jako miasto wielokulturowe i wielonarodowościowe • zestawienie postaci Waltera – człowieka wolnego z Tarekiem – człowiekiem walczącym o swoją wolność • polityka imigracyjna USA po
zamachach z 11 września 2001 roku • problematyka
legalizowania pobytu imigrantów w Polsce
materiały dydaktyczne
• wiedza o społeczeństwie: Migracja ludzi – współczesne wyzwanie dla ochrony praw człowieka.
pojęcia kluczowe
imigrant, prawo imigracyjne, azyl
7 Ostatni Nomadzi
8 Combat girls. Krew i honor
9 Między słowami
reż. R. de la Fuente, Hiszpania 2006, 87’
reż. D.F. Wnendt, Niemcy 2011, 103’
reż. S. Coppola, USA 2003, 102’
temat i opis
Wspólny język
Txalaparta to baskijski instrument; aby na nim
zagrać, potrzeba zawsze dwóch muzyków. To z nim
bohaterowie filmu udają się w podróż śladami nomadów, odkrywając nieznane sobie wcześniej kultury.
Nawiązują kontakt z innymi dzięki muzyce, która
okazuje się wspólnym językiem wszystkich ludzi.
nagroda
• 2007 – SILVERDOCS: najlepszy dokument muzyczny
wybrane wątki z prelekcji
• różnorodność językowa świata (rodziny językowe,
alfabety) • w jaki sposób się porozumiewamy (znaki
werbalne i niewerbalne, słowa i mowa ciała) • funkcje języka (informacyjna, poetycka, ekspresywna,
impresywna) • dlaczego muzyka może być językiem
porozumienia?
materiały dydaktyczne
• język polski: Akt komunikacji językowej i jego składowe • geografia: Rodziny językowe i ginące języki.
pojęcia kluczowe
język, wspólnota, porozumienie
temat i opis
Przełamywanie uprzedzeń
Marisa ma dwadzieścia lat i nienawidzi obcokrajowców. Pewnego dnia poznaje afgańskiego uchodźcę
i od tego momentu jej wyobrażenia o świecie
zaczynają się powoli zmieniać.
nagroda
• 2011 – First Steps Awards (Niemcy) – nagroda dla
najlepszego fabularnego filmu pełnometrażowego
wybrane wątki z prelekcji
• swój – obcy – inny (definicje i przykłady) • czym
był nazizm? • skąd się biorą i dlaczego zyskują na
popularności ruchy neonazistowskie? • jak walczyć
z uprzedzeniami i nie dopuszczać do rozwoju ruchów
neonazistowskich
materiały dydaktyczne
• WOS: „Combat girls. Krew i honor” – zagadnienia
narodowościowe • lekcja wychowawcza: Wokół
świata neonazistów. Jak rodzi się i gaśnie fascynacja
tą grupą?
pojęcia kluczowe
uprzedzenia, ksenofobia, rasizm, szowinizm, nazizm,
neonazizm
temat i opis
Dialog międzykulturowy
Tokio ukazane z perspektywy amerykańskich turystów; oboje z zupełnie innych powodów znaleźli się
w mieście pełnym nieznanych symboli i obyczajów.
Wzruszająca i jednocześnie zabawna historia o przyjaźni dwojga ludzi chcących uporać się z poczuciem
wyobcowania i szukających tego, co zagubione
między słowami.
nagroda
• 2004 – Oscar dla Sofii Coppoli za najlepszy scenariusz oryginalny
wybrane wątki z prelekcji
• komunikacja międzykulturowa • wewnętrzna
podróż bohaterów • temat i forma – między Antonionim (samotność, kryzys uczuć, ludzka samotność
w industrialnej przestrzeni) a Ozu (powolna narracja,
kontemplacja gestów, obserwacja)
materiały dydaktyczne
• język polski: Ukryte między słowami…
pojęcia kluczowe
interkulturowość, komunikacja niewerbalna, komunikacja werbalna, samotność
trudne tematy
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Trudne tematy daje możliwość realizacji treści z podstaw programowych wielu przedmiotów, nie tylko ze ścisłego kręgu przedmiotów humanistycznych. Stanowi także doskonały materiał do
omówienia zagadnień poruszanych na lekcjach wychowawczych
i godzinach wychowania do życia w rodzinie. Przykładowo w celach kształcenia w pkt II podstawy programowej z języka polskiego odnajdujemy: „Analiza i interpretacja tekstów kultury. Wartości
i wartościowanie: uczeń dostrzega obecne w utworach literackich
oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych
konfliktów”. Tutaj do wykorzystania takie filmy jak: Wymyk i temat
odpowiedzialności; Fanatyk i problem ksenofobii mającej swe
źródła w ideologii nacjonalistycznej. W podstawie programowej
Sławek Domański
polonista Zespołu Szkół Zawodowych
w Lublińcu, animator kultury, autor
scenariuszy i prelegent Nowych
Horyzontów Edukacji Filmowej
z wiedzy o kulturze w celach kształcenia pkt I czytamy: „Odbiór
wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń
zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki”. Do realizacji można wykorzystać wszystkie filmy
z cyklu. W podstawie z wiedzy o społeczeństwie w pkt VI mamy:
„Znajomość praw człowieka i sposobów ich ochrony”. Tutaj film
China blue. Film ten można odnieść do postawy z geografii, gdzie
w pkt II mamy m.in. następującą treść: „uczeń podaje przykłady
procesów globalizacji i ich wpływu na rozwój regionalny i lokalny”.
W podstawie programowej z wychowania do życia w rodzinie
w pkt IV czytamy: „Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia
ludzkiego, osób niepełnosprawnych i chorych”. Tutaj takie filmy
jak Ja też! czy Nietykalni.
78
79
o cyklu
Problem przemocy wśród młodzieży, braku realnej tolerancji dla
odmienności narodowościowej, religijnej, rasowej i seksualnej czy wyzysku
najbiedniejszych to przedmiot rozważań coraz większej liczby artystów.
Kino współczesne coraz częściej i odważniej podejmuje tematy
egzystencjalne, społeczne i cywilizacyjne. Wybrane tytuły
cyklu Trudne tematy stanowią punkt wyjścia do dyskusji o tym,
z czym nastolatek na co dzień spotyka się w szkole, wśród
znajomych lub co dociera do niego ze świata mediów. Wybrane
filmy otwierają przed młodzieżą nowe perspektywy patrzenia
na rzeczywistość, kształtują wrażliwość i postawę moralną.
Cykl adresowany jest do młodych ludzi, którzy w sposób
otwarty i dojrzały starają się poznawać prawdę o otaczającej
ich rzeczywistości. Ma on uwrażliwić młodego człowieka na los
innych, pomóc mu zrozumieć złożoność świata i ludzkiej
natury, kształtować u niego postawę poznawczą i umiejętność
obrony własnych przekonań, a przede wszystkim skłonić
do dyskusji.
4 China blue
5 Berlin Calling
6 Ja też!
reż. M.X. Peled, USA 2005, 86’
reż. H. Stohr, Niemcy 2008, 100’
reż. A. Pastor, A. Nawarro, Hiszpania 2009, 105’
temat i opis
Prawa człowieka
Dokument o chińskich nastolatkach, które zaczynają
pracę w fabryce ubrań. Wstrząsające zestawienie
młodzieńczych ideałów z brutalną rzeczywistością
wyzyskiwania pracowników i łamania ich podstawowych praw.
nagroda
• 2005: Amnesty International – DOEN Award
wybrane wątki z prelekcji
• globalizacja i pojęcie globalnej wioski • globalizacja
a proces produkcji dóbr • społeczna odpowiedzialność biznesu • konsumpcjonizm
materiały dydaktyczne
• WOS, geografia, godzina wychowawcza: Globalizacja – to zniewolenie czy szansa na sukces? • język
polski, WOK, WOS, historia: „Wojna to Pokój, Wolność
to Niewola, Ignorancja to Siła” (G. Orwell) – propagandowe manipulacje językowe.
pojęcia kluczowe
globalizacja, konsumpcja, gospodarka wolnorynkowa, prawa człowieka
temat i opis
Uzależnienie
Popularny DJ, intensywnie pracujący nad kolejną
płytą, wspomaga się narkotykami. Nałóg przejmuje
kontrolę nad jego życiem zawodowym i prywatnym.
Wkrótce fatalne konsekwencje uzależnienia stają się
odczuwalne dla niego i jego najbliższych.
ciekawostka
Rolę Martina zagrał w filmie Paul Kalkbrenner, sztandarowa postać niemieckiej sceny electro. Swoją przygodę
z muzyką zaczynał do nauki gry na trąbce. Dzisiaj jest
DJ-em, który gości na największych festiwalach.
wybrane wątki z prelekcji
• film jako portret muzycznego Berlina, stolicy
muzyki klubowej • DJ Ickarus jako „szalony artysta”
wypalający się w akcie tworzenia • uzależnienie
– uwarunkowania psychologiczne i społeczne
materiały dydaktyczne
• godzina wychowawcza: Inspiracje dla twórczości!
• język polski, WOK: Bóg, ofiara, clown czy psychopata? Kim jest artysta?
pojęcia kluczowe
uzależnienie, artysta
temat i opis
Upośledzenie
Bezpretensjonalny obraz dojrzewania do samodzielności. Daniel to 34-latek z zespołem Downa,
który usiłuje udowodnić rodzinie i przyjaciołom, że
upośledzenie nie musi oznaczać braku niezależności.
Jak pomagać, by nie ograniczać?
nagroda
• 2009: Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San
Sebastián: Srebrna Muszla dla najlepszej aktorki
(Lola Dueñas) i najlepszego aktora (Pablo Pineda)
oraz Nagroda Światowego Katolickiego Stowarzyszenia Komunikacji Społecznej (SIGNIS)
wybrane wątki z prelekcji
• pojęcie stereotypu oraz ocenia funkcjonujących w opinii społecznej stereotypów • potrzeby i uniwersalność
dążeń osób z upośledzeniem umysłowym • estetyka
dokumentu
materiały dydaktyczne
• język polski: Wszyscy jesteśmy ludźmi – refleksje
wokół filmu „Ja też!” • godzina wychowawcza, WOS:
Ja też! Czego potrzebują ludzie?
pojęcia kluczowe
upośledzenie, stereotyp, estetyka dokumentu
1 Fanatyk
2
C.R.A.Z.Y.
3 Wymyk
7 Bejbi blues
8
Nietykalni
9 Zakazane owoce
reż. H. Bean, USA 2001, 98’
reż. J.M. Vallee, Kanada 2005, 125’
reż. G. Zgliński, Polska 2011, 85’
reż. K. Rosłaniec, Polska 2012, 98’
reż. O. Nakache, E. Toledano, Francja 2011, 112’
reż. D. Karukoski, Finlandia, Szwecja 2009, 102’
temat i opis
Ksenofobia
Młody chłopak żydowskiego pochodzenia nie akceptuje swojej tożsamości. Z czasem jego antysemityzm
przeradza się w chorobliwą nienawiść rasową i narodowościową. Jak walczyć z nietolerancją?
nagroda
• Festiwal Filmowy Sundance – Główna Nagroda Jury
– najlepszy dramat (2001)
wybrane wątki z prelekcji
• definicja ksenofobii • fanatyzm jako zjawisko
kulturowe • potrzeba identyfikacji jednostki z grupą
• przemoc wpisana w kulturę – jak kultura implikuje,
a jak blokuje wyrażanie przemocy?
materiały dydaktyczne
• język polski: Od poszukiwania własnej tożsamości
do samounicestwienia • wiedza o społeczeństwie:
Człowiek w społeczeństwie – lekcja powtórzeniowa
• dodatkowe materiały: Rozumienie czytanego
tekstu „O stereotypach narodowych”.
pojęcia kluczowe
dojrzewanie, poszukiwanie tożsamości, judaizm,
tolerancja, tożsamość, stereotyp, społeczeństwo
wielokulturowe
temat i opis
Homoseksualizm
Chłopak wychowywany w tradycyjnej rodzinie pewnego dnia wyznaje, że jest gejem. C.R.A.Z.Y. to film
opowiadający o próbie określenia siebie w świecie
pełnym stereotypów oraz o potrzebie akceptacji.
nagroda
• Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Toronto:
najlepszy pełnometrażowy film kanadyjski (2005)
wybrane wątki z prelekcji
• dojrzewanie psychiczne i emocjonalne • określanie
swojej tożsamości płciowej • stereotypy płci • rola
kultury w kształtowaniu charakteru i postawy głównego
bohatera (muzyka rockowej, idole, subkulturowa moda)
materiały dydaktyczne
• język polski: O bólu dorastania – problematyka
filmu J.M. Vallée „C.R.A.Z.Y.” • wiedza o kulturze:
Trudna młodość i trudne rodzicielstwo w filmie
J.M. Vallee „C.R.A.Z.Y.” • godzina wychowawcza:
„C.R.A.Z.Y.” Nie daj się zwariować.
pojęcia kluczowe
płeć kulturowa, tolerancja, rytuał, inicjacja
temat i opis
Wina i kara
Brutalny napad, którego ofiarą jest Jerzy, a niemym
świadkiem jego brat Albert, to początek historii
o winie i karze, wyrzutach sumienia i konsekwencjach decyzji, które podejmujemy. Realistyczny obraz
rodzinnych relacji, które zostają zburzone przez
tragedię i wzajemne oskarżenia.
nagroda
• 2011: Festiwal Polskich Filmów Fabularnych
w Gdyni – najlepszy scenariusz (Janusz Margański,
Grzegorz Zgliński); najlepszy debiut reżyserski lub
drugi film (Grzegorz Zgliński); najlepsza drugoplanowa rola kobieca (Gabriela Muskała)
wybrane wątki z prelekcji
• Wymyk jako uniwersalna opowieść o wyzwaniach
człowieczeństwa • kino psychologiczne • kultura
współczesna – Internet a banalizacja zła
materiały dydaktyczne
• język polski lub godzina wychowawcza: Co można,
a czego nie powinno się oceniać w kategoriach czarne – białe? • język polski: O „dochodzeniu do siebie”
pojęcia kluczowe
odpowiedzialność, zło moralne, poczucie winy
temat i opis
Odpowiedzialność
Natalia ma 17 lat, interesuje się modą i zostaje
matką. Razem ze swoim chłopakiem, Kubą, próbują
podołać nowym obowiązkom. Czy mimo młodego
wieku uda się im przyjąć odpowiedzialność za nowo
narodzone dziecko?
ciekawostka
Magda Berus, odtwórczyni roli Natalii, wygrała
casting, który producent filmu zorganizował wraz ze
stacją MTV.
wybrane wątki z prelekcji
• jaki styl życia prowadzą bohaterowie filmu? jak
postrzegają swoją sytuację życiową? • czym jest
dojrzałość i odpowiedzialność? na czym polega
związek uczuciowy? • aspekty formalne: czy film
może być blogiem?
materiały dydaktyczne
• wiedza o kulturze: Filmowy blog pokolenia nastolatków • lekcja wychowawcza: Filmowe spojrzenie
na rodzinę i pokolenie nastolatków, które wkracza
w dorosłe życie.
pojęcia kluczowe
związek uczuciowy, relacje międzyludzkie, rodzina,
odpowiedzialność
temat i opis
Niepełnosprawność
Phillipe jest bogatym arystokratą i mieszka w najdroższej dzielnicy Paryża. Jest całkowicie sparaliżowany i musi zatrudnić nowego pielęgniarza. Wybór
pada na Drissa, który właśnie wyszedł z więzienia
i stara się o zasiłek. Czy poruszanie się na wózku
musi oznaczać wykluczenie? Jak go uniknąć?
nagroda
• 2012: Cezar dla najlepszego aktora (Omar Sy)
wybrane wątki z prelekcji
• niepełnosprawność ruchowa a stwarzanie barier przez
społeczeństwo • co można zrobić, by usunąć bariery
z przestrzeni publicznej i ułatwić ludziom niepełnosprawnym łatwość życia i poruszania się? • charakterystyka porównawcza bohaterów
materiały dydaktyczne
• język polski: Kiedy spotykają się dwa różne światy
• wiedza o społeczeństwie: Ochrona praw ludzi
niepełnosprawnych • lekcja wychowawcza: Usprawnianie przestrzeni.
pojęcia kluczowe
niepełnosprawność, stereotyp, wykluczenie
temat i opis
Wkraczanie w dorosłość
Dwie nastolatki wychowane w zamkniętej, tradycyjnej społeczności na skandynawskiej prowincji, mimo
zakazu rodzin, postanawiają wyruszyć na podbój
„wielkiego świata”. Są ciekawe wszelkich nowości,
chcą spróbować „zakazanych owoców” dorosłego,
wielkomiejskiego życia. Wkroczenie w dorosłość
przyniesie im zarówno radość, jak i wiele rozczarowań.
nagroda
• Jussi 2010: najlepsza aktorka drugoplanowa
(Amanda Pilke), najlepszy reżyser (Dome Karukoski)
(nominacja)
wybrane wątki z prelekcji
• motyw zakazu i pokusy występujący w baśniach
• młodość w kulturze współczesnej: czas swobody,
beztroski, większe przyzwolenie na popełnianie błędów
• młodość a świat nakazów i zakazów • wkraczanie
w dorosłość a branie odpowiedzialności za swoje
postępowanie
materiały dydaktyczne
• język polski: Jak smakują „Zakazane owoce”?
pojęcia kluczowe
młodość, dorosłość, bunt, zakazany owoc
80
81
kino współczesne
o cyklu
Najlepsze i najbardziej wartościowe filmy ostatnich lat powstały przy użyciu minimalnych
nakładów finansowych i maksymalnych środków wyrazu. Ich mocną stroną nie jest
promocja, lecz ciekawe i niepowtarzalne ujęcie tematu oraz nowatorska realizacja.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Kino współczesne daje doskonałe możliwości realizacji
podstawy programowej z wielu przedmiotów. Przykładowo
– w celach kształcenia w pkt II podstawy programowej z języka
polskiego odnajdujemy: „uczeń prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, określa problematykę utworu”. Praktycznie każdy z filmów cyklu jest pomocny w realizacji
tych treści, tym bardziej że daje on przekrojowe spojrzenie na
kinematografię współczesną. W podstawie programowej wiedzy
o kulturze w pkt I „Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych
w nich informacji” czytamy: „analizuje film lub analizuje spektakl
teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu
właściwej dziedziny sztuki”. Można tu zaproponować film Bracia
Cykl Kino współczesne to zestaw filmów wyjątkowych pod względem estetycznym i artystycznym. Dzięki obejrzeniu zestawu
zarówno fabuł, jak i pełnometrażowych dokumentów, które
zaznaczyły swoją obecność na najlepszych festiwalach filmowych
w ostatnich latach, młody widz może zapoznać się z ambitnym
kinem niszowym i zyskać wiedzę o alternatywie dla wielkich superprodukcji. Będzie ona niezbędna do kształtowania świadomej
i krytycznej postawy wobec propozycji współczesnego kina. Filmy
Sławek Domański
polonista Zespołu Szkół Zawodowych
w Lublińcu, animator kultury, autor
scenariuszy i prelegent Nowych
Horyzontów Edukacji Filmowej
Karamazow funkcjonujący na przecięciu literatury, teatru i filmu.
Natomiast w pkt III „Analiza i interpretacja tekstów kultury” tejże
podstawy czytamy: „posługuje się pojęciami: kultura popularna,
ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura
w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych”. Tutaj filmy: Tlen
i Wyjście przez sklep z pamiątkami. Problemy współczesnego
świata znajdziemy w podstawach WOS (pkt V celów kształcenia
„Prawa człowieka”) i geografii (pkt II „Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata”).
Tutaj punktem wyjścia są filmy W lepszym świecie i Droga na
drugą stronę.
z tego cyklu pochodzą z różnych krajów i obszarów kulturowych,
dlatego pozwalają przyjąć różnorodne perspektywy patrzenia na
rzeczywistość. Cykl ten dzięki swojej przystępności adresowany
jest do wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Ma on
uświadomić im, że nie muszą bezkrytycznie godzić się na oglądanie tych filmów, które są w ofercie największych multipleksów,
lecz mogą, przeszukując repertuar kina, dokonywać wyborów
i w ten sposób kształtować własny gust.
1 W lepszym świecie
2 Jesteś Bogiem
3 Pożegnania
reż. S. Bier, Dania 2010, 113’
reż. L. Dawid, Polska 2012, 110’
reż. Y. Takita, Japonia 2008, 130’
temat i opis
Konflikt wartości
Christian po śmierci matki przeprowadza się z ojcem
do Danii. Elias przeżywa separację rodziców i częste
wyjazdy ojca do Afryki. Christian i Elias przekraczają
barierę oddzielającą dziecięcą niewinność od świadomości swoich czynów i konieczności ponoszenia
konsekwencji własnych decyzji.
nagroda
• 2011: Oscar – nagroda w kategorii najlepszy film
nieanglojęzyczny
wybrane wątki z prelekcji
• rola rodziców i instytucji rodziny w życiu dziecka
• wybory i postawy bohaterów filmowych • bariery
w komunikacji między bohaterami i relacje zachodzące między nimi • gatunek filmowy: dramat, dramat
psychologiczny
materiały dydaktyczne
• język polski: W imię miłości – analiza i interpretacja
filmu „W lepszym świecie” reż. Susanne Bier • wiedza
o kulturze, etyka: Oko za oko czy drugi policzek?
pojęcia kluczowe
rodzina, miłość, kara, zemsta, wybaczenie, symbol
jako środek wyrazu w filmie
temat i opis
Wyobcowanie, blokowiska i hip-hop
Historia trójki przyjaciół, którzy stworzyli zespół Paktofonika i których muzyka dotarła do tysięcy młodych
Polaków wychowanych pośród blokowisk. Znakomity
obraz czasów transformacji i pokolenia, które nie do
końca potrafiło się odnaleźć w nowej rzeczywistości.
nagroda
• 2012: Złote Kaczki (nagrody miesięcznika Film):
najlepszy film – Leszek Dawid, najlepszy aktor – Marcin
Kowalczyk, najlepszy scenariusz – Maciej Pisuk
wybrane wątki z prelekcji
• popularność hip-hopu w latach dziewięćdziesiątych • okres transformacji w Polsce – perspektywa
historyczna, polityczna i społeczna • dramat Magika
– wyobcowanie, próba dostosowania się do roli ojca
i męża, problemy psychiczne • przestrzeń w filmie
– blokowisko i Górny Śląśk
materiały dydaktyczne
• historia, wiedza o społeczeństwie: Okres transformacji w Polsce • język polski, wiedza o kulturze:
Manifesty pokoleniowe. Obraz pokolenia lat 90.
i popularności hip-hopu.
pojęcia kluczowe
hip-hop, pokolenia, transformacja, wyobcowanie,
blokowisko, przestrzeń
temat i opis
Pożegnanie ze światem
Daigo traci posadę wiolonczelisty w tokijskiej orkiestrze i powraca w rodzinne strony. Odpowiada na
ofertę pracy, lecz wkrótce dowiaduje się, że wbrew
wcześniejszym oczekiwaniom, jego nowe zajęcie nie
będzie etatem w biurze podróży…
nagroda
• 2009: Oscary – nagroda w kategorii najlepszy film
nieanglojęzyczny
wybrane wątki z prelekcji
• poszukiwanie własnej tożsamości • wpływ
wydarzeń z dzieciństwa na dalsze życie • potrzeba
bliskości (zarówno w obliczu śmierci ukochanej
osoby, jak i w życiu codziennym) • kultura japońska
– japońskie ceremonie pogrzebowe (piękne, powolne gesty podkreślające godność jednostki) • muzyka
jako sposób wyrażania emocji
materiały dydaktyczne
• język polski: Podróż w kierunku samoświadomości
i akceptacji nieuchronności końca.
pojęcia kluczowe
śmierć – życie, ceremonia, rytuał, tabu, muzyka,
samoświadomość, bliskość, godność
82
83
4
Zero
5 Tlen
6 Wyjście przez sklep z pamiątkami
reż. P. Borowski, Polska 2009, 110’
reż. I. Wyrypajew, Rosja 2009, 75’
reż. Banksy, USA, W. Brytania 2010, 87’
temat i opis
Samotność w metropolii
Historia, w której przecinają się drogi wielu osób,
a każda ich decyzja będzie miała konsekwencje nie
tylko dla nich samych. Reżyser, wykorzystując popularne wzorce narracyjne, opowiada o przypadkowości
ludzkiego losu i braku szczęścia. Otrzeźwiające
spojrzenie z góry na zagubionych i samotnych
w kilkumilionowym mieście bohaterów.
nagroda
• 2010: MFF Filmfest w Waszyngtonie, nagroda
główna
wybrane wątki z prelekcji
• literatura i film – wspólne środki wyrazu • narracja
subiektywna i obiektywna • konstrukcja filmu • czas
i przestrzeń w filmie
materiały dydaktyczne
• język polski: Narracja behawioralna w literaturze
i filmie – „Proszę państwa do gazu” Tadeusza
Borowskiego i „Zero” w reż. Pawła Borowskiego
(2009) • wiedza o kulturze: Czym jest postprodukcja
w procesie pracy nad filmem?
pojęcia kluczowe
narracja, filmowe środki wyrazu, czas w filmie,
przestrzeń w filmie
temat i opis
Każdy potrzebuje tlenu
Filmowa wersja sztuki Iwana Wyrypajewa, jednego
z najpopularniejszych rosyjskich dramaturgów współczesnych. Film bawiący się estetyką, bliższy formalnie
teledyskowi niż filmowi fabularnemu, częściowo
animowany, stylizowany na interaktywną stronę internetową, a w warstwie treściowej silnie metafizyczny.
nagroda
• 9. MFF T-Mobile Nowe Horyzonty – nagroda
publiczności
wybrane wątki z prelekcji
• postmodernizm w kinie • gra z konwencją • filmowe i teatralne środki wyrazu • filmowa adaptacja
dramatu
materiały dydaktyczne
• język polski: Wszystko na świecie dzieje się
z powodu dwóch rzeczy: szaleńczej miłości i braku
powietrza • wiedza o kulturze: Sztuka odkrywa
przed ludźmi ich wewnętrzny świat – czyli jak
przejrzeć reżysera.
pojęcia kluczowe
postomodernizm, adaptacja filmowa, gra
z konwencją
temat i opis
Granice współczesnej sztuki
Dokumentalna prowokacja Banksy’ego – jednej
z najważniejszych postaci street artu, a jednocześnie
artysty, o którym nic nie wiadomo na pewno. Film
nie rozjaśni tej tajemnicy, nie ma też takich aspiracji.
Jest za to ironicznym komentarzem dotyczącym
współczesnej sztuki i sposobu jej promocji.
nagroda
• 2011: nominacja do Oscara w kategorii najlepszy
pełnometrażowy film dokumentalny
wybrane wątki z prelekcji
• formy ekspresji artystycznej o wymowie społecznej
• pojęcie subkultury w kontekście interpretowanych
dzieł street artu • elementy gry konwencją
materiały dydaktyczne
• język polski: Po co komu fałszywy dokument?
O grze konwencją dokumentu w filmie „Wyjście
przed sklep z pamiątkami” • wiedza o kulturze:
Banksy i inni, czyli o sztuce ulicy (street art).
pojęcia kluczowe
mockument, fałszywy dokument, film dokumentalny, kultura niezależna, subkultura, street art,
graffiti
7 Droga na drugą stronę
8 Bracia Karamazow
9
Avé
reż. A. Damian, Polska, Rumunia 2011, 72’
reż. P. Zelenka, Czechy, Polska 2008, 110’
reż. K. Bojanov, Bułgaria 2011, 88’
temat i opis
Kafka w XXI wieku
Oparta na faktach, niezwykła pod względem wizualnym, pełnometrażowa animacja rekonstruująca
historię niesłusznie skazanego obywatela Rumunii,
który w krakowskim wiezieniu rozpoczął protest głodowy. Film pokazuje świat, w którym role społeczne
i procedury są w stanie zastąpić człowieczeństwo.
nagroda
• 2012: Gdańsk Doc Film Festival – nagroda główna
Brama Wolności
wybrane wątki z prelekcji
• film jako źródła wiedzy o współczesnym
świecie • emigranci – problem współczesnego
świata • problem nietolerancji wobec cudzoziemców i ich dyskryminacja • instytucje i organizacje
stojące na straży praw człowieka
materiały dydaktyczne
• wiedza o społeczeństwie, godzina wychowawcza:
Sprawa Crulica, czyli o cudzoziemcach w Polsce.
pojęcia kluczowe
cudzoziemiec, ksenofobia, stereotyp, dyskryminacja
temat i opis
Nietypowa adaptacja
Akcja filmu toczy się równolegle na dwóch płaszczyznach: festiwalu teatralnego, na który przybywa grupa praskich aktorów i wewnątrz świata przedstawionego adaptacji Braci Karamazow. Niezwykle udane
i wyważone połączenie czeskiego poczucia humoru
z powagą i głębią powieści Fiodora Dostojewskiego.
nagroda
• 2008: Nagroda FIPRESCI dla Petra Zelenki
wybrane wątki z prelekcji
• adaptacja filmowa • znaczenia metaforyczne wpisane w świat przedstawiony w filmie • postawy moralne
bohaterów • film w kontekście filozoficznym
materiały dydaktyczne
• język polski: „Chodzi o zbliżenie sztuki do normalnego życia..”, czyli o przedstawieniu, które przestaje
być li tylko fikcją... • język polski: Człowiek – widz
w teatrze i aktor w życiu • etyka: Skąd pochodzi zło?
pojęcia kluczowe
teatr w teatrze, teatrum mundi, groteska, zło fizyczne, zło moralne, ateizm
temat i opis
W drodze
Kamen wyrusza w podróż autostopem z Sofii na północ.
Jedzie do Ruse na pogrzeb swojego przyjaciela-samobójcy.
W drodze spotyka tajemniczą Avé, która zmierza w podobnym kierunku. Na każdym etapie podróży dziewczyna
wymyśla nową tożsamość dla siebie i swojego towarzysza.
nagroda
• 2011: Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Filmowym w Sarajewie
wybrane wątki z prelekcji
• kino drogi – wyznaczniki gatunku • złamanie konwencji
kina drogi – kontemplacja zamiast przygody • inicjacja bohaterów, obrzędy przejścia • krajobraz jako bohater filmu
materiały dydaktyczne
• język polski, wiedza o kulturze: Droga jako
metafora ludzkiego życia. Analiza motywu wędrówki
na podstawie filmu „Avé” i innych tekstów kultury
• wiedza o kulturze: Inicjacja bohaterów filmu „Avé”
jako realizacja obrzędu przejścia.
pojęcia kluczowe
kino drogi, konwencja, metafora, przemiana, inicjacja, wyobcowanie
historia kina
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Historia kina to przede wszystkim propozycja dla klas
humanistycznych, uczniów o głębszych zainteresowaniach,
gotowych poszerzać swoje horyzonty, ambitnych. Polonista
znajdzie tu filmy reżyserów wymienionych w podstawie programowej (poziom rozszerzony), a nauczyciel wiedzy o kulturze
materiał do realizowania swojego programu. Cykl pozwala
uczniom poznać cechy ekspresjonizmu, wprowadza w świat
filmowej awangardy, co stanowi dopełnienie programu zarówno
języka polskiego (język polski, podstawa programowa II.2.1,2),
jak i WOK (podstawa programowa WOK I; III.1.1-5). Obecne są tu
przykłady kina autorskiego (filmy Chaplina, Truffauta czy Fel-
Jolanta Manthey
polonistka w I LO Gdańsku,
współautorka programu
nauczania i podręcznika dla szkół
ponadgimnazjalnych
liniego) i dzieła kultury popularnej (tak różne, jak Sin City i Pół
żartem, pół serio) (język polski p.p.II,3.4; podstawa programowa
WOK I; III.2.6), co daje możliwość poznawania różnych funkcji
sztuki i merytorycznej dyskusji na temat jej wartościowania
(podstawa programowa WOK I; III.1.1-5). Walorem cyklu jest
zróżnicowanie gatunkowe – znajdziemy tu przykłady dramatu,
komedii, musicalu. Wiele filmów cyklu będzie także inspiracją do
dyskusji nie tylko na temat sztuki – reprezentujące francuską
Nową Falę 400 batów na temat rodziny, szkoły, dorastania;
Hair – przyjaźni, odpowiedzialności, konfliktów wartości (język
polski p.p.II.4.2).
84
85
o cyklu
Wykłady z historii kina, ilustrowane przykładami najważniejszych filmów w dziejach
kinematografii, stanowią obowiązkowy punkt programu edukacji filmowej. Teoria filmu,
początki kinematografii i rozwój języka filmowego to niezbędne elementy wiedzy ogólnej.
Cykl ma charakter zbliżony do praktyk akademickich. Najważniejszym elementem spotkań są wykłady, które omawiają okoliczności
narodzin kina, pokazują pierwsze próby pracy z kamerą oraz kierunki,
w których rozwijała się kinematografia w późniejszych latach. Przybliżają również najważniejsze założenia szkół filmowych oraz wskazują wpływ największych nurtów artystycznych na sztukę filmową.
Jest to cykl wymagający od uczniów szczególnej uwagi i zaangażowania. Skierowany jest do tych, którzy chcą zgłębić historię X Muzy,
1 Zestaw krótkometrażowych
filmów niemych
łączny czas: 60’
temat i opis
1895–1905: narodziny kina
Data pierwszego pokazu filmowego – 28.12.1895 r.
– jest zwieńczeniem wieloletnich poszukiwań zmierzających do stworzenia techniki, która realistycznie
kopiowałaby naturę w ruchu. Wynalazek braci Lumière
jest jednym z wielu podobnych urządzeń, które miały
na celu uzyskanie tego efektu.
ciekawostka
W wielu polskich kinach co roku odbywają się przeglądy kina niemego. Projekcjom towarzyszą wówczas współczesne aranżacje muzyczne wykonywane
na żywo (np. Święto Kina Niemego w Warszawie
i Wrocławiu, Festiwal Filmu Niemego w Krakowie).
wybrane wątki z prelekcji
• prehistoria kina, czyli pierwsze spotkanie
człowieka ze złudzeniem ruchu • laterna magica
i camera obscura jako prototypy kamery i projektora
• dokonania braci Lumière • kino atrakcji i pierwsze
filmy fabularne • kino braci Lumière i kino Georges’a Mélièsa – między realizmem a kreacją
pojęcia kluczowe
prehistoria kina, kino jako wynalazek, kino atrakcji,
pierwsze filmy fabularne
poszukać w kinie współczesnym odniesień do początków sztuki
filmowej oraz zapoznać się z przemianami i momentami dla kina
przełomowymi. Z powodu mnogości informacji zawartych w części
wykładowej, prelekcje mają wymiar dwóch godzin lekcyjnych.
uwaga
Zajęcia podzielone są na dwie części: wykład uzupełniony
o bogate przykłady filmowe (około 90 minut) + projekcja
filmu (czas podany w tabeli).
2 Gorączka złota
3 Mocny człowiek
reż. Ch. Chaplin, USA 1925, 72’
reż. H. Szaro, Polska 1929
temat i opis
1905–1929: kino nieme – złota era komedii
Rok 1898. Na Alaskę ściągają poszukiwacze złota.
Wśród nich Charlie – kolejny śmiałek owładnięty
tytułową gorączką złota. Niespodziewana burza
śnieżna powoduje, że Charlie spotyka Czarnego
Larsena i Wielkiego Jima McKaya. Kiedy Larsen,
w wyniku losowania, zostaje wysłany w celu zdobycia żywności, w chacie pozostają Jim, Charlie oraz…
przemożny głód.
ciekawostka
Film uznawany za jeden z najwybitniejszych filmów
wszech czasów, a w USA ogłoszony częścią dziedzictwa kulturowego.
wybrane wątki z prelekcji
• pierwsze studia filmowe i patenty filmowe Thomasa
Edisona • system pięciu wielkich wytwórni – produkcja, dystrybucja, właściciele kin • rozkwit filmowego
komizmu (jego podstawę stanowiła ludowa burleska,
cyrk, małe kabarety), slapstick • gwiazdy komedii
amerykańskiej: Mack Sennett, Charles Chaplin, Buster
Keaton
pojęcia kluczowe
narodziny Hollywood, slapstick, dojrzała komedia niema
temat i opis
1905–1929: kino nieme w Europie
Adaptacja dramatu Stanisława Przybyszewskiego.
Henryk Bielecki, dziennikarz i początkujący pisarz,
owładnięty jest obsesyjnym marzeniem o sławie
i bogactwie. W umyśle pogrążonego w szaleństwie
i megalomaństwie Henryka kiełkuje zbrodniczy
plan. Zamorduje on swojego przyjaciela – cenionego
pisarza – i ukradnie jego rękopisy.
ciekawostka
Współczesną aranżację muzyczną do filmu stworzyło
Maleńczuk Tuta Rutkowski Super Trio.
wybrane wątki z prelekcji
• film przed I wojną światową: film d’art i włoski
monumentalizm • Niemcy: ekspresjonizm (przetwarzanie, deformowanie rzeczywistości, maksymalnie
przerysowany efekt artystyczny) i Kammerspiel (styl
kameralny, realizm, język filmu w służbie interpretacji rzeczywistości) • kino najważniejszą ze sztuk
– film w ZSRR: rola montażu • przełom dźwiękowy
– szansa czy zagrożenie?
pojęcia kluczowe
ekspresjonizm niemiecki, szkoła montażu, przełom
dźwiękowy
4 Pół żartem, pół serio
5 Przygoda
6 400 batów
reż. B. Wilder, USA 1959, 120’
reż. M. Antonioni, Francja, Włochy 1960, 143’
reż. F. Truffaut, Francja 1959, 93’
temat i opis
1930–1960: kino klasyczne – Hollywood
Uciekając przed gangsterami, bezrobotni muzycy
Jerry i Joe przebierają się za kobiety i trafiają do
damskiego zespołu jazzowego. Ich zainteresowanie
wzbudza piękna, grająca na ukulele, wokalistka
Sugar Kane Kowalczyk. Czy mężczyźni zdołają
uciec mafii i jak ich przebranie wpłynie na kontakty
męsko-damskie? Doskonała komedia pomyłek.
nagroda
• 1960: pięć nominacji i Oscar za najlepsze kostiumy
wybrane wątki z prelekcji
• kryzys, New Deal i Kodeks Haysa • amerykańskie
kino klasyczne: widz masowy, konwencje • rozkwit
kina gatunków: western, komedia, film muzyczny,
film gangsterski • styl zerowy: klasyczny model
opowiadania, narracja obiektywna • Sokół maltański
i Obywatel Kane – dzieła geniuszu • lata 50. – koniec „złotych lat Hollywood”
pojęcia kluczowe
amerykańskie kino klasyczne, styl zerowy, system
studyjny, kino gatunków
temat i opis
1930–1960: kino klasyczne – Europa
Anna i jej przyjaciółka Claudia zostają zaproszone
na przejażdżkę jachtem. Gdy statek przybija do
opustoszałej wyspy, Anna znika bez śladu. Nikt nie
jest w stanie wyjaśnić, gdzie kobieta przebywa ani co
się z nią stało. Gdzie jest Anna? – pytali krytycy i recenzenci podczas festiwalu w Cannes w 1960 roku,
kiedy Antonioni po raz pierwszy zaprezentował
Przygodę.
nagroda
• 1960: Cannes – Nagroda Specjalna Jury
wybrane wątki z prelekcji
• rozwój szkół narodowych w trakcie II wojny światowej,
odcięcie rynków europejskich od Hollywood • europejski
film artystyczny i epoka wielkich autorów: Nowa Fala,
Ingmar Bergman, Michelangelo Antonioni, Federico
Fellini, polska szkoła filmowa • kino autorskie w refleksji
teoretycznej • przeciwwaga dla schematyzmu kina
gatunkowego
pojęcia kluczowe
formuła europejskiego filmu artystycznego, pierwsze
pokolenie mistrzów, autor w filmie
temat i opis
1960–1968: Nowa Fala zalewa kino
Trzynastoletni Antoine czuje się niezrozumiany przez
otoczenie. Rodzice nie poświęcają mu uwagi i nie rozumieją jego problemów. Na dodatek nie znajduje też
zrozumienia w szkole. Jego największym marzeniem
jest ucieczka od rzeczywistości, która go otacza.
nagroda
• 1959: Złota Palma za reżyserię na festiwalu w Cannes
wybrane wątki z prelekcji
• neorealizm włoski – sprzeciw wobec faszyzmu
(Rzym, miasto otwarte, reż. R. Rossellini): rozliczenia
wojenne i problemy społeczne • bunt przeciwko ograniczeniom „starego kina”: aspekt techniczny (lekkie
kamery, stuprocentowa rejestracja dźwięku oraz światłoczułe taśmy); aspekt psychospołeczny (estetyka
łamiąca zasady kina klasycznego, nowe zmieniające
się normy etyczne, tempo życia) • filmy naznaczone
piętnem jednej osobowości i jej oryginalnego stylu
– narodziny współczesnego kina autorskiego
pojęcia kluczowe
neorealizm, Nowa Fala we Francji i w Anglii, narodziny kina współczesnego
7 Zestaw filmów krótkometra żowych
8
Hair
9 Sin City
reż. M. Forman, USA, RFN 1979, 121’
reż. R. Rodriguez, F. Miller, Q. Tarantino, USA 2005, 124’
temat i opis
Kino lat siedemdziesiątych
Claude Bukowski, tuż przed powołaniem do służby
wojskowej w Wietnamie, przybywa na dwa dni
do Nowego Jorku. W Central Parku poznaje grupę
hippisów. Zakochuje się w bogatej dziewczynie
i za wszelką cenę stara się z nią spotkać, nim wstąpi
do wojska.
nagroda
• 1980: nominacja do Złotego Globu i Cezara
wybrane wątki z prelekcji
• kino kontrkultury w USA: sprzeciw wobec
politycznego konserwatyzmu, konsumpcjonizmu,
kultury masowej, amerykańskiej mocarstwowości, pogłębiających się różnic społecznych, wojny
w Wietnamie • protesty studentów i społeczności
afroamerykańskiej, ruchy feministyczne, wolność,
nonkonformizm, antykonsumpcjonizm • Nowe
Hollywood: F.F. Coppola, S. Spielberg, G. Lucas,
M. Scorsese, B. De Palma
pojęcia kluczowe
kontrkultura i jej dzieci, kino polityczne, Nowe
Hollywood, gatunki i autorzy
temat i opis
Kino i technologia
Film opowiada historię pięciu mężczyzn, bohaterów
cyklu komiksów Franka Millera. Akcja dzieje się
w Basin City, mieście lepiej znanym jako Miasto
Grzechu, będącym siedliskiem prostytutek, przestępców i skorumpowanych obrońców prawa.
nagroda
• 2005: nominacja do Złotej Palmy
wybrane wątki z prelekcji
• rozwój telewizji i jej wpływ na zmiany w kinie • Kino
Nowej Przygody – ożywienie i odnowienie filmu przygodowego, wysokobudżetowe widowiska, widz masowy,
przyciągnięcie do kin widzów mimo rosnącej popularności telewizji • blockbuster dzisiaj – geneza terminu,
znaczenie box office’u, duże studia filmowe i dystrybucja,
strategia marketingowa • rozwój technologii: efekty
specjalne, kino cyfrowe, kino 3D, 4D, 5D, VOD • widz we
współczesnym kinie
pojęcia kluczowe
wpływ telewizji, kino nowej przygody, współczesne
blockbustery, efekty specjalne, kino cyfrowe, demokratyzacja kultury filmowej
łączny czas: 60’
temat i opis
Awangarda
O początkach filmowej awangardy mówimy w kontekście działań artystycznych w latach 20. XX wieku.
Awangarda filmowa to głównie zabawa z montażem
oraz badanie możliwości ekspresyjnych kina.
ciekawostka
Jednym z najwcześniejszych i najważniejszych
filmów awangardowych jest Balet mechaniczny Fernanda Légera z 1924 roku. Otwiera go mechaniczna
animacja, nawiązująca do stworzonej przez Chaplina
postaci trampa, która sugeruje temat całego filmu
– porównanie człowieka do maszyny.
wybrane wątki z prelekcji
• awangarda francuska: impresjonizm, czyste
kino – dadaizm, surrealizm • awangarda radziecka
– film dokumentalny i film fabularny stylizowany na
komedię lub sensację • awangarda niemiecka – plastyka filmowa (animacja) • związki kina transgresji
z filmem eksperymentalnym
pojęcia kluczowe
kino abstrakcyjne, dadaizm, surrealizm, okres
klasyczny i współczesne nawiązania
86
87
analiza filmu
o cyklu
Analityczny i krytyczny odbiór filmów jest umiejętnością, która służy nie tylko edukacji
filmowej. Jest również podstawą świadomego istnienia w kulturze. Zdolność odczytywania
jej elementów pozwala bowiem na pełniejsze zrozumienie otaczającej nas rzeczywistości.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Analiza filmu to cykl przeznaczony dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, który można połączyć z treściami podstawy programowej
z języka polskiego i wiedzy o kulturze. W celach kształcenia w pkt II
podstawy programowej z języka polskiego odnajdujemy: „II. Analiza
i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje
wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany (...);
odczytuje rozmaite sensy dzieła; dokonuje interpretacji porównawczej”. Podstawa programowa z wiedzy o kulturze treści te określa
w pkt I celów kształcenia: „Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie
zawartych w nich informacji. Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem specyfiki
medium, w którym są przekazywane” i „III: Analiza i interpretacja
tekstów kultury. Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej
Zajęcia zaczynają się – odmiennie niż w przypadku pozostałych
cykli – od projekcji. Po niej widzowie biorą udział w wykładzie, ilustrowanym prezentacją multimedialną, dzięki któremu dowiadują
się, w jaki sposób można interpretować obejrzany przed chwilą
film oraz jakich narzędzi warto używać do analizy tekstów kultury.
Zaproponowane tematy z powodzeniem znajdą zastosowanie
podczas omawiania innych filmów, ale również dzieł literackich,
malarskich czy sztuk teatralnych. Cykl wymaga od uczniów uwagi
Anna Równy
nauczycielka języka polskiego
i WOK w I LO im. Mikołaja Kopernika
w Radomiu, konsultantka metodyczna,
edukatorka filmowa i medialna,
autorka publikacji i scenariuszy
jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i interpretuje teksty
kultury – potoczne praktyki kultury, a także dzieła sztuki”. Wśród
dziewięciu filmów odnajdujemy różne gatunki i przykłady cennych
osiągnięć kinematografii europejskiej i amerykańskiej ostatniej
dekady naszego wieku.
W trakcie prelekcji, które w przypadku tego cyklu wyjątkowo
odbywają się po projekcjach filmu, poruszane są tematy związane
z analizą filmowych środków wyrazu, wprowadzaniem pojęć z pogranicza filmu i literatury, takich jak: ikona, mit, kompozycja, kontekst, adaptacja. Uczeń, który zapozna się z filmami tego cyklu i ich
problematyką, z pewnością stanie się świadomym odbiorcą dzieł
filmowych, a wiedza i umiejętności zdobyte w trakcie rocznego projektu, przełożą się również na analizowanie innych tekstów kultury,
takich jak: malarstwo, fotografia, rzeźba, architektura, muzyka.
i zaangażowania. Prezentowane filmy są bardzo atrakcyjne dla
młodych widzów, jednak tylko uważne ich oglądanie gwarantuje
późniejsze odczytanie treści zawartych zarówno w fabule, jak
i w formie. Wiedza zdobyta na tych zajęciach pozwala w sposób
bardziej świadomy uczestniczyć w kolejnych seansach filmowych.
uwaga
Analiza filmów odbywać się będzie po projekcjach filmowych!
Kolejność filmów w cyklu może ulec zmianie.
1 Powrót
2 Labirynt Fauna
3 Motyl i skafander
reż. A. Zwiagincew, Rosja 2003, 105’
reż. G. del Toro, Hiszpania, Meksyk, USA 2006, 112’
reż. J. Schnabel, Francja, USA 2007, 112’
temat i opis
Symbol
Przypowieść o rodzinie, trudnym dojrzewaniu do
ojcostwa i synostwa oraz o wchodzeniu w dorosłość.
Bogata symbolika biblijna i antyczna obecna na
poziomie treści i formy.
nagroda
• 2003: Europejska Nagroda Filmowa – europejskie
odkrycie roku
wybrane wątki z prelekcji
• na czym polega analizowanie i interpretowanie filmu? • konwencja filmu drogi • kolorystyka, znaczenie koloru w filmie • symbolika Wielkiego Tygodnia,
symbolika liczb, symbole biblijne • współczesna
postkomunistyczna Rosja • odwołania do malarstwa
• rites de passages • znaczenie zakończenia filmu:
rola fotografii • skrzynka jako McGuffin
pojęcia kluczowe
analiza, interpretacja, symbol, Biblia, rites de passages,
McGuffin
temat i opis
Mit
Rok 1944, po zakończeniu wojny domowej Hiszpania
pozostaje pod autorytarnymi rządami frankistów.
Mała Ofelia przenosi się wraz z ciężarną matką
i sadystycznym ojczymem, kapitanem Vidalem, do
ukrytego w lesie wojskowego posterunku. Pewnego
dnia osamotniona Ofelia odkrywa tajemniczy labirynt, w którym spotyka Fauna.
nagroda
• 2007: Oscar (najlepsza charakteryzacja, najlepsza
scenografia, najlepsze zdjęcia)
wybrane wątki z prelekcji
• symbolika: spojrzenie, wzrok, percepcja • ustalenie
perspektywy narracyjnej • bajka o róży: motyw
matczynego łona, narodzin, nowego życia, klucz kolorystyczny, relacja między dwoma światami, montaż
roletkowy, dążenie do nieśmiertelności • labirynt
jako figura rytuału przejścia, inicjacji, dorastania,
wyboru • interpretacja historyczna
pojęcia kluczowe
mit, symbol, narracja, baśń, labirynt, inicjacja,
faszyzm
temat i opis
Perspektywa widzenia
Film przedstawia życie francuskiego dziennikarza,
redaktora naczelnego Elle, Jeana-Dominique’a Bauby’ego po udarze mózgu. Choroba powoduje
u mężczyzny paraliż niemal wszystkich mięśni
i niezdolność poruszania się. Jedynym sposobem,
w jaki może kontaktować się z otoczeniem, jest
mruganie powieką.
nagroda
• 2007: Złota Palma (najlepsza reżyseria)
wybrane wątki z prelekcji
• analiza czołówki: zdjęcia rentgenowskie w kontekście całego filmu • kamera oddająca punkt widzenia
bohatera, zaburzenia optyki • mit artysty • znaczenie
pracy operatora – świat z perspektywy sparaliżowanego bohatera • czy widzimy tylko to, co wiemy?
czy wiemy tylko to, co potrafimy dostrzec? • punkt
widzenia – identyfikacja z bohaterem • figura hrabiego
Monte Christo
pojęcia kluczowe
perspektywa widzenia, operator, optyka, identyfikacja z bohaterem, Monte Christo
88
89
4 Gran Torino
5
Control
6 Walc z Baszirem
reż. C. Eastwood, Australia, USA 2008, 116’
reż. A. Corbijn, USA, Japonia, W. Brytania, Australia 2007, 121’
temat i opis
Bohater-ikona
Walt Kowalski nie lubi obcych i otwarcie wyraża się
z pogardą o innych. Pod maską tetryka kryje się jednak uczciwy i porządny człowiek, kierujący się własnym sumieniem i zasadami pozornie niepasującymi
do współczesnej mentalności Amerykanów. Jak Walt
odnajdzie się w relacji z Thao – młodym chłopakiem
pochodzącym z imigranckiej rodziny?
nagroda
• 2010: Cezar dla najlepszego filmu zagranicznego
wybrane wątki z prelekcji
• konstrukcja ekranowego bohatera • Bezimienny
– Harry Callahan – Walt Kowalski • spaghetti
western, dramat policyjny • patriarchat • analiza
postaci Walta Kowalskiego: weteran wojny w Korei,
relacja z rodziną, ksenofobia, Gran Torino, symbolika
męskiej tożsamości, asymilacja i alienacja, przemiana Waltera
pojęcia kluczowe
bohater, konstrukcja, patriarchat, ksenofobia, tożsamość, asymilacja i alienacja
temat i opis
Demitologizacja ikony
Film opowiada o życiu Iana Curtisa, wokalisty
legendarnej grupy post punk rockowej Joy Division.
Wokalista rozdarty między życiem rodzinnym, karierą muzyczną, a miłością do innej kobiety popełnił
samobójstwo w wieku 23 lat, w przeddzień pierwszej
trasy koncertowej po Stanach Zjednoczonych. Joy
Division zmieniło oblicze muzyki rockowej.
nagroda
• 2007: Złota Kamera (wyróżnienie specjalne)
na festiwalu w Cannes
wybrane wątki z prelekcji
• filmy biograficzne o muzykach • sylwetka twórcza
reżysera • punk rock w latach siedemdziesiątych
• teledysk: emocje, historia, estetyka • format
szerokoekranowy, powierzchnia kadru, kompozycja,
przestrzeń, symetria • relacje przestrzenne, relacje
między bohaterami • kompozycja – podziały • symbolika, światło, montaż
pojęcia kluczowe
teledysk, format, kadr, kompozycja, przestrzeń,
symetria, symbolika, światło, montaż
reż. A. Folman, Australia, Belgia, Finlandia, Francja,
Niemcy, Szwajcaria, USA, Izrael 2008, 90’
7 Erratum
8 Poważny człowiek
9 Tulpan
reż. M. Lechki, Polska 2010, 90’
reż. E. i J. Coen, USA, W. Brytania, Francja 2009, 105’
temat i opis
Terapia w kinie
Michał przy okazji służbowych obowiązków jedzie
do rodzinnego miasta. Niefortunny splot wypadków
sprawia, że musi pozostać tu dłużej. Czy w zapomnianych miejscach i ludziach odnajdzie smak dzieciństwa i młodości? Czy odbuduje relacje z ojcem?
nagroda
• 2010: Złote Lwy na festiwalu w Gdyni – najlepszy
debiut reżyserski
wybrane wątki z prelekcji
• film psychologiczny • relacje z bliskimi – wykorzystanie języka filmu • świadome znaczeniotwórcze
stosowanie głębi ostrości • świadome kadrowanie
wbrew powszechnie przyjętym zasadom • fotograficzna fragmentaryzacja świata – jako znak rozpadu
• przestrzeń jako nośnik informacji na temat relacji
między bliskimi • wzburzona woda – leitmotiv
pojęcia kluczowe
film psychologiczny, język filmu, głębia ostrości,
kadrowanie, fragmentaryzacja, przestrzeń, leitmotiv
temat i opis
W poszukiwaniu znaczeń
Czarna komedia opowiadająca o losach zwykłego
człowieka, który usiłuje odzyskać równowagę
w życiu. Larry stara się podchodzić do rzeczywistości
w sposób racjonalny, jednak wszystko, co go spotyka, przywołuje na myśl historię biblijnego Hioba.
Czy Larry’emu uda się zrozumieć i wyjaśnić sytuacje,
w które został uwikłany?
nagroda
• 2010: Oscar – nominacja (najlepszy film i najlepszy
scenariusz oryginalny)
wybrane wątki z prelekcji
• analiza prologu: historia dybuka – fundamentalny
brak pewności • niepewność: paradoks kota Schrödingera, szantaż z łapówką, rozmowa z Clive’em
o konsekwencji działań, rozwód, anonimowe donosy,
granica posesji, puste konto bankowe, „zaakceptuj
tajemnicę” • racjonalizm, nauka • nawiązania do biblijnego motywu Hioba
pojęcia kluczowe
racjonalizm, nauka, niepewność, dybuk, Hiob, kot
Schrödingera
reż. S. Dworcewoj, Niemcy, Kazachstan, Polska,
Rosja, Szwajcaria 2008, 100’
temat i opis
Innowacja formy
Połączenie animacji i formuły dokumentalnej. Bohater filmu – Arie próbuje przypomnieć sobie swoje
traumatyczne przeżycia związane z wojną w Libanie.
Opowiada je staremu przyjacielowi z jednostki. Czym
jest tytułowy walc z Baszirem? Czy bohaterowi uda
się usystematyzować wspomnienia?
nagroda
• 2009 Cezar: najlepszy film zagraniczny
wybrane wątki z prelekcji
• śledztwo i amnezja • historia wojny libańskiej
i historia prywatna reżysera • film dokumentalny
a film animowany • charakter komiksowy • forma
telewizyjna • jak działa nasza pamięć? – próba zrozumienia siebie (halucynacje, dynamika, wybiórczość
pamięci) • czy poetyka obrazu wojennego ma swoje
ikony? • nierealność wojny – gra komputerowa,
zabawa w destrukcję • interpretacja tytułu
pojęcia kluczowe
animacja, dokument, Liban, komiks, ikona
temat i opis
Obserwacja codzienności
Baczna obserwacja pozornie prostego świata kazachskich stepów odkrywająca jego sens i piękno. Asa po
zakończeniu służby wojskowej wraca na swoje ojczyste
stepy. Marzy o stabilizacji – pracy pasterza i własnej
jurcie. Do pełni szczęścia brakuje mu tylko żony.
nagroda
• 2008: Cannes (MFF) – Nagroda Główna sekcji „Un
Certain Regard”
wybrane wątki z prelekcji
• sylwetka twórcza reżysera oraz autorki zdjęć – Jolanty
Dylewskiej • treść: bohater (identyfikacja), historia, miejsce i czas akcji, bohaterowie – cele i konflikty, motywacje,
punkty inicjujące, punkty zwrotne • forma: wielkość planu
i praca kamery, kadrowanie, wykorzystanie przestrzeni
pozakadrowej, kostium, scenografia, przestrzeń otwarta,
przestrzeń zamknięta, format, czas – długość ujęcia
pojęcia kluczowe
operator, treść, forma, identyfikacja, miejsce i czas
akcji, plan filmowy, praca kamery, kadrowanie,
kostium, scenografia
filmowe arcydzieła
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Cykl Filmowe arcydzieła jest idealnym uzupełnieniem planu
dydaktycznego w klasach humanistycznych. Wśród proponowanych tu filmów są dzieła twórców wymienionych w podstawie
programowej, która zakłada wprowadzanie ucznia w świat kultury
współczesnej, przygotowanie go do jej świadomego odbioru
(język polski, podstawa programowa II.1,2.). Trudno wskazać najciekawsze filmy tego cyklu – Obywatel Kane to nie tylko kamień
milowy w rozwoju sztuki filmowej, ale również świetny punkt
wyjścia do rozważań na temat roli mediów i ich wpływu także
na współczesną rzeczywistość, ceny kariery, tajemnic ludzkiej
natury (język polski II.4.2,3); Powiększenie i Amadeusz mogą być
zarówno materiałem pomagającym dostrzegać aluzje i symbole
Jolanta Manthey
polonistka w I LO Gdańsku,
współautorka programu
nauczania i podręcznika dla szkół
ponadgimnazjalnych
kulturowe oraz odczytywać ich funkcje, jak i inspiracją do dyskusji
na temat postaw i wartości (język polski p.p. II.2.1,2,3). Grek Zorba
to dzieło, które można wykorzystać nie tylko na języku polskim,
ale i na zajęciach z filozofii (filozofia, podstawa programowa
I; III.I.4; czy etyki (etyka, podstawa programowa I, II, IV.1,4,5);
Człowiek z marmuru może stanowić pretekst do rozmowy na
temat historii, roli artystów, szczególnie w polskiej rzeczywistości
społeczno-historycznej, kwestii szeroko rozumianej wolności
(język polski p.p. II.4.2,3). Z tych powodów cykl można zaproponować też ambitnej klasie realizującej program języka polskiego
w zakresie podstawowym, zwłaszcza że wpisuje się on także
w program wiedzy o kulturze (podstawa programowa WOK I; III.1).
90
91
o cyklu
W historii kina nie brakuje filmów ponadczasowych, które zostały określone przez
krytyków mianem arcydzieł. Obrazy te opierają się próbie czasu i przemawiają
do niezliczonej liczby odbiorców, bez względu na różnice kulturowe i społeczne.
Cykl Filmowe arcydzieła jest subiektywnym przeglądem kina
artystycznego (autorskiego). Prezentowane filmy pochodzą
nie tylko z różnych okresów w historii kinematografii, lecz
także z różnych części świata. Ich złożoność i bogata metaforyka pozwalają na różnorodność w odczytywaniu znaczeń
i sensów ukrytych w mniej lub bardziej skomplikowanej fabule.
Pojawiają się w nich, ujęte z możliwie największą subtelnością,
motywy śmierci i miłości. Najważniejszy staje się tu bohater,
postawiony nierzadko w sytuacji bez wyjścia, targany emocjami, często zmuszony do dokonania wyboru między uczuciami
a powinnościami. Ten cykl skierowany jest przede wszystkim do uczniów, którzy są już przygotowani na odbiór kina
artystycznego. Raczej nie dla tych, którzy zaczynają swoją
przygodę z kinem. Widzowie Filmowych arcydzieł będą mieli
niepowtarzalną okazję, by zapoznać się z ważnymi tytułami
w historii kina.
4 Powiększenie
5 Pies andaluzyjski
6 Amadeusz
reż. M. Antonioni, W. Brytania, Włochy 1966, 110’
reż. L. Buñuel Francja 1929, 13’
reż. M. Forman, USA 1984, 160’
temat i opis
Zagadnienie prawdy
Niezadowolony z życia i zblazowany fotograf przypadkiem rejestruje na zdjęciu scenę morderstwa. Czy
kamera może uchwycić obiektywną prawdę?
nagroda
• 1967: Złota Palma w Cannes
wybrane wątki z prelekcji
• kontestacja i kontrkultura • kultura lat 60. (fotografia, pop-art, muzyka, moda) • powiązania dzieł
sztuki i zjawisk artystycznych z uwarunkowaniami
historyczno-kulturowymi (funkcje sztuki i środowisko powstania dzieła)
materiały dydaktyczne
• język polski: „Powiększenie” jako filmowy moralitet
o nieuchwytności prawdy o rzeczywistości i zawodności współczesnej sztuki i artysty w tropieniu
sensów świata • wiedza o kulturze, historia sztuki:
Sztuka otwiera oczy. O fotografii, filmie i sztuce
współczesnej.
pojęcia kluczowe
kontestacja, kontrkultura, pop-art, fotografia i fotograficzny obraz świata
Dyskretny urok burżuazji
temat i opis
Mozart w punkowej peruce
Miloš Forman demitologizuje postać genialnego
kompozytora, pozwalając mu zejść z piedestału.
Mądry i dowcipny obraz konfliktu między artystą
a rzemieślnikiem. Zderzenie miłości, nienawiści,
podziwu, zazdrości i pogardy.
nagroda
• 1985: osiem Oscarów, m.in.: najlepszy film (Saul
Zaentz), najlepszy aktor pierwszoplanowy (F. Murray
Abraham), najlepszy reżyser (Milos Forman), najlepsza
scenografia (Karel Černý, Patrizia von Brandenstein),
najlepsze kostiumy (Theodor Pištěk)
wybrane wątki z prelekcji
• sylwetki twórcze Miloša Formana i Wolfganga
Amadeusza Mozarta • zasada kontrastu w filmie
• postawy głównych, kontrastowych, bohaterów
materiały dydaktyczne
• języka polski: Geniusz i miernota, czyli o tajemnicach artyzmu – na podstawie filmu Miloša Formana
„Amadeusz”.
pojęcia kluczowe
artyzm, geniusz
reż. L. Buñuel Francja 1972, 100’
temat i opis
Surrealizm w filmie
Odrzucenie wszystkiego, co racjonalne i konwencjonalne na rzecz absurdu i poetyki onirycznej. Jak
przełożyć na język filmowy surrealistyczne wizje?
nagroda
• 1973: Oscar: najlepszy film nieanglojęzyczny dla
Dyskretnego uroku burżuazji
wybrane wątki z prelekcji
• podstawowe cechy twórczości Luisa Buñuela • eksperyment i prowokacja artystyczna • awangarda filmowa
• cechy charakterystyczne surrealizmu
materiały dydaktyczne
• język polski, wiedza o kulturze: Film jako sztuka
eksperymentu i prowokacji. Awangarda filmowa
– surrealizm w twórczości Luisa Buñuela • historia
sztuki, wiedza o kulturze: O czym śnią surrealiści?
O surrealizmie i snach w malarstwie i w filmie (Luis
Buñuel „Pies andaluzyjski”).
pojęcia kluczowe
surrealizm, awangarda, eksperyment artystyczny
1
Dyktator
2 Obywatel Kane
3 Człowiek z marmuru
7 Butch Cassidy i Sundance Kid
8 Grek Zorba
9 Jak zostać królem
reż. Ch. Chaplin, USA 1940, 126’
reż. O. Welles, USA 1941, 119’
reż. A. Wajda, Polska 1976, 156’
reż. G.R. Hill, USA 1969, 110’
reż. M. Kakogiannis, Grecja, USA, W. Brytania1964, 142’
reż. T. Hooper, Australia, USA, W. Brytania 2010, 118’
temat i opis
Film a ideologia
Prześmiewcza, a zarazem tragiczna satyra na
nazistowskie Niemcy. Charlie Chaplin kreuje w filmie
dwie role: autorytarnego władcy i prześladowanego
Żyda. Dyktator, mimo komediowej formy i serii
gagów, jest głosem sprzeciwu wobec okropieństw
wojny i dyktatury.
nagroda
• Nagroda Nowojorskich Krytyków Filmowych:
najlepszy aktor – Charles Chaplin
wybrane wątki z prelekcji
• satyra polityczna a komedia filmowa • filmowa
sztuka komediowa Charliego Chaplina • znaczenie
przełomu dźwiękowego w kinie
materiały dydaktyczne
• język polski: „Dyktator” Charlesa Chaplina, czyli
rzecz o skuteczności satyry politycznej • język
polski: Słowniczek pojęć związanych z totalitaryzmem • historia: Obraz państwa totalitarnego na
przykładzie III Rzeszy Niemieckiej.
pojęcia kluczowe
parodia, pastisz, kino propagandowe, kino nieme,
kino dźwiękowe, totalitaryzm
temat i opis
Nowatorstwo formy
Historia życia bogatego magnata prasowego.
Nowatorstwo formy i rozwiązania, z których po dziś
dzień korzystają filmowcy, świadczą o tym, że Orson
Welles stworzył jeden z najważniejszych filmów
w historii kinematografii.
nagroda
• 2007: I miejsce na liście 100 najlepszych amerykańskich filmów wszech czasów – edycja z okazji
10-lecia
wybrane wątki z prelekcji
• przełom w sposobie opowiadania • polifoniczny
charakter obrazu filmowego • głębia ostrości obrazu,
głębia przestrzeni dźwiękowej • operowanie czernią
i bielą, polem widzenia kamery
materiały dydaktyczne
• język polski: Bogactwo środków wyrazu wykorzystanych do kreacji postaci na przykładzie filmu
„Obywatel Kane” Orsona Wellesa • język polski
(rozumienie czytanego tekstu): Zagubieni w nowym
roku.
pojęcia kluczowe
retrospekcja, głębia ostrości, przenikanie, ściemnienie, kreacja, kronika filmowa
temat i opis
Poszukiwanie prawdy
Agnieszka, początkująca reżyserka, postanawia nakręcić film o dawnym przodowniku pracy, Mateuszu
Birkucie, którego sława skończyła się nagle w latach
50. Rozpoczyna prywatne śledztwo mające wyjaśnić
upadek jego mitu.
nagroda
• 1978: MFF w Cannes – nagroda FIPRESCI
wybrane wątki z prelekcji
• film w kontekście historycznym • przemiany
społeczne lat 50. do 70. w PRL • realia życia i działalności twórczej w PRL • założenia ideologiczne socrealizmu i podstawowe cechy tej metody twórczej
materiały dydaktyczne
• język polski, wiedza o społeczeństwie: Zniewolone
umysły. O wpływie mediów na świadomość społeczną • język polski: „Człowiek z marmuru” Andrzeja
Wajdy – jako metafora zmagań jednostek z różnymi
formami politycznego i artystycznego zniewolenia
• historia: Od Bieruta do Gierka – obraz zmian w PRL.
pojęcia kluczowe
stalinizm, totalitaryzm, socrealizm, propaganda,
manipulacja
temat i opis
Artystyczne kino gatunków
Tragikomedia rozgrywająca się w scenerii Dzikiego
Zachodu. Film przeszedł do historii kina dzięki fenomenalnym rolom Roberta Redforda i Paula Newmana
oraz piosence Burta Bacharacha Raindrops Keep
fallin’ on My Head.
nagroda
• 1970: Oscar – najlepsza muzyka, piosenka, zdjęcia
wybrane wątki z prelekcji
• współczesne westerny – przetworzenia, zabawa
konwencją • historia westernu • czym jest western
dla Ameryki? • Butch Cassidy i Sundance Kid – film
oparty na faktach, retro, odwołania do tradycji kina
niemego, film drogi, humor • wątki kontestacyjne
i filmowy autotematyzm
materiały dydaktyczne
• język polski, wiedza o kulturze: Dziki Zachód dla
Amerykanów – konstrukcja mitu założycielskiego
na przykładzie westernu • język polski, wiedza o kulturze: Bohater kontestujący i kino kontestacji.
pojęcia kluczowe
western, Dziki Zachód, konwencja, przetworzenie,
stylizacja
temat i opis
Grecki sposób na życie
Przebywający na Krecie Anglik poznaje leciwego
Zorbę. Co wyniknie ze spotkania dwóch osób,
których sposób życia i postrzeganie świata różnią się
diametralnie?
nagroda
• 1965: Oscary: najlepsza aktorka drugoplanowa
(Lila Kedrova), najlepsza scenografia (Vassilis Photopoulos), najlepsze zdjęcia (Walter Lassally)
wybrane wątki z prelekcji
• bohaterowie filmu – ich postawy i prezentowane
przez nich wartości • współczesne konteksty dawnej
kultury • tradycja antyczna jako źródło wzorców
estetycznych i moralnych • adaptacja filmowa dzieła
literackiego
materiały dydaktyczne
• język polski: W szkole Greka Zorby – filmowa
wizja Grecji i jej mieszkańców w dziele Michaela
Cacoyannisa, „Grek Zorba” • język polski: Karta
obserwacji filmu.
pojęcia kluczowe
adaptacja filmowa, postawa apollińska, postawa
dionizyjska, taniec i muzyka w filmie
temat i opis
Czy istnieje przepis na filmowe arcydzieło?
Na przykładzie filmu Toma Hoopera, który zdobył
wiele nagród, w tym cztery Oscary, uczniowie zastanowią się nad definicją arcydzieła. Czy nagrody i wyniki frekwencyjne są wyznacznikami arcydzielności?
nagroda
• 2011: Oscary: najlepszy film, najlepszy aktor
pierwszoplanowy (Colin Firth), najlepszy reżyser
(Tom Hooper), najlepszy scenariusz oryginalny
(David Seidler)
wybrane wątki z projekcji
• czy istnieje definicja arcydzieła? • co decyduje
o ponadczasowości dzieł kultury? • współczesne superprodukcje i kino artystyczne • czy dziś powstają
jeszcze arcydzieła?
materiały dydaktyczne
• język polski: Logopedyczne myślenie o sztuce • historia: System polityczny Wielkiej Brytanii • wiedza
o społeczeństwie: Informacja jako źródło władzy
• godzina wychowawcza: Uczeń i mistrz.
pojęcia kluczowe
arcydzieło, kino artystyczne
92
93
między tekstami
kultury
o cyklu dla klasy I
Cykl jest adresowany do wszystkich uczniów klas pierwszych, którzy zaczynają swoją
przygodę z ambitnym kinem i chcą poszerzyć swe kulturowe horyzonty, wzbogacając
siebie, a przy okazji także swoją szkolną wiedzę i kompetencje o konteksty filmowe.
na www.nhef.pl znajdziesz dodatkowo:
• informacje o poziomie trudności
• opinie psychologów o filmach
• listę miast, w których realizowany jest ten cykl
• daty spotkań w Twoim kinie
okiem nauczyciela
elementy podstawy programowej, które
można zrealizować, biorąc udział w tym cyklu
Trzyletni cykl Między tekstami kultury, dostosowany do nowej
podstawy programowej języka polskiego, ale także przydatny
w nauczaniu historii, WOK-u, WOS-u, religii, etyki czy języków obcych, otwiera przed nauczycielami i młodzieżą nowe
perspektywy szkolnej dydaktyki, włączając film do programu
realizowanego na lekcjach. Starannie dobrane przez doświadczonego nauczyciela pozycje klasyki filmowej oraz dzieła reprezentatywne dla nurtów współczesnego kina, nie tylko dostarczą
młodym ludziom wielu wrażeń estetycznych, ale wzbogacą ich
wiedzę o obszarach szeroko pojętej kultury dawnej i obecnej,
zapoznają ze zjawiskiem intertekstualności, pomogą zrozumieć
literaturę, a więc w konsekwencji – lepiej poznać samego siebie.
Odwiecznym bowiem tematem sztuki jest i pozostanie człowiek
i jego natura.
W klasie I naszą wędrówkę rozpoczynamy od świata starożytnego,
a kończymy w wieku XVIII, obrazujemy więc czasy nieutrwalone
na fotografii czy taśmie filmowej, jednak dostępne widzom dzięki
wyobraźni twórców i technice kinowego medium. Wskrzeszonym
na ekranie epokom i problemom: średniowiecznych mnichów-ry-
Małgorzata Wiśniewska
nauczycielka języka polskiego i wiedzy
o kulturze w IX LO im. K. Hoffmanowej
w Warszawie, prelegentka NHEF,
autorka scenariuszy lekcji i cyklu
Między tekstami kultury
Cykl Między tekstami kultury realizuje dwa podstawowe cele
kształcenia humanistycznego, jakimi są: przygotowanie do świadomego i krytycznego odbioru tekstów kultury oraz doskonalenie
sprawności ich analizy i interpretacji. Zawiera w swoim programie
wartościowe pozycje kinematografii polskiej i światowej, zgodnie
z zaleceniem MEN o wpisaniu do zestawu lektur wybranych
filmów z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego
– poziom podstawowy oraz wybranych pozycji z klasyki kinematografii światowej – poziom rozszerzony). Uczestnictwo w cyklu
pomoże nauczycielom w: stymulowaniu i rozwijaniu humanistycznych zainteresowań uczniów; wprowadzaniu ucznia w świat
różnych kręgów tradycji – polskiej, europejskiej, światowej; zapoznaniu z najważniejszymi tendencjami w kulturze współczesnej.
cerzy (Templariusze. Miłość i krew – nowa propozycja filmowa),
niderlandzkich malarzy (Dziewczyna z perłą) czy XVIII-wiecznych
genialnych jednostek (Pachnidło, Amadeusz) towarzyszą dzieła
komentujące przeszłość i jej uniwersalne wartości z perspektywy
XX wieku (Grek Zorba, Dekalog, Jabłka Adama, Powrót, H.).
1 Grek Zorba
2 Dekalog I
3 Jabłka Adama
reż. M. Kakogiannis, Grecja, USA, W. Brytania 1964, 142’
reż. K. Kieślowski, Polska 1989, 53’
reż. A.T. Jensen, Dania 2005, 96’
temat i opis
Starożytność
Konfrontacja dionizyjskiego króla życia i analfabety
– Greka Zorby z apollińskim racjonalistą i pisarzem
– Basilem żyjącym w kręgu Biblioteki. Wyraziste portrety kobiece: tragizm czarnej wdowy i starzejącej się
kurtyzany. Poszukiwanie sensu i celu życia, wolności
oraz harmonii duszy i ciała. Obrazy archaicznej Grecji.
nagrody
• Nominowany aż w siedmiu kategoriach do Oscara,
do Złotego Globu – w pięciu
wybrane wątki z prelekcji
• film jako udana adaptacja powieści Nikosa
Kazantzakisa • konfrontacja dwóch różnych postaw
życiowych – pochwała przyjaźni • jednostka w sytuacji tragicznego wyboru (czarna wdowa) • dramat
starości i samotności (madame Hortensja) • rola tańca i muzyki jako form wyrazu osobowości człowieka
pojęcia kluczowe
apollińskość, dionizyjskość, tragizm
temat i opis
Starożytność
Film otwierający znany telewizyjny cykl, nawiązujący do treści pierwszego przykazania biblijnego,
ale skupiony raczej na „duchu”, a nie na „literze”
Dekalogu, otwarty na różne interpretacje, inspirujący
do dyskusji zarówno wierzących, jak i niewierzących.
Współczesny moralitet, pokazujący starcie skrajnego
racjonalizmu i scjentyzmu z metafizyką i wiarą. Problem zawodności Nauki jako XX-wiecznego boga.
nagroda
• 1989: Wenecja (MFF) – nagroda FIPRESCI
wybrane wątki z prelekcji
• geneza filmowego cyklu – o potrzebie refleksji
nad tym, w co wierzy współczesny człowiek • jak
pogodzić wiarę z zasadami rozumu? • człowiek
wobec tajemnicy życia i śmierci • między sacrum
a profanum: dwie przestrzenie filmu • etyczne
kanony zachodniej Europy
pojęcia kluczowe
Dekalog, sacrum, profanum, kanon
temat i opis
Starożytność
Utrzymana w postmodernistycznej konwencji walka
dobra ze złem, upostaciowanych w osobach prowadzącego ośrodek pastora (współczesnego Hioba)
i poddawanego resocjalizacji neonazisty, Adama.
Atrakcyjnie i przystępnie ukazana problematyka
teodycei i reinterpretacji Księgi Hioba.
ciekawostka
Zwycięzca 21. Warszawskiego Festiwalu Filmowego i duński kandydat do Oscara, nominowany do
Europejskiej Nagrody Filmowej, przebój kasowy
(obejrzało go ponad 300 tys. widzów).
wybrane wątki z prelekcji
• gra znaczeń w tytule filmu (czy jabłko oznacza
zawsze zło?) • plebania jako miejsce resocjalizacji
• pastor-idealista jako współczesny Hiob • jak walczyć ze złem w człowieku? • reinterpretacja Księgi
Hioba • postmodernistyczna poetyka filmu
pojęcia kluczowe
teodycea, reinterpretacja, postmodernizm
94
95
4 Powrót
5 Templariusze. Miłość i krew
reż. A. Zwiagincew, Rosja 2003, 105’
reż. P. Flinth, Dania, Finlandia, Niemcy, Norwegia,
Szwecja, W. Brytania, Maroko 2007, 139’
temat i opis
Starożytność
Przypowieść o rodzinie, o trudnym dojrzewaniu do
ojcostwa (powrót ojca marnotrawnego) i synostwa
(dwóch synów – dwie drogi do ojca). Bolesna
inicjacja w dorosłość. Bogata symbolika biblijna
i antyczna, obecna na poziomie treści i formy.
nagroda
Złoty Lew w Wenecji za najlepszy film, Nagroda
Katolickiej Organizacji Kinematografii i Sztuki
Audiowizualnej (SIGNIS), Europejska Nagroda
Filmowa 2003
wybrane wątki z prelekcji
• powrót ojca marnotrawnego • nauka ojcostwa
i synostwa • symbolika biblijna: ojciec – Bóg, Chrystus (konteksty malarskie), matka – Mater Dolorosa
• symbolika wyprawy na wyspę • ofiara ojca i jej
znaczenie
pojęcia kluczowe
przypowieść-parabola, inicjacja, tropy biblijne
temat i opis
Średniowiecze
Skandynawska saga o mnichu-rycerzu, odbywającemu
pokutę za grzeszną i zakazaną miłość. Losy Arna Magnussona zostały wpisane w kontekst średniowiecznych walk
o tron w Gotalandii, a także obrony Jerozolimy przez templariuszy przed wojskami Saladyna. Film o wewnętrznej,
duchowej krucjacie bohatera i sile wielkiej miłości, która
przetrwa wojenne zawieruchy i polityczne rozgrywki.
ciekawostka
Jeden z najdroższych filmów w historii europejskiej kinematografii (budżet wyniósł 30 milionów
dolarów).
wybrane wątki z prelekcji
• prezentacja bohaterów filmowej sagi: Arna i Cecilii
• dramat zakazanej miłości, skazanej na pokutę • obraz epoki i kultury średniowiecza: edukacja w romańskich klasztorach, polityczne rozgrywki o tron, walki
z niewiernymi w Ziemi Świętej • zakon templariuszy
pojęcia kluczowe
etos rycerski, sztuka romańska, templariusze
6
H.
(zarejestrowany spektakl Teatru Wybrzeże)
reż. J. Klata, Polska 2004, 100’
temat i opis
Renesans
Prowokacyjna, twórczo zaadaptowana i zaktualizowana historia duńskiego księcia, osadzona
w przestrzeni Stoczni Gdańskiej i skonfrontowana
ze współczesną Polską. Hamlet Klaty to wyraziciel
tęsknot i pragnień młodej generacji, pragnącej zrobić
coś, co nada rzeczywistości ciężar i sens, szukającej
wartości w świecie pozorów, kłamstwa i nieprawości.
ciekawostka
Za ten spektakl Jan Klata został uhonorowany
nagrodą indywidualną w konkursie na najlepszą
inscenizację dzieł dramatycznych Williama Szekspira
w sezonie artystycznym 2004/2005.
wybrane wątki z prelekcji
• przedstawienie awangardowego twórcy teatru,
Jana Klaty – „konstruktora katastrof międzyludzkich” • zasady twórczej adaptacji teatralnej – zabiegi
adaptatorskie • symbolika Stoczni Gdańskiej jako
miejsca akcji H. • groteskowa wizja świata – Polski
po transformacji • spektakl jako zaproszenie do
dyskursu o wolnej Polsce
pojęcia kluczowe
awangarda, twórcza adaptacja teatralna, sceniczny
dyskurs
o cyklu dla klasy II
Cykl skierowany do wiernych fanów cyklu, którzy zarażeni bakcylem kina są ciekawi,
„co będzie w następnym odcinku”. Adresowany jest do uczniów klas drugich szkół
ponadgimnazjalnych.
Kontynuacja cyklu z klasy I, ukazująca XIX wiek w sposób pogłębiony
i wieloaspektowy. Romantyczna jednostka, poszukująca wielkości w rewolucyjnym teatrze dziejów (Danton) albo zmagająca się z wewnętrznym, twórczym niepokojem, wyrażanym poprzez muzykę (Fortepian)
znajdzie swe odbicie w wariantowych biografiach współczesnych
bohaterów (Przypadek, Podwójne życie Weroniki), potwierdzając tym
samym tezę o funkcjonowaniu „romantycznego paradygmatu człowieka
w kulturze” (M. Janion). Z kolei zainteresowanie pokrytym patyną czasu
pozytywizmem pobudzą z pewnością trzy wybitne produkcje – Dług
(o kapitalizmie po polsku), Bracia Karamazow (współczesne odczytanie
„przeklętych problemów” Dostojewskiego) i nowość w cyklu – Po-lin.
Okruchy pamięci (poruszająca emocje dokumentalna opowieść o ludziach, których już nie ma). W XX wiek wkroczymy pod rękę z „niegrzecznymi” artystami awangardy (Pies andaluzyjski spółki Dali-Buñuel), by
poprzez Wajdowską Ziemię obiecaną i Dyskretny urok burżuazji lepiej
zrozumieć fenomen europejskiego i polskiego bourgeois.
7 Dziewczyna z perłą
8 Pachnidło
9 Amadeusz
1
Danton
2 Fortepian
3 Przypadek
reż. P. Webber, Luksemburg, W. Brytania 2003, 100’
reż. T. Tykwer, Francja, Hiszpania, Niemcy, USA 2006, 147’
reż. M. Forman, USA 1984, 160’
reż. A. Wajda, Francja, Polska, RFN 1982, 136’
reż. J. Campion, Australia, Nowa Zelandia 1993, 121’
reż. K. Kieślowski, Polska 1981, 122’
temat i opis
Barok
Tajemnica słynnego obrazu Vermeera Dziewczyna
z perłą jako punkt wyjścia do refleksji nad istotą sztuki,
jej społecznym odbiorem i ekonomicznym uwikłaniem.
Artysta i jego modelka – subtelna gra życia i sztuki.
Granice wolności i niezależności artysty. Sztuka wobec
mieszczańskiego świata wartości (fragm. eseju Z. Herberta Martwa natura z wędzidłem). Przykład udanego
dialogu malarstwa ze sztuką filmową.
nagroda
• Europejska Nagroda Filmowa 2004 – wygrana
w kategorii najlepszy europejski operator roku
Eduardo Serra
wybrane wątki z prelekcji
• historia słynnego obrazu • filmowa i malarska
wizja XVII-wiecznych Niderlandów (w kontekście
malarstwa Vermeera) – intertekstualność • artysta
wobec rodziny i swego mecenasa • mieszczańska
kamienica jako mikrokosmos • w pracowni malarza
pojęcia kluczowe
intertekstualność, mikrokosmos, esej
temat i opis
Oświecenie
Poruszające studium genialnej jednostki, która
w pogoni za idealnym zapachem miłości przekracza
wszelkie moralne normy, dopuszczając się serii
potwornych morderstw. Interesujący obraz epoki
głoszącej wielkość Człowieka i Natury oraz redefiniującej społeczno-etyczne pojęcia i zasady.
ciekawostka
Pachnidło jest jedną z najdroższych produkcji w historii kina europejskiego, film otrzymał Europejską
Nagrodę Filmową dla operatora i scenografa.
wybrane wątki z prelekcji
• powieściowy bestseller i jego adaptacja • rekonstrukcja XVIII-wiecznych realiów za pomocą obrazów, dźwięków i zapachów (inspiracje malarstwem
Caravaggia i Rembrandta) • historia genialnego
potwora, poszukującego własnej tożsamości • motyw mistrza i jego ucznia • filmowy dyskurs o epoce
– polemika z oświeceniowymi ideami
pojęcia kluczowe
bestseller, thriller, demiurg
temat i opis
Oświecenie
Peter Shaffer, autor sztuki, i Miloš Forman – reżyser nazywają swój film „fantazją zainspirowaną
życiem i tajemniczą śmiercią Mozarta”. Sylwetkę
XVIII-wiecznego kompozytora – „ukochanego przez
Boga” – przedstawia nam jego śmiertelny wróg,
Antonio Salieri, który w swej spowiedzi, tworzącej
klamrę dzieła, próbuje przeniknąć źródła jego geniuszu. Podziwia talent i muzykę Mozarta, nienawidzi
go jako człowieka. Przejmujące studium miernoty,
marzącej o wielkości…
nagroda
• 1985: osiem Oscarów: m.in. najlepszy film, najlepszy reżyser i scenariusz adaptowany
wybrane wątki z prelekcji
• prezentacja sylwetki twórczej Miloša Formana • barwny obraz epoki klasycyzmu i rokoka • filmowy dyskurs
o źródłach sztuki i psychologii twórczości • Mozart – „genialny kabotyn” i „boski twórca” • Salieri – dystyngowany
rzemieślnik i bluźnierca
pojęcia kluczowe
geniusz, arcydzieło, artyzm
temat i opis
Romantyzm
Udana adaptacja pięcioaktowej sztuki S. Przybyszewskiej z 1929 roku pod tytułem Sprawa Dantona.
Dramat francuskiej rewolucji 1789 ujęty w filmie
w aspekcie politycznej i ideowej rywalizacji dwóch
wielkich oponentów: jakobina Robespierre’a i trybuna ludu Dantona, został przefiltrowany przez
doświadczenia polskiego zrywu solidarnościowego.
Trafnie obrazując sylwetki wodzów i mechanizmy
rewolucji, film Wajdy stanowi ciekawy kontekst
romantycznego dramatu Z. Krasińskiego Nie-Boska
komedia.
nagroda
• 1982: Nagroda Cezara dla najlepszego reżysera
wybrane wątki z prelekcji
• twórcza adaptacja sztuki córki Przybyszewskiego
• kulisy rewolucji, polityczne rozgrywki i gabinetowe
intrygi • Danton historyczny i filmowy • Robespierre
historyczny i filmowy • konteksty współczesne
– rewolucja Solidarności • konteksty romantyczne
– rewolucja w Nie-Boskiej komedii.
pojęcia kluczowe
rewolucja, terror jakobiński, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
temat i opis
Romantyzm
Unikający ograniczeń wiktoriańskiego romansu oraz
podejmujący polemikę z przypisanymi kobiecie
tradycyjnymi rolami społecznymi i kulturowymi film
Jane Campion subtelnie, a jednocześnie przejmująco
obrazuje świat wrażliwości i uczuć głównej bohaterki.
Ada, jako niemowa, szuka w muzyce formy autoekspresji i komunikacji ze światem. Dzięki niej znajduje
też miłość…
nagroda
• 1993: Złota Palma w Cannes dla najlepszego filmu
(po raz pierwszy to wyróżnienie otrzymała kobieta)
wybrane wątki z prelekcji
• prezentacja sylwetki Jane Campion jako przedstawicielki „kina kobiet” • portret niemej artystki i jej
życiowej pasji • portret dziecka w filmie • konfrontacja
surowej nowozelandzkiej przyrody z wiktoriańską
skonwencjonalizowaną kulturą • rola muzyki i scenografii, inspirowanej romantycznym malarstwem
C.D. Friedricha
pojęcia kluczowe
kino kobiet, funkcje muzyki, romantyzm w filmie
temat i opis
Romantyzm
Zrealizowana w formule oświeceniowej powiastki filozoficznej historia Witka Długosza ukazuje trzy wersje
życiorysu silnie zakotwiczonego w powojennej historii
lat 1956–1980. Przypomina też wariantowość biografii
romantycznej (choćby Kordiana), ewokuje wreszcie
tragizm polskiego losu. Kieślowski stawia pytania
o zależność życia człowieka od przypadku, o sens
aktywności i możliwość kształtowania rzeczywistości.
ciekawostka
Film miał premierę na Festiwalu Filmowym
w Cannes, jednak nie został dopuszczony do udziału
w konkursie głównym. Dyrektor festiwalu uznał film
za zbyt skomplikowany dla szerszej widowni.
wybrane wątki z prelekcji
• przedstawienie sylwetki reżysera • wyjaśnienie
terminów: „kino moralnego niepokoju” i „półkownik” • granice wolności i konieczności w życiu bohatera • rola przypadku • paraboliczna konstrukcja
filmu • bohater filmu a Kordian
pojęcia kluczowe
kino moralnego niepokoju, półkownik, parabola
96
97
4 Podwójne życie Weroniki
5 Bracia Karamazow
6 Dług
reż. K. Kieślowski, Francja, Norwegia, Polska 1991, 98’
reż. P. Zelenka, Czechy, Polska 2008, 110’
reż. K. Krauze, Polska 1999, 107’
temat i opis
Romantyzm
Romantyczna historia miłosna spleciona z metafizyczną zagadką podwójnego bytu tytułowej bohaterki. Opowieść o życiu, które kończy się, by znaleźć
kontynuację w innym ciele i duszy. Filmowy wariant
romantycznego motywu przemiany.
nagrody
Na festiwalu w Cannes w 1991 r. Irene Jacob,
odtwórczyni głównej roli, otrzymała nagrodę za najlepszą rolę żeńską, a film – typowany przez dłuższy
czas do Złotej Palmy – uhonorowano ostatecznie
nagrodami FIPRESCI oraz jury ekumenicznego
wybrane wątki z prelekcji
• znaczenie tytułu • romantyczny portret kobiety
• tajemnice życia, sztuki, miłości i śmierci • rola
muzyki i obrazu
pojęcia kluczowe
wariantowość ludzkiego losu, artyzm, Eros i Tanatos
temat i opis
Pozytywizm
Grupa praskich aktorów przygotowuje w Nowej Hucie
spektakl oparty na motywach powieści Dostojewskiego. „Przeklęte problemy” winy i kary, miłości,
zazdrości i nienawiści, wolności i konieczności
przenikają się ze współczesnymi dylematami ludzi
teatru. Wielka sztuka inspiruje i komentuje życie,
a czasem pełni rolę swoistego katharsis dla ludzi
poszukujących swego miejsca w rzeczywistości.
ciekawostka
Czeska Akademia Filmowa i Telewizyjna wytypowała
film jako kandydata do Oscara 2009.
wybrane wątki z prelekcji
• dlaczego Dostojewski w Nowej Hucie? • sylwetka
reżysera • tematyka Braci Karamazow i wywiad
z Zelenką • polifoniczna adaptacja filmowa • granice
życia i sztuki • etyczny wymiar sztuki
pojęcia kluczowe
topos theatrum mundi, autotematyzm
temat i opis
Pozytywizm
Paradokumentalny zapis autentycznej podwójnej zbrodni,
popełnionej w 1994 roku przez młodych warszawskich biznesmenów wywodzących się z porządnych inteligenckich
domów. Etyczne koszty transformacji ustrojowej i ekonomicznej, darwinizm społeczny oraz narodziny moralności
ponowoczesnej budują kontekst tego makabrycznego
zdarzenia. Reżyser poddaje gradacji zmienne stany bohaterów: od euforii, poprzez zdumienie, rosnący lęk, desperację,
ulgę i wyrzuty sumienia. Studium zbrodni i kary.
ciekawostka
W 2005 roku prezydent A. Kwaśniewski ułaskawił
Sławomira Sikorę, który stał się pierwowzorem
postaci Stefana.
wybrane wątki z prelekcji
• postać twórcy Długu • poetyka paradokumentu
• filmowy obraz ustrojowej i moralnej transformacji • konteksty literackie: Ojciec Goriot, Zbrodnia i kara
pojęcia kluczowe
paradokument, transformacja, ponowoczesna
moralność
7 Po-lin. Okruchy pamięci
8 Pies andaluzyjski
9 Ziemia obiecana
2 Popiół i diament
3 Przesłuchanie
4 Powiększenie
reż. J. Dylewska, Polska 2008, 82’
reż. L. Buñuel, Francja 1929, 13’
reż. A. Wajda, Polska 1975, 140’
reż. A. Wajda, Polska 1958, 95’
reż. R. Bugajski, Polska 1982, 111’
reż. M. Antonioni, W. Brytania, Włochy 1966, 110’
temat i opis
Pozytywizm
Po-lin – czyli „tu się zatrzymamy” w języku jidysz
– obrazuje w formie dokumentalnej przedwojenny
świat kresowych miasteczek i polsko-żydowskich
związków sąsiedzko-przyjacielskich, choć nie
zaprzecza też bolesnym zaszłościom. Z głębi unikalnych niemych kadrów filmowych wychodzą nam na
spotkanie ludzie, których już nie ma. Przyglądamy
się sobie nawzajem… i staramy się ich zrozumieć
dzięki komentarzom żyjących jeszcze świadków
tamtej epoki.
nagroda
• 2009: Złoty Warszawski Feniks na MFF „Żydowskie
Motywy”
wybrane wątki z prelekcji
• geneza i kompozycja dokumentu • obrazy przedwojennego życia w „sztetlach” • Żydzi w krajobrazie
kulturowym Rzeczpospolitej
pojęcia kluczowe
Po-lin, sztetl
Dyskretny urok burżuazji
temat i opis
Modernizm
Nominowana do Oscara adaptacja powieści
Władysława St. Reymonta z 1899 roku. Epicki obraz
narodzin kapitalizmu w Łodzi końca XIX stulecia,
czyli ówczesnej „ziemi obiecanej”, ukazany przez
pryzmat kariery trzech przyjaciół, początkujących fabrykantów: Polaka, Żyda i Niemca. Konfrontacja praw
i mechanizmów brutalnej industrialnej rzeczywistości z młodzieńczymi marzeniami i ideałami, które,
niestety, przegrywają w walce o pieniądze i pozycję.
nagrody
• Nominacja do Oscara, Złoty Medal na MFF w Moskwie
wybrane wątki z prelekcji
• tematyka powieści Reymonta • interpretacja tytułu
• prezentacja trójki bohaterów • antyurbanizm •
walory adaptacji
pojęcia kluczowe
naturalizm, antyurbanizm
temat i opis
Wiek XX
Autorska adaptacja powieści Jerzego Andrzejewskiego. Arcydzieło „polskiej szkoły filmowej”, obrazujące
tragizm „polskiego losu” i dramat pokolenia Kolumbów, ujęte w perspektywie conradowskiej. Wybitna
kreacja Zbyszka Cybulskiego w roli Maćka Chełmickiego, bogata symbolika romantyczna, inspiracje
literackie i malarskie.
nagroda
• Nagroda Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej (FIPRESCI) na MFF w Wenecji
wybrane wątki z prelekcji
• znaczenie powieści Andrzejewskiego – wymowa tytułu • recepcja powieści i walory filmu Wajdy • funkcja
motywu tańca • „polska szkoła filmowa”: jej geneza,
założenia, twórcy • Cybulski jako Maciek Chełmicki:
mit postaci • tragizm jednostki i pokolenia • wojna
czasem „odwróconego Dekalogu"
pojęcia kluczowe
polska szkoła filmowa, tragizm, odwrócony Dekalog
temat i opis
Wiek XX
Przejmujące studium kata (bezwzględnego ubeckiego oficera śledczego) i jego ofiary (niewinnej,
przypadkowo zaplątanej w polityczne gry, tandetnej
piosenkarki Antoniny Dziwisz). Wstrząsający obraz
mechanizmów działania stalinowskiego terroru
i przemocy, którym główna bohaterka rzuca wyzwanie, podejmując dramatyczną walkę o swoją godność
i człowieczeństwo.
nagroda
• Złota Palma w Cannes dla Krystyny Jandy
wybrane wątki z prelekcji
• okoliczności powstania filmu • bunt jednostki
wobec systemu totalitarnego • portrety ludzi systemu: ich motywacje i postawy • wyznaczniki władzy
totalitarnej
pojęcia kluczowe
totalitaryzm, stalinizm
temat i opis
Wiek XX
Londyn lat 60. – środowisko fotografów mody, popartowskie eksperymenty obok masowej produkcji, rockowe
subkultury młodzieżowe, seksualna wolność i narkotyki,
klimat dekadencji… W takiej scenerii Antonioni wypowiada się na temat sztuki, jej zdolności do pokazywania
prawdy. Jednocześnie snuje refleksje nad posłannictwem
i odpowiedzialnością artysty. Bohater odbiera życie
naskórkowo, goniąc nieustannie za nowymi wrażeniami.
nagrody
• Arcydzieło, nagrodzone w 1967 roku Złotą Palmą
na festiwalu w Cannes, a w 1968 roku – Francuską
Nagrodą Krytyki za najlepszy film zagraniczny
wybrane wątki z prelekcji
• sylwetka Antonioniego, twórcy niepowtarzalnego,
swoistego stylu • współczesny artysta (fotograf)
w świecie popkultury Londynu lat 60. • sztuka czasów kontrkultury • paraboliczna konstrukcja filmu
pojęcia kluczowe
popkultura, kontrkultura, autotematyzm
reż. L. Buñuel, Francja 1972, 100’
temat i opis
Modernizm
Pies andaluzyjski to filmowy manifest surrealizmu
spółki Buñuel-Dali, którzy próbują odtworzyć na
ekranie mechanizmy działania podświadomości,
uchwycone w serii luźnych metafor i skojarzeń.
Drugie dzieło przynosi ironiczno-groteskowy portret
burżuazji, której specyficzny urok jest w istocie mieszanką snobizmu, konformizmu i obłudy moralnej.
ciekawostka
Scenariusz Psa andaluzyjskiego został napisany w sześć
dni przez Salvadora Dali i Luisa Buñuela według metody
automatycznego zapisywania. Podczas tworzenia scenariusza Buñuel i Dali czerpali pomysły ze swoich snów.
wybrane wątki z prelekcji
• awangarda w sztuce (rola Duchampa) • surrealizm
i jego założenia (obrazy Salvadora Dali) • Dali a psychoanaliza • rewolucyjność Psa andaluzyjskiego • satyryczny obraz burżuazji w Dyskretnym uroku burżuazji
pojęcia kluczowe
awangarda, readymade, surrealizm, psychoanaliza
1 Biała wstążka
o cyklu dla klasy III
reż. M. Haneke, Austria, Francja, Niemcy, Włochy
2009, 144’
Atrakcyjna formuła spotkań, pomocna w zredagowaniu
konspektu ustnej prezentacji maturalnej i innych form
publicznych wystąpień (także na studiach).
Proponując w zestawie tylko cztery pozycje, przedstawiamy je jako przykładowe teksty kultury, wpisane do literatury podmiotu, a następnie argumentujące przyjętą w pracy tezę.
W trakcie prelekcji zaprezentujemy unikalne konspekty i zreferujemy etapy
ich powstawania. Dogłębna refleksja nad mechanizmami totalitaryzmu (Biała
wstążka – nowość w cyklu! i Przesłuchanie) i tragizmem „polskiego losu”
(Popiół i diament), a na koniec cyklu – błyskotliwy portret współczesnego
artysty fotografa mody w Powiększeniu.
temat i opis
Wiek XX
Bohaterami filmu są dzieci, uformowane przez rygorystyczne protestanckie wychowanie w duchu ślepej wiary,
poczucia winy i konieczności posłuszeństwa chroniącego
przed grzechem. Ich mentalność i czyny przerażają
bezwzględnością i okrucieństwem. Haneke, podążając
za Frommem i jego Ucieczką od wolności, wywodzi
nazizm z „osobowości autorytarnej”, ukształtowanej
przez dyscyplinę, emocjonalny chłód i brak empatii oraz
absolutne podporządkowanie autorytetowi.
nagroda
• 2009: Złota Palma w Cannes dla najlepszego filmu
i Nagroda Francuskiego Systemu Edukacji Narodowej
wybrane wątki z prelekcji
• przedstawienie sylwetki Michaela Hanekego • wyjaśnienie tytułu – rytuału „białej wstążki” • poetyka kryminału
i bildungsroman • diagnoza źródeł społecznego i indywidualnego zła • Haneke i Fromm
pojęcia kluczowe
osobowość autorytarna, wina i kara, nazizm
98
99
notatki
notatki
Za użyczenie zdjęć dziękujemy firmom:
Against Gravity, Best Film, Gutek Film, Monolith Films, Solopan, Vivarto, Yeti Films
oraz panu Tomaszowi Pietrzykowi, autorowi zdjęcia Rzecznika Praw Dziecka, Marka Michalaka
i panu Bartłomiejowi Ryżemu, autorowi zdjęcia Andrzeja Wajdy
© Copyright do zdjęć z filmów Slumdog. Milioner z ulicy i Ponyo – Monolith Films
© Copyright do zdjęć z filmu Igor i podróż żurawi – Yeti Films
© Copyright do zdjęć z filmów Kochankowie z Księżyca i Na krawędzi nieba – Kino Świat
© Copyright do zdjęć z filmu Avé – Vivarto
Stowarzyszenie Nowe Horyzonty
wspiera i promuje ideę certyfikacji FSC®, której celem jest dążenie do odpowiedzialnego korzystania
z zasobów leśnych, przy jednoczesnym poszanowaniu wartości społecznych,
przyrodniczych i ekonomicznych
stowarzyszenie nowe horyzonty
zamenhofa 1, 00-153 warszawa
www.nhef.pl
nowe horyzonty edukacji filmowej to szereg projektów
realizowanych w blisko 40 miastach w Polsce
ich lista znajduje się na www.nhef.pl
patroni
mecenas
partnerzy
organizator ISBN 978-83-934651-3-2