BUDOWA KATALOGÓW CENTRALNYCH I ROZPROSZONYCH

1
SYSTEMY FIRMY MOL - BUDOWA KATALOGÓW CENTRALNYCH I ROZPROSZONYCH
Jacek Gajkiewicz
Sieć bibliotek pedagogicznych
Jak powinna przebiegać komputeryzacja bibliotek pedagogicznych? Czy należy tworzyć katalogi
centralne, a jeśli tak, to jaki obszar geograficzny powinny one obejmować? Czy też zamiast katalogów
centralnych tworzyć centralnie przeszukiwane katalogi rozproszone?
Analiza struktury organizacyjnej bibliotek pedagogicznych oraz potrzeb klientów tych bibliotek
nie daje w moim przekonaniu klarownych odpowiedzi na powyższe pytania. Ukształtowana w
ostatnich latach struktura, to kilkadziesiąt bibliotek z placówkami centralnymi oraz średnio
kilkunastoma filiami obejmującymi stosunkowo duże obszary. Wśród użytkowników przeważają
nauczyciele oraz studenci rozmaitych uczelni, głównie kierunków humanistycznych, jak również
młodzież ze szkół ponadgimnazjalnych. Klientami filii są mieszkańcy danego miasta i okolic.
Przed przystąpieniem do komputeryzacji całości biblioteki, czyli placówki centralnej wraz z filiami,
trzeba ustalić sposób tworzenia katalogu; czy będzie to jeden wspólny katalog centralny, czy też
każda z bibliotek filialnych będzie tworzyć własny katalog. Użyteczność katalogu centralnego z punktu
widzenia czytelnika korzystającego głównie z lokalnej filii jest dyskusyjna. Katalog centralny ma
jednak liczne zalety: pozwala na stosowanie zarówno centralnego opracowania zbiorów (w
odniesieniu do opracowania bieżącego, szczególnie związanego z zakupem centralnym), jak i
opracowania prowadzonego w filiach (w zakresie retrokonwersji zbiorów filialnych). Niezależnie od
miejsca tworzenia opisów formalnych, w łatwy sposób można zapewnić bardzo spójne opracowanie
przedmiotowe, najlepiej poprzez pozostawienie tego opracowania jednemu wyspecjalizowanemu
zespołowi.
Katalog centralny nie jest jednak jedynym możliwym rozwiązaniem. Równie dobre efekty z
punktu widzenia potrzeb czytelników można osiągnąć budując odrębne katalogi poszczególnych filii.
Zachowanie jednolitości opracowania jest w tym przypadku znacznie trudniejsze, z drugiej strony
autonomia w zakresie komputeryzacji poszczególnych filii może posiadać spore zalety organizacyjne.
Można znaleźć wiele innych argumentów przemawiających za i przeciw poszczególnym
rozwiązaniom. Oferta firmy MOL kierowana do bibliotek pedagogicznych zawiera systemy
pozwalające na wdrażanie różnych modeli komputeryzacji, zgodnie z potrzebami i wyborem
poszczególnych bibliotek.
Katalog centralny
Do budowy katalogu centralnego obejmującego dowolną liczbę filii służy system Patron 2. System
ten pracuje z jedną bazą danych. Podstawową zasadą jest tworzenie jednego opisu bibliograficznego
dla danego tytułu, uzupełnionego o informacje dotyczące zasobów wszystkich filii. Unikanie
tworzenia dubletów opisów bibliograficznych powinno być szczególną troską osób odpowiedzialnych
za tworzenie bazy. Im mniej dubletów, tym bardziej "centralny" katalog. Naturalną rzeczą w katalogu
centralnym jest jednolita kartoteka wzorcowych haseł przedmiotowych, pozwalająca na tworzenie
spójnego katalogu przedmiotowego.
Katalog centralny nie musi jednak oznaczać stosowania wyłącznie scentralizowanego
opracowania. Możliwe są różne warianty organizacji katalogowania zbiorów:
•
Jeżeli biblioteka stosuje centralny zakup nowości dla wszystkich filii, naturalne jest stosowanie
opracowania centralnego tych nowości. Katalogowaniem nowości zajmuje się wtedy dział
opracowania placówki centralnej, wykonując opisy zawierające pełne informacje o zasobach
przydzielanych poszczególnym filiom. Filie otrzymują w pełni opracowane pozycje, gotowe do
natychmiastowego włączenia do zbiorów.
2
•
Indywidualne nabytki filii (np. dary lub zakup z funduszy samorządów lokalnych) mogą być
zarówno opracowywane siłami własnymi filii, bądź przesyłane do opracowania w placówce
centralnej. To drugie rozwiązanie wydłuża drogę książki i generuje koszty transportu, pozwala
jednak na skupienie całości opracowania bieżącego w placówce centralnej, co sprzyja jednolitości
katalogu
•
Retrokonwersja katalogów musi być przeprowadzana w filiach, nie można zatem uniknąć
rozproszonego tworzenia opisów trafiających do bazy centralnej. Można jednak wdrożyć
rozmaite mechanizmy organizacyjne służące jednolitości opracowania:
o
Filie tworzą wyłącznie opisy formalne; całość opracowania przedmiotowego spoczywa
w rękach zespołu pracującego w placówce centralnej.
o
Filie tworzą pełne opisy bibliograficzne, możliwe jest jednak umieszczanie haseł
przedmiotowych pochodzących wyłącznie z kartoteki centralnej, której tworzenie
i modyfikacja pozostaje w wyłącznej gestii centrali; dopuścić można tworzenie w filiach
rozwiniętych haseł przedmiotowych na podstawie tematów zawartych w kartotece.
o
Najskuteczniejszym sposobem zapewniającym jednolitość opracowania zbiorów jest
dążenie do maksymalnego ograniczenia konieczności tworzenia opisów w filiach; jednym
ze sposobów jest przeprowadzenie pełnej retrokonwersji katalogu najpierw w placówce
centralnej i późniejsze rozpoczęcie retrokonwersji katalogów filialnych. W efekcie
w większości przypadków filie będą tylko dopisywać swoje zasoby do istniejących już
opisów. Jednolitości opracowania sprzyja też korzystanie z bazy Biblioteki Narodowej,
najlepiej poprzez wbudowany do systemu Patron 2 protokół Z39.Z3.
Katalog centralny jest doskonałym narzędziem wyszukiwawczym, dającym informacje o stanie
posiadania wszystkich placówek. Ponieważ jednak najczęściej czytelnicy są zainteresowani wyłącznie
katalogiem jednej filii, system OPAC programu Patron 2 umożliwia również selektywne
przeszukiwanie katalogów poszczególnych filii.
Moduł wypożyczeń systemu Patron 2 buduje odrębne dla każdej filii kartoteki czytelników,
odrębnie prowadzona jest też statystyka każdej filii, z jednoczesną możliwością utworzenia zestawień
statystycznych obejmujących wszystkie filie, dla potrzeb sprawozdawczości centralnej.
Warunkiem sprawnego funkcjonowania rozległej sieci bibliotek pracujących z jednym katalogiem
centralnym jest dobra jakość i niezawodność łączy internetowych wszystkich filii. Zapewnienie takich
łączy wciąż jeszcze może sprawiać lokalne kłopoty, chociaż należy oczekiwać poprawy sytuacji
w ciągu najbliższych lat. Problemem zawsze pozostanie zapewnienie niezawodności funkcjonowania
centralnego serwera. Jego awaria może spowodować brak dostępu do wszystkich funkcji systemu we
wszystkich filiach. Niezawodności systemu Patron 2 sprzyja zastosowana technologia, zawierająca
wydajny i bezpieczny serwer MS SQL 2333. Przy prawidłowej konserwacji sprzętu i oprogramowania
serwerowego można zapewnić bardzo długi czas bezawaryjnej pracy systemu. Serwer SQL 2333 jest
systemem skalowanym, pozwalającym na płynne zwiększanie wydajności systemu ze wzrostem
obciążenia systemu OPAC.
Katalog rozproszony
Do katalogowania rozproszonego polecamy oprogramowanie Libra 2333, instalowane odrębnie
w każdej filii. System ten posiada kilka cech szczególnie istotnych w zastosowaniach w niewielkich
sieciach lokalnych:
•
Libra 2333 zawiera wbudowany, profesjonalny system zarządzania bazą danych SQL,
instalowany automatycznie i nie wymagający konfiguracji. System SQL jest bezpłatny
w zakresie Z licencji dostępu, co jest wystarczające w bibliotekach filialnych, posiadających
niewielką obsadę kadrową.
3
•
Instalacja zarówno serwera, jak i stacji roboczych jest przeprowadzana automatycznie. Dzięki
wprowadzeniu domyślnych ustawień parametrów dostosowanych do potrzeb typowych
bibliotek filialnych, program Libra 2333 jest gotowy do pracy bezpośrednio po
zainstalowaniu.
•
Wszystkie funkcje systemu są zawarte w jednej, zintegrowanej aplikacji.
•
Libra 2333 zawiera wbudowane niezbędne funkcje administracyjne, takie jak tworzenie kopii
archiwizacyjnych, czy zarządzanie funkcjonowaniem modułu internetowego Libra WWW.
Powyższe cechy zmniejszają w istotny sposób koszty administrowania i konserwacji instalacji
w poszczególnych filiach. Takie czynności, jak aktualizacja oprogramowania, importowanie danych
bibliograficznych, ustawienie parametrów pracy, czy regularne archiwizowanie danych, może być
wykonywane przez nauczycieli bibliotekarzy.
Przedstawione powyżej cechy o charakterze technicznym warunkują poprawną pracę systemu
Libra 2333 w każdej sieci lokalnej przy minimalnym zaangażowaniu informatyków. Nie mniej ważne
są cechy merytoryczne tego oprogramowania:
•
Wbudowane oprogramowanie klienta Z39.Z3 pozwala na pobieranie opisów
bibliograficznych z serwera Biblioteki Narodowej i / lub innych serwerów. W szczególności
mogą być tą drogą pobierane opisy z systemu komputerowego wdrażanego w centralnej
placówce biblioteki. Opisy są pobierane bezpośrednio do formularza opracowania, skąd po
niezbędnym uzupełnieniu o dane dotyczące zasobu trafiają do katalogu.
•
Dzięki mechanizmowi importu kartoteki wzorcowych haseł przedmiotowych w formacie
MARC 21 można każdą filię wyposażyć w jednolitą kartotekę stosowaną do tematowania tych
zbiorów, dla których nie istnieją gotowe opisy dostępne poprzez protokół Z39.Z3.
Zapewniamy w ten sposób warunek niezbędny do zachowania jednolitego opracowania
przedmiotowego we wszystkich filiach.
•
W każdej filii można uruchomić lokalny serwer WWW udostępniający w Internecie katalog
filii wraz z dodatkowymi usługami on-line dla czytelników. Dodatkowo w placówce centralnej
biblioteki może funkcjonować system Libra WWW służący do jednoczesnego przeszukiwania
katalogów wszystkich filii. Czytelnicy otrzymują zatem dwojaki dostęp do katalogów:
centralne przeszukiwanie wszystkich katalogów oraz selektywny dostęp do każdego
z odrębnych katalogów filii.
Umiejętne wykorzystanie powyższych cech pozwala na szybkie wykonywanie retrokonwersji
katalogów z zachowaniem jednolitości opracowania formalnego i przedmiotowego. System
Libra 2333 jest ukierunkowany na szybkie osiągnięcie efektów wdrożenia przy zachowaniu wysokiej
jakości tworzonych katalogów i niewielkich kosztów eksploatacji systemów komputerowych.
Podsumowanie
W zależności od hierarchii potrzeb i lokalnych warunków biblioteki pedagogiczne mogą wybrać
najlepiej im odpowiadający model komputeryzacji. Dla każdego z tych modeli firma MOL zapewnia
odpowiednie oprogramowanie wsparte doświadczeniem we wdrażaniu i eksploatacji systemów.