Przedmiotowy System Oceniania z biologii. Zakres podstawowy i

Transkrypt

Przedmiotowy System Oceniania z biologii.
Zakres podstawowy i rozszerzony- stara podstawa
programow.(obecnie klasy - 2011-2014)
Opracowanie: mgr Irena Stasiewicz
Spis treści :
1. Wprowadzenie.
2. Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii.
3. Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne – prezentacja poziomów
wymagań i zakresu wymagań.
4. Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości
i umiejętności - podstawowe czasowniki operacyjne.
5. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności opisywane
poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne - klasa pierwsza – zakres podstawowy.
6. Wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i umiejętności
opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne klasa trzecia – zakres
podstawowy.
opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne - klasa pierwsza i druga –
zakres rozszerzony.
opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne- klasa trzecia – zakres rozszerzony.
9. Oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego
w oparciu o wybrane przykłady.
10. Kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy
badawczej.
Wprowadzenie
Przedmiotowy system oceniania z biologii:
1. Wykorzystuje taksonomie celów nauczania biologii .
2. Uwzględnia standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii - wiadomości i rozumienie.
3. Uczeń zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy
i zjawiska.
4. Korzystanie z informacji - uczeń wykorzystuje i przetwarza informacje:
- Odczytuje informacje przedstawione w formie tekstu o tematyce biologicznej;
tabeli, wykresu, schematu, rysunku.
- Selekcjonuje, porównuje według wskazanego kryterium; określa podobieństwa
i różnice; dobiera i stosuje kryteria selekcji porównywania.
- Przetwarza informacje według podanych zasad: konstruuje tabele, wykres,
schemat, rysunek; redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie
obiektu, zjawiska lub procesu.
5. Tworzenie informacji:
- Uczeń rozwiązuje problemy i interpretuje informacje: wyjaśnia zależności przyczynowo –
skutkowe; formułuje wnioski, hipotezę, problem badawczy; przeprowadza doświadczenie
badawcze, wykonuje i opracowuje prace badawcza; dobiera argumenty.
Kontrakt nauczyciel - uczeń
Obowiązki ucznia na lekcjach biologii zgodne z Szkolnym System Oceniania
Przedstawiam przykładowe wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości i
umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne dla poziomu
podstawowego i rozszerzonego, oczekiwany zakres odpowiedzi w zależności od czasownika
operacyjnego w oparciu o wybrane przykłady, kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny
poszczególnych rozdziałów pracy badawczej.
Obowiązki i prawa ucznia na lekcjach biologii – KOTRAKT Z UCZNIEM
1. Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z
tygodniowym wyprzedzeniem.
2. Stosowaną formą sprawdzenia bieżących wiadomości jest kartkówka zapowiedziana (
obejmuje trzy ostatnie lekcje) i kartkówka niezapowiedziana ( ostatnia lekcja).
3. Oceny z kartkówek i odpowiedzi podlegają poprawie.
4. Uczeń, który z ważnych przyczyn nie był obecny za sprawdzianie pisemnym ma
prawo napisać sprawdzian do dwóch tygodni od terminu oddania sprawdzianów.
5. Uczeń może poprawić ocenę ze sprawdzianu w ciągu dwóch tygodni od rozdania
prac.
6. Ocena z poprawy sprawdzianu jest oceną ostateczną wpisaną obok oceny
niedostatecznej z tego sprawdzianu.
7. Na koniec semestru uczeń, który chce podwyższyć ocenę ( semestralną lub
końcoworoczną ) pisze sprawdzian zaliczeniowy składający się z zadań i wiadomości
obejmujących dany semestr. Termin pisania sprawdzianu uczeń uzgadnia z
nauczycielem
8. Obowiązkiem ucznia jest prowadzenie zeszytu: każda kolejna lekcja musi mieć datę i
numer.
9. Obowiązkiem ucznia jest samodzielne wykonywanie prac domowych, prowadzenie
Karty Pracy Ucznia , prostych doświadczeń ( za co najmniej dwukrotne niewykonanie
pracy domowej, brak samodzielności przy jej wykonaniu uczeń otrzymuje ocenę
niedostateczną ).
10. Obowiązkiem ucznia jest zapoznanie się z wymaganiami na poszczególne stopnie
szkolne, oraz przedstawionymi w pracowni materiałami dotyczącymi:
- oczekiwanego zakresu odpowiedzi w zależności od rodzaju czasownika
operacyjnego,
- schematami realizacji typowych zadań .
11. Uczeń z orzeczeniem o nauczaniu indywidualnym ma dostosowany poziom
nauczania i wymagania zgodnie z zaleceniami zawartymi
w orzeczeniu.
12. Na lekcjach biologii ocenie podlegają – pisemne sprawdziany i kartkówki, odpowiedzi
ustne , zadania domowe, karty pracy, aktywność , samodzielność i zaangażowanie w
wykonywaniu i planowaniu doświadczeń. Oceny zapisywane są w dzienniku
lekcyjnym.
Obowiązki ucznia na lekcjach biologii zgodne z Szkolnym System Oceniania
Przedstawiam przykładowe wymagania programowe obejmujące poziom wiadomości
i umiejętności opisywane poprzez odpowiednie czasowniki operacyjne dla poziomu
podstawowego i rozszerzonego ( program nauczania: DKOS – 4015 – 5/ 02), oczekiwany
zakres odpowiedzi w zależności od czasownika operacyjnego w oparciu o wybrane
przykłady, kryteria oceny doświadczenia i kryteria oceny poszczególnych rozdziałów pracy
badawczej.
Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne – prezentacja poziomów
wymagań i zakresu wymagań
Wymagania programowe to oczekiwane lub założone osiągnięcia uczniów
Poziom podstawowy (P) to wymagania:
Konieczne (K)- wiadomości i umiejętności pozwalające na uzyskanie oceny dopuszczającej
Podstawowe (P) - wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności na
ocenę dopuszczającą pozwalają na uzyskanie oceny dostatecznej
Poziom ponadpodstawowy (PP) to wymagania:
Rozszerzające ( R )- to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności
koniecznymi, podstawowymi i rozszerzonymi umożliwiają uzyskanie oceny dobrej
Dopełniające ( D) - to wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomości i umiejętności
koniecznymi, podstawowymi, rozszerzonymi i dopełniającymi umożliwiają uzyskanie oceny
bardzo dobrej i celującej czyli:
Ocena dopuszczająca = wymagania K
Ocena dostateczna = wymagania K + wymagania P
Ocena dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R
Ocena bardzo dobra = wymagania K+ wymagania P + wymagania R + wymagania D
Ogólna prezentacja wymagań programowych na poziomie wiadomości i umiejętności podstawowe czasowniki operacyjne
Poziom wiadomości :
Kategoria celu : Czasowniki operacyjne i wymaganie
Znajomość
A - zapamiętywanie
Wymagania konieczne: wymienić, definiować, rozpoznać, wyliczyć, usunąć, umiejscowić,
opowiadać, nazwać, identyfikować, podkreślić:
1.nazw, terminów, definicji, budowy organizmu, czynności fizjologicznych,
2. warunków życia organizmu
3.odtwórcza znajomość doświadczeń i eksperymentów przeprowadzonych w domu
lub w szkole
4.rozpoznawanie obiektów biologicznych przedstawianych w postaci rysunków, modeli
B. rozumienie Wymagania podstawowe- wyjaśnić, streścić, rozróżnić, zilustrować, dobierać,
identyfikować, izolować, konstruować, uporządkować,
1. rozumienie terminologii biologicznej
2. rozumienie istoty pojęć, definicji, faktów i procesów
3. rozumienie prostych współzależności w organizmie, miedzy organizmami oraz
organizmami a środowiskiem ich życia.
Poziom umiejętności
C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
Wymagania rozszerzające- charakteryzować, rysować, kreślić, porównać, stosować,
zbadać, zmierzyć, klasyfikować, przekonać :
1. dokonywanie kierowanych i samodzielnych obserwacji zjawisk laboratoryjnych i
terenowych,
2. przeprowadzanie doświadczeń i hodowli oraz właściwe ich udokumentowanie i
wnioskowanie na podstawie uzyskanych wyników
3. sprawne posługiwanie się językiem biologii
4. skuteczne posługiwanie się atlasami, kluczami do oznaczania roślin i zwierząt
5. skuteczne posługiwanie się materiałami źródłowymi
6. sprawne korzystanie z mikroskopu
D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
Wymagania dopełniające – Analizować, Dowieść, Ocenić, Wykryć, Przewidzieć,
Zaproponować, Zaplanować
1. odnajdywanie prawidłowości biologicznych, ich wartościowanie, porównywanie i
uogólnianie
2. wnioskowanie o przypuszczalnym przebiegu zjawiska i procesów
3. teoretyczne i doświadczalne dowodzenie hipotez biologicznych
4. samodzielne( teoretyczne i praktyczne) formułowanie i rozwiazywanie problemów
biologicznych – prostych i złożonych
Wymagania programowe na poszczególne stopnie szkolne
dla klas pierwszych - zakres podstawowy
Działy programu
I. Biologia i medycyna a człowiek
1. Biologia – opowieść o życiu
2. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu człowieka
3. Tkanki, narządy i układy narządów człowieka
4. Układ pokarmowy przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych
5. Układ oddechowy – wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe
6. Układ krążenia – daleki transport i odporność ustrojowa
7. Układ wydalniczy – utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie
8. Układ rozrodczy i jego funkcje
9. Układ ruchu – przemieszczanie się
10. Układy kontrolne- reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych
11. Powłoka wspólna ciała człowieka
Klasa I – zakres podstawowy
Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych
określających przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny
Dział programowy
Poziom wiadomości
Biologia i medycyna a człowiek
Biologia – opowieść o życiu
Wymagania konieczne (K)
wymienić:
- cechy istot żywych
- czynności życiowe
-poziomy organizacji żywej materii
-główne zródła informacji biologicznej
-cechy prawidłowo przeprowadzonej
obserwacji i doświadczenia
- obliczyć powiększenie mikroskopu
optycznego
wymaganie ( P)
-dobierać poziomy organizacji materii
wymagania ( R)
- porównać cechy materii ożywionej i
nieożywionej
- omówić główne kierunki nauk
przyrodniczych i biologii
- umiejscowić w czasie najważniejsze
odkrycia biologiczne
- wymienić rodzaje preparatów
mikroskopowych
- omówić typy mikroskopów elektronowych
wymagania dopełniajace( D)
- wyjaśnić na czym polega homeostaza
Wymagania konieczne( K)
-przygotować mikroskop do obserwacji
-wykonać świeży preparat mikroskopowy
-porównać cechy materii ożywionej i
nieożywionej
- ocenić przydatność nauk biologicznych w
medycynie
- porównać myślenie indukcyjne i
dedukcyjne
Wymagania podstawowe( P)
- przeprowadzić obserwacje
mikroskopowe
-wykonać schematyczny rysunek z
przeprowadzonej obserwacji
- przeprowadzić proste doświadczenie
- zapisać wynik, wniosek z
przeprowadzonej obserwacji i
doświadczenia
- scharakteryzować najważniejsze etapy
rozwoju biologii i medycyny
Wymaganie ( R)
- porównać znaczenie terminów: problem
badawczy i hipoteza, teoria naukowa i
prawo naukowe
- rozróżnić dziedziny biologii na podstawie
przedmiotu ich badań
- sformułować hipotezę i problem badawczy
- przewidzieć kierunki rozwoju biologii w
najbliższym czasie
- stosować zdobytą wiedzę do opisywania
struktury i funkcji organizmów
-zaplanować i przeprowadzić
doswiadczenie, obserwacje makro- i
mikroskopowa oraz dokumentować ich
wyniki
Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmu człowieka
Wymagania konieczne ( K)
- wymienić założenia teorii komórkowej
budowy organizmu
-zdefiniować pojęcie komórka
- wymienić organella komórkowe komórki
eukariotycznej zwierzęcej
-wymienić funkcje poszczególnych
organelli komórkowych komórki
eukariotycznej, zwierzęcej
-nazwać rozpoznane organella komórkowe
-podkreślić cechy budowy komórki
eukariotycznej - zwierzęcej
- nazwać elementy budowy mitochondrium
- wymienić etapy oddychania
wewnatrzkomórkowego
- nazwać elementy jądra komórkowego i
rybosomu
- wymienić funkcje jądra komórkowego
oraz rybosomów
- wymienić typy podziałów komórkowych
- wymienić fazy w cyklu życiowym
komórek
- wyjasnić na czym polega replikacja
Wymagania podstawowe ( P)
- omówić cechy budowy komórki
- wyjaśnić istotę anabolizmu i katabolizmu
- obliczyć liczbę chromosomów w
komórkach haplo – i diploidalnych
- wyjaśnić sposób rozmieszczenia DNA w
jądrze komórkowym oraz budowę
chromosomu
-rozróżnić na rycinach podział mitotyczny i
mejotyczny
Wymagania ( R)
- wyjaśnić rolę ATP w metabolizmie
- wyjaśnić różnice miedzy pojęciami:
chromatyna, chromosom, chromatyda
- wyjaśnić na czym polega transkrypcja oraz
translacja
- identyfikować na schematach fazy
podziałów komórkowych
Wymagania ( D)
- skonstruować schemat ilustrujacy istotę
oddychania wewnątrzkomórkowego
- zilustrować schematem podział
mitotyczny i mejotyczny
- rozpoznać organella komórkowe komórki
eukariotycznej zwierzecej
- narysować schemat komórki
eukariotycznej
- przeprowadzić obserwacje mikroskopową
komórki zwierzecej ( człowieka) i
udokumentować wyniki obserwacji
w formie rysunku1
- narysować schemat budowy
mitochondrium
- porównać zysk energetyczny oddychania
tlenowego i beztlenowego
- ocenić biologiczne znaczenie mitozy i
mejozy
- dobierać funkcje do poszczególnych
Wymagania ( R)
- scharakteryzować cechy budowy komórki
- narysować cechy budowy komórki
- okreslić cechy budowy komórki
- wyjaśnić dlaczego komórkę uważamy za
układ termodynamiczny otwarty
- udowodnić analizujac model komórki że
człowiek należy do królestwa Eukariota
- analizowac strukturę chemiczną ATP
- porównać liczbę chromosomów w
komórkach haplo – i diploidalnych
- porównać przebieg mitozy i mejozy
- analizować przemiany chromatyny w
cyklu życiowym oraz zmiany ilosci DNA i
liczby chromosomów w kolejnych fazach
cyklu komórkowego
Wymagania ( D)
- porównać budowę komórki eukariotycznej
zwierzęcej i eukariotycznej roślinnej,
komórki prokariotycznej i eukariotycznej
stosując odpowiednie kryteria do
przeprowadzania prawidłowej analizy
porównawczej
- udowodnić współzależność komórkowych
procesów metabolicznych
- udowodnić , że mitochondria należą do
autonomicznych organelli komórkowych
- analizować związek budowy jądra
komórkowego z funkcją , którą pełni
- analizować proces biosyntezy białka
- zaprojektować tabelę porównujacą mitozę
i mejozę
Tkanki , narządy i układy narządów człowieka
-definiować pojęcie tkanka:
- omówić charakterystyczne cechy budowy
oraz funkcje tkanek
- wymienić swoiste cechy tkanek
zwierzęcych
- wymienić kryteria klasyfikacji tkanek
zwierzęcych
- wyjaśnić na przykładach związek budowy
tkanki z pełnioną funkcją
- wymienić układy tworzace organizm
człowieka
-wyjaśnić mechanizm regeneracji tkanki
chrzęstnej i kostnej
- analizować wyniki podstawowego badania
krwi
Wymagania ( R)
- identyfikować na rycinach tkanki
zwierzęce
- wyjaśnić mechanizm skurczu mięśni
- wyjaśnić dlaczego organizm człowieka
jest otwartym układem fizycznym
Wymagania dopełniajace ( D
-wyjaśnić zwiazek budowy nabłonków z
pełnionymi przez nie funkcjami
- wyjaśnić mechanizm tworzenia limfy
-wyjaśnić mechanizm przewodzenia
impulsów nerwowych
Wymagania ( R)
-zilustrować za pomocą schematycznych
rysunków cechy budowy poszczególnych
tkanek zwierzecych
- narysować graf ilustrujacy klasyfikację
tkanek zwierzecych
rysunków cechy budowy charakterystyczne
dla tkanek zwierzęcych ( tkanki
nabłonkowej, elementów morfotycznych
krwi, tkanki mięśniowej, tkanki nerwowej)
Wymagania ( R)
-scharakteryzować cechy poszczególnych
rodzajów tkanek zwierzecych
- porównać budowę i funkcje tkanek
zwierzęcych
- klasyfikować tkanki wg kryterium budowy
i /lub funkcji, - skonstruować model
przestrzenny sarkomeru
Wymagania dopełniajace ( D)
- przeprowadzić obserwację mikroskopową
tkanek oraz narysować i opisać dostrzeżone
szczegóły budowy
- porównać budowę i funkcje
poszczególnych tkanek zwierzęcych
- zaprojektować schemat przedstawiający
proces regeneracji kości po złamaniu
Układ pokarmowy, przetwarzanie surowców energetycznych i budulcowych
- wymienić strategie odżywiania w świecie
istot żywych
- wyliczyć główne składniki pokarmowe
- wymienić rodzaje i zródła witamin
-wymienić rodzaje i zródła makro-, mikro-,
i ultraelementów
- analizować informacje żywieniowe
zawarte w tabelach i wykresach
- ocenić konsekwencje zdrowotne
niedoboru witamin
- porównać budowę anatomiczną odcinków
przewodu pokarmowego
- porównać trawienie zewnętrzne i
wewnętrzne
-wymienić główne funkcje układu
-wymienić narządy układu pokarmowego
-rozpoznać narządy układu pokarmowego
-nazwać odcinki układu pokarmowego
- opisać rolę odcinków przewodu
pokarmowego i gruczołów trawiennych
- zdefiniować terminy: trawienie
zewnętrzne i wewnętrzne, hydroliza
- nazwać enzymy trawiące cukrowce,
tłuszcze, białka i kwasy nukleinowe
- wyjaśnić istotę trawienia
-wymienić podstawowe rodzaje diet
- wyliczyć błędy żywieniowe
- omówić rolę diety w profilaktyce
osteoporozy
-umiejscowić odcinki układu pokarmowego
-wyjaśnić funkcje układu
-omówić przebieg trawienia pokarmu u
człowieka
Wymagania rozszerzajace ( R)
- omówić regulującą rolę witamin
- napisać schemat reakcji hydrolizy
węglowodanów, tłuszczy i białek
- wyjaśnić mechanizm działania enzymów
trawiennych
- opisać źródła pierwiastków cieżkich w
przyrodzie i ich wpływ na zdrowie
zawarte w tabelach i wykresach
- ocenić konsekwencje zdrowotne
niedoboru witamin
- ocenić rolę gruczołów trawiennych w
procesie trawienia pokarmów
- przewidywać negatywne skutki niedoboru
lub nadmiaru składników odżywczych
- ocenić wartość odżywczą własnych
posiłków
- przewidzieć skutki nadmiernego objadania
się i odchudzania
- uzasadnić zapotrzebowanie organizmu na
wodę i składniki odżywcze
-przewidzieć negatywne skutki niedoboru
lub nadmiaru składników odżywczych
-zilustrować za pomocą schematu słownego
przebieg trawienia poszczególnych
składników pokarmowych u człowieka
- narysować schemat pokazujacy
mechanizm regulacji pracy przewodu
pokarmowego
- ocenić znaczenie krążenia wrotnego
- analizować przemiany składników
pokarmowych w wątrobie
- uzasadnić potrzebę indywidualnego
doboru diety
- ocenić skutki stosowania konserwantów
żywności
-uporządkować etapy trawienia pokarmu u
człowieka
-analizować przystosowania w budowie
narzadów układu pokarmowego do
pełnionej funkcji
- analizować mechanizm powstawania
ruchów perystaltycznych
- zaplanować i wykonać doświadczenie
ilustrujące przebieg trawienia skrobi i białka
- dowieść związku pomiedzy trawieniem a
metabolizmem
- klasyfikować składniki odżywcze
pokarmów pod względem ich budowy
chemicznej i roli biologicznej
- wyjaśnić przystosowania przewodu
pokarmowego do pobierania, trawienia i
wchłaniania składników odżywczych
wewnętrzne
- porównać różne rodzaje diet
- ocenić na podstawie etykiet stopień
modyfikacji żywności
Układ oddechowy – wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe
-wymienić narzady układu
-rozpoznać narzady układu
-nazwać odcinki układu
- wyjaśnić istotę oddychania zewnętrznego i
wewnętrznego
- wyjaśnić związek pomiedzy odżywianiem
i oddychaniem
- wymienić choroby układu oddechowego
oraz ich przyczyny
- zmierzyć tętno spoczynkowe ,czestość
oddechów i pojemnośc wydychanego
powietrza
- uzasadnić szkodliwość palenia tytoniu
-umiejscowić odcinki układu
-omówić mechanizm wymiany gazowej
transport gazów oddechowych u człowieka
- omówić rolę ćwiczeń fizycznych w
usprawnianiu wentylacji płuc
- omówić cechy narzadów układu
oddechowego umożliwiajace efektywną
wymianę gazową
- analizować przystosowania w budowie
narzadów układu oddechowego do
pełnionych funkcji
- uzasadnić konieczność zachowania
higieny układu oddechowego
-zilustrować za pomoca schematu słownego
przebieg wymiany gazowej u człowieka
- analizować działanie układu oddechowego
- okreslić ogólne zasady profilaktyki chorób
układu oddechowego
- uzasadnić potrzebe indywidualnego
doboru ćwiczeń oddechowych
-uzasadnić szkodliwość wpływu produktów
reakcji katabolicznych na funkcjonowanie
organizmu
- zaproponować ćwiczenia usprawniajace
pracę układu oddechowego
Układ krążenia – daleki transport i odporność ustrojowa
-wymienić elementy układu
-rozpoznać elementy układu
-nazwać elementy układu
- omówić funkcje krwi oraz podstawowe
grupy krwi człowieka
- zdefiniować termin transfuzja
- omówić przyczyny chorób serca i układu
krążenia
- omówić czynniki wpływajace na
obniżenie sprawności krążenia krwi
- wykazać różnice w budowie naczyń
krwionośnych
-omówić obieg krwi u człowieka
-wyjaśnić istotę transfuzji
- omówić profilaktykę układu krążenia
-analizować wyniki podstawowych badań
krwi
-zdefiniować : odporność, antygen,
przeciwciało, szczepionka
- omówić główne strategie obronne
organizmu
- wyjaśnić mechanizm funkcjonowania
odporności swoistej i nieswoistej organizmu
- dobrać dawców i biorców krwi
- omówić rolę ćwiczen fizycznych w
usprawnianiu pracy serca
- wyjaśnić wpływ wysiłku fizycznego na
czestotliwość tętna
-zmierzyć tętno i ciśnienie spoczynkowe
oraz wysiłkowe
- konstruować schemat graficzny małego i
dużego obiegu krwi oraz krążenia wrotnego
- analizować pracę serca
układu
- charakteryzować organizację anatomiczną
układu
- określić rolę układu limfatycznego
- porównać budowę i funkcje tetnic, żył
i naczyń włosowatych
obieg krwi u człowieka
-uzasadnić konieczność zachowania higieny
układu
- uzasadnić szkodliwy wpływ palenia
papierosów
- analizować mechanizm reakcji antygen przeciwciało
- porównać rodzaje naczyń krwionośnych
- analizować współdziałanie układu
krążenia i limfatycznego
- ocenić role krążenia wrotnego
- analizować mechanizm automatyzmu
pracy serca
-analizować mechanizm krzepnięcia krwi
- porównać mechanizm odporności
humoralnej i komórkowej oraz naturalnej i
sztucznej
-wyjaśnić podstawowe zasady transfuzji
krwi
- wyjaśnić przebieg krzepnięcia krwi i istotę
konfliktu serologicznego
- omówić najważniejsze osiagnięcia w
diagnozowaniu oraz leczeniu chorób układu
-omówić ogólną budowę przeciwciała
-wyjaśnić sposoby uzyskiwania odporności
sztucznej
- omówić cechy narzadów układu
umożliwiajace efektywny transport
wewnatrzustrojowy
- omówić mechanizm odrzucania
przeszczepu
-uzasadnić wpływ wirusa HIV na
funkcjonowanie układu odpornościowego
- analizować mechanizm przebiegu reakcji
uczuleniowej
-wyjaśnić sposoby uzyskiwania odporności
sztucznej
pracę serca u człowieka
układu do pełnionej funkcji
-dowieść współdziałanie układu
krążenia,limfatycznego,
- charakteryzować grupy krwi pod
względem zawartych w nich czynników
grupowych i antygenów
- analizować mechanizm rozwoju choroby
nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń
krwionośnych i zawału serca
Układ wydalniczy – utrzymywanie równowagi wodno- mineralnej i wydalanie
- zdefiniować pojęcia: wydalanie, osmoza
- wymienić zródła i rodzaje azotowych
produktów przemiany materii
- omówić budowę nefronu
-omówić powstawanie moczu u człowieka
-wyjaśnić istotę dializy
- omówić profilaktykę układu wydalniczego
moczu u człowieka
- zapisać reakcje syntezy mocznika
-wyjaśnić termin dializa i określić warunki
jej przeprowadzenia
- opisać zasadę pracy urzadzenia
dializujacego
- wnioskować o stanie zdrowia na
podstawie wyników analizy moczu
- wyjaśnić związek pomiedzy środowiskiem
życia organizmu, dostępnością wody a
rodzajem wydalanego azotowego produktu
przemiany materii
- porównać skład chemiczny moczu
pierwotnego i ostatecznego
- analizować etapy powstawania moczu
ostatecznego
mechanizm powstawania moczu u
człowieka
krążenia,limfatycznego, wydalniczego
- dowieść zależność między środowiskiem
życia organizmu a gospodarką wodnomineralną
Układ rozrodczy i jego funkcje
- zdefiniować terminy: gonady, gamety
- analizować przystosowania w budowie
narzadów układu do pełnionych funkcji
-zdefiniować: żyworodność ,zaplemnienie,
zapłodnienie, embrion, zarodek, płód
- omówić etapy rozwoju pre- i
postembrionalnego
- wymienić fazy porodu i omówic jego
przebieg, omówić czynniki powodujace
niepłodność u mężczyzn i kobiet
-wyliczyć etapy w biologii rozwoju
człowieka, omówić przebieg rozwoju
- analizować i przedstawić graficznie
przebieg gametogenezy
- uzasadnić konieczność zachowania
higieny układu rozrodczego i ciąży
- zilustrować rysunkiem miejsce rozwoju
zarodka człowieka z uwzględnieniem
łożyska
układu rozrodczego
- uzasadnić znaczenie przystosowawcze
zróżnicowanej budowy plemników i
komórek jajowych
-porównać rozmnażanie płciowe i
bezpłciowe
- uzasadnić znaczenie różnic w budowie
zarodkowego i płodowego człowieka
-określić rolę łożyska
- omówić etapy życia pozapłodowego
człowieka, wyjaśnić fizjologiczne podłoże
zapłodnienia
- wymienic I-, II- ,III rzędowe cechy
płciowe, wyjaśnić istotę bruzdkowania,
gastrulacji, organogenezy
wyjaśnić istotę spermatogenezy i oogenezy
gamet u człowieka
- analizować mechanizm regulacji wzrostu
oraz metabolizmu w różnych okresach
rozwojowych człowieka
Układ ruchu – przemieszczanie się
-rozpoznać elementy układu oraz rodzaje
połączeń kości -nazwać elementy układu
-wymienić rodzaje połączeń kości
- opisać budowę i wymienić funkcje stawu
-wyjaśnić funkcje układu kostnego i
mięśniowego, znaczenie aktywności
ruchowej u człowieka
- omówić budowę mięśnia szkieletowego
- wyjaśnić na czym polega antagonizm
pracy mięśni szkieletowych
-omówić profilaktykę chorób układu ruchu
- scharakteryzować ruch jako przejaw życia
- narysować schemat budowy stawu
-zilustrować za pomoca schematu
mechanizm skurczu sarkomeru u człowieka
- analizować fizjologiczne podłoże
zmęczenia mięśni
- klasyfikować mięśnie wg różnych
kryteriów podziału
- charakteryzować etapy rozwoju
sprawności ruchowej człowieka
- analizować mechanizm skurczu sarkomeru
- omówić cechy narzadów układu kostnego
umożliwiajace realizację funkcji ruchowej
- omówić główne grupy mięśni
- wyjaśnić istotę skurczu mięśnia
wymagania dopełniajace ( D
- rozpoznać w atlasach anatomicznych
podstawowe mięśnie szyi, tułowia i
kończyn
wymagania dopełniajace ( D)
szkieletowego, mięśniowego i nerwowego
w koordynacji ruchowej u człowieka
Układy kontrolne – reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych
- zdefiniować: bodziec, receptor, narząd
zmysłu, pobudliwość, neuron, synapsa,
odruch, odruch bezwarunkowy, odruch
warunkowy,łuk odruchowy,hormon,
gruczoł dokrewny,
- wyjaśnić budowę i funkcje oka i ucha
nerwowego i hormonalnego
-wymienić elementy układu nerwowego i
hormonalnego
-rozpoznać elementy układu nerwowego i
hormonalnego
-nazwać elementy układu nerwowego i
hormonalnego
-wyjaśnić funkcje układu nerwowego i
hormonalnego
-wyjaśnić budowę oka i ucha jako narzadu
zmysłu
-wyjaśnić istotę przewodnictwa nerwowego,
istotę regulacji hormonalnej
-omówić rolę przysadki mózgowej
-omówić budowę mózgu człowieka
-wyjaśnić istotę zapamiętywania
-wyjaśnić mechanizm ujemnego sprzężenia
zwrotnego
- omówić fazy snu
- wyjaśnić znaczenie snu
- wyjaśnić rolę poszczególnych elementów
oka w wytwarzaniu obrazów
- wyjaśnić rolę poszczególnych elementów
ucha w odbieraniu dźwięków
- omówić rodzaje i funkcje opon
- klasyfikować receptory i bodźce
- analizować budowę oka i ucha jako
narzadów zmysłu
-narysować budowe neuronu
- narysować prosty łuk odruchowy
- przedstawić rysunkiem istotę głównych
wad wzroku u człowieka i ich korektę
- analizować przebieg rozwoju
emocjonalnego człowieka
rysunków mechanizm przewodzenia
impulsu nerwowego, mechanizm
powstawania wrażenia słuchowego u
człowieka
-analizować powiazania anatomiczne i
funkcjonalne miedzy układem nerwowym i
hormonalnym
-ocenić wpływ hormonów na homeostazę
organizmu
-przewidzieć konsekwencje nad czynności i
niedoczynnosci gruczołów układu
hormonalnego
-porównać mechanizm działania hormonów
peptydowych i i sterydowych - ocenić
wpływ stresu na organizm człowieka
mózgowych
-wyjaśnić związek miedzy stopniem
rozwoju układu nerwowego a rozwojem
intelektualnym i emocjonalnym
Powłoka wspólna ciała człowieka
- definiować terminy: stałocieplność,
zmiennocieplność, termoregulacja
-wymienić główne funkcje skóry
- wymienić wytwory naskórka
-rozpoznać elementy budowy powłoki
skórnej
- wymienić przykłady zwierzat
zmiennocieplnych i stałocieplnych
- wyjaśnić na czym polega ochronna,
czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna
funkcja skóry
- omówić rodzaje gruczołów skórnych
- uzasadnić potrzebę przestrzegania
podstawowych zasad higieny skóry
-narysować budowę skóry człowieka
- analizować budowę skóry pod kątem
przystosowań do pełnionych funkcji
-scharakteryzować budowę skóry człowieka
- analizować współdziałanie układów
odpowiedzialnych za stałocieplność
- ocenić udział skóry w termoregulacji
Organizmu, znaczenie funkcji
termoregulacyjnej
i czuciowej skóry
Od stanu zdrowia i choroby
- definiować terminy: zdrowie, choroba,
profilaktyka, alergen, alergia
- wymienić czynniki chorobotwórcze
- wymienić przykłady chorób
cywilizacyjnych, przyczyny chorób
cywilizacyjnych
- wymienić przykłady alergenów
-wyjaśnić istotę choroby: inwazyjnej,
zakaźnej, zaraźliwej
wyjaśnić pojęcia: epidemia, pandemia
- omówić najczęstsze przyczyny zgonów w
Polsce i w wybranych krajach Europy
- omówić mechanizm reakcji alergicznej
-omówić mechanizm wstrząsu
anafilaktycznego
- sklasyfikować czynniki chorobotwórcze i
choroby występujace u człowieka
- zanalizować wykres np. śmiertelność
w wyniku niektórych chorób w wybranych
krajach
- porównać i uzasadnić przyczyny
zróżnicowania chorób będących powodem
zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie
rozwiniętych
-scharakteryzować sposoby uniknięcia
reakcji uczuleniowych
-analizować wyniki komunikatów i prognoz
dotyczących okresu pylenia
Choroby człowieka . Choroby nowotworowe człowieka i profilaktyka.
Wymagania konieczne
-wymienić czynniki wywołujace
nowotwory - czynniki mutagenne i
kancerogenne
- wyjaśnić istotę nowotworu złośliwego i
niezłośliwego
-wymienić przykłady chorób
nowotworowych, mechanizm transformacji
nowotworowej
- podać symptomy świadczące o chorobie
nowotworowej
- omówić zasady profilaktyki chorób
nowotworowych
- omówić znaczenie terapii genowej w
leczeniu chorób nowotworowych
Wymagania konieczne
- zanalizować skład chemicznego dymu
papierosowego pod kątem koncentracji
kancerogennych czynników chemicznych
- klasyfikować choroby nowotworowe
-analizować dane statystyczne dotyczące
dynamiki zachorowań na choroby
nowotworowe w Polsce i na świecie
- scharakteryzować sposoby leczenie chorób
Nowotworowych, wykazać zwiazek miedzy
stanem środowiska, genetyczną skłonnością
i ryzykiem wystąpienia choroby
nowotworowej
- udowodnić, że choroby nowotworowe
należą do grupy chorób cywilizacyjnych
Choroby zakaźne człowieka . Choroby inwazyjne.
Wymagania konieczne
- wymienić choroby wywoływane przez
wirusy, choroby wywoływane przez
bakterie
- wymienić źródła i drogi zakażenia
wirusami, bakteriami i grzybami
- wymienić pasożyty najczęściej
wywołujące choroby u człowieka
Wymagania konieczne
-zaproponować działania profilaktyczne
ograniczajace występowanie chorób
wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych
- rozpoznać pasożyty najczęściej
wywołujace choroby u człowieka
- przedstawić schemat cyklu rozwojowego
-wyjaśnić mechanizm infekcji wirusowej,
infekcji bakteryjnej
-wyjaśnić mechanizm infekcji grzybiczych
-omówić choroby bakteryjne( dur plamisty,
choroby weneryczne, płonica, zgorzel,
tężec,błonica)
- omówić cykl rozwojowy wybranych
Pasożytów, przyczyny i skutki wybranych
inwazji pasożytniczych ( toksoplazmoza,
rzęsistkowica, pełzakowica, malaria,
robaczyca, świerzb)
- omówic objawy zakażenia robakami
-scharakteryzowac typy żółtaczek
-omówić działanie antybiotyków oraz
negatywne skutki ich nadużywania
wirusa HIV, pierwotne i wtórne
objawy zakażenia wirusem HIV
- porównać przebieg rozwoju wybranych
pasożytów
- analizować patogenne oddziaływanie
pierwotniaków, robaków i stawonogów na
organizm człowieka
-przedstawić za pomocą rysunku cechy
budowy wirusa HIV i dokonać analizy
budowy
-porównać przebieg infekcji wirusowej,
bakteryjnej i grzybiczej
- wyjaśnić mechanizm ograniczonego
oddziaływania antybiotyków na
drobnoustroje
- zaproponować sposoby ograniczenia
zapadalności na choroby zakaźne
- ocenić i przewidzieć konsekwencje
rozwoju wybranych chorób zakaźnych
Niektóre trucizny i środki psychoaktywne oraz ich wpływ na człowieka
Wymagania konieczne
- definiować terminy : trucizna, toksyna,
toksyczność, dioksyna
-sklasyfikować trucizny w ujeciu różnych
kryteriów
- wymienić podstawowe objawy zatrucia
- omówić przyczyny uzależnienia od
alkoholu i narkotyków
-omówić występowanie i objawy zatrucia
toksycznymi substancjami pochodzenia
roślinnego
- omówić skutki nadużywania leków
nasennych i uspokajających
- wyjasnić mechanizm powstawania
uzależnienia i nałogu
- rozróżnić gatunki trujących roślin i
grzybów
-wykazać znaczenie psychoterapii w walce
z uzależnieniami
-omówić sposoby radzenia sobie z
negatywnymi emocjami i reakcjami
Wymagania konieczne
- klasyfikować środki uzależniajace
- określić ogólne zasady przechowywania
trucizn
- zanalizować skutki działania i
przedawkowania alkoholu, narkotyków,
leków psychotropowych
- zanalizować wpływ substancji
toksycznych na funkcjonowanie organizmu
- przewidzieć konsekwencje kontaktu z
truciznami
- scharakteryzować typowe trucizny
wytwarzane przez organizmy i występujace
w środowisku
-udowodnić szkodliwości oddziaływania
różnych środków psychoaktywnych na
funkcjonowanie układu nerwowego i innych
układów oraz na zachowanie człowieka
-udowodnić społeczne skutki uzależnień
fizycznych i psychicznych
Klasa I i II – zakres rozszerzony
Hasła programowe
I. Komórki i zachodzace w nich procesy
- Badania komórek
- Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów
- Metabolizm
II. Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem
człowieka
III. Człowiek – stan zdrowia i choroby
Klasa I i II – zakres rozszerzony
Poziom wiadomości
Dział programowy
Komórki i zachodzące w
nich procesy
Badania komórek . Biofizyczne i biochemiczne metody badania komórek
- wymienić podstawowe metody badań
molekularnych komórek
- omówić podstawowe metody badań
molekularnych
-omówić budowę mikroskopu
świetlnego
Rozszerzone ( R)
-wymienić i omówić najważniejsze
elementy mikroskopu elektronowego
Dopełniajace (D )
-omówić techniki sporzadzania preparatów
mikroskopii elektronowej
-uzasadnia potrzebę prowadzenia badań na
poziomie molekularnym
-przeprowadzić obserwację mikroskopową
- przygotować świeży preparat
mikroskopowy
- wykonać i opisać rysunek spod
mikroskopu
Rozszerzone ( R)
- zanalizować i porównać przykłady
biofizycznych i biochemicznych metod
badań cytologicznych
- porównać zasadę działania mikroskopu
świetlnego i elektronowego
Dopełniajace (D )
-narysować schemat biegu strumienia
elektronów w mikroskopie elektronowym
Organiczne i nieorganiczne składniki komórki
-wymienić nazwy podstawowych
składników chemicznych komórki
-wymienić pierwiastki budujące związki
organiczne
-wymienić pierwiastki zaliczane do tzw.
biogenów
-określić rolę poszczególnych zwiazków
występujących w komórce
-zdefiniować pojęcie: denaturacja,
koagulacja,peptyzacja
-wymienić funkcje białek, cukrów i tłuszczy
- wymienić przyczyny denaturacji białek
-omówić rolę pierwiastków ( biogenów,
makro-mikroelementów ) związków
nieorganicznych i organicznych
-wyjaśnić budowę cząsteczki wody
- omówić budowę chemiczną czasteczek:
białka, cukru prostego, aminokwasu,
tłuszczu właściwego i złożonego
( fosfolipidu)
- omówić biologiczną rolę wody
-omówić biologiczną funkcję białek
-omówić funkcję cukrów
-omówić funkcję tłuszczów
- wymienić po kilka najbardziej istotnych
biologicznie właściwosci białek, cukrów,
tłuszczów
Rozszerzone ( R)
- omówić budowę wody jako dipolu
- omówić rolę zwiazków organicznych
Dopełniajace (D )
- wykazać zależność między budową
a funkcją poszczególnych rodzajów
związków organicznych
Dopełniajace (D )
-zaplanować doświadczenie wykazujace
rolę pierwiastków w odżywaniu roślin
-analizować dane liczbowe lub wykresy
ilościowego i jakościowego udziału
chemicznych składników komórek lub
-zapisać ogólny wzór cukru prostego,
aminokwasu, nukleotydu
-zaproponować proste doświadczenia
pozwalające określić % zawartość wody w
organach roślin /organizmach roślinnych
-analizować wpływ właściwości fizycznych
i chemicznych wody na funkcje pełnione w
komórce
-zaplanować doświadczenia na badania
wpływu makro – mikroelementów na
wzrost i rozwój roślin
- analizuje wykresy i diagramy ilościowego
i jakościowego składu pierwiastkowego
organizmu i skorupy ziemskiej
-określić przynależnośc danego związku do
odpowiedniej grupy
- wskazać typy wiązań chemicznych
( peptydowe,glikozydowe, estrowe)
-napisać wzory sumaryczne podstawowych
cukrów
- klasyfikować poszczególne grupy
związków organicznych w oparciu o
ustalone kryteria
- zanalizować mechanizm denaturacji białek
Rozszerzone ( R)
-przedstawić klasyfikację zwiazków
organicznych w oparciu o różne kryteria
-zapisać reakcje ogólną otrzymywania
cząsteczki dwucukru, dwupeptydu, tłuszczu
prostego
-zapisać za pomocą symboli wiazanie;
glikozydowe,estrowe, peptydowe
-scharakteryzować właściwości cukrów,
białek,tłuszczowców
- posługiwać się wzorami chemicznymi do
przedstawienia hydrolizy i polikondensacji
oraz przy omawianiu budowy chemicznej
zw. organicznych występujacych w
komórce
-scharakteryzować struktury II, III, IV
organizmów
-zaproponować i przeprowadzić
doświadczenie pozwalajace wykryć w
materiale biologicznym :
glikozę, skrobię, białko , tłuszcz
rzędową białek
-wykazać zależność między budową
związków organicznych a ich funkcją
-omówić czynniki denaturacji białek
-porównać budowę poszczególnych
związków organicznych
Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa organizmów
-zdefiniować pojęcie komórka, komórka
prokariotyczna, eukariotyczna
- wymienić składniki budujace błony
-przedstawić skład chemiczny soku
komórkowego
- wymienić organella komórkowe komórki
eukariotycznej zwierzęcej i roślinnej
-wymienić funkcje poszczególnych
organelli
-wymienić funkcje błony komórkowej
-przedstawić skład chemiczny błon
biologicznych
-przedstawić skład chemiczny ściany
komórkowej
-wyjaśnić znaczenie systemu błon
wewnętrznych dla metabolizmu komórki
-omówić budowę ściany komórkowej
-przedstawić właściwości cytoplazmy
-omówić budowę poszczególnych rodzajów
plastydów
- omówić budowę mitochondrium
-omówić funkcję poszczególnych rodzajów
plastydów
-omówić funkcje jądra komórkowego
- wyjaśnić rolę rybosomów w metaboliźmie
komórkowym
- omówić cechy budowy komórki
-wyjaśnić istotę mitozy i mejozy
-omówić przebieg mitozy i mejozy
Wymagania rozszerzone (R )
- omówić budowę błony komórkowej w
ujęciu modelu płynnej mozaiki
- omówić przebieg mitozy
- omówić przebieg mejozy
Wymagania ( D)
- udowodnić, ze cytoplazma jest układem
koloidalnym
- porównac budowę komórki eukariotycznej
zwierzecej i eukariotycznej roślinnej;
komórki prokariotycznej i eukariotycznej
stosując odpowiednie kryteria do
przeprowadzania prawidłowej analizy
porównawczej
- udowodnić zależność pomiędzy budową
błon biologicznych a ich funkcjami
- ocenić biologiczne znaczenie ciagłości
błon wewnątrzkomórkowych
- udowodnić półautonomiczność
chloroplastów i mitochondrium
- uzasadnić związek liczby mitochondrium
z aktywnoscią metaboliczną komórek
-porównać mitozę i mejozę w oparciu o
ustalone kryteria
- rozpoznać organella komórkowe
komórki eukariotycznej zwierzecej i
roślinnej
- wykonać schematyczne rysunki
przedstawiające budowę: błony
komórkowej ( model płynnej mozaiki),
siateczki śródplazmatycznej,
mitochondrium, chloroplastu, jądra
komórkowego
- wymienić rodzaje transportu przez błony
komórkowe
-nazwać rozpoznane organella komórkowe
-podkreślić cechy budowy komórki
-wymienić rodzaje ścian komórkowych
-wymienić funkcje ściany komórkowej
- wymienić rodzaje ruchów cytoplazmy
- wymienić skład soku wakuolarnego
-wymienić funkcje wakuoli
-wymienić organella półautonomiczne
-wymienić rodzaje plastydów
-wymienić funkcje jadra komórkowego
-wymienić elementy budowy jadra
komórkowego
-zdefiniować pojęcia: cykl komórkowy,
chromatyna, chromosom,. kariokineza,
cytokineza, mitoza, mejoza
-wymienić rodzaje kariokinezy
-zanalizować model płynnej mozaiki
-porównać budowę błony komórkowej i
błon wewnetrznych
-porównać właściwosci błony komórkowej i
błon wewnetrznych
-porównać funkcje błony komórkowej i
błon wewnętrznych
- zaproponować proste doświadczenie
umożliwiajace obserwacje ruchów
cytoplazmy
-scharakteryzować poszczególne rodzaje
ruchów cytoplazmy
-zanalizować budowę i funkcje cytoplazmy
podstawowej
-zanalizować budowę i funkcje
cytoszkieletu
- porównać budowę chloroplastu i
mitochondrium
- porównać system wakuolarny komórek
roślinnych i zwierzęcych
- zanalizować organizację budowy i skład
chemiczny jądra komórkowego
-odróżnić na rysunkach lub schematach
kształty podstawowych komórek roślinnych
- dobierać funkcje do poszczególnych
- narysować cechy budowy komórki
- określić cechy budowy komórki
-porównać funkcje błony komórkowej i
błon wewnętrznych
-wykazac zależność między budową a
funkcją poszczególnych organelli
Wymagania rozszerzone (R )
- przedstawić za pomocą schematycznego
rysunku budowę błony komórkowej
-porównać poszczególne rodzaje transportu
przez błony komórkowe
- porównać budowę wici i rzęski
-zanalizować rolę centrosomu i centroli
w organizacji cytoszkieletu i wrzeciona
kariokinetycznego
-scharakteryzować cechy budowy komórki
eukariotycznejj zwierzęcej i roślinnej
-zaplanować i przeprowadzić proste
doświadczenia obserwacji zjawisk
plazmolizy i deplazmolizy
- zanalizować wpływ roztworów izo, hiper i
hipotonicznych na komórkę
-scharakteryzować diagram lub wykres
cyklu komórkowego
- zanalizować przemiany chromatyny w
cyklu życiowym komórki
- scharakteryzować mitozę i mejozę
-narysować diagram lub wykres cyklu
komórkowego
-narysować za pomoca schematycznych
rysunków przebieg mitozy i mejozy
Metabolizm komórkowy
Podstawy katalizy enzymatycznej: budowa enzymów, klasyfikacja, rola.
Metabolizm na poziomie komórki: fotosynteza,chemosynteza,oddychanie komórkowe
tlenowe i beztlenowe
-zdefiniować pojęcie; enzym,apoenzym,
koenzym, grupa prostetyczna, metabolizm
anabolizm, katabolizm, substrat, produkt
- wymienić elementy składowe enzymu
-zdefiniować pojęcie: fotosynteza ,
chemosynteza, wymienić etapy fotosyntezy
-wymienić substraty i produkty fotosyntezy
-wskazać miejsce przebiegu fotosyntezy
-wymienić warunki niezbędne do
fotosyntezy
-zdefiniować: pojęcie oddychanie
wewnatrzkomórkowe
-wymienić rodzaje oddychania
-wymienić substraty i produkty oddychania
tlenowego
-zdefiniować pojęcia: fosforylacja
-wymienić rodzaje fosforylacji
- podać rolę ATP
- omówić budowę chemiczną enzymów
-określić rolę komponentów enzymu
- wyjaśnić rolę enzymu
-wyjaśnić istotę katalizy enzymatycznej
-zdefiniować pojęcie: fotoautotrofizm,
chemoautotrofizm
- zlokalizować miejsce przebiegu faz
fotosyntezy
- wymienić rodzaje barwników czynnych w
procesie fotosyntezy
- omówić budowę chlorofilu
- wyjaśnić istotę chemosyntezy
-wymienić organizmy zdolne do
chemosyntezy
-wyjaśnić, że fotosynteza jest procesem
anabolicznym
-wyjaśnić istotę fotosyntezy
-omówić biologiczne znaczenie fotosyntezy
-zapisać przy pomocy równań ogólnych
reakcje syntezy i rozkładu , reakcje
fotosyntezy, reakcje oddychania
Wymaganie podstawowe ( P)
-przedstawić schematycznie działanie
enzymu, narysować model budowy enzymu
- porównać wielkość energii aktywacji w
reakcjach katalizowanych i
niekatalizowanych
-porównać potrzeby pokarmowe autotrofów
i heterotrofów, zanalizować wykres widma
absorpcyjnego chlorofilu
- porównać zysk energetyczny w
oddychaniu tlenowym i beztlenowym
zapisu budowę ATP, wykazac różnice
pomiedzy różnymi rodzajami fosforylacji
Wymagania rozszerzone ( R)
- porównać typy reakcji katalizowanych
przez enzymy omawianych klas
- uzasadnić słuszność stwierdzenia jeden
enzym jedna reakcja metaboliczna
-zanalizować zmiany poziomu
energetycznego substancji w procesach
anabolicznych i katabolicznych
- scharakteryzować fosforylację
fotosyntetyczną, schematy fazy jasnej i
ciemnościowej fotosyntezy
- wykazać różnice w budowie
poszczególnych rodzajów barwników
- zanalizować wpływ czynników
wewnętrznych i zewnetrznych na przebieg
fotosyntezy
-zanalizować przebieg oddychania
tlenowego i beztlenowego
- zapisać przykłady różnych reakcji
fermentacji
-wyjaśnić, że oddychanie jest procesem
katabolicznym
-wymienić etapy oddychania komórkowego
tlenowego
-wymienić rodzaje fermentacji
- wykazać różnice pomiedzy różnymi
rodzajami fosforylacji, - wyjaśnić rolę ATP
Wymagania rozszerzone ( R )
-omówić typy reakcji katalizowanych przez
enzymy omawianych klas
-scharakteryzować wpływ czynników na
przebieg reakcji enzymatycznej
- przedstawić budowę chlorofilu
- omówić budowę fotosystemów u roslin
wyższych
- omówić procesy zwiazane z fazą jasną i
ciemnościową fotosyntezy
-omówić procesy zwiazane z
poszczególnymi etapami oddychania
-przedstawić losy kwasu mlekowego
powstajacego w mięśniach
-omówić istotę przemian w poszczególnych
etapach oddychania komórkowego
-omówić funkcjonowanie przenośników w
fazie jasnej fotosyntezy
-omówić funkcjonowanie przenośników
łańcucha oddechowego
-porównać fotosyntezę i oddychanie
- zanalizować schematy przemian
tłuszczowców, przemian aminokwasów
-analizować mechanizm katalizy
enzymatycznej
-porównać oddychanie tlenowe i
beztlenowe
-porównać fosforlację fotosyntetyczną i
oksydacyjną
- porównać fotosyntezę i oddychanie
-zaprojektować i przeprowadzić
doświadczenie wykazujace wpływ
wybranych czynników zewnętrznych na
intensywność fotosyntezy
doświadczenie pozwalajace na wykrycie
wydzielającego się podczas oddychania
dwutlenku wegla, udowodnić
współzależność przemian metabolicznych
- udowodnić kluczową rolę acetylo- Co A w
przemianach metabolicznych
Struktura i funkcjonowanie organizmów ze szczególnym uwzględnieniem człowieka.
Potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów oraz potrzeby pokarmowe człowieka –
rola poszczególnych składników; diety –rodzaje, skutki; piramida żywieniowa
-zdefiniować pojecia: autotrofy ,
heterotrofy,autorfofizm, heterotrofizm
- wskazać źródła energii dla organizmu
samożywnego, organizmu
cudzożywnego, wymienić związki
stanowiace pokarm autotrofów,
heterotrofów
-wymienić kilka witamin rozpuszczalnych
w wodzie i c kilka witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach, wymienić główne źródła
witamin rozpuszczalnych w wodzie
-wymienić główne źródła witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach
- zdefiniować pojęcie dieta, dieta
zrównoważona, anoreksja, bulimia,
osteoporoza,
-wymienić podstawowe błędy w żywieniu
-wymienić źródła węgla i azotu dla
organizmów, źródła makro i
mikroelementów dla człowieka
-określić znaczenie wybranych
makroelementów
–wyjaśnić rolę poszczególnych grup
zwiazków organicznych ( białek,
tłuszczów...)
-wyjaśnić rolę kilku witamin
rozpuszczalnych w wodzie, kilku witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach
-wyjaśnić istotę odżywiania
- wyjaśnić na czym polega dieta
zrównoważona
- omówić zródła makro i mikroelementów
dla człowieka
- wykazać znaczenie wybranych
makroelementów, mikroelementów i
ultraelementów
– omówić rolę poszczególnych grup
Wym agania konieczne ( K)
- narysować piramidę żywienia
- omówić regulacyjną rolę witamin
-uzasadnić zapotrzebowanie organizmów na
wodę i składniki odżywcze
- porównać różne rodzaje diet
zawarte w tabelach lub na wykresach
- klasyfikować składniki odżywcze
pokarmów pod względem ich budowy
chemicznej i roli biologicznej
- przewidzieć negatywne skutki braku lub
nadmiaru składników odżywczych
- analizować zwiazek pomiedzy utlenieniem
składników organicznych a wartością
energetyczną posiłków
- zaplanować dzienny jadłospis
uwzględniający normy żywienia dla
różnych grup człowieka
uzasadnić potrzebę indywidualnego doboru
składników diety
-ocenić skutki stosowania wybranych
konserwantów żywności
związków organicznych ( białek,
tłuszczów...)
-wykazać rolę witamin rozpuszczalnych w
wodzie i tłuszczach
- omówić konsekwencje zaniedbań
wynikające z nieprawidłowego
przechowywania żywności
Budowa i czynności układu pokarmowego człowieka
-zdefiniować pojęcie : trawienie
- wymienić rodzaje trawienia pokarmu
pokarmowego
-wymienić narządy układu pokarmowego
- podać funkcje poszczególnych odcinków
układu pokarmowego
-wyjaśnić funkcje układu pokarmowego
- wyjaśnić istotę obróbki mechanicznej
pokarmu, istotę trawienia chemicznego
pokarmu
- podać miejsce przebiegu trawienia
pokarmu u człowieka
-omówić ogólny przebieg trawienia
pokarmu u człowieka
- omówić mechanizm wchłaniania
produktów
trawienia
-omówić podłoże regulacji układu
pokarmowego
- omówić rolę gruczołów trawiennych w
procesie trawienia
-rozpoznać na rysunku poszczególne
elementy budowy układu pokarmowego
człowieka
-podać nazwy rozpoznanych narzadów
układu pokarmowego
-przypisać funkcje rozpoznanym narzadom
układu pokarmowego
- wykazać zależność miedzy budową a
funkcją poszczególnych odcinków układu
pokarmowego
przebieg trawienia poszczególnych
składników pokarmowych u człowieka
-uporzadkować etapy trawienia pokarmu u
człowieka
narządów układu pokarmowego do
pełnionej funkcji
-udowodnić, że wątroba to centrum
przemian metabolicznych organizmu
Odżywianie się mineralne i gospodarka wodna roślin . Dodatkowo transport
asymilatów i innych substancji organicznych w roślinie
-wymienić rodzaje wody występujacej w
glebie
-zdefiniować pojęcia; gospodarka wodna
roślin, gospodarka mineralna roślin, bilans
wodny, bilans zrównoważony, parcie
korzeniowe, transpiracja,transport aktywny,
transport bierny, siła ssaca, potencjał
wodny, ciśnienie turgorowe, ciśnienie
osmotyczne, osmoza, dyfuzja, pęcznienie,
transpiracja, wymienić rodzaje transpiracji
-wyjaśnić mechanizm pobierania transportu
wody u roślin
-wyjaśnić mechanizm pasywnego
pobierania i transportu wody u roślin
-wyjaśnić mechanizm aktywnego
pobierania i transportu wody u roślin
- wyjaśnić istotę bilansu wodnego u roślin
-omówić czynniki wpływajace na szybkość
pobierania i transport wody przez roślinę
-omówić czynniki wpływajace na
intensywność transpiracji
- omówić zjawisko suszy fizjologicznej
- omówić mechanizm działania aparatu
szparkowego
-wskazać drogi i kierunek przewodzenia
wody i asymilatów w roślinie
- zaprojektować i przeprowadzić proste
doświadczenie dotyczace zjawiska osmozy
wykorzystujace dostępny materiał
biologiczny (ziemniak burak)
- zaprojektować i przeprowadzić proste
doświadczenie obrazujace kierunek
przepływu wody w roślinie
-scharakteryzować przystosowania w
budowie korzenia do pobierania i
przewodzenia wody w roślinie
-porównać mechanizm pasywny i
mechanizm aktywny pobierania i
przewodzenia wody w roślinie
-porównać poszczególne rodzaje bilansu
wodnego u roślin
-zanalizować przystosowania ekologiczne
roślin do mechanizmu pobierania ,
transportu wody u roślin i gospodarki
wodnej
Wymiana gazowa – wentylacja warunkujaca oddychanie tlenowe
oddechowego człowieka
-wymienić poszczególne odcinki układu
-rozpoznać na rysunku poszczególne
elementy budowy układu oddechowego
człowieka, podać nazwy rozpoznanych
- wymienić role poszczególnych odcinków
układu oddechowego
- wymienić choroby układu oddechowego
człowieka
-omówić mechanizm wymiany gazowej i
transport gazów oddechowych u człowieka
-podać czynniki środowiskowe majace
ujemny wpływ na pracę układu
- omówić transport gazów oddechowych
- omówić przyczyny i skutki niedotlenienia
organizmu
odcinków układu oddechowego,
- wykazać zależność miedzy budową a
funkcją poszczególnych odcinków układu
oddechowego
przebieg wymiany gazowej u człowieka
- zanalizować diagramy słupkowe składu
powietrza wdychanego i wydychanego,
pojemność płuc u człowieka
- zanalizować działanie ośrodka
oddechowego
- uzasadnić szkodliwość wpływu produktów
reakcji katabolicznych na funkcjonowanie
organizmu
Daleki transport i odporność ustrojowa.
Budowa i czynnosci układu krążenia krwi oraz układu limfatycznego
-wymienić główne funkcje układu krążenia
i układu limfatycznego
-wymienić elementy układu, funkcje układu
krażenia i układu limfatycznego
- wymienić rodzaje naczyń krwionośnych
-wymienić płyny ustrojowe człowieka
-wymienić składniki krwi
-wymienić podstawowe funkcje krwi
-wymienić grupy krwi u człowieka
-wymienić najcześciej występujace choroby
układu krążenia u człowieka
-wymienić przyczyny powstawania chorób
układu krążenia u człowieka
-zdefiniować : odporność, antygen,
przeciwciało, szczepionka, transfuzja,
odporność sztuczna, naturalna,
-wyjaśnić funkcje układu główne funkcje
układu krążenia i układu limfatycznego
- wykazać różnice w budowie naczyń
krwionośnych
-omówić kierunek przepływu krwi w dużym
i małym krwiobiegu u człowieka
- wyjaśnić automatyzm pracy serca
-omówić pracę serca
-poszczególnych elementów morfotycznych
krwi, funkcje poszczególnych elementów
morfotycznych krwi
- wyjaśnić istotę krzepnięcia krwi
-wyjaśnić istotę transfuzji
- omówić profilaktykę układu krążenia
krwi
-wyjaśnić mechanizm odporności swoistej i
nieswoistej organizmu
- wyjaśnić różnice miedzy szczepionką a
surowicą
-wyjaśnić mechanizm reakcji antygen przeciwciało
wyjaśnić istotę miażdżycy, zawału serca i
nadciśnienia
-omówić mechanizm krzepnięcia krwi
-omówić podstawowe zasady transfuzji
krwi
- omówić mechanizm naturalnej i sztucznej
odporności
- omówić mechanizm odporności
komórkowej, odporności humoralnej
- omówić podłoże konfliktu serologicznego
- omówić mechanizm odrzutu przeszczepu
-omówić główne rodzaje przeszczepów
- przygotować referat nt „ medycyna
-rozpoznać elementy układu krążenia i
układu limfatycznego
-nazwać elementy krążenia i układu
limfatycznego
- rozpoznać na rysunkach poszczególne
rodzaje naczyn krwionośnych, przedstawić
za pomocą schematycznych rysunków
budowę poszczególnych rodzajów naczyń
krwionośnych
- rozpoznać na rysunkach elementy
morfologiczne krwi
-przedstawić za pomocą schematycznych
rysunków cechy budowy poszczególnych
naczyń krwionośnych
- porównać budowę naczyń krwionośnych
obieg krwi u człowieka
-wykazac zależność miedzy funkcją,
budową i właściwościami poszczególnych
elementów morfotycznych krwi
-porównać funkcje krwi i limfy
-zanalizować wyniki badania krwi
- scharakteryzować sposoby uzyskiwania
odporności sztucznej i naturalnej
- ocenić wpływ nieprawidłowej diety oraz
niezdrowego trybu życia na rozwój chorób
układu krążenia i serca
-scharakteryzować mechanizm
automatyzmu pracy serca
- ocenić rolę krażenia wieńcowego
- interpretować schemat przetaczania krwi
według zasady uniwersalnego biorcy i
dawcy
- udowodnić współdziałanie układu
krążenia i układu limfatycznego
-scharakteryzować budowę przeciwciał
-porównać mechanizm odporności
naturalnej i sztucznej
-porównać mechanizm odporności
komórkowej i humoralnej
- zanalizować mechanizm rozwoju choroby
nadciśnieniowej, miażdżycy naczyń
krwionośnych i zawału serca
pracę serca u człowieka
-analizowć przystosowania w budowie
-dowieść współdziałanie układu krążenia z
układem limfatycznym, pokarmowym,
oddechowym
-udowodnić współdziałanie płynów
przyszłosci”
ustrojowych krwi i limfy w mechanizmie
odporności
-zanalizować mechanizm przebiegu reakcji
uczuleniowej
- uzasadnić wpływ wirusa HIV na
funkcjonowanie układu odpornościowego
człowieka
Utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej i wydalanie.Budowa i czynności układu
wydalniczego człowieka.
- zdefiniować pojęcie :wydalanie
wydalniczego
-wymienić elementy układu wydalniczego
- wymienić choroby układu wydalniczego
człowieka
-omówić powstawanie moczu u człowieka
-wyjaśnić istotę dializy
- omówić profilaktykę układu wydalniczego
-omówić sposób powstawania moczu
-omówić dobowy bilans wodny człowieka
-omówić homeostatycną rolę nerki w
organizmie człowieka
-omówić cykl mocznikowy
-omówić mechanizm działania
wzmacniacza przeciwprądowego w
kanaliku nerkowym
- omówić regulację działania układu
wydalniczego
-rozpoznać na schematycznym rysunku
elementy układu
-podać nazwy rozpoznanych elementów
układu wydalniczego
moczu u człowieka
-zilustrować za pomocą schematu
mechanizm powstawania moczu u
człowieka, porównać skład moczu
-uzasadnić konieczność resorpcji
kanalikowej
układu wydalniczego do pełnionej funkcji
-analizować przyczyny powstawania chorób
układu wydalniczego
-omówić zasadę pracy urządzenia
dializujacego
-przedstawić osiagniecia naukowe w
dziedzinie leczenia trwałych uszkodzeń
nerek
- zanalizować wyniki podstawowych badań
moczu zwracając uwagę na informacje
dotyczącą zmiany barwy moczu w zwiazku
z konkretnymi schorzeniami
-dowieść zależność miedzy środowiskiem
życia organizmu a gospodarką wodnomineralną
- przeanalizować ewolucję narzadów
wydalniczych bezkregowców i nerki
kręgowców
Rozmnażanie się, rozwój i związane z nim procesy
rozrodczego
-zdefiniować: wzrost, rozwój, rozmnażanie
płciowe, rozmnażanie bezpłciowe,
wegetatywne, ontogeneza, gonady, gamety,
żyworodność ,zaplemnienie, zapłodnienie,
embrion, zarodek, płód
- omówić anatomię żeńskiego i męskiego
układu rozrodczego
-wyjaśnić istotę przemian zachodzących
w czasie bruzdkowania, gastrulacji i
organogenezy
- wyjaśnić sposoby naturalnej i sztucznej
regulacji poczęć
- omówić przebieg oogenezy , spermio i
spermatogenezy
Wymagania dopełniajace( D)
- omówić rodzaje komórek jajowych ze
względu na ilość żółtka
-zanalizować przebieg rozwoju
zarodkowego i płodowego człowieka
- zanalizować schemat cyklu
menstruacyjnego
- zanalizować wykres przedstawiajacy
przyczyny wzrostu zgonów wśród
mężczyzn
-rozpoznać na schematycznym rysunku
elementy budowy układu rozrodczego
mężczyzny i kobiety
-podać nazwy rozpoznanych elementów
układu rozrodczego mężczyzny i kobiety
- określić rolę łożyska, wyjaśnić istotę
bruzdkowania, gastrulacji, organogenezy
- omówić fazy i regulację hormonalną cyklu
menstruacyjnego
- omówić przebieg i mechanizmy
fizjologiczne porodu
- wyjaśnić sposoby leczenia bezpłodności
i zaburzeń ciąży
-omówić etapy życia pozapłodowego
człowieka, zmiany towarzyszące
pokwitaniu
- zilustrować rysunkiem miejsce rozwoju
zarodka człowieka z uwzględnieniem
łożyska
- porównać przebieg oogenezy , spermio i
spermatogenezy
-- analizować mechanizm regulacji wzrostu
oraz metabolizmu w różnych okresach
rozwojowych człowieka
- zanalizować mechanizm genetycznej
determinacji płci u człowieka
-analizować ciążę bliźniaczą
Wymagania dopełniajace( D)
układu do pełnionej funkcji, uzasadnić
znaczenie różnic w budowie gamet u
człowieka
Czynniki warunkujące wzrost i kwitnienie roślin
- wymienić etapy cyklu rozwojowego
rośliny okrytonasiennej
-zdefiniować stan spoczynku nasion,
- wymienić rodzaje spoczynku nasion
- wymienić rodzaje fitohormonów
- zdefiniować pojęcie: fitohormon
- podać przykłady procesów życiowych
regulowanych przez fitohormony
- wyjaśnić mechanizmy zewnętrzne i
wewnętrzne kiełkowania, etapy cyklu
rozwojowego rośliny okrytonasiennej
- omówić działanie poszczególnych
rodzajów fitohormonów
- omówić wpływ czynników zewnętrznych
na kwitnienie roślin
- wyjaśnić biochemiczne podłoże różnic
między roślinami dnia krótkiego i długiego
- omówić wpływ stymulatorów i
inhibitorów na rozwój roślin
- podać przykłady roślin dnia krótkiego i
długiego i neutralnych
- przedstawić praktyczne zastosowanie
fitohormonów w rolnictwie
- przedstawić graficznie model kiełkowania
nad i podziemnego nasion
- zaobserwować przebieg kiełkowania
nasion
- zaprojektować i przeprowadzić
doświadczenie polegajace na przerwaniu
stanu spoczynku nasion
- przedstawić schemat przemian
biochemicznych i fizjologicznych
towarzyszących fotoperiodowi
-zanalizować tabelę przedstawiającą
wielofunkcyjność działania regulatorów
wzrostu i rozwoju roślin
- zanalizować cykl rozwojowy roślin
okrytonasiennych
-porównać cykl rozwojowy roślin nago i
okrytonasiennych
- zanalizować powstawanie nasion i owocu
- zaprojektować i przeprowadzić
doświadczenie polegajace na badaniu siły
kiełkowania
doświadczenie polegajace na określeniu roli
siewek
Ruch i jego podłoże - Układ szkieletowy i mięśniowy . Dodatkowo biochemiczne i
energetyczne podłoże skurczu mięśnia
szkieletowego
- wymienić główne elementy szkieletu
człowieka
-wymienić rodzaje połączeń kości
-wyjaśnić funkcje układu szkieletowego
-wyjaśnić funkcje układu mięśniowego
-omówić budowę stawu
-omówić budowę mięśnia szkieletowego
-omówić typy mięśni
-wyjaśnić znaczenie aktywności ruchowej u
człowieka
-omówić przyczyny zmęczenia mięśni
- wymienić najczęstsze urazy i choroby
układu ruchu
- omówić profilaktykę chorób układu ruchu
- wyjaśnić szkodliwość dopingu
-omówić budowę sarkomeru
-omówić fizjologiczne podłoże skurczu
mięśnia szkieletowego
-omówić biochemiczne podłoże skurczu
mięśnia szkieletowego
wymagania dopełniajace ( D)- omówić cykl skurczu mięśnia
szkieletowego
- rozpoznać na schemacie / modelu
elementy szkieletu
- rozpoznać na modelu kości czaszki
-narysować schemat budowy stawu
- rozpoznać na schematycznych rysunkach
poszczególne rodzaje stawów
- analizować antagonistyczne
współdziałania mięśni zginaczy i
prostowników
układu szkieletowego do pełnionej funkcji
-porównać budowę poszczególnych
rodzajów kręgów
-zilustrować za pomocą schematu
mechanizm skurczu sarkomeru u człowieka
- scharakteryzować przemiany
biochemiczne zachodzace podczas
długotrwałej pracy mięśnia
- scharakteryzować mechanizm skurczu
mięśnia i relaksacji miofilamentów
szkieletowego, mięśniowego i nerwowego
w koordynacji ruchowej u człowieka
- scharakteryzować sposoby badania
fizjologii pracy mięśnia
Ruchy u roślin
-zdefiniować pojęcie; pobudliwość
-wymienić rodzaje ruchów u roslin
- zdefiniować poszczególne rodzaje ruchów
- przeprowadzić doświadczenie
sprawdzające fototropizm pędu i korzenia
roślin i podać przykłady
- omówić poszczególne rodzaje ruchów
roślin na przykładach
-omówić wpływ czynników
środowiskowych na ruchy roślin
-wyjaśnić mechanizmy poszczególnych
ruchów
- wyjaśnić mechanizm działania liści
pułapek roślin owadożernych
- przeprowadzić doświadczenie wykazujące
geotropizm korzenia i pędu, sformułować
hipotezę i problem badawczy do
przeprowadzonego doświadczenia
- scharakteryzować rodzaje tropizmów oraz
nastii i rodzaje ruchów roślin
-ocenić biologiczne znaczenie nastii i
tropizmów
Reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych. Układ nerwowy i hormonalny.
- zdefiniować: bodziec, receptor, narząd
zmysłu, pobudliwość, neuron, synapsa,
odruch, odruch bezwarunkowy, odruch
warunkowy, łuk odruchowy,
-zdefiniować : hormon, gruczoł dokrewny,
-wymienić elementy układu nerwowego i
hormonalnego
- wymienić czynniki stresogenne
- wymienić rodzaje receptorów
-omówić funkcje układu nerwowego i
hormonalnego
-przedstawić podział receptorów człowieka
-omówić budowę oka i ucha jako narządu
zmysłu
-wyjaśnić istotę przewodnictwa nerwowego,
przekaźnictwa synaptycznego, rolę
przysadki mózgowej
-omówić anatomię układu nerwowego
-omówić budowę mózgu człowieka
- omówić doświadczenie Pawłowa
-wyjaśnić istotę zapamiętywania
zwrotnego
-wyjaśnić znaczenie snu
-wyjaśnić istotę regulacji hormonalnej
zwrotnego
- omówić wpływ szyszynki na rytmy
biologiczne
- podać przykłady chorób wywołanych
nieprawidłową gospodarką hormonalną
- wyjaśnić wpływ nadmiernego stresu na
stan zdrowia człowieka
-omówić wpływ stresu na poszczególne
narządy człowieka
- wyróżnić typy pamięci
- podać struktury mózgu odpowiedzialne za
poszczególne rodzaje pamięci
-omówić fizjologię snu
- omówić chemiczną budowę hormonów
-omówić nadrzędną rolę podwzgórza i
przysadki mózgowej
- podać objawy chorób zwiazanych z
nadczynnością lub niedoczynnością układu
hormonalnego
- podać przykłady rodzajów synaps
- wyjaśnić rolę neuroprzekaźników
-podać przykłady świadczące o nadrzędnej
roli mózgu w pełnieniu funkcji kontrolno –
integracyjnej
- omówić poszczególne fazy stresu
-rozpoznać elementy układu nerwowego i
hormonalnego, nazwać elementy układu
- zaproponować i przeprowadzić
doświadczenie badajace lokalizację
poszczególnych rodzajów kubków
smakowych
-narysować budowę neuronu
- narysować budowę synapsy chemicznej
- narysować prosty łuk odruchowy
- przedstawić rysunkiem istotę głównych
wad wzroku u człowieka i ich korektę
- sklasyfikować odruchy w oparciu o
ustalone kryteria
- dokonać klasyfikacji hormonów w oparciu
o ustalone kryteria
-zilustrować za pomoca schematycznych
rysunków mechanizm przewodzenia
impulsu nerwowego
rysunków mechanizm przekaźnictwa
synaptycznego
- porównać przewodzenie nerwowe i
przekaźnictwo synaptyczne
rysunków mechanizm powstawania
wrażenia słuchowego u człowieka
-ocenić wpływ doswiadczeń Pawłowa na
rozwój neurofizjologii
- analizować mechanizm powstawania
pamięci krótkotrwałej i długotrwałej
- porównać proces zapamiętywania i
kojarzenia
- scharakteryzować myślenie abstrakcyjne
-porównać mechanizm działania hormonów
peptydowych i sterydowych
- omówić rolę poszczególnych rodzajów
hormonów tkankowych
- wykazać związek miedzy stopniem
rozwoju układu nerwowego a rozwojem
intelektualnym i emocjonalnym
-analizować powiązania anatomiczne i
funkcjonalne między układem nerwowym i
hormonalnym
- analizować na wykresie zmiany poziomu
hormonu juwenilnego na przebieg linienia i
dojrzewania zwierzat bezkręgowych
-ocenić wpływ hormonów na homeostazę
organizmu
- ocenić wpływ stresu na organizm
człowieka
Zewnętrzne warstwy ciała organizmów i ich rola
-zdefiniować pojęcia: zmiennocieplność,
stałocieplność, termoregulacja
-podać przykłady zwierzat
-uzasadnić potrzebę zachowania
podstawowych zasad higieny skóry
zmiennocieplnych,stałocieplnych
-wymienić główne funkcje skóry
- wymienić wytwory naskórka
- wymienić rodzaje receptorów skóry
- omówić budowę skóry
- omówić mechanizmy stałocieplności
-rozpoznać elementy budowy powłoki
skórnej
-narysować budowę skóry człowieka
-scharakteryzować budowę skóry człowieka
- ocenić funkcję termoregulacyjną i
czuciową skóry
wymagania dopełniajace ( D)- omówić
rodzaje i rolę gruczołów skóry
Od stanu zdrowia do stanu choroby
- wymienić czynniki chorobotwórcze
- wymienić przykłady chorób
cywilizacyjnych
- wymienić przyczyny chorób
cywilizacyjnych
- wymienić przykłady alergenów
-wyjasnić istotę choroby: inwazyjnej,
zakaźnej, zaraźliwej
wyjaśnić pojęcia: epidemia, pandemia
- omówić mechanizm reakcji alergicznej
-omówić mechanizm wstrząsu
anafilaktycznego
- sklasyfikować choroby występujące u
człowieka
- zanalizować wykres np. śmiertelność
w wyniku niektórych chorób w wybranych
krajach
-scharakteryzować sposoby unikniecia
reakcji uczuleniowych
-analizować wyniki komunikatów i prognoz
dotyczących okresu pylenia
Choroby człowieka. Choroby nowotworowe człowieka i profilaktyka
Wymagania konieczne
-wymienić czynniki wywołujące
nowotwory
- wymienić czynniki mutagenne i
kancerogenne
- wyjaśnić istotę nowotworu złośliwego i
niezłośliwego
- wyjaśnić mechanizm transformacji
Nowotworowej, podać symptomy
świadczące o chorobie nowotworowej
- omówić zasady profilaktyki chorób
nowotworowych
- omówić znaczenie terapii genowej w
leczeniu chorób nowotworowych
- zanalizować skład chemiczny dymu
papierosowego pod kątem koncentracji
kancerogennych czynników chemicznych
-analizować dane statystyczne dotyczace
dynamiki zachorowań na choroby
nowotworowe w Polsce
- scharakteryzować sposoby leczenia chorób
nowotworowych
- zanalizować związek między stanem
środowiska, genetyczną skłonnością i
ryzykiem wystąpienia choroby
nowotworowej
- udowodnić, że choroby nowotworowe
należą do grupy chorób cywilizacyjnych
Choroby człowieka ogólnie określane mianem zakaźnych
Wymagania konieczne
- wymienić choroby wywoływane przez
wirusy, choroby wywoływane przez
bakterie
- wymienić źródła i drogi zakażenia
wirusami, bakteriami i grzybami
- wymienić pasożyty najczęściej
-wyjaśnić mechanizm infekcji wirusowej
-wyjaśnić mechanizm infekcji bakteryjnej
-wyjaśnić mechanizm infekcji grzybiczych
-omówić choroby bakteryjne( dur plamisty,
choroby weneryczne, płonica, zgorzel,
tężec,błonica)
- omówić przyczyny i skutki wybranych
inwazji pasożytniczych ( toksoplazmoza,
rzesistkowica, pełzakowica, malaria,
robaczyca, świerzb)
-scharakteryzowac typy żółtaczek
-omówić działanie antybiotyków oraz
Wymagania konieczne
-zaproponować działania profilaktyczne
ograniczające występowanie chorób
wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych
- rozpoznać pasożyty najczęściej
- przedstawić schemat cyklu rozwojowego
wirusa HIV i scharakteryzować główne jego
etapy
-przedstawić za pomocą rysunku cechy
budowy wirusa HIV i dokonać analizy
budowy
-porównać przebieg infekcji wirusowej,
bakteryjnej i grzybiczej
- ocenić sposoby ochrony przed chorobami
inwazyjnymi ( robaczyce, malaria)
negatywne skutki nadużywania
Niektóre trucizny i srodki psychoaktywne oraz ich wpływ na człowieka
Wymagania konieczne
-sklasyfikować trucizny w ujęciu różnych
kryteriów
-omówić występowanie i objawy zatrucia
toksycznymi substancjami pochodzenia
roślinnego
- omówić skutki nadużywania leków
nasennych i uspokających
-wykazać znaczenie psychoterapii w walce
z uzależnieniami
-omówić sposoby radzenia sobie z
negatywnymi emocjami i reakcjami
Wymagania konieczne
- zanalizować skutki działania i
przedawkowania alkoholu, narkotyków,
leków psychtropowych
- zanalizować wpływ substancji
toksycznych na funkcjonowanie organizmu
- przewidzieć konsekwencje kontaktu z
truciznami
-udowodnić szkodliwość oddziaływania
różnych środków psychoaktywnych na
funkcjonowanie układu nerwowego i innych
układów oraz na zachowanie człowieka
-udowodnić społeczne skutki uzależnień
fizycznych i psychicznych
Ogólne ukierunkowanie na znajomość czasowników operacyjnych określających
przykładowe wymagania programowe na poszczególne oceny.
klasa III zakres podstawowy
Poziom wiadomości
Dział programowy
Elementy genetyki
DNA – podstawowy nośnik informacji genetycznej. Budowa DNA i replikacja.
Informacja o budowie i funkcjonowaniu organizmu zapisana w DNA.
-zdefiniować pojęcia: informacja
genetyczna,nukleozyd, nukleotyd,
replikacja, replikacja semikonserwatywna
-wymienić rodzaje kwasów nukleinowych
- wymienić rodzaje kwasów RNA
- wymienić składniki chemiczne budujace
kwasy nukleinowe
-wymienić etapy replikacji, podać miejsce
lokalizacji DNA w komórce
wymaganie podstawowe ( P)
-omówić budowę DNA
-omówić budowę RNA
- omówić przebieg replikacji
- omówić efekt procesu replikacji
-wyjaśnić semikonserwatywność replikacji
wymagania rozszerzone ( R)
- omówić przebieg i efekty doświadczeń,
dzięki którym udowodniono, że DNA jest
nośnikiem informacji genetycznej
Wymaganie dopełniajace( D)
-omówić biologiczną rolę DNA w życiu
każdego organizmu
- napisać za pomocą przyjętych symboli
budowę nukleotydu
- zanalizować strukturę przestrzenną DNA
-rozpoznać na schematach poszczególne
rodzaje replikacji
etapy procesu replikacji
- zanalizować mechanizm replikacji
- ocenić biologiczne znaczenie replikacji
- porównać budowę DNA i RNA
Wymaganie rozszerzone ( R)
rysunku budowę DNA
rysunku budowę RNA
- ocenić znaczenie wyników doświadczeń
Griffitha i Averego dla dalszego rozwoju
genetyki
- okreslić zródła energii dla procesu
replikacji
-dowieść, że DNA jest nośnikiem
informacji genetycznej
Gen – podstawowa jednostka dziedziczenia
-zdefiniować pojęcia: gen, fenotyp,
genotyp, linia czysta, allel, geny podzielone,
homozygota dominujaca, homozygota
recesywna, heterozygota, chromosom,
chromosomy homologiczne, cechy
sprzężone z płcią,
- wymienić przykłady cech sprzężonych z
-zapisać genotyp: homozygota dominujaca,
homozygota recesywna, heterozygota
- analizować dziedziczenie jednej i dwóch
cech
- analizować dziedziczenie cech w ujęciu
chromosomowej teorii dziedziczenia
płcią u muszki owocowej i u człowieka,
- wyjaśnić, znaczenie prac Grzegorza
Mendla w rozwoju genetyki
- wyjaśnić znaczenie prac Tomasza
Morgana w dalszym rozwoju genetyki
- wyjaśnić odstępstwa od II prawa Mendla
- wyjaśnić istotę i znaczenie krzyżówek
testowych
- omówić, jak zmieniało się rozumienie
pojęcia gen
-omówić przebieg crossing –over
Morgana
-analizować różnice między dziedziczeniem
z dominacją a dziedziczeniem bez
dominacji
- porównać budowę genów organizmów
prokariotycznych i eukariotycznych
- zanalizować znaczenie faktu
występowania genów nakładajacych się dla
biologii wirusów
Informacja zapisana w genie i jej odczytywanie
- zdefiniować pojęcia: kod genetyczny,
kodon, transkrypcja, translacja
-wymienić podstawowe cechy kodu
genetycznego
- wymienić elementy aparatu translacyjnego
- wymienić rodzaje RNA
-omówić podstawowe cechy kodu
genetycznego
-omówić budowę i funkcje m RNA i t RNA
- omówić funkcje r RNA
-omówić przebieg transkrypcji
- wyjaśnić istotę obróbki
posttranskrypcyjnej RNA
- omówić przebieg translacji
- wyjaśnić sposób odczytywania informacji
genetycznej
- omówić zasady realizacji informacji
genetycznej
- omówić regulację ekspresji genetycznej u
prokariontów
- omówić źródła energii dla procesów
transkrypcji i translacji
- zilustrować schematycznym rysunkiem
budowę tRNA
-porównać budowę i funkcje m RNA,
t RNA,
- posługiwać się tabelą kodu genetycznego
- porównać przebieg i znaczenie
poszczególnych etapów translacji
- ocenić biologiczne znaczenie translacji dla
komórek organizmu
- przewidzieć konsekwencje zaburzeń
przebiegu transkrypcji i translancji
Poznawanie genomu człowieka
-zdefiniować pojęcia; genom, genotyp,
kariotyp
- podać przykłady komórek ( organizmów)
haploidalnych i diploidalnych
-omówić kariotyp człowieka
- omówić różnice między kariotypem a
genotypem
- wykazać złożoność genomu człowieka
-narysować za pomocą schematycznego
rysunku budowę chromosomu
- rozróżnić autosomy i chromosomy płci na
schemacie kariotypu człowieka
- okreslić na podstawie kariotypu płeć
człowieka
- scharakteryzować metody badań kariotypu
-ocenić przydatność badań kariotypu
Zmiany w DNA i ich skutki
- zdefiniować pojęcia: mutacja, choroba
genetyczna, badania ( testy) prenatalne
- wymienić czynniki mutagenne
-wymienić rodzaje mutacji
- wymienić przyczyny mutacji
-wyjaśnić mechanizm powstawania mutacji
genowych i chromosomowych
- omówić objawy wybranych chorób
dziedzicznych
-omówić efekty poszczególnych rodzajów
mutacji
-omówić metody i techniki stosowane w
diagnostyce chorób dziedzicznych
- wyszukać informacje na temat skutków
spożywania 5 substancji wybranych z
zestawu podanego na opakowaniu
produktów spożywczych
- przedstawić w postaci schematów
poszczególne rodzaje mutacji
- ocenić konsekwencje poszczególnych
rodzajów mutacji
- zanalizować proces mutagenezy jako
molekularnego podłoża zmian
ewolucyjnych
Inżynieria genetyczna- czyli jak wyręczyć naturę
-zdefiniować pojęcia: inżynieria
genetyczna,enzymy restrykcyjne, wektory,
transformacja, geny i organizmy
transgeniczne, klonowanie, terapia genowa,
biotechnologia
- wymienić metody stosowane w inżynierii
genetycznej
- wymienić obiekty badan inżynierii
genetycznej
- wyjaśnić istotę klonowania
-omówić metody stosowane w inżynierii
genetycznej
- omówić przykłady zastosowania genetyki
i inżynierii genetycznej w diagnostyce i
leczeniu chorób
-wyjaśnić istotę terapii genowej
- omówić mechanizm powstawania
organizmów transgenicznych
- ocenić przydatność inżynierii genetycznej
- ocenić wpływ rozwoju genetyki na życie
współczesnego człowieka
- zanalizować możliwości wykorzystania
genetyki w rolnictwie i hodowli zwierząt
- napisać w oparciu o podaną sekwencję
DNA fragment DNA z lepkimi końcami
- zilustrować mechanizm działania
enzymów restrykcyjnych
- zanalizować korzyści wynikajace z
wykorzystania biotechnologii w produkcji
leków
-omówić wykorzystanie genetycznie
zmodyfikowanych organizmów w życiu
człowieka
- omówić metody prowadzenia hodowli
komórkowych i tkankowych, szczepionek i
leków
- zanalizować korzyści i zagrożenia
wynikajace z możliwosci praktycznego
wykorzystania zdobyczy biotechnologii
II. Ewolucyjne czynniki
kształtujace różnorodność
biologiczną
Rodzaje i źródła zmienności w przyrodzie
- zdefiniować pojęcia: różnorodność
biologiczna, ewolucja, mikroewolucja,
makroewolucja, zmienność, dobór
naturalny,dobór sztuczny, specjacja,
aromorfoza,idioadaptacja, anatomia
porównawcza,homologia, analogia,
atawizm, narząd szczątkowy,
-wymienić rodzaje zmienności
- wymienić rodzaje dowodów
potwierdzających ewolucję
- wymienić rodzaje doboru naturalnego
- wymienić typy izolacji reprodukcyjnej
- podać przykłady narządówhomologiczne,analogiczne, szczątkowe,
atawizmy,
- omówić poszczególne rodzaje zmienności
w przyrodzie
-wyjaśnić przyczyny poszczególnych
rodzajów zmienności w przyrodzie
- wyjaśnić działanie doboru naturalnego
- omówić podstawowe założenia teorii
ewolucji K. Darwina
- wyjaśnić znaczenie homologii i analogii w
dowodzeniu ewolucji
-omówić molekularne podłoże zmian
ewolucyjnych
-omówić mechanizm specjacji
allopatrycznej i sympatrycznej
- omówić skutki mikro – i makroewolucji
-omówić zjawisko radiacji adaptacyjnej
- rozpoznać na rysunkach przykłady
narządów ( homologiczne, analogiczne,
szczątkowe, atawizmy)
-zanalizować mechanizm powstawania
poszczególnych rodzajów zmienności w
przyrodzie
- porównać poszczególne rodzaje
zmienności i ich znaczenie w przyrodzie
- porównać działanie poszczególnych
rodzajów doboru naturalnego
- porównać mechanizm specjacji
- zanalizować mechanizmy izolacji
prezygotycznej i postzygotycznej
- zanalizować dowody ewolucji z fizjologii,
biochemii i embriologii
-udowodnić, że molekularnym podłożem
zmian ewolucyjnych są mutacje
- udowodnić, że zmienność jest podstawową
cechą życia
- ocenić stanowisko współczesnych
ewolucjonistów wobec teorii Darwina
Elementy antropogenezy
-zdefiniować pojęcia: antropogeneza,
- zanalizować drzewo rodowe człowieka
hominizacja
-wymienić kolejne etapy antropogenezy
- wymienić charakterystyczne cechy
człowieka
-omówić kolejne etapy ewolucji człowieka
- omówić charakterystyczne cechy
człowieka
- omówić przebieg hominizacji
- omówić czas, miejsce i warunki powstania
form ludzkich
- omówić dowody ewolucji hominidów
-omówić główne mechanizmy ewolucji
człowieka
- zanalizować drzewo rodowe hominidów
- porównać cechy człowieka z innymi
ssakami
- scharakteryzować formy przed – i
praludzkie
- zilustrować rodowód człowieka
- ocenić znaczenie rozwoju komunikacji
( mowa), techniki ( ogień, narzędzia) i
kultury ( zwyczaje, obrzędy) w przebiegu
ewolucji człowieka
Podstawy taksonomii
- wymienić nazwy głównych taksonów
systematycznych w porządku wstępującym i
zstępującym
- zdefiniować pojęcie gatunek
- wymienić królestwa wg. współczesnego
systemu klasyfikacji
- wyjaśnić zakres i przedmiot badań
taksonomii
- wyjaśnić zasady nazewnictwa ( podwójnej
nomenklatury)
- omówić zasługi K. Linneusza dla
systematyki
- omówić współczesny system klasyfikacji
- wymienić przykłady roślin i zwierząt
należących do różnych grup
systematycznych
- porównać kryteria taksonomiczne
zastosowane przez Linneusza z kryteriami
stosowanymi obecnie
- porównać sztuczne i naturalne systemy
klasyfikacji organizmów
- scharakteryzować grupy organizmów
zaliczanych do poszczególnych królestw i
typów
- uzasadnić współczesny sposób podziału
organizmów na 5 królestw
Ekologia – nauka o zależnościach między organizmami
- zdefiniować pojęcia; populacja, struktura
przestrzenna, struktura wiekowa, struktura
płciowa, krzywa wzrostu, rozrodczość,
śmiertelność, opór środowiska, biocenoza,
poziom troficzny, łańcuch pokarmowy,
ekosystem, produktywność, produkcja
pierwotna brutto, produkcja pierwotna
netto,producenci, konsumenci, reducenci,
produkcja wtórna, sukcesja ekologiczna,
sukcesja ekologiczna pierwotna i wtórna,
biom
-wymienić cechy charakteryzujace
populacje
- wymienić przykłady rozmieszczenia
osobników populacji
- wymienić przykłady populacji ze wzgledu
na strukturę wiekową
- podać przykłady interakcji
miedzypopulacyjnych, miedzygatunkowych
- wymienić poziomy troficzne w biocenozie
- wymienić rodzaje łańcuchów
pokarmowych
-omówić cechy charakteryzujace populacje
- omówić przykłady rozmieszczenia
- omówić przykłady populacji ze wzgledu
- omówić przykłady interakcji
międzypopulacyjnych międzygatunkowych
- omówić poziomy troficzne w biocenozie
- omówić rodzaje łańcuchów pokarmowych
- omówić przebieg sukcesji
-omówić krążenie węgla, azotu, siarki i
fosforu w przyrodzie
- narysować przykłady łancuchów
Pokarmowych, rodzaje rozmieszczenia
osobników populacji, piramidy populacji
rozwijającej się , ustabilizowanej i
wymierajacej
- okreslić przynależność organizmów do
właściwych poziomów troficznych
-porównać produktywność biocenoz
przedstawioną w postaci piramid liczb,
biomas, energii
- zanalizować schemat krążenia węgla,
azotu, siarki i fosforu w przyrodzie
- analizować wykresy ilustrujace rodzaje
krzywych przeżywania i wzrostu
liczebności populacji;
- analizować przyczyny zróżnicowania
struktury i dynamiki rozrodczej populacji
ludzkiej w różnych rejonach świata,
- analizować typy interakcji
międzypopulacyjnych
- porównać stosunki antagonistyczne i
nieantagonistyczne
- zaplanować i przeprowadzić
doświadczenie ilustrujace wpływ
zagęszczenia na liczebność populacji
- porównać sukcesję pierwotną i wtórną
- zanalizować wpływ wybranych czynników
na równowagę ekologiczną biocenozy
( ekosystemu)
- narysować schemat krążenia węgla, azotu,
siarki i fosforu w przyrodzie
- ocenić rolę zależności
międzygatunkowych w przyrodzie i w życiu
człowieka
-ocenić rolę zależnosci międzygatunkowych
- omówić mechanizmy homeostatyczne
biocenozy
w sukcesji
- porównać cykle biogeochemiczne
- ocenić wpływ człowieka na przebieg
krążenia węgla, azotu , siarki
- porównać produkcję pierwotną i wtórną
- uzasadnić znaczenie bioróżnorodności dla
środowiska przyrodniczego i człowieka
- udowodnić, że skrócenie łańcuchów
pokarmowych może być potencjalnym
źródłem ograniczenia kosztów produkcji
żywności
- przewidzieć wpływ działalności człowieka
na przebieg sukcesji
Biogeografia – rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny
-zdefiniować pojęcia: tolerancja
ekologiczna, minimum i maksimum
życiowe, endemit,relikt, gatunek
kosmopolityczny
- wymienić czynniki wpływajace na
rozmieszczenie organizmów
- wymienić czynniki abiotyczne i biotyczne
- podać treść prawa ekologicznego – prawo
tolerancji ekologicznej, prawa minimum
- podać przykłady barier geograficznych
ograniczajacych występowanie osobników
-wymienić państwa roślinne i krainy
zoogeograficzne
- omówić biotyczne i abiotyczne czynniki
środowiskowe
- omówić warunki środowiskowe stref
biogeograficznych Ziemi
-omówić powiązania między czynnikami a
rozmieszczeniem organizmów na Ziemi
- omówić państwa roślinne i krainy
zoogeograficzne ważne ze względu na
rośliny użytkowe i zwierzęta hodowlane
-podać przystosowania morfologiczne i
anatomiczne , fizjologiczne organizmów do
życia w odmiennych warunkach
środowiskowych
- zaznaczyć na mapie zasięgi wybranych
gatunków endemitów, reliktów
-zaznaczyć na mapie zasięgi państw
Roślinnych, zasięgi krain
zoogeograficznych
- okreslić położenie i scharakteryzować
różnorodność gatunkową państw roślinnych
-określić położenie i scharakteryzować
różnorodność gatunkową krain
- podać typowe organizmy głównych
środowisk lądowych i wodnych
- zanalizować zjawisko tolerancji
ekologicznej
- dobierać przykładowe gatunki roślin i
zwierząt do odpowiedniego państwa
roślinnego i krainy zoogeograficznej
- ocenić aktualny stan świata roślin i
zwierząt Polski ( świata)
Ochrona środowiska – wpływ człowieka na różnorodność biologiczną
-zdefiniować pojęcia: zasoby przyrody,
zasoby odnawialne, zasoby nieodnawialne,
efekt cieplarniany, dziura ozonowa, smog ,
ekorozwój
-wymienić przykłady zasobów przyrody
odnawialnych i nieodnawialnych
- wymienić formy ochrony przyrody w
Polsce i na świecie
- wymienić główne akty prawne dotyczace
ochrony przyrody w Polsce i na świecie
- wymienić przykłady antropogenicznego
przekształcania środowiska
-wymienić główne przyczyny wymierania
gatunków
- wymienić nazwy organizacji zajmujacych
się ochroną przyrody
-omówić zasoby przyrody, zasoby
odnawialne, zasoby nieodnawialne,
-wyjaśnić istotę efektu cieplarnianego
-wyjaśnić istotę dziury ozonowej
-wyjaśnić istotę smogu
- omówić formy ochrony przyrody w Polsce
i na świecie
- omówić przykłady antropogenicznego
-omówić główne przyczyny wymierania
- opisać lokalne działania prawne
podejmowane w celu ochrony przyrody
- zaznaczyć na mapie położenie wybranych
obiektów podlegajacych ochronie prawnej
w Polsce
-ocenić na wybranych przykładach zasięg
antropopresji
- przewidzieć lokalne i globalne skutki
zmniejszania się warstwy ozonowej i
ocieplania klimatu na Ziemi
gatunków
- przedstawić przykładowe zobowiazania
państw, które zaakceptowały ustalenia
Szczytu Ziemi w Rio
- omówić sposoby ochronny przyrody na
przykładzie parku narodowego,
krajobrazowego, rezerwatu ścisłego i
częściowego
- omówić działania prawne zwiazane z
ochroną przyrody podejmowane w
najbliższym środowisku
Klasa III - poziom rozszerzony
Dział programowy
Poziom wiadomości
Elementy genetyki
DNA – podstawowy nośnik informacji genetycznej. Budowa DNA i replikacja
Informacja o budowie i funkcjonowaniu organizmu zapisana w DNA
-zdefiniować pojęcia: informacja
genetyczna, nukleozyd, nukleotyd,
replikacja, replikon,widełki replikacyjne,
fragmenty Okazaki, replikacja
semikonserwatywna
-wymienić rodzaje kwasów nukleinowych
- wymienić rodzaje kwasów RNA
wymienić składniki chemiczne budujące
kwasy nukleinowe
- wymienić zasadnicze cechy modelu DNA
-wymienić etapy replikacji podać miejsce
lokalizacji DNA w komórce
-omówić budowe DNA
-omówić budowe RNA
- omówić przebieg replikacji
- omówić efekt procesu replikacji
-wyjaśnić semikonserwatywność replikacji
- omówić przebieg i efekty doświadczeń,
dzięki którym udowodniono, że DNA jest
nośnikiem informacji genetycznej
- wyjaśnić, dlaczego replikon jest
podstawową jednostką replikacji
- wyjaśnić, dlaczego na jednej nici
replikacja odbywa się w sposób ciągły a na
drugiej w nieciągły
Wymaganie dopełniajace ( D)
- omówić przyczyny błędów podczas
replikacji
-scharakteryzować mechanizmy reperujące
błędy powstałe podczas replikacji
rysunku budowę chemiczną nukleozydów i
nukleotydów
-zanalizować strukturę przestrzenną DNA
-porównać budowę chemiczną
nukleozydów i nukleotydów
- zanalizować na podstawie schematu cechy
modelu budowy DNA opracowanego przez
Watsona i Cricka
rodzaje replikacji
etapy procesu replikacji
- zanalizować mechanizm replikacji
- zanalizować na podstawie schematu
przebieg i efekt doświadczenia Meselsona I
Stahla
- ocenić biologiczne znaczenie replikacji
- porównać budowę DNA i RNA
Wymaganie rozszerzone ( R)
rysunku budowę DNA
- rozróżnić i scharakteryzować rodzaje
wiązań w DNA
-przedstawić za pomocą schematycznego
rysunku budowę RNA
- ocenić znaczenie wyników doświadczeń
Griffitha i Averego dla dalszego rozwoju
genetyki
- określić źródła energii dla procesu
-dowieść, że DNA jest nośnikiem
informacji genetycznej
- ocenić znaczenie semikonserwatywności i
wierności procesu replikacji
- zanalizować rolę telomerów w procesie
apoptozy komórek
Organizacja materiału genetycznego. Organizacja genomów
- zdefiniować pojęcia: solenoid, domena,
chromatyna, chromatyda, chromosom,
genom,haploidalność, dipolidalność,
autosomy,chromosomy płci
- wymienić poziomy organizacji DNA w
komórce eukariotycznej
omówić poziomy organizacji DNA w
komórce eukariotycznej
- omówić rolę histonów w pakowaniu DNA
- omówić cechy prionów
- omówić etiologię BSE i choroby
Creutzfeldta - Jakoba
- narysować schematyczny rysunek budowy
morfologicznej chromosomu
- porównać wielkość genomu człowieka z
wielkością genomów innych organizmów
porównać budowę chromosomu
bakteryjnego i eukariotycznego
-porównać organizację i wielkość genomów
wirusów, komórek prokariotycznych
i eukariotycznych
- zanalizować i wykazać związek pomiędzy
wielkością genomu a jego pojemnością
informacyjną
Elementy genetyki klasycznej. Podstawowe reguły dziedziczenia według G. Mendla.
Chromosomowa teoria dziedziczności Morgana. Przykłady dziedziczenia określonych cech
-zdefiniować pojęcia: gen, fenotyp,
genotyp,linia czysta, allel, geny podzielone,
homozygota dominujaca, homozygota
recesywna, heterozygota, chromosom,
chromosomy homologiczne, cechy
sprzężone z płcią, genom, genotyp, kariotyp
- podać przykłady komórek ( organizmów)
haploidalnych i diploidalnych
- wymienić przykłady cech sprzężonych z
płcią u muszki owocowej i u człowieka,
- podać treść I i II prawa Mendla
- wyjaśnić, znaczenie prac Grzegorza
Mendla w rozwoju genetyki
- omówić podstawowe założenia
chromosomowej teorii dziedziczności
- wyjaśnić istotę sprzężenia genów
- wyjaśnić znaczenie prac Tomasza
Morgana w dalszym rozwoju genetyki
- wyjaśnić odstępstwa od II prawa Mendla
-wyjaśnić istotę i znaczenie krzyżówek
testowych
- porównać budowę genów organizmów
prokariotycznych i eukariotycznych
-zanalizować działanie genów
kumulatywnych
wyjaśnić za pomocą krzyżówki genetycznej
mechanizm działania genów dopełniajacych
się, genów epistatycznych i hipostatycznych
- zanalizować znaczenie faktu
występowania genów nakładajacych się dla
biologii wirusów
-zapisać genotyp: homozygota dominujaca,
homozygota recesywna, heterozygota
- analizować dziedziczenie jednej i dwóch
cech, mechanizm krzyżówki
testowej, j dziedziczenie grup krwi u
człowieka
-wyjaśnić za pomoca krzyżówki
genetycznej podłoże konfliktu
serologicznego u człowieka
- wyjaśnić genetyczne podłoże determinacji
płci u muszki owocowej i człowieka
- wyjaśnić pojęcia: geny niesprzężone, geny
sprzężone, geny dopełniające się, allele
wielokrotne, epistatyczne, hipostatyczne
-omówić istotę mapowania genów
- omówić istotę dziedziczenia
pozajądrowego
-omówić przebieg i wykazać znaczenie
crossing –over, zjawisko dominacji
niezupełnej,epistazy, hipostazy
-omówić objawy wybranych chorób
dziedzicznych, genetycznych, dziedziczenie
innych wybranych cech u człowieka ( barwa
oczu),
- analizować dziedziczenie cech w ujęciu
chromosomowej teorii dziedziczenia
Morgana
- wyjaśnić za pomocą krzyżówki
genetyczne podłoże determinacji płci u
muszki owocowej i człowieka
-wyjaśnić za pomocą krzyżówki
dziedziczenie cech sprzężonych z płcią u
muszki owocowej i człowieka
Zasady kodowania informacji genetycznej. Przekazywanie informacji genetycznej.
Zasadnicze strategie rozmnażania się organizmów
kodon, gen, biwalent, tetrada, chromosom
homologiczny, crossing-over
- zdefiniować pojęcia: rozmnażanie się ,
gametofit, sporofit, diplont, haplont
genetycznego
- wymienić fazy cyklu komórkowego
- wymienić kolejne fazy mitozy
- przedstawić w postaci symbolicznego
zapisu podane cechy kodu genetycznego:
trójkowy, niezachodzacy, bezprzecinkowy
- przedstawi w postaci wykresu ( lub
diagramu) fazy cyklu komórkowego
poprzedzajacego mitozę i dokonać jego
interpretacji
-wymienić kolejne fazy mejozy
- podać przykład komórek ulegających
podziałom mitotycznym
- podać przykład komórek ulegających
podziałom mejotycznym
genetycznego
-omówić fazy cyklu komórkowego
- omówić przebieg cyklu komórkowego
- omówić przebieg mitozy
- omówić przebieg mejozy
- omówić biologiczne znaczenie mitozy i
mejozy
-omówić cykl życiowy haplonta i diplonta
genetycznej
- omówić, jak zmieniało się rozumienie
pojęcia gen
- rozpoznać na rysunkach, zdjęciach ,
schematach poszczególne fazy mitozy
- rozróżnić na schemacie, rysunkach rodzaje
cykli życiowych
-przedstawić w postaci w postaci wykresu
( lub diagramu) fazy cyklu komórkowego
poprzedzajacego mejozę i dokonać jego
interpretacji
- rozpoznać na rysunkach, zdjęciach
- zanalizować wpływ różnych czynników na
przebieg cyklu komórkowego
( promieniowania X, leków)
- porównać przemianę pokoleń wybranych
organizmów ( watka, listownica, kalteria,
mech płonnik, narecznica, sosna , jabłoń)
-omówić znaczenie zjawiska crossing –over
w ewolucji organizmów
- określić miejsce podziału mejotycznego w
cyklach życiowych organizmów
- omówić przemianę pokoleń wybranych
organizmów ( watka, listownica, kalteria,
mech płonnik, narecznica, sosna , jabłoń)
- porównać przebieg, efekt mitozy i mejozy
- scharakteryzować proces namnażania się
wirusów
- porównać cykle rozwojowe bakteriofagów
Ekspresja informacji genetycznej. Transkrypcja i translacja. Regulacja ekspresji genów.
kodon, transkrypcja, translacja
genetycznego
- wymienić elementy aparatu translacyjnego
- wymienić rodzaje RNA
- wymienić elementy tworzace oper on
laktozowy
genetycznego
-omówić budowę i funkcje m RNA i t RNA
- omówić funkcje r RNA
-omówić działanie operonu laktozowego
-omówić przebieg transkrypcji
- wyjaśnić istotę obróbki
posttranskrypcyjnej RNA
- omówić przebieg translacji
genetycznej
- omówić zasady realizacji informacji
genetycznej
- omówić regulacje ekspresji genetycznej u
prokariontów na przykładzie operonu
tryptofanowego
- omówić związek pomiędzy budową
genów a procesami obróbki
posttranskrypcyjnej
- omówić poziomy regulacji metabolizmu
Komórkowego
- zilustrować schematycznym rysunkiem
budowę tRNA
-porównać budowe i funkcje m RNA,
t RNA,
rysunku model budowy i funkcjonowanie
operonu laktozowego
- porównać przebieg i znaczenie
poszczególnych etapów translacji
- zilustrować graficznie mechanizm
transkrypcji i translacji
-przedstawić za pomocą schematycznego
rysunku regulację ekspresji genetycznej u
prokariontów na przykładzie operonu
tryptofanowego
- ocenić biologiczne znaczenie translacji dla
komórek organizmu
- przewidzieć konsekwencje zaburzeń
przebiegu transkrypcji i translacji
- zanalizować mechanizm translacji białek
wirusowych
- ocenić znaczenie wielopoziomowości
regulacji metabolizmu komórkowego
Zmienność organizmów i jej przyczyny
- zdefiniować pojęcia: zmienność,
zmienność dziedziczna, zmienność
niedziedziczna,mutacja, choroba
genetyczna, badania ( testy) prenatalne
- wymienić czynniki mutagenne
-wymienić rodzaje mutacji
-wyjaśnić mechanizm powstawania mutacji
genowych i chromosomowych
- scharakteryzować poszczególne rodzaje
mutacji genowych ( przyczyna, istota)
mutacji chromosomowych strukturalnych
( przyczyna, istota)
mutacji chromosomowych liczbowych
( przyczyna, istota)
-omówic efekty poszczególnych rodzajów
mutacji genowych, mutacji
chromosomowych strukturalnych, mutacji
chromosomowych liczbowych
- omówić mechanizm działania niektórych
systemów naprawczych DNA
- przedstawić w postaci schematu
klasyfikacje poszczególnych rodzajów
zmienności
- wymienić przyczyny mutacji
- zdefiniować pojęcie: system naprawczy
DNA
- przedstawić w postaci schematów
klasyfikacje poszczególnych rodzajów
mutacji
- ocenić konsekwencje poszczególnych
rodzajów mutacji
- zanalizować proces mutagenezy jako
molekularnego podłoża zmian
ewolucyjnych
- ocenić znaczenie sprawnego działania
systemów naprawczych DNA
Genetyka i medycyna. Choroby dziedziczne człowieka. Transformacja nowotworowa.
Badania i diagnostyka chorób dziedzicznych oraz nowotworowych
- zdefiniować pojęcia: choroba genetyczna,
blok metaboliczny, badania ( testy)
prenatalne
- wymienić choroby dziedziczne u
człowieka
- omówić choroby dziedziczne u
człowieka(hemofilia, daltonizm, bloki
metaboliczne,mukowisdydoza, zespół
Turnera, Downa,
- omówić rozwój procesu nowotworowego
- opracować ulotkę informacyjna dotyczaca
roli poradni genetycznych
- zilustrować za pomoca krzyżówek
mechanizm powstawania chorób
dziedzicznych u człowieka( hemofilia,
daltonizm, zespół Turnera, )
- wymagania rozszerzone ( R)
rysunku ogólny mechanizm transformacji
nowotworowej
- ocenić znaczenie poradnictwa i
diagnostyki chorób dziedzicznych
- ocenić wpływ czynników środowiskowych
na występowanie chorób wielogenowych
Zastosowanie genetyki – inżynieria genetyczna
-zdefiniować pojęcia: inżynieria
genetyczna,enzymy restrykcyjne, plazmid,
wektory,transformacja, geny i organizmy
transgeniczne,klonowanie, terapia genowa,
biotechnologia
- wymienić metody stosowane w inżynierii
genetycznej
- wymienić obiekty badań inżynierii
genetycznej
- podać przykłady zastosowania genetyki
- podać cechy enzymów restrykcyjnych
- podać cechy plazmidu
- podać cechy wektorów
- wyjaśnić istotę klonowania
-omówić metody stosowane w inżynierii
genetycznej
- omówić przykłady zastosowania genetyki
i inżynierii genetycznej w diagnostyce i
leczeniu chorób
-wyjaśnić istotę terapii genowej
- podać sposoby wykorzystania plazmidów
- wyjaśnić istotę klonowania DNA
- opracować listę przedstawiającą korzyści i
zagrożenia wynikajace z możliwosci
manipulacji materiałem genetycznym
medycynie i życiu człowieka
- zilustrować mechanizm działania
enzymów restrykcyjnych
- zanalizować podstawowe kierunki badań
inżynierii genetycznej
- przedstawić w postaci rysunku zasadę
tworzenia i łączenia fragmentów DNA
- zanalizować rolę enzymów restrykcyjnych
i ligaz
- zanalizować korzyści wynikajace z
wykorzystania biotechnologii w produkcji
szczepionek i leków
- zanalizować korzyści i zagrożenia
wynikajace z możliwości praktycznego
wykorzystania zdobyczy biotechnologii
- ocenić przydatność inżynierii genetycznej
- ocenić wpływ rozwoju genetyki na życie
współczesnego człowieka
- wyjaśnić istotę i znaczenie elektroforezy
- omówić mechanizm powstawania
organizmów transgenicznych
-omówić wykorzystanie genetycznie
zmodyfikowanych organizmów w życiu
człowieka
- omówić metody prowadzenia hodowli
komórkowych i tkankowych
- omówić przykłady przyszłego
prawdopodobnego wykorzystania zdobyczy
inżynierii genetycznej w nauce, hodowli i
przemyśle
- zanalizowac możliwości wykorzystania
genetyki w rolnictwie i hodowli zwierzat
- ocenić znaczenie sekwecjonowania
genomu człowieka
II. Dzieje myśli ewolucyjnej.
Historyczne poglady na stałość i zmienność w przyrodzie.Poglądy współczesne –
syntetyczna teoria ewolucji. Dowody ewolucji. Mechanizmy sprawcze i prawidłowości
ewolucji. Rodzaje i zródła zmienności w przyrodzie.
- zdefiniować pojęcia: ewolucja,
ewolucjonizm, różnorodność biologiczna,
ewolucja, mikroewolucja, makroewolucja,
zmienność, dobór naturalny, dobór
sztuczny,dobór płciowy, dryft genetyczny,
izolacja,specjacja, aromorfoza,
idioadaptacja, radiacja, adatatywna
konwergencja, dywergencja,
anatomia porównawcza, homologia,
analogia, atawizm, narzad szczatkowy,
-wymienić rodzaje zmienności
-wymienić nazwiska uczonych zwiazanych
z teorią ewolucji
- wymienić rodzaje dowodów
potwierdzających ewolucję
- wymienić rodzaje doboru naturalnego
- wymienić typy izolacji reprodukcyjnej
- podać przykłady narzadów
( homologiczne, analogiczne, szczątkowe,
atawizmy)
- wymienić główne prawidłowości ewolucji
- omówić poszczególne rodzaje zmienności
w przyrodzie
-wyjaśnić przyczyny poszczególnych
rodzajów zmienności w przyrodzie
- wyjaśnić działanie doboru naturalnego
- scharakteryzować dowody ewolucji z
zakresu biogeografii
- omówić genezę teorii doboru naturalnego
Darwina
- omówić założenia syntetycznej teorii
ewolucji
-omówić molekularne podłoże zmian
ewolucyjnych
-omówić mechanizm specjacji
- omówić uwarunkowania i prawidłowości
wymierania szczepów
- omówić skutki mikro – i makroewolucji
- rozpoznać na rysunkach przykłady
narządów ( homologiczne, analogiczne,
szczątkowe, atawizmy)
-zanalizować mechanizm powstawania
poszczególnych rodzajów zmienności w
przyrodzie
-okreslić podstawowe cechy zmiany
ewolucyjnej
- omówić podstawowe założenia teorii
ewolucji K. Darwina
-wyjaśnić , dlaczego populacja nigdy nie
znajduje się w stanie równowagi
genetycznej
- wyjaśnić znaczenie homologii i analogii w
dowodzeniu ewolucji
- podać przykłady i omówić bezpośrednie i
pośrednie dowody ewolucji ( anatomia
porównawcza, embriologia porównawcza,
fizjologia, biochemia ,biologia
molekularna)
- omówić główne prawidłowości ewolucji
- podać przykłady mikro - makroewolucji
konwergencji i dywergencji, przykłady
radiacji adaptatywnej
- porównać poszczególne rodzaje
zmienności i ich znaczenie w przyrodzie
-porównać podstawowe założenia teorii
ewolucji Linneusza i Lamarcka
-porównać podstawowe założenia teorii
ewolucji Lamarcka i Darwina
- ocenić znaczenie prac Cuviera dla rozwoju
myśli ewolucyjnej
-porównać założenia teorii ewolucji
Darwina – Wallce a z ałożeniami
syntetycznej teorii ewolucji
- porównać naukową przydatność
bezpośrednich i pośrednich dowodów
ewolucji, ważniejsze metody
datowania znalezisk paleontologicznych
- przedstawić matematyczny zapis prawa
-omówić zjawisko radiacji adaptacyjnej
- zanalizować główne założenia teorii
ewolucji drogą doboru naturalnego
- zanalizować na podstawie wykresów,
porównać mechanizm działania i efekty
doboru naturalnego ( stabilizujacego,
kierunkowego, różnicującego)
- zanalizować mechanizmy sprawcze
ewolucji wynikajace z prawa Hardy” ego Weinberga
- zanalizować rolę przypadku ( dryft
genetyczny) w procesach ewolucji
- zanalizować i porównać mechanizm
powstawania nowych gatunków w wyniku
ewolucji filetycznej i specjacji
Hardy ego – Weinberga
- zanalizować przyczyny, dla których
populacje należy traktowac jako
podstawową jednostkę ewolucyjną
- porównać działanie poszczególnych
rodzajów doboru naturalnego
- porównać mechanizm specjacji
- zanalizować mechanizmy izolacji
prezygotycznej i postzygotycznej
- zanalizować dowody ewolucji z fizjologii,
biochemii i embriologii, przebieg ewolucji
genów
- ocenić naukową przydatność
bezpośrednich i pośrednich dowodów
ewolucji
-udowodnić, że molekularnym podłożem
zmian ewolucyjnych są mutacje
- udowodnić, że zmienność jest podstawową
cechą życia
- ocenić stanowisko współczesnych
ewolucjonistów wobec teorii Darwina
- ocenić skuteczność poszczególnych
rodzajów izolacji jako barier
uniemożliwiajacych przepływ genów
miedzy populacjami
- ocenić znaczenie radiacji adatatywnej dla
przebiegu procesów ewolucyjnych
- udowodnić, że ewolucja jest postępowa
Ewolucyjna historia życia na Ziemi. Biogeneza.
Pochodzenie i rozwój roślin, grzybów oraz zwierząt.
-zdefiniować pojęcie: biogeneza
-omówić współczesną koncepcję biogenezy
- omówić przebieg doświadczenia Millera
- omówić okoliczności powstania i cechy
pierwszej komórki prokariotycznej
-omówić okoliczności powstania i cechy
pierwszej komórki eukariotycznej
-podać przykłady kopalnych paprotników
- omówić warunki życia w wodzie i na
lądzie
-omówić przebieg ewolucji głównych
szczepów roślin
-omówić pochodzenie zwierząt
wielokomórkowych
- omówić główne linie radiacyjne
strunowców
- omówić koncepcje Oparina dotyczącą
powstania życia na Ziemi
wymaganie dopełniajace( D)
- scharakteryzować historyczne koncepcje
powstania życia na Ziemi
- wyjaśnić rolę paprotników w powstawaniu
złóż węgla
wymagania konieczne (K)
-zdefiniować pojęcia: antropogeneza,
hominizacja
-wymienić kolejne etapy antropogenezy
- wymienić charakterystyczne cechy rzędu
naczelnych
- wymienić charakterystyczne cechy
człowieka
- określić warunki, czas i miejsce
antropogenezy
-omówić kolejne etapy ewolucji człowieka
- omówić charakterystyczne cechy
człowieka
- omówić przebieg hominizacji
-omówić czas, miejsce i warunki powstania
- podać różnice między kreacjonizmem a
ewolucjonizmem
- zanalizować przebieg doświadczenia
Oparina, doświadczenia Millera
- zanalizować drzewo rodowe kręgowców
- zanalizować drzewo rodowe gadów
- zanalizować drzewo rodowe ssaków
- porównać autogenną i endogenną teorię
powstania komórki eukariotycznej
- porównać warunki życia w wodzie i na
lądzie
- zanalizować przebieg ewolucji głównych
szczepów roślin
- zanalizować pochodzenie mszaków
- zanalizować pochodzenie paprotników
- zanalizować pochodzenie roślin
nasiennych, hipotezy dotyczace
pochodzenie grzybów
- zanalizować pochodzenie zwierzat
wielokomórkowych
-zanalizować teorie wyjaśniajace
pochodzenie pasożytnictwa wśród
płazińców
- zanalizować pochodzenie pierścienic,
stawonogów, strunowców, ryb, płazów
- zanalizować pochodzenie i tendencje
ewolucyjne gadów z uwzględnieniem form
wymarłych, przebieg radiacji adaptatywnej
gadów mezozoicznych
- zanalizować warunki i przebieg radiacji
adaptatywnej ssaków
- udowodnić, że mitochondria i chloroplasty
to organella półautonomiczne
- udowodnic, że metamorfozy korzenia,
łodygi i liści są wyrazem przystosowania
roślin do warunków srodowiska
- uzasadnić rolę pierścienic w ewolucji
stawonogów i mięczaków
form ludzkich
- omówić dowody ewolucji hominidów
-omówić główne mechanizmy ewolucji
człowieka
- ocenić naukowe znaczenie gatunków
Latimeria chalumnae i Seymouria
baylorensi
- ustosunkować się do hipotez
wyjaśniajacych wyginięcie gadów
mezozoicznych
-określić przyczyny sukcesu ewolucyjnego
ssaków
III. Ekologia – nauka o
zależnościach między
organizmami
Ekologia jako nauka
zdefiniować -pojęcie: ekologia
- wymienić kryteria wyróżniania autekologii
i synekologii
- omówić możliwości praktycznego
wykorzystania badan ekologii w życiu
człowieka
- omówić przedmiot badań autekologii i
synekologii
- omówić podstawowe współczesne
koncepcje ekologiczne
- podać różnice pomiedzy autekologią i
synekologią
- analizować możliwości praktycznego
wykorzystania badań ekologii
- porównać przedmiot zainteresowania
ekologii i ochrony srodowiska
- udowodnić związek ekologii z innymi
działami biologii i gałęziami przemysłu
Tolerancja organizmów na czynniki fizyczne i chemiczne środowiska
- zdefiniować pojęcie: tolerancja
ekologiczna, zakres tolerancji, optimum,
eurybionty, stenobionty, optimum
ekologiczne, optimum fizjologiczne
- wymienić czynniki abiotyczne, biotyczne
środowiska
- omówić abiotyczne i biotyczne
środowiska
- podać treść podstawowych praw
ekologicznych: prawo tolerancji
ekologicznej i prawo minimum
- omówić wieloaspektowość pojęcia – nisza
ekologiczna
-wykazać, że człowiek podlega tym samym
prawom co inne żywe organizmy
- zanalizować wykresy zakresu tolerancji
ekologicznej różnych organizmów
- przedstawić w postaci wykresu zakresy
tolerancji gatunków eury- stenobiotycznych
- przewidzieć konsekwencje
nieprzemyślanych działań w środowisku,
które mogą zmienić bądź zniszczyć nisze
ekologiczne organizmów
- zaproponować badanie wybranych
parametrów fizykochemicznych środowiska
z wykorzystaniem gatunków w
skaźnikowych
Populacja
- zdefiniować pojęcia; populacja, struktura
przestrzenna, struktura wiekowa, struktura
płciowa, krzywa wzrostu, rozrodczość,
śmiertelność, opór środowiska
- wymienić cechy populacji
-wymienić cechy charakteryzujące
populacje
- wymienić przykłady rozmieszczenia
- wymienić przykłady populacji ze wzgledu
omówić cechy charakteryzujace populacje
- omówi zjawisko terytorializmu
- omówć przykłady rozmieszczenia
- omówić przykłady populacji ze wzgledu
- omówić populacyjne mechanizmy
regulacji liczebności
- omówić tendencje rozwojowe populacji
- przedstawić w postaci rysunków
poszczególne rodzaje rozmieszczenia
- przedstawić w postaci piramid strukturę
wiekową populacji rozwijającej się ,
ustabilizowanej i wymierajacej
- zanalizować strukturę przestrzenną,
ilościową, wiekową, płciową i socjalną
populacji
doświadczenie ilustrujace wpływ
zagęszczenia na liczebność populacji
- zaplanować i przeprowadzić badania
rozmieszczenia osobników populacji i
obliczyć ich zagęszczenie
- analizować wykresy ilustrujące rodzaje
krzywych przeżywania i wzrostu
liczebności populacji;
- przedstawić dane liczbowe ludności
Polski oraz krajów świata w postaci piramid
wieku i płci
- zanalizować przyczyny zróżnicowania
struktury i dynamiki rozrodczej populacji
ludzkiej w różnych rejonach świata,
- zaproponować badanie liczebności
organizmów w populacjach roślinnych i
zwierzęcych
ludzkiej
Struktura troficzna biocenozy
- zdefiniować pojęcia; biocenoza, poziom
troficzny, łancuch pokarmowy, ekosystem,
produktywność, produkcja pierwotna brutto,
produkcja pierwotna netto, producenci,
konsumenci, reducenci,
-wymienić poziomy troficzne w biocenozie
- wymienić rodzaje łańcuchów
pokarmowych
- omówić poziomy troficzne w biocenozie
- omówić rodzaje łańcuchów pokarmowych
-omówić strukturę troficzną biocenozy
- omówić zależności troficzne w
biocenozach w postaci łancuchów i sieci
pokarmowych
- omówić konieczne warunki zachowania
równowagi biocenotycznej
- wykazać role różnorodności biologicznej
w utrzymaniu struktury troficznej biocenoz
- narysować przykłady łańcuchów
pokarmowych
-narysować rodzaje rozmieszczenia
-narysować piramidy populacji rozwijającej
się , ustabilizowanej i wymierającej
- określić przynależność organizmów do
właściwych poziomów troficznych
- zanalizować i porównać strukturę
troficzną biocenoz lądowych i wodnych
biomas, energii
- zanalizować przepływ energii przez
biocenozę
- porównać pokarmowe łancuchy spasania i
łancuchy detrytusowe
- uzasadnić, że funkcjonowanie agrocenozy
wymaga nakładów energii
Biocenoza- stosunki pomiedzy populacjami
-wymienić przykłady zależności
antagonistycznych, nieantagonistycznych
wymagania podstawowe ( P)
międzypopulacyjnych
międzypopulacyjnych nieantagonistycznych
- omówić rolę zależności
międzygatunkowych w przyrodzie i życiu
człowieka
-omówić funkcje drapieżników
- omówić praktyczne zastosowanie
allelopatii
- rozróżnić przykłady zależności
antagonistycznych i zależności
nieantagonistycznych
wymagania podstawowe ( P)
- zanalizować zmiany liczebności populacji
w układzie drapieżca - ofiara
-porównać stosunki antagonistyczne i
nieantagonistyczne
- zanalizować zależności między niszą
ekologiczną a zjawiskiem konkurencji
- ocenić rolę zależności
miedzygatunkowych
w przyrodzie i w życiu człowieka
Ekosystem
- zdefiniować pojęcia: producenci,
konsumenci, reducenci, produktywność,
produkcja pierwotna, produkcja wtórna
- omówić strukturę i funkcjonowanie
ekosystemu
- omówić przepływ energii w ekosystemie
- omówić funkcjonowanie ekosystemów
pozbawionych producentów
- omówić mechanizmy homeostatyczne
ekosystemu
- podac różnice między ekosystemem
autotroficznym i heterotroficznym
-zanalizować powiązania pomiędzy
biocenozą i jej biotopem
-porównać funkcjonowanie różnych
ekosystemów,
biomas, energii
- zanalizować schemat krążenia węgla,
azotu, siarki i fosforu w przyrodzie
- porównać cykle biogeochemiczne
- ocenić wpływ człowieka na przebieg
krążenia węgla, azotu , siarki
-udowodnić, że skracanie łańcuchów
pokarmowych może byc potencjalnym
źródłem ograniczenia kosztów produkcji
żywności
Przemiany i rozwój ekosystemów
- zdefiniować pojęcie: sukcesja
ekologiczna, sukcesja pierwotna, sukcesja
wtórna, klimaks
- podać przykłady sukcesji pierwotnej i
wtórnej
- omówić przebieg sukcesji pierwotnej
- omówić przebieg sukcesji wtórnej
- okreslić przyczyny oraz kierunki sukcesji
pierwotnej
- omówić znaczenie procesu sukcesji w
przyrodzie
- podac różnice miedzy sukcesja pierwotną
i wtórną
-porównać przebieg sukcesji pierwotnej i
wtórnej
- zanalizować wpływ działalności człowieka
na przebieg sukcesji
- zanalizować wpływ wybranych czynników
na równowagę ekologiczną biocenozy
( ekosystemu)
doświadczenie
ilustrujace przebieg sukcesji
Biogeografia – rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny
-zdefiniować pojęcia: biom, biosfera,
tolerancja ekologiczna, minimum i
maksimum życiowe, endemit, relikt,
gatunek kosmopolityczny
- wymienić czynniki wpływajace na
rozmieszczenie organizmów
- omówić biotyczne i abiotyczne czynniki
środowiskowe
- omówić warunki środowiskowe stref
biogeograficznych Ziemi
- podać typowe organizmy głównych
środowisk lądowych i wodnych
- omówić przyczyny zakłóceń
prawidłowego funkcjonowania
ekosystemów wodnych
-omówić powiązania miedzy czynnikami a
rozmieszczeniem organizmów na Ziemi
- omówić państwa roślinne i krainy
zoogeograficzne ważne ze względu na
rośliny użytkowe i zwierzęta hodowlane
- zaznaczyć na mapie zasięgi wybranych
gatunków endemitów, reliktów
-zaznaczyć na mapie zasięgi państw
roślinnych, zaznaczyć na mapie zasięgi
krain
- wymienić czynniki abiotyczne i biotyczne
- podać treść prawa ekologicznego – prawo
tolerancji ekologicznej, prawa minimum
- podać przykłady barier
fizycznogeograficznych ograniczających
występowanie osobników
-wymienić rodzaje biomów lądowych
- wymienić gatunki roślin i zwierząt
charakterystycznych dla poszczególnych
biomów
-wymienić panstwa roślinne i krainy
zoogeograficzne
- wymienić rodzaje ekosystemów wodnych
- wymienić gatunki charakterystyczne dla
poszczególnych stref ekosystemów
wodnych oraz omawia ich rolę
- okreslić położenie i scharakteryzować
różnorodność gatunkową państw roślinnych
-okreslić położenie i scharakteryzować
różnorodność gatunkową krain
zoogeograficznych
-podać przystosowania morfologiczne i
anatomiczne , fizjologiczne organizmów do
życia w odmiennych warunkach
środowiskowych
- przedstawić na wykresie (odczytać z
wykresu) zakres tolerancji ekologicznej
organizmu
- zanalizować strukturę i funkcjonowanie
wybranych ekosystemów lądowych
-określić rozmieszczenie poszczególnych
rodzajów biomów ladowych
- rozróżnić gatunki charakterystyczne dla
poszczególnych stref ekosystemów
wodnych oraz omawia ich rolę
- porównać warunki abiotyczne
ekosystemów lądowych i wodnych
- zanalizować zjawisko tolerancji
ekologicznej
- dobierać przykładowe gatunki roślin
i zwierzat do odpowiedniego państwa
roślinnego i krainy zoogeograficznej
- określić przyczyny zróżnicowania państw
roślinnych i zwierzęcych
- ocenić aktualny stan świata roślin i
zwierząt Polski ( świata)
- uzasadnić wpływ czynników
klimatycznych na rozmieszczenie gatunków
roślin na kuli ziemskiej
- przewidzieć konsekwencje wpływu
czynników zagrażających biomom
Ochrona środowiska – wpływ człowieka na różnorodność biologiczną
-zdefiniować pojęcia: zasoby przyrody,
zasoby odnawialne, zasoby nieodnawialne,
efekt cieplarniany, dziura ozonowa, smog ,
erozja, eutrofizacja, zmęczenie gleby,
degradacja gleby, ekorozwój, rolnictwo
ekologiczne, recykling
-wymienić przykłady zasobów przyrody
odnawialnych i nieodnawialnych
-wymienić czynniki wpływajace na
środowisko
wymienić główne rodzaje zanieczyszczeń
wód, wskaźniki fizykochemiczne
stosowane przy określaniu czystości wód
-omówić zasoby przyrody, zasoby
odnawialne,zasoby nieodnawialne,
-wyjaśnić istotę efektu cieplarnianego
-wyjaśnić istotę dziury ozonowej
-wyjasnić istotę smogu
-omówić czynniki wpływajace na
środowisko
-omówić główne rodzaje zanieczyszczeń
wód, wskaźniki fizykochemiczne
-omówić wskaźniki biologiczne stosowane
przy określaniu czystości wód
- omówić sposoby oczyszczania wód
-omówić główne sposoby zapobiegania
zanieczyszczeniom wód
- omówić główne rodzaje zanieczyszczeń
powietrza atmosferycznego
-omówić główne przyczyny
zanieczyszczenia gleb
- omówić główne sposoby zapobiegania
-omówić główne sposoby zapobiegania
zanieczyszczeniom powietrza
-omówić przykłady ujemnego wpływu
rolnictwa na środowisko
- omówic formy ochrony przyrody w Polsce
i na świecie
- omówić przykłady antropogenicznego
-omówić główne przyczyny wymierania
gatunków
- przedstawić przykładowe zobowiazania
państw, które zaakceptowały ustalenia
Szczytu Ziemi w Rio
- omówić zasadę zrównoważonego rozwoju
- omówić sposoby ochronny przyrody na
przykładzie parku narodowego,
krajobrazowego, rezerwatu ścisłego i
częściowego
- omówić działania prawne zwiazane z
ochroną przyrody podejmowane w
najbliższym środowisku
- opisać lokalne działania prawne
podejmowane w celu ochrony przyrody
- wymienić wskaźniki biologiczne
- wymienić sposoby oczyszczania wód
-wymienić główne sposoby zapobiegania
-wymienić główne rodzaje zanieczyszczeń
powietrza atmosferycznego
-wymienić główne przyczyny
zanieczyszczenia gleb
- wymienić przykłady ujemnego wpływu
rolnictwa na środowisko
- wymienić przykłady ujemnego wpływu
promieniowania na organizmy żywe
- wymienić formy ochrony przyrody w
Polsce i na świecie
- wymienić główne akty prawne dotyczące
ochrony przyrody w Polsce i na świecie
- wymienić przykłady antropogenicznego
-wymienić główne przyczyny wymierania
gatunków
- wymienić nazwy organizacji zajmujacych
się ochroną przyrody w Polsce i na świecie
- zaznaczyć na mapie położenie wybranych
obiektów podlegajacych ochronie prawnej
w Polsce
-zanalizowac schemat przedstawiajacy efekt
cieplarniany, schemat przedstawiajacy
efekt dziury ozonowej
-zanalizować schemat przedstawiajacy efekt
smogu
-ocenić na wybranych przykładach zasięg
antropopresji
- przewidzieć lokalne i globalne skutki
zmniejszania się warstwy ozonowej i
ocieplania klimatu na Ziemi

Przedmiotowy System Oceniania z biologii. Zakres podstawowy i

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ćwiczenie 2. Przestępczość komputerowa. Klasy bezpieczeństwa

Główne nurty w kulturze XX i XXI wieku

DZIAŁ 2 Instrumenty marketingu. 1P – produkt/usługa 19. Pojęcie

„Być kobietą, być kobietą…” Warsztaty dla Kobiet Jeśli tylko chcesz

Zarządzanie środowiskiem i gospodarka odpadami

Pytania z kierunku- Bezpieczeństwo Narodowe do egzaminu

zagadnienia na egzamin licencjacki – spec. Logistyka w

KONSPEKT LEKCJI

Pytania na egzamin dyplomowy, magisterski na kierunku

GRUPA A Zagadnienia na egzamin dyplomowy 2015