KONTRA do pobrania

ISSN-1640-2367
Biuletyn Krajowego Centrum ds. AIDS
w numerze:
Prawa pacjenta w kontekście
nowych uregulowań prawnych
Maciej Gąsior
str. 3-4
Ryzyko zakażenia HIV a używanie
substancji psychoaktywnych
Małgorzata Abramowska
str. 5-6
Analiza informacji prasowych
z zakresu HIV/AIDS – I kwartał 2008
Małgorzata Olczyk
str. 7
Relacja z obchodów Dnia Pamięci
o Zmarłych na AIDS w Warszawie
Robert P. Łukasik
Prawa pacjenta w kontekście
nowych uregulowań prawnych
str. 1-2
Wywiad z Fatimatą Mohamedou Ball,
przedstawicielką stowarzyszenia
,,Espoir et vie”
Michał Minałto
Nr 2 (36) / 2008
str. 8
Aspekty
HIV a inne zakażenia przenoszone
drogą kontaktów seksualnych
lek. med. Dorota Latarska-Smuga
Całodobowy Telefon Zaufania AIDS
(+22) 692 82 26
Lekarze specjaliści dyżurują:
we wtorki i czwartki w godz. 17:00–19:00
AIDS – Zielona Linia
(+22) 621 33 67
poniedziałki, środy w godz. 13:00–18:00
wtorki, czwartki i piątki w godz. 10:00–16:00
Ośrodek Informacji o HIV/AIDS
(+22) 331 77 66
[email protected]
Poradnia Internetowa HIV i AIDS
www.aids.gov.pl
GG: 12452394 – w środy godz. 20:00-22:00
W
e współczesnym społeczeństwie
znaczna część obywateli jest
świadoma przysługujących im
praw. Dzięki rozwojowi techniki, a przede
wszystkim Internetu, dostęp do specjalistycznych informacji ma praktycznie każdy zainteresowany, a nie jak jeszcze kilkanaście lat
temu, jedynie wąska grupa osób zawodowo
zajmujących się daną problematyką. Na znajomość uregulowań prawnych w każdej
dziedzinie ma wpływ przejrzystość przepisów, a także ich właściwe usystematyzowanie
w taki sposób, aby zawarte tam informacje były dostępne i zrozumiałe również dla laików.
W przypadku praw pacjenta, dotychczas ustawodawcy nie udało się przygotować jednolitego aktu prawnego regulującego w sposób kompleksowy tę problematykę. Obecnie prawa pacjenta zawarte
są w wielu aktach prawnych1.
Ułatwieniem dla pacjentów chcących zapoznać się z przysługującymi im prawami stanowi niewątpliwie wydana przez Ministerstwo
Zdrowia Karta Praw Pacjenta zawierająca spis
praw pacjenta oraz wskazanie, w jakim akcie
prawnym zostały one uregulowane. Obecnie
pacjent, którego prawa zostały naruszone ma
możliwość zwrócenia się do kilku instytucji,
które pomogą mu w dochodzeniu swoich roszczeń i określeniu, czy są one zasadne. Do podmiotów tych należy zaliczyć: Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka,
Biuro Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia
oraz Rzecznika Praw Pacjenta przy Prezesie
Narodowego Funduszu Zdrowia.
Prawodawca mając świadomość, iż obecne rozwiązania wpływają niekorzystnie na
poziom wiedzy na temat praw przysługującym pacjentom, postanowił zmienić ten stan
rzeczy wprowadzając nowy akt prawny.
W dniu 18 stycznia br. do Marszałka
Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy
o ochronie indywidualnych i zbiorowych
praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw
Pacjenta. Projekt ustawy jest częścią pakietu
zmian legislacyjnych, które zastąpić mają
obecnie obowiązującą ustawę z dnia
30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Dążeniem ustawodawcy, ze względu
na bardzo obszerny i różnorodny zakres
zagadnień zawartych obecnie w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, jest podzielenie
ich i uregulowanie w odrębnych aktach prawnych. Takie rozwiązanie wpłynie na zwiększenie przejrzystości uprawnień i obowiązków pacjentów korzystających z usług wykonywanych przez zakłady opieki zdrowotnej
i inne placówki. Rozwiązanie to postulowane
było wielokrotnie przez organizacje pozarządowe skupiające pacjentów, szeroko pojęte
środowisko medyczne oraz instytucje zajmujące się ochroną praw człowieka wskazujące
na trudności w zapoznaniu się z treścią praw
zarówno przez pacjentów, jak i podmioty wykonujące świadczenia zdrowotne.
Ustawa określać ma przede wszystkim
prawa i obowiązki pacjenta w związku
z udzielanymi świadczeniami zdrowotnymi,
zasady udostępniania pacjentowi dokumentacji medycznej, obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związane
z prawami pacjenta, zasady funkcjonowania
Rzecznika Praw Pacjenta oraz szczegółowe
zasady postępowania w sprawach praktyk
naruszających zbiorowe prawa pacjentów.
Jednocześnie ustawodawca proponuje,
aby ustawa nie naruszała przepisów dotyczących praw pacjentów korzystających
ze świadczeń zdrowotnych udzielanych
przez szpital psychiatryczny na zasadach
1
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, ustawa o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej,
ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, ustawa Prawo farmaceutyczne, ustawa o diagnostyce laboratoryjnej, ustawa
o izbach lekarskich, ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych, ustawa o ochronie danych osobowych, szereg aktów wykonawczych wydawanych przez Ministra Zdrowia.
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
2
określonych w przepisach ustawy z dnia
19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535,
z późn. zm.), uprawnień pacjentów będących świadczeniobiorcami w rozumieniu
przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r.
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr
210, poz. 2135, z późn. zm.) oraz praw pacjentów wynikających z ustawy z dnia
6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych
i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384,
z późn. zm.), tym samym zachowają oni
przyznane im przywileje.
W projekcie ustawy wprowadzona
została legalna definicja pojęcia „pacjent”,
która do tej pory nie istniała w systemie
prawnym, a ma ogromne znaczenie dla
właściwego pojmowania sytuacji prawnej.
Pacjentem jest więc, zgodnie z definicją,
osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający
takich świadczeń.
Określono ponadto znacznie bardziej
jednoznacznie niż do tej pory kwestię
odpłatności za realizację niektórych z praw
przysługujących pacjentowi, a także wprowadzono obowiązek zapewnienia dostępności do informacji na temat ich wysokości,
co ograniczyć ma ponoszenie przez pacjentów nienależnych opłat, bądź opłat o zawyżonej wysokości. Pacjent, zgodnie z nową
regulacją ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, prawo do udzielenia mu świadczeń zdrowotnych w stanie
nagłego zagrożenia zdrowotnego w rozumieniu przepisów o Państwowym Ratownictwie Medycznym, prawo do informacji
o swoim stanie zdrowia, prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych, prawo
do zachowania przez osoby wykonujące
zawód medyczny, w tym udzielające mu
świadczeń zdrowotnych, w tajemnicy informacji związanych z pacjentem (w tym dotyczących jego stanu zdrowia), prawo do
wyrażenia zgody na udzielenie określonych
świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej
zgody, prawo do pisemnej zgody na wykonanie zabiegu operacyjnego lub innej procedury medycznej w rozumieniu ustawy
z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, prawo do intymności i poszanowania godności osobistej,
prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia oraz
prawo do zgłoszenia sprzeciwu od orzeczenia lekarza, nieobecne w dotychczasowych
uregulowaniach prawnych, zgodnie z którym pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mają prawo do wniesienia sprzeciwu
w przypadku, gdy nie zgadzają się z rozpoznaniem dokonanym przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta, jeżeli
to orzeczenie ma wpływ na jego prawa
lub obowiązki wynikające z przepisów prawa. Sprzeciw wnoszony miałby być do
Komisji Lekarskiej działającej przy okręgowej radzie lekarskiej, a od rozstrzygnięcia
Komisji Lekarskiej nie przysługiwałoby
odwołanie. Projekt nie precyzuje niestety,
kto ponosiłby koszty przeprowadzenia
Zrewidowane stanowisko
Federalnej Komisji ds. AIDS w Szwajcarii (CFPS)
dotyczące ryzyka zakażenia HIV w kontaktach
seksualnych, w parach o mieszanym statusie serologicznym
W
nawiązaniu do licznych doniesień prasowych, które ukazały się na początku lutego br.,
mówiących o potencjalnym braku ryzyka zakażenia HIV w kontaktach seksualnych
w parach o mieszanym statusie serologicznym, Krajowe Centrum ds. AIDS informuje,
iż Federalna Komisja ds. AIDS w Szwajcarii wycofała się z poglądu, iż w parach o mieszanym statusie
serologicznym, w przypadku gdy zakażony partner przyjmuje leki ARV nie ma ryzyka zakażenia HIV.
Zrewidowane stanowisko Szwajcarskiej Komisji ds. AIDS prezentował na spotkaniu ekspertów
w Brukseli przedstawiciel tego kraju. Podkreślił on, iż ryzyko zakażenia w opisanej powyżej
sytuacji istnieje i dodatkowo zwiększa się znacznie (30-300 razy), jeśli zakażony partner jest w fazie
ostrej choroby retrowirusowej.
Przedstawiciel Szwajcarii przeprosił ponadto za ewentualne negatywne skutki, jakie mogły
spowodować wcześniejsze, zbyt pochopne wnioski i podkreślił, iż poprzedni raport był dokumentem
wewnętrznym i nie stanowił doniesienia o charakterze międzynarodowym.
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
postępowania wyjaśniającego. Proponowane rozwiązanie budzi obawy i zdecydowany
sprzeciw środowiska lekarskiego obawiającego się częstego i nieuzasadnionego
wykorzystywania przez pacjentów możliwości wniesienia sprzeciwu od przeprowadzonego przez lekarza rozpoznania.
Projekt nie zawiera niestety zapisów
o prawie pacjenta do szczególnej ochrony
danych genetycznych, transplantacji organów, uczestnictwa w eksperymentach
medycznych oraz prawa do uzyskania
odszkodowania za zły wynik leczenia bez
konieczności dochodzenia winy. Dużym
rozczarowaniem jest również nieuwzględnienie w projekcie zakresu świadczeń przysługujących pacjentom, czyli podstawowego prawa pacjentów – prawa do uzyskania
należnych świadczeń zdrowotnych.
Zupełnie nową instytucją powołaną
do stania na straży przestrzegania przez
świadczeniodawców praw pacjenta ma być
rzecznik praw pacjenta. Z jednej strony
wydaje się, że powołanie rzecznika zajmującego się tylko i wyłącznie prawami pacjentów w znacznym stopniu wpłynie na zwiększenie skuteczności walki o prawa należne
pacjentom, z drugiej strony należy zwrócić
uwagę na to, iż w obecnie obowiązującym
systemie prawnym funkcjonują już instytucje zajmujące się problemami pacjentów.
Według oceny wnioskodawców, instytucja
rzecznika praw pacjenta kosztowałoby
budżet państwa około 10 mln złotych
rocznie, zatrudniając około 100 osób.
Zastrzeżenia do projektu ustawy wnosi
również Generalny Inspektor Danych
Osobowych, wskazując na niedoskonałość
zapisów regulujących udostępniania danych
osobowych pacjentów.
Reasumując należy stwierdzić, iż
uregulowanie praw pacjenta w jednym
akcie prawnym jest niezbędne. Aktualnie
prawa pacjenta zawarte są w wielu aktach
prawnych, co ujemnie wpływa na ich
czytelność i dostępność dla pacjenta,
którym może się stać każdy z nas.
Doprecyzowania wymaga jednak wiele
kwestii. Przede wszystkim zasadne wydaje się przeprowadzenie szerokich konsultacji z organizacjami pozarządowymi
zajmującymi się promowaniem wiedzy na
temat praw człowieka i pomocą w ich
egzekwowaniu, szeroko pojętym środowiskiem medycznym, a także instytucjami
państwowymi obecnie działającymi na
rzecz pacjentów. Uszczegółowienia
wymaga również szereg proponowanych
przepisów, ale kierunek zmian wydaje się
być słuszny.
Maciej Gąsior
3
Wywiad z Panią Fatimatą Mohamedou Ball,
przedstawicielką stowarzyszenia
„Espoir et vie” z Mauretanii
Mauretania jest republiką islamską, zamieszkałą przez 3 miliony osób, położoną w Afryce Północnej.
Zdecydowana większość jej terytorium to bezkresne piaski Sahary. Według danych UNAIDS za 2006 rok,
w Mauretanii z wirusem żyje od 7 do 23 tys. ludzi. Fatimata Ball była jedną z pierwszych osób, które publicznie
mówiły o zagrożeniu AIDS i sytuacji seropozytywnych, do niedawna pozbawionych leczenia i opieki
oraz narażonych na bardzo silną stygmatyzację.
Była Pani jedną z pierwszych działaczy
na rzecz osób seropozytywnych
w Mauretanii. Jak wyglądała wtedy
sytuacja w kraju? Dlaczego właśnie
Pani? Co skłoniło Panią do działania?
Przede wszystkim moje osobiste
doświadczenia i przeżycia. Nie
mogłam znieść tego wszystkiego, co
mi wmawiano i jak mnie postrzegano.
Według społeczeństwa moje życie było
już jasno określone: jestem winna,
mam odczuwać wstyd, doświadczać
wykluczenia...
Wszyscy odwiedzający nasze
stowarzyszenie żyli w strachu, że ich
choroba wyjdzie na jaw, niektórzy
ukrywali, że chodzą do lekarza albo
że biorą leki. Aż do pierwszych miesięcy 2002 roku oficjalnie nie
przyznawano, że HIV jest obecny
w Mauretanii, oficjalnie w ogóle
nie było seropozytywnych.
I wtedy pewien mężczyzna dotknięty problemem HIV, który leczył
swego brata w Senegalu, ale nie miał
już na to pieniędzy – to wszystko
Jak wygląda dzisiaj życie osób
seropozytywnych w Pani kraju?
Co udało się osiągnąć stowarzyszeniu?
Mamy darmowe leczenie zakażeń oportunistycznych i terapię antyretrowirusową. Otrzymujemy też
pomoc w przypadku leczenia innych
chorób, niezwiązanych z HIV –
dostęp do pediatry i ginekologa.
Ale z tych form pomocy już nie
wszyscy możemy korzystać. Nadal
są osoby odrzucane przez rodziny,
wtedy trafiają pod opiekę naszego
A następnie przyszedł bunt, gdy
zobaczyłam, z jakimi problemami przychodzą inne osoby żyjące z HIV do stowarzyszenia Espoir et vie („Nadzieja
i Życie”). Wiele z tych osób zostało odrzuconych przez rodziny i tylko my - ze stowarzyszenia - byliśmy przy nich, także
w największym cierpieniu.
bardzo dużo kosztowało, napisał list
do Banku Światowego. Do listu
załączył dokumentację medyczną
czterech pacjentów, jako dowód
na to, że HIV w Mauretanii rzeczywiście istnieje. W ten sposób wszystko się zaczęło, niebawem otrzymaliśmy dostęp do leczenia.
stowarzyszenia, choć na takie zadania wcale nie mamy pieniędzy.
Niestety, HIV nadal jest tematem
tabu, kojarzonym z „brudnym”
seksem, chorzy są dyskryminowani
i stygmatyzowani.
Naszym największym sukcesem
jest to, że udało się nam uruchomić
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
4
opiekę medyczną w bardzo trudnych
warunkach – przecież nasz rząd
uważał, że w Mauretanii w ogóle nie
ma osób seropozytywnych. Następnie udało nam się spowodować, by
społeczeństwo przynajmniej zauważyło osoby żyjące z HIV i nasze
problemy. I w końcu udało nam się
sprawić, że niektórzy seropozytywni
z powrotem zostali przyjęci przez
najbliższych, wrócili do domów.
A jak teraz wygląda Pani codzienna praca?
W tej chwili odpowiadam
za granty przyznawane organizacjom pozarządowym przez Bank
Światowy. Jestem też odpowiedzialna za programy na rzecz osób
seropozytywnych, prowadzę program samoakceptacji po zdiagnozowaniu zakażenia i program pomocy
prawnej. Podejmuję interwencje,
jeśli napotykam na przypadki
stygmatyzacji i dyskryminacji.
W razie potrzeby przeprowadzam
wizytacje, odwiedzam ludzi w domach i szpitalach. Zajmuję się też
rzecznictwem na poziomie krajowym i międzynarodowym.
Co sądzi Pani o zagranicznej pomocy,
jaka oferowana jest Afryce, także
w kontekście HIV i AIDS? Z naszej
perspektywy bardzo często słyszy się
konieczności takiej pomocy, ale
jednocześnie odnosimy wrażenie,
że programy dla Afryki nie zawsze
spełniają swe zadanie...
Europejskie programy pomocowe
dla Afryki napotykają na rozmaite
problemy, jest wiele nieporozumień
i stereotypów, które ujawniają się
przy zarządzaniu przyznanymi środkami. Uważam, że niektóre państwa afrykańskie traktują międzynarodowe projekty jako okazje do wzbogacania się,
a pomoc nie dociera do potrzebujących.
Jeśli chodzi o programy pomocowe
dotyczące AIDS w Afryce, musimy
odzyskać wzajemne zaufanie. Uważam,
że pomoc europejskich ekspertów jest
potrzebna od opracowywania programów do zakończenia ich realizacji.
Myślę też, że powinniście lepiej nadzorować szkolenia, które często nam
w Europie proponujecie.
Przynajmniej część środków powinna być przyznawana bezpośrednio
potrzebującym, na przykład stowarzyszeniom osób seropozytywnych.
Była Pani gościem na tegorocznym
Ogólnopolskim Spotkaniu Osób
Żyjących z HIV i Międzynarodowych
warsztatach na temat jakości życia
z HIV w Waplewie pod Olsztynem.
Jakie odniosła Pani wrażenie?
Jestem zauroczona Europą i osobami żyjącymi z HIV, które tu spotkałam.
Najbardziej podobała mi się wasza
radość i chęć życia, dobrego życia.
Wiele naszych problemów jest w zasadzie bardzo podobnych, ale ta wasza
wola, by sprostać im i myśleć pozytywnie – to była dla mnie świetna lekcja,
zachowam ją dla siebie.
Rozmawiał Michał Minałto
ESPOIR ET VIE – Nadzieja i Życie
Mauretańskie Stowarzyszenie Osób
Żyjących z HIV, z siedzibą w Nawakszut.
W chwili obecnej pod bezpośrednią opieką
stowarzyszenia znajduje się 1200 osób,
w tym 60% to kobiety a 400 dzieci,
głównie osierocone.
Kontakt ze stowarzyszeniem:
tel +222 524 21 21, +222 632 21 36,
e-mail:[email protected]
Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce wg Państwowego Zakładu Higieny
Styczeń-marzec 2008
nowo wykryte zakażenia HIV
zakażenia w wyniku używania narkotyków drogą dożylną
zakażenia drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych
zakażenia drogą ryzykownych kontaktów homo i biseksualnych
inne/zakażenia bez informacji o drodze zakażenia
171
5
14
7
145
Od wykrycia pierwszego przypadku zakażenia HIV w Polsce (1985 r.) do 31.03.2008
zarejestrowano:
zakażenia obywateli polskich
11 431
zakażenia w wyniku używania narkotyków drogą dożylną
5 444
zachorowania na AIDS
2 051
zgony w wyniku AIDS
913
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
5
Ryzyko zakażenia HIV a używanie
substancji psychoaktywnych
oświadczenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych
towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. Narkomania stanowi jeden
z podstawowych problemów społecznych
i ogólnoświatowych problemów zdrowotnych końca XX i początku XXI wieku. To
co dzisiaj budzi niepokój, to zmiana tzw.
sceny narkotykowej. Na rodzaj najczęściej
używanych substancji psychoaktywnych
wpływają różne trendy i mody, styl życia,
zapotrzebowanie i zamożność różnych
grup wiekowych, towarzyskich i zawodowych. Środki psychoaktywne stały się
powszechnie dostępne, a moc ich działania
wielokrotnie większa dzięki zdobyczom
nowoczesnej technologii.
Używanie substancji psychoaktywnych
stało się dla wielu osób stałym elementem
stylu życia, często wiąże się z przynależnością do określonej grupy, jest sposobem
na zabawę i „samoleczenie”, aby uwolnić
się od lęku, samotności czy wpłynąć
na poprawę nastroju. Środki psychoaktywne używane w celach rekreacyjnych wpływają na ogólny stan zdrowia i mogą
osłabić układ odpornościowy, sprzyjają
D
wzrostu liczby zakażeń drogą kontaktów
seksualnych widzimy utrzymujący się
wysoki odsetek zakażeń w populacji osób
używających narkotyki (47,8%).
Warto jednak pamiętać, że jest to
jednocześnie najlepiej przebadana w tym
kierunku populacja.
Statystycznie
więcej
mężczyzn
wstrzykuje sobie narkotyki i umiera
w wyniku ich używania. Obawy budzi
stosunkowo wysoki wskaźnik zakażeń
HIV wśród kobiet wstrzykujących
narkotyki. Kobiety te o wiele częściej
trudnią się świadczeniem usług seksualnych a fizjologicznie są też bardziej
podatne na zakażenie HIV.
Od połowy lat dziewięćdziesiątych
obserwujemy stały spadek liczby
zakażeń, do których doszło w związku
z używaniem narkotyków w iniekcji.
W 1996 roku był on o blisko 20% wyższy
niż w roku 2008 i wynosił 67,4% ogółu
stwierdzonych zakażeń.
Rezultat przyniosły działania polegające
właśnie na dążeniu do zmniejszenia
szkód zdrowotnych i społecznych, dopuszczające inne sposoby leczenia niż dążenie
i buprenorfina zostały w 2005 roku dodane przez Światową Organizację Zdrowia
do Listy Leków Podstawowych WHO.
Powstrzymywanie rozprzestrzeniania
się przenoszonych przez krew zakażeń
w populacji osób przyjmujących narkotyki
drogą iniekcji pomaga ograniczyć rozwój
HIV/AIDS wśród ogółu społeczeństwa.
Edukacja ukierunkowana na naukę
bezpieczniejszych metod iniekcji, sterylizacji sprzętu, prawidłowego używania
prezerwatyw jest, obok programów substytucyjnych i programów wymiany igieł
i strzykawek, jedną z form redukcji szkód.
Żadna z tych interwencji, co ważne,
nie wymaga dużych nakładów finansowych.
Z prowadzonych badań wynika, że
zaostrzenie kar ma niewielki wpływ
na zmniejszenie użycia narkotyków, a ich
złagodzenie nie wpłynęło na wzrost
powszechności brania narkotyków.
Programy redukcji szkód nie negują
potrzeby istnienia innych działań profilaktycznych, mających na celu odwodzenie młodych ludzi od brania narkotyków.
Racjonalne podejście do problemu
narkotyków i narkomanii należałoby
podejmowaniu ryzykownych zachowań
seksualnych, co w konsekwencji może
doprowadzić do zakażenia HIV i innymi
chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Wszędzie poza Afryką to właśnie
używanie narkotyków drogą iniekcji jest
motorem epidemii. Główną drogą zakażenia
HIV przy stosowaniu narkotyków jest używanie wspólnych igieł i strzykawek do iniekcji. Wbrew obiegowym opiniom, nie tylko
narkotyki z grupy opiatów są przyjmowane
drogą dożylną, rzadziej domięśniową –
wstrzykiwana może być amfetamina i metamfetamina, kokaina czy ketamina.
Odwołując się do danych epidemiologicznych dotyczących Polski, wśród ogółu
stwierdzonych zakażeń HIV, których na
koniec lutego 2008 było 11 392, pomimo
do abstynencji. Według Światowej
Organizacji Zdrowia skuteczne działania,
mogące zapobiec powszechnemu używaniu
nielegalnych narkotyków nie istnieją.
Z szacunków Biura ds. Kontroli
nad Narkotykami i Prewencji Przestępczości
przy ONZ wynika, że na całym świecie 185
milionów ludzi corocznie zażywa nielegalne
środki psychoaktywne. Ludzie biorą narkotyki w każdej kulturze i każdym kraju,
pomimo podejmowanych prób powstrzymania zażywania i zablokowania handlu.
Programy skierowane jedynie na
powstrzymanie używania narkotyków są
zatem ze swej natury nieefektywne w walce z rozprzestrzenianiem się chorób
zakaźnych, w tym HIV. Stosowane
w leczeniu substytucyjnym metadon
rozpocząć od kwestii językowych. Zamiast
„narkotyk”, należałoby używać określenia
„środek psychoaktywny”, tzn. oddziałujący na psychikę, wówczas, obok amfetaminy, marihuany czy kokainy znalazłby się
alkohol i nikotyna. Te ostatnie, jako środki
legalnie dostępne, podlegają kontroli jakości, spełniają normy branżowe, a ich
konsumenci mają dostęp do informacji
na opakowaniach. Narkotyki z nielegalnych źródeł nie podlegają żadnej kontroli.
Młodzi ludzie są na ogół świadomi
ryzyka zdrowotnego i konsekwencji prawnych związanych z zażywaniem narkotyków, ale prawie w ogóle nie zdają sobie
sprawy z problemów i zagrożeń związanych z długofalowym piciem alkoholu
i paleniem papierosów.
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
6
Zmienia się specyfika imprez rozrywkowych, w których uczestniczą młodzi, często
niepełnoletni ludzie. Według partyworkerów,
prowadzących w czasie imprez muzycznotanecznych program redukcji ryzyka związanego z używaniem narkotyków, są takie
miejsca, gdzie około 75% uczestników jest
pod wpływem środków psychoaktywnych.
Okazjonalni użytkownicy narkotyków
sięgają po te substancje głównie w kontekście zabawy czy imprezy. Rosnąca popularność narkotyków klubowych, w tym „pigułek gwałtu”, używanych na spotkaniach
towarzyskich i w klubach, prowadzić może
do groźnych i nieodwracalnych konsekwencji. „Pigułki gwałtu” – GHB, ketamina,
flunitrazepam – są używane w celu wywołania utraty świadomości lub kontroli
w kontaktach seksualnych, mogą wywoływać amnezję i prowadzić do wykorzystania
seksualnego zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Wzrosła też popularność używania,
bez wskazań lekarskich i często w dużych
dawkach leków wywołujących zmiany stanu emocjonalnego czy stanu świadomości.
Rozpatrując ryzyko zakażeń HIV w zależności od przyjmowania narkotyków należy pamiętać, że nie wypływa ono wyłącznie
z narażenia wynikającego z faktu przyjmowania narkotyków drogą iniekcji, czyli bezpośredniego kontaktu z zakażoną krwią.
Środki psychoaktywne przez swoje działanie
mogą prowadzić do nieświadomej realizacji
pobudzenia seksualnego, prostytucji, przyzwolenia grupy na promiskuityzm. Inne
czynniki ryzyka to: przemoc, agresja, tendencje do ryzykownych zachowań, przestępstwa.
Przenoszeniu się wirusa drogą dożylną można zapobiegać i rozprzestrzenianie
się epidemii tą drogą zostało spowolnione. Leczenie osób zażywających narkotyki stanowi jedno z podejść, które ma
wpływ na zapobieganie zakażeniu HIV.
Uczelnie medyczne, w tym Warszawski
Uniwersytet Medyczny1, włączają do realizowanych treści programowych problematykę narkomanii i uzależnień. W warszawskiej
uczelni prowadzony jest od kilku lat blok
zajęć Propedeutyka Medycyny Uzależnień.
W Warszawie jest większe niż w skali
kraju rozpowszechnienie używania narkotyków, notujemy wyższy niż średnio w kraju
wskaźnik zgonów z powodu przedawkowania narkotyków. Również rozpowszechnienie zakażeń HIV w stolicy jest jednym
z wyższych w kraju.
Przytoczone dane zobowiązują do zintensyfikowania działań profilaktycznych
skierowanych do młodzieży i młodych
dorosłych, do 35. roku życia.
Zestawienie tematyki szeroko rozumianych uzależnień i problematyki
HIV/AIDS pozwala na ukazanie studen-
tom medycyny powiązania problemu
używania substancji psychoaktywnych
z ryzykiem zakażeń chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV.
Gotowość do wykorzystania zdobytej
wiedzy i zmiana postaw we własnym życiu
może przeciwdziałać ryzykownym zachowaniom, często podejmowanym przez osoby z tej grupy wiekowej. Jedynym sposobem unikania zakażenia HIV jest przekładanie wiedzy o drogach zakażenia na rzeczywiste zachowania. Dostateczna wiedza
obniża poziom lęku i minimalizuje inne,
negatywne elementy obrazu HIV/AIDS.
Bardzo cenioną przez studentów
formą zajęć są tzw. Spotkania z Rzeczywistością, pozwalające przybliżyć trudne problemy i umożliwić bezpośredni kontakt
z osobami, których uzależnienie lub zakażenie HIV stało się osobistym udziałem.
W tym roku studenci zapoznali się również z możliwością pracy wolontariackiej.
cego element edukacyjno-profilaktyczny
programu „Fryzjerzy świata wobec AIDS”
zainaugurowanego przez firmę L’Oréal
wraz z UNESCO i Krajowym Centrum
ds. AIDS w czerwcu 2007 roku.
Uświadomienie powszechności omawianych zjawisk i możliwości zmiany
postaw swoich i przyszłych pacjentów było
celem prowadzonych zajęć.
Podanie konkretnej informacji o możliwości anonimowego wykonania testu w kierunku zakażenia HIV w jednym z 26 Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych było
zachętą do rozważenia możliwości sprawdzenia własnego statusu serologicznego.
Polscy lekarze pokonali wiele barier
systemowych, finansowych i światopoglądowych, starając się stworzyć sprawnie funkcjonujący system opieki nad
pacjentami żyjącymi z HIV.
Powstały zintegrowane modele opieki,
gdzie terapię substytucyjną metadonem
łączy się z leczeniem antyretrowirusowym i innymi formami opieki zdrowotnej.
Ważne, by te skoordynowane działania
dotyczące leczenia, zapobiegania i traktowania uzależnienia jako choroby przewlekłej miały godnych kontynuatorów.
Małgorzata Abramowska
Literatura:
Przedstawiciel Polskiej Fundacji Pomocy
Humanitarnej „Res Humanae” omówił
możliwość współpracy z organizacjami
wspierającymi środowisko osób żyjących
z zakażeniem HIV. „Res Humanae” przyczyniła się w znacznym stopniu do wzrostu
poziomu wiedzy Polaków i przełamywaniu
negatywnych stereotypów na temat HIV
i AIDS oraz uzależnień. Specjaliści „Res
Humanae” prowadzą na terenie całego kraju kursy i szkolenia oraz realizują projekty
adresowane bezpośrednio do osób żyjących
z HIV/AIDS, uzależnionych i ich rodzin.
Była to również okazja do propagowania
idei wolontariatu wśród studentów, wskazania
konkretnych możliwości zaangażowania się
w działania pozwalające wykorzystać własne
umiejętności, rozwinąć zainteresowania
i zdobyć doświadczenie.
Ciekawa wydaje się możliwość podjęcia
działań w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Studentów Medycyny IFMSA-Polska.
Ta organizacja studencka jako jeden z celów
swojego działania ma Program Stały
ds. Zdrowia Reprodukcyjnego i AIDS.
Akcentem końcowym dnia zajęć
poświęconego problematyce HIV/AIDS
była projekcja filmu „Wiedzieć”, stanowią-
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
– „Przełamywanie barier. Doświadczenia z leczenia infekcji HIV u osób
przyjmujących narkotyki w iniekcjach.”
Open Society Institute, 2004
– „Zapewnienie opieki i leczenia zakażenia HIV osobom przyjmującym narkotyki:
wnioski płynące z badań i praktyki.”
Open Society Institute, grudzień 2007
– „Poradnik kobiety żyjącej z HIV”
Społeczny Komitet ds. AIDS, 2008
– „Narkotyki w klubach i dyskotekach”
w: „Remedium”, czerwiec 2007
– Materiały z konferencji naukowej:
„Od wąskiej specjalizacji ku interdyscyplinarnej perspektywie w badaniach
nad substancjami psychoaktywnymi”
Warszawa-Falenty, wrzesień 2007
– Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie zwalczania HIV/AIDS w Unii Europejskiej
i w państwach z nią sąsiadujących
w latach 2006-2009, Bruksela 2005
– Materiały Stowarzyszenia Wolontariuszy Wobec AIDS „Bądź z Nami” na temat
wolontariatu
1 Z dniem 22 marca 2008 roku Akademia Medyczna
w Warszawie zmieniła nazwę na Warszawski
Uniwersytet Medyczny.
7
Analiza informacji prasowych
z zakresu HIV/AIDS I KWARTAŁ 2008
W
miesiącach styczeń-marzec badania nad nią stoją w miejscu, a specjaliści wielkiej akcji „Produkt RED”, którą - wraz
2008 roku ukazało się 186 wciąż nie mają dużej nadziei na przełamanie z prezesem fundacji DATA walczącej
publikacji, których treść tego impasu. Na razie bowiem tradycyjne z AIDS w Afryce - wymyślił wokalista gruw sposób bezpośredni lub pośredni zwią- badania zawodzą, wirus HIV nauczył się py U2, Bono. Do tej pory sprzedaż produkzana była z problematyką HIV/AIDS.
„oszukiwać” nasz układ odpornościowy, tów firmowanych marką RED przyniosła
Większość publikacji miała charakter dlatego uczeni coraz częściej zwracają się ku już 50 mln dolarów, z których 30 mln trafiło
notatki prasowej informującej o bieżących terapii genowej i komórkom macierzystym.
już do Afryki z przeznaczeniem na leki anlub przyszłych wydarzeniach związanych
Największy odsetek publikacji z zakresu tyretrowirusowe, kampanie edukacyjne
z HIV/AIDS. Prasa, szczególnie
i inne projekty mające na celu
lokalna, drukowała także wy- Wykres 1.
walkę z epidemią. Część dochowiady z ekspertami i osobami Liczba doniesień prasowych na temat HIV/AIDS
dów ze sprzedaży produktów
publikowanych w miesiącach styczeń-marzec 2008 roku. oznaczonych logo RED przeznadziałającymi na polu profilaktyki HIV/AIDS, w których poru- 90
czana jest na pomoc osobom żyjąszano aktualne kwestie związane 80
cym z HIV/AIDS w Afryce.
70
z tym problemem.
Do akcji tej przez 2 lata jej trwa60
Najwięcej publikacji w tym
nia dołączyły liczące się na świa50
okresie dotyczyło tematyki me- 40
towym rynku firmy takie, jak
dycznej i społeczno-obyczajo- 30
Apple, Gap, Motorola, Converse
83
60
43
wej, a w niej pomocy i wsparcia 20
czy Emporio Armani, które
dla osób żyjących z HIV/AIDS.
wypuściły na rynek specjalne
10
Najważniejszym wydarzeprodukty tej linii. Ostatnio dołą0
luty
marzec
styczeń
niem, o którym doniosła prasa
czyły także znane firmy komputew pierwszym kwartale tego roku
rowe - Microsoft i Dell.
było odkrycie przez kanadyjskich wiruso- HIV/AIDS stanowi tematyka społeczO liderze U2 pisano wiele na łamach
logów genu hamującego rozprzestrzenianie no–obyczajowa. Szczególnie dużo miejsca prasy omawianego okresu także w związku
się wirusa HIV o nazwie TRIM22. Badania dziennikarze poświęcają wszelkim działa- z aukcją, którą w lutym zorganizował na
prowadzone przez naukowców wykazały, niom mającym na celu zwalczanie i zapo- Manhattanie wraz z artystą plastykiem,
że pod wpływem działania TRIM22 (znaj- bieganie HIV/AIDS, a także problemom Damianem Horstem. Na aukcji pod młotek
duje się on w komórce każdego człowieka) osób żyjących z HIV/AIDS i postawom, poszło siedem dzieł plastyka, a także
zakłócone zostają funkcje życiowe wirusa jakie wobec nich zajmuje społeczeństwo. prace 17 innych artystów. Licytacja
HIV i choć w dalszym ciągu jest
zakończyła się zyskiem 42 mln
on w stanie wniknąć do komódolarów, które w całości zostały
Wykres 2.
rek, nie może się już jednak
przeznaczone na pomoc żyjącym
Ranking gazet i czasopism publikujących najwięcej
wydostać z chorej komórki, by
z HIV/AIDS w Afryce.
doniesień na temat HIV/AIDS w okresie od stycznia
zainfekować kolejne.
Dziennikarze w pierwszym
do marca 2008 r.
Ciekawym zagadnieniem
kwartale 2008 roku pisali także
poruszanym w tej tematyce
o coraz większej liczbie zakażeń
5
Fakty i Mity
były także badania Amerykaw Polsce i na Ukrainie, przedsta8
Nasz Dziennik
nów, z których wynika, że
wiając konkretne dane epidemio8
Życie Warszawy
10
Dziennik
przyjmowanie leków antyrelogiczne. Nie pominęli też zwięk11
Gazeta Wyborcza
trowirusowych zabezpiecza
szającej się liczby zachorowań,
13
Rzeczpospolita
przed infekcją HIV oraz nieszczególnie na choroby przenoszo18
Dziennik Polska
zwykle kontrowersyjny raport
ne drogą płciową wśród rodaków
0
5
10
15
20 powracających
szwajcarskich specjalistów
z zagranicy.
przygotowany dla Federalnej
W informacjach na temat
Komisji ds. AIDS. Zawarta w nim teza, Niezwykle istotne z punktu widzenia profi- HIV/AIDS znalazły się i takie, które mówiły
że „pacjenci zakażeni HIV poddający laktyki i poprawy jakości życia osób żyją- o różnych działaniach profilaktycznych,
się terapii nie przenoszą wirusów, a na- cych z HIV/AIDS są wszelkie akcje mające prowadzonych na szczeblach lokalnych.
wet mogą uprawiać seks bez zabezpie- na celu pomoc zakażonym i chorym, szczeNależy zaznaczyć, że w omawianych
czeń”, wywołała protesty wśród specja- gólnie jeśli dotyczą obszarów najbardziej miesiącach w monitorowanej prasie nie
listów zajmujących się epidemiologią dotkniętych epidemią. O takich akcjach znalazł się temat, który w sposób szczególny
i leczeniem HIV/AIDS.
wspierających walkę z AIDS wielokrotnie zainteresował dziennikarzy, natomiast te,
Osobną kwestią zajmującą od począt- informowano na łamach prasy w styczniu, o których pisano najczęściej, znalazły
ku epidemii naukowców na całym świecie lutym i marcu 2008 roku. Gazety i czasopi- odzwierciedlenie w niniejszym opracowaniu.
jest wynalezienie skutecznej szczepionki sma (wśród nich także miesięczniki
przeciwko HIV. Po dwudziestu latach i kwartalniki) najwięcej miejsca poświęciły
Małgorzata Olczyk
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
8
Relacja z obchodów Dnia Pamięci
o Zmarłych na AIDS w Warszawie
J
uż po raz 25-ty obchodziliśmy
Międzynarodowy Dzień Pamięci
i Mobilizacji w Walce z AIDS.
Tegoroczne hasło ogólnoświatowego programu International AIDS Candlelight
Memorial brzmiało: „Nigdy się nie poddawaj, nigdy nie zapomnij!”. 18 maja
w 1 700 miastach w 93 krajach świata zapłonęło światło świec i lampek oliwnych,
zapalonych z myślą o wszystkich, którzy
stracili życie z powodu AIDS.
W Warszawie centralne obchody
Memorial AIDS Day 2008 wspólnie
zorganizowali: Stowarzyszenie Wolontariuszy Wobec AIDS „Bądź z Nami”,
Ogólnopolska Sieć Osób Żyjących
z HIV/AIDS „Sieć Plus” oraz Grupa Trenerska „Klamka”. Patronat honorowy
nad wydarzeniami objęła Pani Prezydent
Hanna Gronkiewicz-Waltz.
Obchody rozpoczęto w sobotę,
17 maja Koncertem Pamięci z udziałem
Lidii Stanisławskiej, Tomka Lipińskiego, Moniki Wiśniewskiej oraz Waldemara Barwińskiego i Grzegorza Stosza
zorganizowanym w warszawskim Klubie Galeria. Jako support wystąpiła
Monika Wiśniewska, która zaśpiewała
znane przeboje Tiny Turner, Celine
Dion i Whitney Houston.
Po występie Moniki prowadzący
koncert zaprosił na scenę aktorów:
Waldemara Barwińskiego i Grzegorza
Stosza, którzy przeczytali fragmenty prozy
Hervé Guiberta, kultowego francuskiego
artysty końca XX wieku. Guibert – pisarz,
reżyser i fotograf przed śmiercią
z powodu AIDS wzburzył całą Francję powieścią „Przyjacielowi, który nie uratował
mi życia”. Premiera spektaklu pod tym tytułem odbyła się 27 maja w Klubie M25
w Warszawie. W spektaklu występują
m.in.: Agata Buzek, Ewa Dałkowska, Maria
Seweryn, Waldemar Barwiński, Mariusz
Drężek, Mariusz Zaniewski. Więcej informacji na temat projektu Guiberta Fundacji
Arteria pod adresem: http://www.guibert.pl
Później na scenie pojawił się Tomek
Lipiński z gitarą. Tomek zaprezentował zgromadzonej w Klubie Galeria publiczności
swoje największe solowe przeboje w akompaniamencie własnym. Po silnej dawce
rockowych dźwięków na scenie zagościła
Lidia Stanisławska, piosenkarka, aktorka
i pisarka, która oczarowała publiczność swoim mocnym głosem i kabaretowym repertuarem. W trakcie koncertu partyworkerki Programu SKA Street (Społeczny Komitet ds.
AIDS) rozdawały bezpłatne prezerwatywy
i ulotki edukacyjno-profilaktyczne.
W niedzielę (18 maja) po Warszawie
jeździł „Tramwaj Profilaktyczny”, w którym można było zasięgnąć porady lekarza
specjalisty, porozmawiać z konsultantami
i doradcami oraz otrzymać bezpłatne
materiały edukacyjne oraz prezerwatywy.
Kulminacyjnym momentem obchodów Memorial AIDS Day 2008 w Warszawie było zapalenie świec i wypuszczenie w powietrze 912 balonów* symbolizujących naszą pamięć o osobach
zmarłych z powodu AIDS w Polsce.
Robert P. Łukasik
Grupa Trenerska ,,Klamka”
fot. Karolina Kreusch
* 912 – liczba osób zmarłych na AIDS
w Polsce od 1985 roku do końca
lutego 2008 (dane Państwowego Zakładu
Higieny, www.pzh.gov.pl)
Sponsorzy wydarzeń: Abbott Laboratories,
Boehringer Ingelheim, GlaxoSmithKline,
MSD Polska, Miasto Stołeczne Warszawa
Współpraca: Społeczny Komitet ds. AIDS,
Krajowe Centrum ds. AIDS
Patronat prasowy: AYOR maxx
www.memorial2008.pl
Jeśli chcą Państwo zostać autorem artykułu w Kontrze prosimy o kontakt mailowy
na adres: [email protected]
Jeśli chcą Państwo, aby ważne wiadomości (np. informacje o wydarzeniach
związanych z HIV/AIDS) znalazły się w e-Kontrze proszę przesłać pełną informację
na wyżej podany adres o temacie "Prośba o zamieszczenie informacji w e-Kontrze"
Redakcja:
Redaktor naczelna - Katarzyna Gajewska
Zastępca redaktor naczelnej Iwona Klapińska
Sekretarz redakcji - Maryla Rogalewicz
Wydawca:
Krajowe Centrum ds. AIDS
Adres redakcji:
ul. Samsonowska 1, 02-829 Warszawa
tel. (+22) 331 77 77, fax (+22) 331 77 76
e-mail: [email protected]
www.aids.gov.pl
www.aids.gov.pl
Nr 2 (36) / 2008
Egzemplarz bezpłatny
Redakcja zastrzega sobie prawo
adjustacji i skracania artykułów.
Materiałów zamówionych nie zwracamy.