Pobierz artykuł - Góry, Literatura, Kultura

Konfabulacje (?),
przekłamanie rzeczywistości (?)
i stępiona wrażliwość (?),
czyli Długi film o miłości. Powrót
na Broad Peak Jacka Hugo-Badera
[rec.:] Jacek Hugo-Bader, Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak,
Wydawnictwo Znak, Kraków 2014, ss. 340.
Confabulation (?), distorted reality (?) and dulled sensitivity (?) or Jacek Hugo-Bader’s
A Long Film about Love. A Return to Broad Peak
Słowa-klucze: recenzja, publicystyka, reportaż, himalaizm
Keywords: review, journalism, reportage, Himalayan mountaineering
W dniu oficjalnej publikacji najnowszej książki Jacka Hugo-Badera Długi
film o miłości. Powrót na Broad Peak wydanej w Krakowie 2014 roku przez Wydawnictwo Znak zawrzało, nie w świecie dziennikarsko-reporterskim, ale w szeroko rozumianym środowisku czytelniczym. Dopiero niedawno opadły emocje
związane z równie kontrowersyjną pozycją Artura Domosławskiego Kapuściński
non-fiction1, a tu znowu ukazuje się publikacja reportera, która zostaje przez
krytyków literackich oraz czytelników okrzyknięta nie dość, że plagiatem, to
1
A. Domosławski, Kapuściński non-fiction, Warszawa 2010.
Góry — Literatura — Kultura 9, 2015
© for this edition by CNS
GLK_9.indb 279
2016-01-28 14:22:54
280
Recenzje
jeszcze tekstem niereprezentatywnym dla gatunku, jakim jest reportaż literacki.
Podejrzenie między innymi o zarzut konfabulacji faktów i przekłamania rzeczywistości mocno dotknął nie tylko Jacka Hugo-Badera, który bezpośrednio musiał
zmierzyć się z krytyką swojej twórczości, lecz także innych twórców gatunku2.
Zarzuty stawiane Baderowi sprowokowały także mnie do jak najszybszego zapoznania się z najnowszą publikacją cenionego przeze mnie reportażysty „Gazety
Wyborczej”, laureata wielu prestiżowych nagród, w tym między innymi nagrody
Grand Press z 1999 oraz 2003 r., autora trzech innych książkowych relacji reporterskich, a także twórcy filmów dokumentalnych, jak Zamek oraz Jacek Hugo-Bader korespondent z Polszy.
Pod względem warsztatowym i językowym najnowsza publikacja Jacka Hugo-Badera nie odbiega od jego pozostałych pozycji dotyczących rzeczywistości
rosyjskiej. Zanim Bader podjął się napisania książki o tematyce górskiej, przez
ponad cztery lata podróżował po krajach należących do byłego ZSRR. Owocem
tych wypraw odbytych pieszo, kajakiem, autem, autostopem czy rowerem są
trzy zbiory reportaży: W rajskiej dolinie wśród zielska (Warszawa 2002), Biała gorączka (Wołowiec 2009), Dzienniki kołymskie (Wołowiec 2011). Polską
tematykę popeerelowską, którą zajmował się w latach 90. XX w., pracując dla
„Gazety Wyborczej”, porzucił właśnie na rzecz reportaży opisujących życie ludzi
zamieszkujących Krym, Syberię, Kazachstan czy Czeczenię.
Długi film o miłości to nietypowa książka reportażowa. Różni ją, po pierwsze, niekonwencjonalna i rzadko spotykana forma. Nie składa się ona jedynie
z kilku bądź kilkunastu reportaży literackich, ale z listu skierowanego do Jacka
Berbeki z prośbą o zezwolenie na uczestnictwo Badera w wyprawie na Broad
Peak, który ma stanowić niejako wstęp do prezentowanej historii, następnie
z przedstawienia „osób dramatu”, czyli zaprezentowania wszystkich sylwetek
bohaterów reportażu, potem z trzech części książki o konsekwentnie krótkich
tytułach oraz z kalendarium wydarzeń i trasy wypraw: zimowej na Broad Peak
z 2013 r. oraz poszukiwawczej.
Kolejną różnicą jest umiejscowienie w publikacji trzech rozdziałów o sugestywnym tytule Jazgot, które przytaczają wypowiedzi zaczerpnięte z forów
internetowych, jakie toczyły się po wyprawie na Broad Peak w 2013 r. Bader
prezentuje w nich zarówno wypowiedzi anonimowe, jak i przemyślenia „celebrytów alpinizmu”, czyli Anny Czerwińskiej, Macieja Pawlikowskiego czy Ryszarda
Gajewskiego. Celem umieszczenia w książce tego typu wypowiedzi jest prezentacja różnych punktów widzenia, obiektywne (?) zdanie relacji nie tylko z samej
wyprawy, lecz także ze sporu, który wynikł po tragicznej śmierci dwóch polskich
alpinistów, Maćka Berbeki i Tomka Kowalskiego.
Ostatnim czynnikiem, na który należy zwrócić uwagę, jest dobór bohaterów
reportażu. We wcześniejszych publikacjach Badera i zdecydowanej większości
2
Chodzi o spór po publikacji książki Artura Domosławskiego Kapuściński non-fiction, Warszawa 2010.
Góry — Literatura — Kultura 9, 2015
© for this edition by CNS
GLK_9.indb 280
2016-01-28 14:22:55
Recenzje
281
książek innych przedstawicieli gatunku to człowiek i jego historia znajdują się
na pierwszym planie. W Długim filmie o miłości już okładkę zdobią góry, co
sugeruje, że to one będą głównym bohaterem reportażu czy jak pisze Bader —
dramatu. Będzie to historia nie tylko pojedynczego człowieka i jego wewnętrznej
siły bądź słabości, lecz także historia żywiołu, który jest tak samo sprawiedliwy
albo niesprawiedliwy dla każdego, kto próbuje go okiełznać, kto ryzykuje własnym życiem, by zaprezentować wyższość nad dziką i nieobliczalną naturą.
Zarówno w Długim filmie o miłości. Powrocie na Broad Peak, jak i poprzednich książkach Bader jest bezkompromisowy, umieszcza siebie w świecie,
który opisuje, jest zatem subiektywnym obserwatorem i uczestnikiem zdarzeń,
interpretuje świat, który widzi, i przedstawia go czytelnikowi, zaciera dystans
między „ja” i „oni”, niemalże „atakuje” swoich bohaterów, nie dając im możliwości ucieczki przed jakimkolwiek pytaniem, wchodzi w najbardziej osobiste
relacje ze swoimi rozmówcami. Reporter pozwala sobie też na koloryzowanie
szczegółów, stosowanie chwytów marketingowych, gdyż nie są one, jak twierdzi, istotne dla sedna sprawy. Autor niejednokrotnie zaznacza, że „wymyślał”
zarówno w tej książce, jak i w poprzednich pewne elementy, a nawet całe dialogi,
uważając przy tym, że fragmenty tekstu o charakterze poetyckim nie stanowią
o nieprawdziwości prezentowanych faktów. Przeciwnie, miały one czemuś służyć, ich zastosowanie miało cel. Jego sposób pisania i postawa, którą prezentuje,
zmniejsza dystans między nim a czytelnikiem. Dzięki temu, że autor nie sili się
na wyrafinowany język i pisze w sposób prosty, taki jak mówi, pozwala zatrzeć
tę niewidoczną granicę, budząc w czytelniku zaufanie.
Bader oprócz wykonania pracy stricte dziennikarskiej, czyli przedstawienia
faktów, przytoczenia wypowiedzi z forów internetowych, opisania celu wyprawy
oraz szczerej niechęci ze strony jej uczestników do reportera — idzie o krok dalej:
próbuje zrozumieć motywacje członków wyprawy, ich ciągłe powroty w miejsca,
w których tak łatwo o tragedię, ich zapał, bezkompromisowość, ślepotę i lekceważenie realnego zagrożenia. Komentuje postępowanie swoich współtowarzyszy,
niechęć do współpracy, niezrozumienie jego roli, niewywiązywanie się z umowy,
którą wspólnie zawarli. Interpretuje zaobserwowane zachowania ludzi, przestrzeń, w której się znajdują, emocje im towarzyszące, obnaża niedopowiedzenia,
nieścisłości i ostatecznie nie szanuje „cmentarnego” nastroju rodzin i kolegów
zmarłych alpinistów.
Bader nie sili się jednak na wielkie podsumowania, syntezy swoich przemyśleń i obserwacji. Nie chce też uogólniać zaobserwowanych zjawisk i stawiać
uniwersalnych tez. Jego celem jest opisanie jednostki, która w przypadku tej
książki składa się na pewną zbiorowość. To ta jednostka daje syntezę całości.
Cała ogólna wiedza o alpinistach i alpinizmie, o górach, życiu i śmierci, którą
posiadł Bader, bierze się z rozmów z pojedynczymi osobami. To one (te osoby)
budują swój pozytywny (?) czy też negatywny (?) wizerunek. Bader pisze o ludziach i targających nimi sprzecznych emocjach. Nie widzi heroizmu w postawie
Góry — Literatura — Kultura 9, 2015
© for this edition by CNS
GLK_9.indb 281
2016-01-28 14:22:55
282
Recenzje
alpinistów i nie musi go widzieć. Nie jest alpinistą, nie podchodzi do tej wyprawy
tak emocjonalnie jak jego towarzysze. Jest twórcą takiego reportażu, o jakim
pisze Jerzy Jurecki: „Nie ślicznego i nie posłusznego. Takiego, który będzie pokazywał szorstką, brzydką stronę życia, czyli prawdziwą”3.
Joanna Popławska
3 J. Jurecki nawiązuje w swojej wypowiedzi do nagrodzonego Grand Press dla Dziennikarza
Roku Mariusza Szczygła (za reportaż Śliczny i posłuszny), „Duży Format” 19.12.2013, s. 2.
Góry — Literatura — Kultura 9, 2015
© for this edition by CNS
GLK_9.indb 282
2016-01-28 14:22:55