docelektroniczne wydanie książki naszego parafianina
download 
Reklamacja Transkrypt
elektroniczne wydanie książki naszego parafianina
Marek Marciniak KRZESIŃSKI KOŚCIÓŁEK W STYLU NORWESKIM HISTORIA, MIEJSCE KULTU, ZABYTEK Wydawnictwo z okazji złotego jubileuszu parafii katolickiej p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu - Krzesinach i przewodnik turystyczny Poznań, marzec 2008 1 Recenzenci: ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz prof. dr hab. Adam Choiński Na okładce: Kościół w Krzesinach w zimowej szacie Dwór w Krzesinach (obecnie przedszkole) Projekt okładki: Marek Marciniak Korekta: Stefania Michalska Fotografie udostępnili (w nawiasach podano numery rycin): Jagoda Banasiak (16, 17, 18, 20, 28, 30, 43), Janusz Baszyński (10, 11c, 14, 19), Ireneusz Gajewski (26), Renata Gulczyńska (23, 25a, 25b, 40), Teresa Hypka (21), Czesław Kmieć (8), Henryk Lewandowski (12, 15), RóŜa Majchrzak (11a, 13), Marek Marciniak (3, 6, 7, 11b, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 39, 41, 42, 44, 45, 46, 47, 48, 49) ks. Wojciech Przeczewski (27), Walentyna Sikora (25c, 25d), Siostry ElŜbietanki (24, 36), Siostry Urszulanki (38). © Copyright by Marek Marciniak Poznań 2008 Wydawnictwo ALBUS Waldemar Wierzba e-mail: [email protected] www.albus.poznan.pl ISBN 978-83-60977-02-6 2 Spis treści Od autora 1. Tło historyczne 1.1. Okres przynaleŜności Krzesin do parafii w Głuszynie 1.2. Ludność polska w Krzesinach i Poznaniu na przełomie XIX i XX wieku 1.3. Działalność Komisji Kolonizacyjnej w Krzesinach i Pokrzywnie 1.4. Niemieckie zainteresowania kulturą skandynawską 1.5. Wystawa Wschodnioniemiecka w roku 1911 2. Okres ewangelicki 2.1. Pierwsi ewangelicy w podpoznańskich Krzesinach 2.2. Okres pruski 1912 – 1918 2.3. Rzeczpospolita Polska 1918 – 1939 2.4. Okupacja niemiecka 1939 – 1945 3. Okres katolicki 3.1. Katolicy krzesińscy w okresie międzywojennym 3.2. Kościół sukursalny parafii w Głuszynie 3.3. Erygowanie parafii p.w. Matki BoŜej Królowej Korony Polskiej w Krzesinach 3.4. Parafia katolicka w Poznaniu – Krzesinach 3.4.1. Ks. Romuald śurowski (1958 – 1965) 3.4.2. Ks. Kazimierz Gibasiewicz (1965 – 1993) 3.4.3. Ks. Wojciech Przeczewski (1993 – 1999) 3.4.4. Ks. Paweł Kamza (od 1999) 3.5. Zgromadzenia zakonne w Pokrzywnie 3.5.1. Wspólnota Sióstr Świętej ElŜbiety w Pokrzywnie 3.5.2. Wspólnota Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej w Pokrzywnie 4. Kościółek w Krzesinach jako zabytek 4.1. Materiały i konstrukcja 4.2. Bryła i elewacje 4.3. WyposaŜenie wnętrza 4.4. NajwaŜniejsze elementy stylu norweskiego 5. Bibliografia 3 Od autora Podstawowym materiałem źródłowym podczas opisywania 50-letnich dziejów parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach były trzy tomy Kroniki Parafialnej. Niestety nie udało się ustalić autora (autorów?) dwóch pierwszych tomów. MoŜe był to ksiądz Kazimierz Gibasiewicz, moŜe któraś z sióstr urszulanek, a moŜe ktoś z parafian. Tom trzeci kroniki prowadzi na bieŜąco pani Aleksandra Jabłońska. Wątpliwości wokół kroniki jest więcej, gdyŜ nie wszystkie relacje tam zamieszczone są zgodne z informacjami odszukanymi w innych źródłach. Mój pobyt na terenie Pokrzywna trwa zaledwie pięć lat i dlatego historię krzesińskiego kościółka znam jedynie z literatury i z przekazów ustnych. Mimo tego zgodziłem się na propozycję księdza proboszcza spisania dziejów parafii krzesińskiej w związku z jubileuszem 50-lecia. Urzekła mnie niezwykła historia kościółka, a jeszcze bardziej jego skandynawski styl. Podczas podróŜy po Norwegii wiele razy porównywałem nasz kościółek z drewnianymi kościółkami rozsianymi wśród malowniczych fiordów i przepięknych Gór Skandynawskich. Dla mnie kaŜde naboŜeństwo w krzesińskim kościółku jest przypomnieniem surowego piękna krajobrazów skandynawskich, czy nawet polarnych. Pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy podjęli się trudu przeczytania pierwszych wersji niniejszego opracowania i zechcieli przekazać mi swoje uwagi. Pani prof. dr hab. BoŜenie Górczyńskiej-Przybyłowicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dziękuję za uwagi dotyczące kontekstu historycznego. Panu prof. dr hab. Olgierdowi Kiecowi z Uniwersytetu Zielonogórskiego dziękuję za udostępnienie unikatowych materiałów źródłowych dotyczących ewangelickiej przeszłości krzesińskiego kościółka, a takŜe za uwagi dotyczące stosunków polsko-niemieckich oraz katolickoprotestanckich. Ks. dr. Wojciechowi Przeczewskiemu dziękuję za relację dotyczącą okresu 1993-1999, w którym był proboszczem parafii krzesińskiej. Siostrze PrzełoŜonej Marii Akwinie Durczewskiej dziękuję za materiały i relację dotyczącą wspólnoty elŜbietańskiej. Siostrze PrzełoŜonej Helenie Gierobie OSU dziękuję za materiały i relację dotyczącą wspólnoty urszulańskiej. Pani mgr Aleksandrze Jabłońskiej, dr. inŜ. Aleksandrowi Gandeckiemu i mgr. Mieczysławowi Gandeckiemu oraz Stanisławowi Skrzypczakowi dziękuję za liczne uwagi dotyczące wydarzeń z najnowszej historii parafii oraz za cenne 4 materiały ilustracyjne. Panu Januszowi Baszyńskiemu dziękuję za udostępnienie rękopisu Kroniki szkolnej oraz za cenne materiały historyczne. Pani mgr inŜ. arch. Jagodzie Banasiak dziękuję za uwagi dotyczące opisu architektury kościoła. Dziękuję teŜ mojej siostrze, Stefanii Michalskiej, za staranną korektę językową tekstu. Specjalne podziękowania kieruję do recenzentów niniejszej pracy: ks. prof. dr. hab. Pawła Bortkiewicza oraz prof. dr. hab. Adama Choińskiego za poświęcony czas i cenne uwagi. Najserdeczniej dziękuję jednak księdzu proboszczowi mgr Pawłowi Kamzie za zachętę do przygotowania niniejszego opracowania, za liczne uwagi podczas czytania kolejnych wersji tekstu oraz za wszelką pomoc nie tylko przy zbieraniu materiałów, ale takŜe podczas przygotowania do druku. Czytelników proszę o zwrócenie uwagi na ewentualne nieścisłości i uzupełnienia. Będę wdzięczny za przekazanie na ręce księdza proboszcza swoich spostrzeŜeń, koniecznie w formie pisemnej. W roku 2011 minie 100 lat od wybudowania kościółka w stylu norweskim na terenach Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu. Rok później będziemy obchodzili 100-lecie obecności naszego kościółka w Krzesinach. Warto byłoby do tego czasu uzupełnić opis dziejów naszej parafii. 5 1. Tło historyczne 1.1. Okres przynaleŜności Krzesin do parafii w Głuszynie Nazwa osady Krzesiny pojawiała się wielokrotnie w średniowiecznych dokumentach pisanych (Gąsiorowski 1991). Po raz pierwszy wymieniona została w roku 1294 jako Cresiny, później natomiast ulegała licznym przeobraŜeniom: Krzesin (1364), Czressino (1395), Krzeszini (1402), Crzessyni (1423), Krzesyni (1426), Krzesyni (1432), Crzeschyny, Crzessziny (1433) Krzessyny, Krzesschyny (1434), Krzeszyny (1475), Crzeszyny (1510) Krzessiny (1585). Nazwa Krzesiny wywodzi się od krzesiwa, do wyrobu którego wydobywano w tej okolicy kamienie krzemienne, występujące w glinach moreny dennej. Osada Krzesiny od wieków związana była z parafią w Głuszynie pod wezwaniem św. Jakuba Większego Apostoła. Parafia głuszyńska powstała najprawdopodobniej na przełomie XII i XIII wieku. Budowę świątyni rozpoczęto dopiero w roku 1296, po fundacji ówczesnego wojewody kaliskiego Mikołaja Przedpełkowskiego z rodu Łodziów, ówczesnego właściciela tych ziem (Kurzawa, Kusztelski 2006). W roku 1364 Głuszyna przeszła drogą zamiany dóbr pod patronat biskupów poznańskich. W drugiej połowie XIV wieku kanonikiem głuszyńskim był Mikołaj z Krzesin, syn Jana. W roku 1371 otrzymał on od papieŜa Grzegorza XI godność kanonika gnieźnieńskiego, a pięć lat później kanonikat oraz prepozyturę poznańską. W roku 1378 Mikołaj z Krzesin uzyskał od Ojca Świętego prowizję na kanonię gnieźnieńską. W roku 1510 osadę Krzesiny przyłączono oficjalnie do parafii w Głuszynie. Właściciele Krzesin przez wieki mocno wspierali Kościół Poznański, co znalazło liczne potwierdzenia w dokumentach pisanych (Gąsiorowski 1991). Darowizny dotyczyły zarówno kościołów poznańskich jak i kościoła w Głuszynie. Niewiele wiadomo o dziejach osady krzesińskiej w czasach Jagiellonów oraz w okresie I Rzeczypospolitej. Krzesiny naleŜały wtedy do parafii głuszyńskiej i przez wieki mieszkańcy Krzesin dzielili losy tej parafii. W roku 1582 biskup Łukasz Kościelski inkorporował kolegiatę głuszyńską do kolegiaty przy poznańskim kościele Wszystkich Świętych (Kurzawa, Kusztelski 2006). Jednak wobec sprzeciwu ówczesnego proboszcza faktyczne wcielenie kolegiaty głuszyńskiej, nastąpiło dopiero w roku 1603, za czasów biskupa Wawrzyńca Goślickiego. Od tej pory prepozytami głuszyńskimi byli proboszczowie kościoła Wszystkich Świętych. W 1720 roku nastąpiło wcielenie probostwa głuszyńskiego do 6 kolegiaty Marii Magdaleny w Poznaniu. Odtąd kaŜdy proboszcz farny był zarazem proboszczem w Głuszynie. Po drugim rozbiorze Polski, w roku 1793, Wielkopolska dostała się pod panowanie pruskie. W archiwaliach Ligi Polskiej zachowały się relacje o udziale mieszkańców Krzesin w walkach narodowowyzwoleńczych podczas Wiosny Ludów w roku 1848. Ryc.1. Okolice Krzesin na początku XIX wieku Na podstawie Ur – Messtischblatt ark. 1997 Posen Sud oraz ark. 1998 Gondek za uprzejmą zgodą Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz - właściciela oryginałów map 1.2. Ludność polska w Krzesinach i w Poznaniu na przełomie XIX i XX wieku Jak pisze Zygmunt Zaleski (1929a): „nie moŜna historii Poznania w XIX wieku pisać bez uwzględnienia stosunków narodowościowych”. Podczas rozbiorów Polski, na terenie zaboru pruskiego powstał i utrwalił się stereotyp: Polaka – katolika i Niemca – protestanta. Pomimo, Ŝe stereotyp ten nie zawsze odzwierciedlał rzeczywiste relacje pomiędzy Polakami i Niemcami to jednak podział narodowościowy był mocno związany z podziałem religijnym. Zamiany demograficzne w Poznaniu na przełomie XIX i XX wieku pokazuje ryc.2. 7 120000 Liczba mieszkańców 100000 80000 Katolicy Ewangelicy 60000 Wyznawcy judaizmu 40000 20000 0 1865 1870 1875 1880 1885 1890 Lata 1895 1900 1905 1910 1915 Ryc.2. Struktura wyznaniowa ludności Poznania na przełomie XIX i XX wieku Opracowanie własne na podstawie danych Zaleskiego (1929a) Warto zauwaŜyć, Ŝe najbardziej dynamicznie zwiększała się liczba katolików, którzy stanowili grupę autochtoniczną. Protestanci, głównie ewangelicy, byli grupą napływową i ich znaczący przyrost nastąpił po roku 1890, co naleŜy wiązać z działalnością Komisji Kolonizacyjnej. Liczebność ludności Ŝydowskiej wyznania mojŜeszowego utrzymywała się mniej więcej na stałym poziomie. Jak na tym tle przedstawiała się sytuacja demograficzna w podpoznańskich Krzesinach? Prawie cały XIX wiek okolice Poznania zamieszkiwała w większości ludność polska. Właścicielem folwarku w Krzesinach był Polak o nazwisku Niedzielski, który w roku 1866 wybudował dla siebie dwór z folwarkiem (w okresie powojennym była tam szkoła podstawowa, a obecnie znalazło siedzibę przedszkole). W roku 1882 Krzesiny wraz z nieodległym Pokrzywnem zakupił Antoni Raczyński za sumę 300000 marek od niejakiego Kompffa. Jak podaje „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” (Sulmierski, Chlebowski, Walewski 1883) na terenie dominium składającego się z wsi Krzesiny i folwarku Pokrzywno znajdowało się 12 domów, w których zamieszkiwało 98 osób: 90 katolików i 8 ewangelików, z tego 47 osób było analfabetami. Ponadto w Krzesinach była poczta, telefon, gorzelnia parowa i stacja kolei Ŝelaznej (Gąsiorowski 1993). W roku 1870 otwarto linię kolejową Poznań – Ostrów – Kluczbork, natomiast stację kolejową w Krzesinach wybudowano kilka lat później. 1.3. Działalność Komisji Kolonizacyjnej w Krzesinach i Pokrzywnie Komisja Kolonizacyjna (Ansiedelung Kommission) została powołana do Ŝycia przez Sejm Pruski w roku 1886 z inicjatywy Otto von Bismarcka. Komisja dysponowała ogromnymi funduszami przekazywanymi jej przez rząd pruski i działała aŜ do zakończenia 8 I wojny światowej. Celem Komisji było wykupywanie w zaborze pruskim ziemi stanowiącej własność Polaków i osadzanie na niej kolonistów niemieckich. Ocenia się, Ŝe na terenach polskich osadzono około 22 tysiące rodzin niemieckich. W dniu 19 czerwca 1900 roku Antoni Raczyński sprzedał majątek Krzesiny Komisji Kolonizacyjnej za sumę 394000 marek (Goszczyńska 2004a). Następnie dobra zostały rozparcelowane, w wyniku czego powstało około 40 gospodarstw przeznaczonych dla niemieckich osadników. W latach 1903 – 1904 w Krzesinach zamieszkiwało 6 rodzin emigrantów niemieckich z Rosji, 3 rodziny przedstawicieli tzw. prowincji osiedleńczych z Poznańskiego i Prus Zachodnich oraz 6 rodzin z głębi Rzeszy. W tym czasie dwór zamieniono na szkołę dla dzieci kolonistów niemieckich. Nauka w niej rozpoczęła się 1 września 1905 roku, a pierwszym nauczycielem niemieckim został pan Kliz wrogo nastawiony do Polaków. Dzieci polskie uczęszczały w tym czasie do szkoły katolickiej w Spławiu (Jesionowski 1952). Podobny los spotkał majątek ziemski w Pokrzywnie. W pierwszej połowie XIX wieku Pokrzywno naleŜało do hrabiego Józefa Sokolnickiego. Później majątek przeszedł w ręce niemieckie i był w latach 1865 – 1905 aŜ siedmiokrotnie sprzedawany (Goszczyńska 2004b). W roku 1905 Kamil Hellmann sprzedał Pokrzywno Komisji Kolonizacyjnej za sumę 605000 marek. Dobra zostały rozparcelowane i przekazane osadnikom niemieckim. 1.4. Niemieckie zainteresowania kulturą skandynawską U schyłku XVIII wieku, w epoce niemieckiego romantyzmu narodziła się ideologia volkistowska (Mosse 1972). Słowo „volk” miało wiele znaczeń: to nie tylko naród, ale takŜe związek grupy narodowej z ojczystą przyrodą, mitologią... Ideologia volkistowska wielokrotnie podkreślała umiłowanie historii. Powrót do niemieckich korzeni zaowocował zachwytem i podziwem dla plemiennej Germanii. Pradawni Germanie tkwiący u samych korzeni volkistowskiego drzewa genealogicznego, cieszyli się większym posłuchem niŜ współcześni, dlatego bardzo często odwoływano się do ich wierzeń i mitów. Z dziedzictwa staroŜytnych Germanów wyrosła takŜe kultura nordycka i skandynawska. Dlatego źródłem inspiracji dla ideologii volkistowskiej stała się „Edda”, czyli zbiór legend staroskandynawskich (Banasiak 2005). Dobrym przykładem zainteresowania kulturą północy był dokonany w roku 1841, zakup kościoła znad jeziora Wang z południowej Norwegii, przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV (Pech 1999). Dzięki zabiegom hrabiny Fryderyki von Reden z Bukowca, wiosną 1842 roku postanowiono przenieść kościółek w Karkonosze, aby mógł słuŜyć ewangelikom 9 z Karpacza i okolic (ryc.3). 28 lipca 1844 roku nastąpiło uroczyste otwarcie i poświęcenie kościoła przy udziale pary królewskiej i wielu innych znanych osobistości. Ryc.3. Stavekirke Wang w Karpaczu Górnym, jako przykład budowli skandynawskiej przeniesionej do Prus Wnuk króla Fryderyka Wilhelma IV, cesarz Wilhelm II, który panowanie na tronie pruskim rozpoczął w roku 1888 był wielkim norwegofilem. Cesarz osobiście zaprojektował kamienną wieŜę, którą w ostatnich latach XIX stulecia dobudowano obok kościółka Wang w Karpaczu. Wilhelm II miał zwyczaj spędzać lato w okolicach norweskiego Alesundu. Kiedy w roku 1904 wielki poŜar zniszczył centrum miasta cesarz udzielił pogorzelcom swojej pomocy (Brown, Sinclair 1993). Wysłał do spalonego Alesundu cztery statki pełne prowiantu i materiałów budowlanych. Jego darem jest takŜe witraŜ umieszczony w szczycie miejscowego kościoła. Zamek Cesarski w Poznaniu powstał według projektu Franza Schwechtena, w którym wiele elementów wprowadzono na Ŝyczenie Wilhelma II. Cesarz osobiście ustalił szczegółowy plan swojej nowej rezydencji. Tron cesarski i inne elementy wyposaŜenia wnętrza zamku swoją stylistyką nawiązywały do sztuki skandynawskiej (ryc.4). Budowę zamku rozpoczęto w roku 1905, a juŜ pięć lat później, podczas wizyty Wilhelma II w Poznaniu 21 sierpnia 1910 roku, architekt osobiście wręczył klucze cesarzowi. 10 Ryc.4. Pokój nordycki na zamku cesarskim w Poznaniu Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu 1.5. Wystawa Wschodnioniemiecka w roku 1911 Pod koniec XIX i na początku XX wieku na terenie Prowincji Poznańskiej odbyło się kilka wystaw gospodarczych organizowanych zarówno przez Polaków, jak i Niemców (Dohnalowa 1996). Inicjatywę zorganizowania w Poznaniu zakrojonej na szeroką skalę imprezy, która prezentowałaby całokształt niemieckich osiągnięć gospodarczych we wschodnich prowincjach pruskich zgłosił nadburmistrz Poznania dr E. Wilms w roku 1908 (Dohnalowa 1996). Projekt uzyskał całkowitą przychylność rządu w Berlinie. Cesarz Wilhelm II objął osobiście protektorat nad wystawą, a następca tronu ksiąŜę Fryderyk Wilhelm przewodniczył komitetowi honorowemu. Wystawa trwała od 15 maja do 30 września 1911 roku. Wzięło w niej udział ponad 1000 wystawców, głównie ze Śląska. Wystawę urządzono z wielkim rozmachem na terenach połoŜonych pomiędzy ulicami: Głogowską, Bukowską, Grunwaldzką i Matejki. Podczas Wystawy Wschodnioniemieckiej (Ostdeutsche Ausstellung Posen 1911), zaprezentowano Wzorcową Wioskę Osadniczą (Kleinsiedlungsdorf), która była dziełem „nadwornego” architekta Komisji Osadniczej Paula Fischera (Skuratowicz 1991). Wioska zlokalizowana była w pobliŜu palmiarni u zbiegu dzisiejszych ulic: Orzeszkowej i Śniadeckich (ryc.5). Centrum wioski stanowił niewielki plac, wokół którego zgrupowano osiem domów mieszkalnych, kościół, szkołę, siedzibę rady wiejskiej i gospodę (ryc.6). Drewniany kościółek (Kapelle) wybudowano w stylu norweskim, co bardzo odpowiadało ówczesnemu zainteresowaniu kulturą skandynawską. Prasa niemiecka pisała wówczas tak: 11 „Mamy piękny drewniany kościół z wieŜyczką z około 180 miejscami siedzącymi. Odbywają się tam codziennie naboŜeństwa.” W jednym z pierwszych naboŜeństw ewangelickich uczestniczył następca tronu, ksiąŜę pruski Fryderyk Wilhelm. Ryc.5. Plan Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu Kółkiem zaznaczono obszar wioski osadniczej wraz kościółkiem w stylu norweskim Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu Ryc.6. Niemiecka mała wioska osadnicza na Wystawie Wschodnioniemieckiej w Poznaniu Po prawej stronie widoczny kościółek w stylu norweskim 12 2. Okres ewangelicki 2.1. Pierwsi ewangelicy w podpoznańskich Krzesinach Pierwsi niemieccy osadnicy, głównie z Westfalii, pojawili się w Krzesinach w marcu roku 1903. Wkrótce teŜ nazwa osady została przemianowana na Kreising. Osadnicy niemieccy byli protestantami i przynaleŜeli początkowo do ewangelickiej parafii św. KrzyŜa w Poznaniu. Pierwsze naboŜeństwo ewangelickie w Krzesinach – Kreising odprawił 19 stycznia 1906 roku ks. Gottfried Greulich z parafii św. KrzyŜa (Kiec 2007). PoniewaŜ w tym czasie nie było w Krzesinach zboru, dlatego naboŜeństwo odprawione zostało w miejscowej szkole (ryc.7). W roku 1907 liczba ewangelickich mieszkańców Krzesin szacowana była na 235 osób. Opiekę duszpasterską przejął wówczas ks. Theobald Schatz z śabikowa, który sporadycznie odprawiał naboŜeństwa. 15 grudnia 1907 roku poznańska parafia św. KrzyŜa zatrudniła w Starołęce wikariusza (Hilfsprediger) Johannesa Heberleina przybyłego ze Szczecina, który przejął takŜe opiekę duszpasterską nad ewangelikami w Krzesinach. Od roku 1909 nowym wikariuszem w Starołęce został ks. Erich Meyer urodzony w roku 1879 w Dolsku. 2.2. Okres pruski 1912 – 1918 Kościółek w stylu norweskim, który był częścią wzorcowej wioski osadników niemieckich prezentowanej podczas Wystawy Wschodnioniemieckiej w roku 1911, został wykupiony z wystawy przez Królewską Komisję Kolonizacyjną. Komisja przekazała ten kościółek na potrzeby ewangelików, którzy osiedlili się w Krzesinach. W roku 1912 ówczesna szkoła ewangelicka odstąpiła gminie ewangelickiej kawałek gruntu, celem postawienia na nim zboru zakupionego przez Komisję Kolonizacyjną. 6 maja 1912 roku rozpoczęła się budowa, a właściwie powtórny montaŜ zboru w Krzesinach. Budowa postępowała tak szybko, Ŝe juŜ 30 października 1912 roku odbyła się uroczystość poświęcenia nowego zboru ewangelickiego w Krzesinach (ryc.7) (Kiec 2007). 1 października 1912 w Starołęce utworzono nową parafię ewangelicką (Luisenhain), obejmującą równieŜ obszar Krzesin. Pastorem został ks. Erich Meyer. JednakŜe parafia starołęcka nie posiadała własnego kościoła. W latach 1914 – 1917 pastorem parafii 13 w Starołęce był ks. Johannes Schutzka urodzony 1869 roku w Berlinie. W roku 1918 nowym pastorem w Starołęce został ks. Adolf Henschel urodzony 1873 roku w Zdunach (Kiec 2007). MoŜna przypuszczać, Ŝe właśnie pastorzy ze Starołęki byli pierwszymi duchownymi, którzy odprawiali naboŜeństwa w Krzesinach. Ryc.7. Pocztówka z miejscowości wycieczkowej Krzesiny Fotografia kościółka została wykonana najprawdopodobniej wiosną lub latem roku 1913, obok szkoła oraz restauracja Filipa Stemmlera 2.3. Rzeczpospolita Polska 1918 – 1939 Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości nastąpiły masowe wyjazdy Niemców z Wielkopolski. Liczba ewangelików w Poznaniu zmalała ogromnie, z przedwojennych 50 000 do niewiele ponad 7 000 osób (Zaleski 1929b). Liczbę ewangelików pozostałych w całej parafii starołęckiej szacowano na około 250 osób. W samych Krzesinach pozostało zaledwie 5 rodzin niemieckich. Tak mała liczba wiernych nie pozwalała na utrzymanie pastora. W roku 1921 ks. Adolf Henschel ostatecznie opuścił parafię i wyjechał do Saksonii. Ks. Henschel zmarł w roku 1943 w Lubece (Kiec 2001), (Kiec 2007). Po zaludnieniu Krzesin przez Polaków, 21 września 1920 roku otwarto tu polską szkołę. Początkowo było 36 uczniów, ale ich liczba wzrosła do 60 i utrzymywała się na tym poziomie aŜ do II wojny światowej. Dzieci rodzin niemieckich dojeŜdŜały do szkoły w Poznaniu (Jesionowski 1952). W latach 1921 – 1945 opiekę duszpasterską nad ewangelikami pozostałymi w Krzesinach sprawowali pastorzy dojeŜdŜający z Poznania: ks. Johannes Steffani z parafii 14 p.w. Chrystusa na Łazarzu oraz ks. Johannes Horst z parafii św. KrzyŜa na Grobli (Domasłowski 2005), (Kiec 1996), (Kiec 2007). Wokół krzesińskiego zboru skupiało się Ŝycie społeczne i kulturalne Niemców nie tylko z Krzesin, ale takŜe z Chartowa, Kamionek i Borówca (Karaś 1994). Raz w miesiącu przyjeŜdŜał tu pastor z Poznania. W pozostałe niedziele Niemcy spotykali się w zborze sami, bardziej w sprawach politycznych niŜ religijnych. Niemiecka wrogość wobec Polaków nasiliła się po roku 1933, kiedy Niemcy wybrali Hitlera Kanclerzem III Rzeszy. Przywódcą niemieckiej mniejszości w Krzesinach był Heinrich Schpramberg, a przywódcą niemieckiej młodzieŜy, jego syn Friedrich Schpramberg. Obaj działali przeciwko Polakom w ramach V kolumny. 2.4. Okupacja niemiecka 1939 – 1945 W roku 1939 liczba ewangelickich mieszkańców Krzesin wynosiła zaledwie 40 osób. Na samym początku wojny, zanim do Poznania wkroczyli Niemcy, krzesińska Obrona Narodowa znalazła w zborze ewangelickim karabiny maszynowe i inną broń. 11 września wojska niemieckie wkroczyły do Krzesin, gdzie Heinrich Schpramberg witał je przed swoim domem chlebem i solą oraz słowami: „Ziele Kameraden! Wir haben schon auf euch so lange gewartet” (Drodzy przyjaciele! My juŜ na was tak długo czekamy). Niemiecka V kolumna miała spis wszystkich polskich patriotów. Wkrótce Niemcy aresztowali i zamordowali wszystkich członków Obrony Narodowej w Krzesinach. Zaraz na początku okupacji niemieckiej rozpoczęły się wysiedlenia Polaków do Generalnego Gubernatorstwa. Pierwsze wysiedlenie miało miejsce w dniu 7 grudnia 1939 roku, kiedy to Niemcy wywieźli pięć polskich rodzin z Krzesin na Lubelszczyznę. Drugi wywóz nastąpił 15 maja 1940 roku – zabrano wówczas cztery rodziny. 17 maja 1940 roku Niemcy wywieźli do obozu koncentracyjnego w Dachau proboszcza głuszyńskiego księdza Wasielę, który był takŜe duszpasterzem krzesinian. Trzecie wysiedlenie nastąpiło pod koniec września 1940 roku, kiedy to wywieziono 18 rolników. Na ich miejscu osiedlali się niemieccy koloniści z województwa lubelskiego (Jesionowski 1952). Po roku 1941, w związku z napływem Niemców z Rzeszy oraz niemieckich przesiedleńców z Estonii, Łotwy i Rosji Sowieckiej, liczba ewangelików w Krzesinach wzrosła do 115 osób. 15 Ryc.8. Krzesiński kościółek w stylu norweskim w zimowej szacie Fotografię wykonano prawdopodobnie podczas wojny, widoczne są wybite szyby w oknach Niezatarte piętno w pamięci mieszkańców Krzesin wyryły tragiczne wydarzenia nocy z 22 na 23 listopada 1940 roku. Tej nocy niemiecka policja przeprowadziła tzw. „akcję krzesińską”, w odwet za rzekome napisanie anonimowej groźby pod adresem komendanta Spitzera, którego Jesionowski (1952) w kronice szkolnej nazywa „osławionym polakoŜercą”. Była ciemna i zimna noc listopadowa, kiedy Niemcy zaczęli dobijać się do drzwi mieszkańców Krzesin, Krzesinek i Szczepankowa, a potem wyrzucać ludzi na ulicę. Około piątej nad ranem wśród przekleństw i gróźb policjantów, wpędzono ludność na podwórze szkolne w Krzesinach. Tępe odgłosy razów wymierzanych kijami mieszały się z krzykami bitych i kopanych. MęŜczyźni ustawieni w grupy rozpoczęli słynną niemiecką „gimnastykę”, która trwała do godziny czternastej (ryc.9). Pędzono ich wokół szkolnego budynku, kaŜąc pokonywać róŜne przeszkody. Przy tym wszystkim bito ich, kopano i maltretowano. Kto zemdlał, był polewany wodą i odciągany na bok. Kobiety ściśnięte pod murem musiały przyglądać się torturom zadawanym ich ojcom, braciom, męŜom i synom. Mimo tortur nie znalazł się nikt, kto wydałby autora anonimowej groźby. Rozwścieczeni Niemcy przystąpili do próby pisania, podczas której kaŜdy musiał napisać na kartce swój adres. Kiedy i to nie pomogło wykryć autora anonimu, Niemcy z kijami w ręku, ustawili się w dwa rzędy i 16 wybranych Polaków zmuszali do biegu przez szpaler. Na głowę i plecy nieszczęśnika spadały liczne ciosy, po czym wbiegał on do budynku szkolnego. Tam kilku oprawców bawiło się we fryzjera. Zmuszali ofiarę do uklęknięcia i małymi noŜyczkami wycinali we włosach kilka gniazd. Po tej operacji nieszczęśnik był dalej bity kijami na specjalnie przygotowanej do tego desce. Potem jęczącego i skrwawionego wyrzucano na korytarz i ponownie zmuszano do biegu przez szpaler. Kto nie był w stanie biec, był kopany (Łuczak 1989). Milczącym świadkiem niemieckiej „akcji krzesińskiej” był zbór ewangelicki, gdyŜ całe zdarzenie miało miejsce na sąsiadującym ze zborem podwórzu szkolnym. Ryc.9. „Akcja krzesińska” rozegrała się 23.11.1940 roku na dziedzińcu szkolnym (Rutowska, Tomczak 2005) W roku 1940 Niemcy podjęli działania zmierzające do wybudowania sieci dróg i autostrad na terenach podbitych. Gotowość bezwzględnego wykorzystania do tego celu śydów zadeklarował gauleiter Kraju Warty Arthur Greiser, który 27 października 1940 roku powiedział: „Nie wypędzi się śydów z Warthegau, zanim nie zbudują autostrady z Frankfurtu do Łodzi” (Ziółkowska 2005). W rejonie Poznania załoŜono pięć Reichsautobahnlager RAB (obozów autostrady Rzeszy) w Gołuskach, śabikowie, Luboniu, Starołęce i Krzesinach. Przy budowie autostrad planowano zatrudnić około 5000 śydów, a pierwszy kontyngent więźniów z łódzkiego getta skierowano na trasę budowy juŜ 10 grudnia 1940 roku. Kierownikiem obozu RAB w Krzesinach był Niemiec o nazwisku May. W listopadzie 1941 roku krzesiński obóz liczył 150 więźniów, a w marcu 1943 roku było juŜ 650 więźniów Ŝydowskich (Ziółkowska 2005). 10 kwietnia 1941 roku władze III Rzeszy podjęły decyzję o lokalizacji w Krzesinach fabryki Focke-Wulf z Bremy i lotniska wojskowego (Karaś 1994). W rejonie Piotrowa17 Krzesin okupant zorganizował ogromny obóz, gdzie w latach 1941 – 1943 pracowało przeciętnie 4 – 5 tys. więźniów, ogółem zaś przez obóz przeszło do 10 tys. osób (Serewański 1970). W większości byli to śydzi przywoŜeni do Warhegau z gett w Generalnym Gubernatorstwie. Firma Focke-Wulf wybudowała w Krzesinach baraki mieszkalne, z których kaŜdy posiadał 10 mieszkań składających się z kuchni i sypialni. Rodzina polska pracująca w fabryce otrzymywała jedno mieszkanie bez względu na jej liczebność. Domki jednorodzinne zlokalizowane przy dzisiejszych ulicach Janowskiej i Pruszkowskiej przydzielono niemieckiej kadrze urzędniczej. 1 grudnia 1941 roku w Krzesinach rozpoczęto budowę kadłubów samolotowych. Z dniem 1 kwietnia 1942 roku, decyzją nadburmistrza Poznania, Krzesiny włączono w granice administracyjne miasta Poznania. Decyzja ta podyktowana była względami polityczno-policyjnymi i miała ułatwić ochronę waŜnych obiektów wojskowych przez niemiecką policję. Zakłady Focke-Wulfa i lotnisko były celem nalotu amerykańskiego lotnictwa bombowego, który nastąpił 28 maja 1944 roku, w dzień Zielonych Świąt. Zniszczone zostały hangary, warsztaty, magazyny w okolicznych lasach, hale montaŜowe, samoloty bojowe, pasy startowe, zbiorniki paliwa, urządzenia nawigacyjne i radiostacja (Serewański 1970). Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku. Niemcy podjęli intensywne prace nad stworzeniem wiślańsko-odrzańskiego systemu fortyfikacji. Krzesiny znalazły się w pasie zewnętrznym umocnień twierdzy Poznań (festung Posen). Na odcinku między Krzesinami, a Antoninkiem wykopano dziesięciokilometrowy pas okopów. W styczniu roku 1945 nastąpiła masowa ucieczka Niemców z Wielkopolski, w tym takŜe ewangelików z Krzesin. 22 stycznia, po południu Krzesiny zajął pierwszy radziecki batalion piechoty zmechanizowanej pod dowództwem kapitana Aleksieja Kinina. Posterunki niemieckie zostały wyparte z lotniska przyfabrycznego Focke-Wulfa, na którym Niemcy pozostawili samoloty. Tego samego dnia do Krzesin dotarła takŜe inna jednostka Armii Czerwonej, a mianowicie 117 Dywizja Piechoty dowodzona przez Ewiliana Koberidze. W roku 1945, lotnisko zajęła Armia Czerwona, która w roku 1954 przekazała je Ludowemu Wojsku Polskiemu. 5 marca 1945 roku pan Franciszek Jesionowski (ryc.10) wznowił nauczanie w krzesińskiej szkole. Miał do dyspozycji tylko jedną klasę, bo resztę pomieszczeń zajmowały wojska radzieckie, które w szkole i na dziedzińcu urządziły warsztat naprawy samochodów. Otoczenie szkoły i kościoła poewangelickiego znajdowało się w opłakanym stanie. Parkany zostały rozebrane, niektóre drzewa połamano, a wokół panował wielki bałagan (Jesionowski 1952). 18 Ryc.10. Uczniowie Publicznej Szkoły Powszechnej nr 56 w Poznaniu, która miała swoją siedzibę w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła Przedwojenny kierownik szkoły Franciszek Jesionowski reaktywował działalność szkoły w roku 1945. Zdjęcie wykonano w roku szkolnym 1951/1952, w którym Franciszek Jesionowski przeszedł w stan spoczynku. W czwartą rocznicę tragicznej „akcji krzesińskiej” dnia 25 listopada 1945 roku na ścianie budynku szkolnego wmurowana został tablica przypominająca te straszne chwile (ryc.11). W okresie okupacji niemieckiej wielu mieszkańców Krzesin straciło Ŝycie, zostało wysiedlonych i pozbawionych majątku. Niektórzy zginęli juŜ w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku, inni zostali zamęczeni i pomordowani w katowniach gestapo, jeszcze innych wywieziono do obozów koncentracyjnych, jenieckich, albo na roboty do Niemiec. Po zakończeniu okupacji niemieckiej na placu przed kościołem postawiono kamień z tablicą upamiętniającą ofiary II wojny światowej w Krzesinach. Ryc.11. Obchody 4. rocznicy osławionej „akcji krzesińskiej” Zdjęcie z lewej przedstawia Stanisława Majchrzaka przemawiającego podczas odsłonięcia tablicy pamiątkowej, w środku tablica pamiątkowa, z prawej Franciszek Jesionowski (odwrócony tyłem) w rozmowie z grupą dzieci 19 3. Okres katolicki 3.1. Katolicy krzesińscy w okresie międzywojennym W okresie międzywojennym osada Krzesiny naleŜała do parafii św. Jakuba Apostoła w Głuszynie. Mieszkańcy Krzesin korzystali z pomocy duszpasterskiej księdza w Głuszynie, a takŜe z pomocy księŜy pełniących funkcje kapelanów w klasztorach Sióstr ElŜbietanek oraz Sióstr Urszulanek w Pokrzywnie. Droga do kościoła w Głuszynie była błotnista i wiodła przez teren, na którym później wybudowano lotnisko. Po wojnie trzeba było okrąŜać lotnisko, co wydłuŜyło drogę z 3,5 do 6 km. Dla wielu mieszkańców Krzesin, zwłaszcza dla osób starszych, stanowiło to przeszkodę trudną do pokonania. W okresie międzywojennym krzesińscy katolicy starali się odkupić zbór od ewangelików. Usiłowania te okazały się bezskuteczne. Nie powiodły się takŜe próby wspólnego uŜytkowania świątyni przez ewangelików i katolików. Na budowę własnego kościoła katolickiego nie było wówczas szans ze względu na brak funduszy. Kilka lat przed wojną z inicjatywy Stanisławy Lewandowskiej (ryc.12) urządzono kapliczkę. Ówczesny kierownik szkoły Franciszek Jesionowski udostępnił na ten cel jedną z wolnych klas w krzesińskiej szkole. Pani Lewandowska wyposaŜyła kapliczkę w najniezbędniejszy sprzęt i bieliznę liturgiczną. Zbierano się tam na wspólne śpiewy maryjne w miesiącach maju i październiku, niestety bez udziału księdza. Ryc.12. Stanisława Lewandowska była inicjatorką i organizatorem kaplicy katolickiej w izbie szkolnej, gdzie krzesinianie spotykali się na naboŜeństwach maryjnych 20 3.2. Kościół sukursalny parafii w Głuszynie Zaraz po wyzwoleniu mieszkańcy Krzesin rozpoczęli intensywne starania o zgodę na przejęcie opuszczonego przez Niemców zboru na kościół katolicki. Dzięki wytrwałym staraniom krzesińskiej ludności, a zwłaszcza Stanisława Majchrzaka (ryc.13), w krótkim czasie uzyskano pozwolenie władzy duchownej w osobie ks. arcybiskupa Walentego Dymka. TakŜe Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu udzieliło zezwolenia na uŜytkowanie dawnego zboru dla celów kultu religijnego. W Krzesinach powstał dziewięcioosobowy Komitet, który zebrał fundusze i przeprowadził niezbędne naprawy częściowo zniszczonego podczas wojny kościoła. Mieszkańcy Krzesin zadbali takŜe o wyposaŜenie świątyni. Stanisław Majchrzak ofiarował ołtarz, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, ornat, obrusy, a takŜe na swój koszt wyremontował ławki. Balaski ofiarowała Katarzyna Przymus. Marcin Andrzejewski ufundował konfesjonał, a Anastazja Maćkowiak podarowała wieczną lampkę. Bieliznę liturgiczną oraz sprzęty kościelne zakupiono ze składek mieszkańców Krzesin. Nieco później młodzieŜ ufundowała stacje drogi krzyŜowej. Ryc.13. Stanisław Majchrzak przyczynił się do przejęcia ewangelickiego zboru przez katolików, a ponadto ufundował ołtarz i wiele elementów wyposaŜenia kościoła 10 maja 1945 roku, w święto Wniebowstąpienia Pańskiego, nastąpiło poświęcenie kościoła oraz dzwonu. W kronice parafialnej zachował się tekst aktu poświęcenia: „W dniu Wniebowstąpienia Pańskiego roku 1945 za czasów z woli BoŜej zasiadającego na Stolicy Piotrowej PapieŜa Piusa XII, Stolicę Prymasowską dzierŜącego Ks. Kardynała Augusta Hlonda, sprawującego rządy Wikariusza Generalnego Archidiecezji GnieźnieńskoPoznańskiej Ks. Biskupa Walentego Dymka poświęcono kościół ten pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, ku większej czci i chwale BoŜej i ku zbawieniu wiernych. Równocześnie poświęcono dzwon na wieŜy kościelnej i dano mu imię: «Święty Stanisław 21 Biskup». Poświęcenia kościoła i dzwonu dokonał delegat Ks. Biskupa Dymka – Ks. Rektor Tadeusz Czerniejewski ze Starołęki, administrator parafii Głuszyny, do której Krzesiny naleŜą. Patronem kościoła jest ogół mieszkańców Krzesin. Niech kościół ten będzie pomnikiem odzyskania wolności i swobody narodowej i religijnej po skruszeniu wraŜej potęgi naszego odwiecznego wroga. Działo się w Krzesinach, dnia 10 maja 1945 r.” Akt poświęcenia podpisał ks. Tadeusz Czerniejewski (ryc.14) oraz 28 krzesińskich parafian. Ryc.14. Ksiądz Tadeusz Czerniejewski poświęcił krzesiński kościółek Zdjęcie wykonano podczas procesji BoŜego Ciała w roku 1947 Na okres kilku miesięcy administratorem sukursalnego, czyli pomocniczego kościoła w Krzesinach został proboszcz parafii Św. Jakuba Apostoła w Głuszynie ks. dr Maksymilian Rode. Po nim zarząd objął ks. kanonik Marian Sokołowski (ryc.15), który przeprowadził remont dachu kościoła, a takŜe nabył harmonium, poniewaŜ znajdujące się w kościele organy były zdekompletowane i nie nadawały się do uŜytku. 24 marca 1946 roku nastąpiło poświęcenie figury św. Józefa w Pokrzywnie, przez ks. proboszcza Bartkowskiego ze Spławia. Figurę ufundował rolnik Józef Tomczewski, jako podziękowanie za przetrwanie wojny (Jesionowski 1952). 22 Ryc.15. Ks. kan. Marian Sokołowski z parafii w Głuszynie z grupą krzesińskich ministrantów Fotografia z roku 1946 W święto Wielkanocne, 21 kwietnia 1946 roku, ks. kanonik Sokołowski dokonał poświęcenia cmentarza połoŜonego przy drodze do Świątniczek. Na przełomie lat 1947/48 po ks. kanoniku Sokołowskim pracę duszpasterską w krzesińskiej świątyni podjął ks. Wojciech Kawicki (ryc.16). Za jego kadencji kościół wzbogacił się o ołtarzyki Serca Jezusowego, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny oraz św. Antoniego. Ksiądz Kawicki pamiętany jest jako jeden z pierwszych organizatorów rowerowych pielgrzymek ministranckich do Częstochowy (Gabler 2004). Kolejnym administratorem kościoła sukursalnego w Krzesinach był od roku 1952 ks. Jarosław Jankowski, który dokonał wewnętrznego odnowienia kościoła. Katechizacją krzesińskich dzieci zajęły się od roku 1955 siostry urszulanki. Ryc.16. Ks. Wojciech Kawicki z grupą krzesińskich ministrantów w roku 1948 23 Sprawowanie posługi duszpasterskiej przez kapłanów z parafii Św. Jakuba Apostoła było bardzo utrudnione ze względu na kłopotliwy dojazd z Głuszyny do Krzesin. Dlatego władza duchowna, nie zmieniając jeszcze przynaleŜności parafialnej Krzesin, w listopadzie 1956 roku poleciła ks. Mikołajowi Piaskowskiemu wykonywanie funkcji duszpasterskich. Od 1 grudnia 1956 roku takŜe ks. Hieronim Lewandowski sprawował w Krzesinach obowiązki duszpasterskie. Obydwaj księŜa dojeŜdŜali do Krzesin z Pokrzywna, gdzie mieszkali u sióstr urszulanek. 2 stycznia 1957 roku została otwarta linia autobusowa nr 62 na trasie Poznań – Krzesiny, z przystankiem końcowym obok kościoła (Konieczek 1962). 7 lipca 1957 roku pracę duszpasterską przy kościele w Krzesinach podjął ks. Romuald śurowski. 22 października 1956 roku zmarł ks. arcybiskup Walenty Dymek. Niecały rok później, 6 października 1957 roku, Archidiecezja Poznańska przeŜyła radosny dzień ingresu nowego metropolity, ks. arcybiskupa Antoniego Baraniaka. 3.3. Erygowanie parafii p.w. Matki BoŜej Królowej Korony Polskiej w Krzesinach 1 marca 1958 roku wszedł w Ŝycie dekret ks. arcybiskupa poznańskiego Antoniego Baraniaka z dnia 25.01.1958 roku (l.dz. 937/58) o erekcji parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach (załącznik). Parafię krzesińską utworzono z miejscowości: Krzesiny i Świątniczki naleŜących dotychczas do parafii p.w. św. Jakuba Apostoła w Głuszynie, osady Pokrzywno naleŜącej do parafii p.w. św. Andrzeja Apostoła w Spławiu oraz wsi Garaszewo naleŜącej dotychczas do parafii p.w. św. Antoniego w Starołęce. Pierwszym proboszczem nowej parafii został od 1 marca 1958 roku ks. Romuald śurowski – dotychczasowy duszpasterz. Ks. arcybiskup Antoni Baraniak po raz pierwszy przybył do nowej parafii w Krzesinach 26 kwietnia 1958 roku, aby udzielić sakramentu bierzmowania (ryc.17). Od granic parafii do kościoła towarzyszyli mu motocykliści i rowerzyści. Przed kościołem witał gościa chór, dzieci oraz delegacje poszczególnych stanów. 24 Ryc.17. Ks. arcybiskup Antoni Baraniak przybywa po raz pierwszy do nowoerygowanej parafii w Krzesinach w dniu 26.04.1958 roku Z prawej strony ks. arcybiskupa ks. Marian Przykucki oraz ks. Romuald śurowski 3.4. Parafia katolicka w Poznaniu – Krzesinach 3.4.1. Ks. Romuald śurowski (1958 – 1965) Pierwszy odpust w krzesińskiej parafii odbył się 3 maja 1958 roku w święto Matki Boskiej Królowej Polski. Tego dnia uroczystą sumę odpustową odprawił kanonik kolegiaty farnej w Poznaniu ks. prałat Skórnicki, a kazanie wygłosił ks. prof. dr Marian Wolniewicz. 14 września po raz pierwszy wyruszyła pielgrzymka do Tulec z okazji odpustu Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Ryc.18. Ks. Romuald śurowski (*1918 +2006) pierwszy proboszcz parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach. 25 Romuald śurowski urodził się 22.07.1918 roku w Górce w powiecie obornickim, jako pierwsze dziecko Michała i Praksedy z domu Krygier. Miał troje rodzeństwa: siostrę Marię i dwóch braci Stanisława i Mariana. Całemu rodzeństwu ojciec Michał śurowski zapewnił solidne wykształcenie w prowadzonej przez siebie szkole. Rodzice Michał i Prakseda dbali o Ŝycie religijne swoich dzieci. Klękali z nimi do wspólnego pacierza rano i wieczorem, a w kaŜdą niedzielę pielgrzymowali 4 km do kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja Apostoła w Objezierzu. Młody Romuald zdał z wyróŜnieniem egzamin do gimnazjum w Rogoźnie. Tam teŜ złoŜył egzamin maturalny w roku 1936. We wrześniu tego roku zgłosił się do seminarium w Gnieźnie, gdzie przyjmował go ks. Rektor Michał Kozal, późniejszy męczennik II wojny światowej. Pierwsze lata pobytu w seminarium Romuald poświęcił na studia filozoficzne. PrzełoŜeni zauwaŜyli zdolności intelektualne młodego alumna i w roku 1938 skierowali go na Papieski Uniwersytet Gregoriański w Rzymie. Wybuch II wojny światowej przerwał pobyt Romualda śurowskiego w Rzymie. Okupację niemiecką Romuald spędził w rodzinnej Górce, pełniąc obowiązki sekretarza u miejscowego sołtysa. Po zakończeniu wojny wrócił do seminarium, gdzie 20.04.1946 roku otrzymał święcenia diakonatu z rąk ks. kardynała Augusta Hlonda. 2.06.1946 roku w Bazylice Prymasowskiej w Gnieźnie otrzymał święcenia prezbiteriatu z rąk ks. arcybiskupa Walentego Dymka. Wielka potrzeba kapłanów na ziemiach Archidiecezji Poznańskiej spowodowała, Ŝe ksiądz Romuald nie zdecydował się na kontynuowanie studiów teologicznych w Rzymie. Z radością i oddaniem podjął pracę jako wikariusz w parafiach poznańskich. 7.07.1957 roku został kapelanem sióstr urszulanek w Pokrzywnie i jednocześnie pełnił posługę duszpasterską w Krzesinach, jako administrator placówki. 1.03.1958 roku ks. Romuald śurowski został pierwszym proboszczem nowopowstałej parafii w Krzesinach. Parafią krzesińską ks. śurowski kierował do 15.09.1965 roku. Potem pracował jako kapelan sióstr Urszulanek w Pokrzywnie, a następnie był proboszczem parafii w Bninie. Ostatnie dni swojego Ŝycia spędził w Domu KsięŜy Emerytów w Antoninku. Ksiądz kanonik Romuald śurowski zmarł 8.09.2006 roku i został pochowany na cmentarzu w Bninie obok grobu swoich rodziców. Remont organów w krzesińskim kościele zainicjował ks. Hieronim Lewandowski, a ukończył ks. Romuald śurowski. 30 listopada 1958 roku ks. dziekan Szczepan Czemplik 26 przed uroczysta mszą świętą dokonał poświęcenia organów. Remont organów był bardzo kosztowny, a fundusze na ten cel zebrano z went organizowanych przez młodzieŜ, Kółko Rolnicze i StraŜ PoŜarną. Dzieło odnowy organów wsparli takŜe materialnie krzesińscy parafianie. Wysiłkiem parafian w roku 1959 uporządkowano takŜe cmentarz. Ryc.19. Ks. Romuald śurowski uczestniczy w inauguracji roku szkolnego w krzesińskiej szkole podstawowej nr 56 Siedzą od lewej: Szulc, Madej, J. Baszyński, ks. R. śurowski, M. Niezgoda, kierownik szkoły B. Konieczek, pierwsza z prawej I. Jesionowska NajwaŜniejszym wydarzeniem roku 1962 w Kościele Katolickim była decyzja Ojca Świętego Jana XXIII o zwołaniu Soboru Powszechnego. Prośba PapieŜa o modlitwy w intencji soboru spotkała się w krzesińskiej parafii z Ŝywym odzewem. W kaŜdy poniedziałek podczas wieczornego naboŜeństwa odbywała się specjalna modlitwa. Sobór Watykański II rozpoczął obrady 11 października 1962 roku w Święto Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny. Tego dnia w Krzesinach odprawiona została uroczysta msza św., którą poprzedziła nowenna do Ducha Świętego o pomyślność obrad soborowych. W tym samym czasie – 13 października 1962 roku – Szkoła Podstawowa nr 56 w Krzesinach została przeniesiona do nowej siedziby przy ul. Tarnowskiej (Konieczek 1962). Krzesiński kościółek przez wiele lat nie był remontowany i dlatego w czerwcu roku 1964 konieczna okazała się naprawa wieŜy, która zaczęła zaciekać. Ściany wieŜy pokryto płytkami eternitowymi. W tym samym roku na cmentarzu wykopano studnię i załoŜono pompę. 27 Ryc.20. Kościółek w stylu norweskim w Poznaniu – Krzesinach na początku lat sześćdziesiątych XX wieku 3.4.2. Ks. Kazimierz Gibasiewicz (1965 – 1993) Na podstawie dekretu Arcybiskupa Poznańskiego do parafii przybywa w dniu 15 września 1965 roku nowy duszpasterz ks. Kazimierz Gibasiewicz, który zamieszkał w domu państwa Kurzawów przy ul. Garaszewo 36. Parafia krzesińska nie posiadała bowiem plebanii. Ryc.21. Uroczystość poŜegnania ks. proboszcza Romualda śurowskiego i powitania nowego proboszcza ks. Kazimierza Gibasiewicza 28 Wyjątkową uroczystość przeŜyła parafia w święto Chrystusa Króla, 31 października 1965 roku. Tego dnia cała parafia oddała się Matce BoŜej w macierzyńską niewolę za wolność Kościoła w Polsce i na całym świecie. Przywieziona z Częstochowy kopia obrazu Czarnej Madonny rozpoczęła peregrynację po rodzinach tutejszej parafii. Jeszcze w tym samym roku zakupiono dla parafii sztandar. W roku następnym naprawiono zegar na wieŜy kościelnej i zakupiono dwa białe ornaty. Ryc.22. Ks. lic. Kazimierz Gibasiewicz (*1925 +1998) wieloletni proboszcz parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach Kazimierz Gibasiewicz urodził się w Sulmierzycach 28.08.1925 roku w bardzo religijnej rodzinie rolniczej Teodora i Marii z domu Krenc. Dzieciństwo spędził w rodzinnej miejscowości. Podczas okupacji niemieckiej pracował w Sulmierzycach jako pracownik fizyczny. Po zakończeniu wojny uczęszczał do Gimnazjum w Krotoszynie, gdzie złoŜył małą maturę. Nie chcąc być cięŜarem dla rodziców podjął pracę pedagogiczną w Brzegu nad Odrą. Tam teŜ dnia 17.12.1947 roku złoŜył egzamin dojrzałości w Liceum Pedagogicznym. Przez następne dwa lata pracował w tym liceum jako dyrektor. 5.07.1949 roku Kazimierz Gibasiewicz wysłał list do księdza arcybiskupa Walentego Dymka, w którym napisał: „pragnę poświęcić się stanowi kapłańskiemu i realizować moje przeznaczenie”. Dwuletnie studia filozoficzne odbył w Gnieźnie. Następnie w latach 1951 – 1955 podjął studia teologiczne w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Święcenia kapłańskie 29 przyjął 4.06.1955 roku w poznańskiej Farze z rąk ks. arcybiskupa Walentego Dymka. Pracę duszpasterską rozpoczął 1.07.1955 roku na placówce w Obornikach. Trzy lata później został przeniesiony do Poznania i mianowany wikariuszem w Parafii Świętej Trójcy. W roku 1959 podjął studia magisterskie w zakresie teologii moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 1.07.1961 roku został przeniesiony do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Floriana na JeŜycach w Poznaniu. Po czterech latach władza duchowna powołała go na stanowisko proboszcza w parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach. Ks. Kazimierz Gibasiewicz z ogromnym zaangaŜowaniem podjął nowe obowiązki, nie zaniedbując przy tym pracy naukowej. 14.02.1973 roku otrzymał tytuł licencjata na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu na podstawie pracy pt. „Wychowawcza działalność Edmunda Bojanowskiego”. Z dniem 15.02.1980 roku arcybiskup Jerzy Stroba mianował ks. lic. Kazimierza Gibasiewicza sędzią Metropolitalnego Sądu Duchownego. Podczas jubileuszu 25-lecia kapłaństwa arcybiskup Jerzy Stroba tak scharakteryzował sylwetkę ks. Gibasiewicza: „wszędzie, gdzie wypadło Księdzu Jubilatowi pracować, idzie za księdzem opinia gorliwego kapłana, zatroskanego o dobro dusz nieśmiertelnych, znajdującego wiele czasu zwłaszcza dla dzieci i młodzieŜy”. Pod koniec lat osiemdziesiątych ks. Kazimierz Gibasiewicz zaczął zapadać na zdrowiu. Nie pomagały kuracje, chociaŜ starał się je podejmować i ponawiać. 9.06.1993 roku. Ks. Gibasiewicz wystąpił z prośbą o zwolnienie z obowiązków duszpasterskich w parafii Poznań – Krzesiny. Za zgodą Kurii Metropolitalnej został przeniesiony do parafii św. Mikołaja w Lesznie, gdzie objął stanowisko kapelana w klasztorze sióstr ElŜbietanek. Ks. lic. Kazimierz Gibasiewicz zmarł 7.12.1998 roku w Lesznie. Sobór Watykański II zakończył swoje obrady 8 grudnia 1965 roku. W świetle soborowego nauczania ewangelicka przeszłość krzesińskiego kościółka nabrała nowego znaczenia. W ostatnim dniu pamiętnego roku 1965 odprawione zostało naboŜeństwo dziękczynne za szczęśliwe zakończenie soboru. W kazaniu ks. proboszcz podkreślił historyczne znaczenie Millenium Chrztu Polski, którego uroczyste obchody miały nastąpić w roku 1966 w Poznaniu. 30 Dzięki staraniom ks. Gibasiewicza parafia krzesińska zakupiła od Wincentego Tobolskiego dom połoŜony przy ul. Jarosławskiej 18 (obecnie ul. Jarosławska 5) przeznaczony na plebanię. Zakupu dokonano 26 sierpnia 1967 roku, a 4 marca roku następnego na plebanię sprowadził się ks. proboszcz Kazimierz Gibasiewicz. Owoce Soboru Watykańskiego II powoli zaczynały pojawiać się, takŜe na ziemi wielkopolskiej. W dniach 18 – 25 stycznia 1968 roku odbywał się Tydzień Modlitw o Zjednoczenie Chrześcijan. W kościele O.O. Dominikanów modlitwom przewodniczył ks. arcybiskup Antoni Baraniak. NaboŜeństwa ekumeniczne odbywały się takŜe w kościółku krzesińskim. W roku 1968 dokonano remontu organów. Dwa lata później w kronice parafialnej tak podsumowano pięcioletni okres pracy duszpasterskiej ks. Kazimierza Gibasiewicza: „Parafię naleŜy ocenić jako trudną i zróŜnicowaną: trochę inteligencji, rolnicy i świat pracy zamieszkały w barakach przy ul. Nowotarskiej w liczbie 108 rodzin, co stanowi 1/3 parafii. Teren baraków, to teren iście misyjny. Z osób zamieszkujących te baraki zaledwie 1/3 moŜe być zaliczona do praktykujących. (…) W drugiej części parafii jest sporo ludzi ofiarnych złączonych mocno z Kościołem”. W miarę skromnych moŜliwości finansowych parafia ciągle starała się wzbogacać swój stan posiadania. W roku 1969 dobudowano pokoik na plebanii, a walący się chlew wyremontowano i przerobiono na biuro parafialne. Rozpoczęto teŜ budowę łazienki. W roku następnym ułoŜono chodnik oraz postawiono płot przed kościołem i przy plebanii. W kościele zainstalowano aparaturę głośnikową oraz sprawiono trzy ornaty gotyckie. 21 grudnia 1970 roku parafia otrzymała tak bardzo potrzebny telefon. Większy remont kościoła przeprowadzono na przełomie sierpnia i września roku 1972. Odmalowano ściany, sufit, ławki, drzwi i okna. Natomiast zewnętrzne ściany drewniane zakonserwowano ksylamitem, chroniącym przed próchnicą i kornikami. W lutym i marcu 1974 roku uporządkowano cmentarz poniemiecki i wykonano wokół niego ogrodzenie z siatki drucianej. 31 Ryc.23. Prezbiterium i ołtarz główny w kościółku krzesińskim na początku lat siedemdziesiątych XX wieku W dniach od 18 do 25 stycznia 1977 roku w krzesińskim kościele trwał tydzień Modlitw o Zjednoczenie Chrześcijan. Modlitwy te kierowano do Matki BoŜej Nieustającej Pomocy. Wielkie uroczystości odbyły się w parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach z okazji nawiedzenia parafii przez cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Peregrynacja cudownego obrazu miała miejsce w dniach 6 i 7 maja 1977 roku. Cała parafia przygotowała się na Dzień Nawiedzenia poprzez Misje Święte. Trasa przejazdu cudownego obrazu prowadziła od S.S. ElŜbietanek z Pokrzywna do kościoła w Krzesinach (ryc.24). Na tym odcinku ustawiono 32 bramy powitalne, a pobocza trasy przyozdobiono proporczykami, kwiatami, oświetleniem, emblematami i napisami o tematyce maryjnej (ryc.25). Równie uroczyście przyozdobione było wnętrze kościoła oraz polowy ołtarz ustawiony na zapleczu zakrystii. Procesji powitalnej przewodniczył biskup Marian Przykucki, który wygłosił słowo powitalne i odprawił uroczystą mszę św. Całą noc trwała w kościele adoracja cudownego obrazu. Następnego dnia odprawiano msze św. dla poszczególnych stanów. Na zakończenie uroczystości ks. proboszcz Kazimierz Gibasiewicz odnowił akt oddania się parafii Matce BoŜej w jej macierzyńską niewolę. 32 Ryc.24. Ks. biskup Marian Przykucki prowadzi procesję z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, który niosą siostry elŜbietanki Przy cudownym obrazie Siostra Anastazja, przełoŜona elŜbietanek z Pokrzywna z prawej ks. infułat Czesław Pawlaczyk wieloletni kapelan sióstr elŜbietanek Ryc.25. Uroczystości nawiedzenia parafii krzesińskiej przez cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej Na zdjęciach: trasa przejazdu obrazu oraz procesja powitalna 33 W październiku 1978 roku cała Polska przeŜywała wielkie dni wyboru kardynała Karola Wojtyły na PapieŜa Jana Pawła II. Modlitwy w intencji PapieŜa Polaka odbywały się takŜe w krzesińskim kościółku. 10 grudnia 1978 roku został powołany Komitet Budowy Plebanii. Pół roku później rozpoczęto budowę. Parafianie wspomagali ją materialnie – ofiarowując datki. Nierzadko teŜ nieodpłatnie wykonywali prace budowlane. W czerwcu 1979 roku nasz kraj odwiedził Ojciec Święty Jan Paweł II. W kronice parafialnej tak opisano tamte historyczne chwile: „Parafia była pięknie udekorowana, a wszyscy z zapartym tchem i wielką miłością śledzili kaŜdą godzinę i kaŜdy dzień pobytu ukochanego rodaka na ojczystej ziemi”. Rok 1983 upłynął pod znakiem szczególnych wizyt. W kwietniu parafię krzesińską odwiedził arcybiskup Jerzy Stroba (ryc.26). Dwa miesiące później Archidiecezję Poznańską odwiedził Ojciec Święty Jan Paweł II. Na uroczystej mszy papieskiej na łęgach dębińskich nie zabrakło takŜe krzesinian. PapieŜ beatyfikował wówczas Urszulę Ledóchowską, załoŜycielkę zakonu Sióstr Urszulanek, których dom macierzysty znajduje się w Pniewach. W sierpniu 1984 roku parafia podjęła budowę domu przedpogrzebowego na cmentarzu. W marcu 1986 roku, dzięki ofiarności parafian zmodernizowano ołtarz główny w kościele. Ryc.26. Ks. arcybiskup Jerzy Stroba podczas naboŜeństwa w krzesińskim kościółku w roku 1983 Z prawej ks. Andrzej Sparty, wieloletni kapelan sióstr urszulanek 34 3.4.3. Ks. Wojciech Przeczewski (1993 – 1999) Decyzją Władzy Duchownej z dniem 1 lipca 1993 roku nowym proboszczem krzesińskiej parafii został ks. dr Wojciech Przeczewski. Ryc.27. Ks. dr Wojciech Przeczewski proboszcz krzesińskiej parafii w latach 1993 – 1999 Wojciech Przeczewski urodził się 24.09.1955 roku, jako pierwszy z trojga dzieci Bogdana i Haliny z domu Tomaszewskiej. Uczęszczał najpierw do Szkoły Podstawowej nr 1, a następnie do Liceum Ogólnokształcącego nr V w Poznaniu, gdzie w dniu 10.05.1974 roku zdał egzamin maturalny. Wojciech Przeczewski był przez długie lata ministrantem, lektorem i opiekunem kandydatów na ministrantów w parafii p.w. św. Marcina w Poznaniu. W roku 1974 wstąpił do Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu, natomiast święcenia kapłańskie otrzymał 15.05.1980 roku z rąk arcybiskupa Jerzego Stroby. Pierwszą placówką, do której skierowano ks. Wojciecha Przeczewskiego była parafia p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Buku, gdzie przez trzy lata był wikariuszem. W latach 1983 – 1989 ks. Przeczewski pracował w parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu. Następnie przez rok był wikariuszem, a dalsze trzy lata pełnił obowiązki administratora parafii Matki BoŜej Pocieszenia w Poznaniu – Podolanach. W latach 1993 – 1999 ks. Przeczewski był proboszczem parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach. W tym czasie pełnił takŜe funkcję wicedziekana dekanatu Poznań – Starołęka. Ponadto w latach 1990 – 1996 był odpowiedzialnym w diecezji za ruch „Domowy Kościół”. Ks. Wojciech Przeczewski potrafił łączyć posługę duszpasterską ze swoimi zainteresowaniami naukowymi liturgiką. Wiele lat zajmował się problematyką symboliki liturgicznej, a zwłaszcza jej percepcją u róŜnych grup wiekowych dzieci i 35 młodzieŜy. Praca ta zaowocowała uzyskaniem w roku 1979 magisterium, a następnie w roku 1984 licencjatu na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu. W roku 1989 ks. Wojciech Przeczewki obronił na tymŜe wydziale, rozprawę doktorską zatytułowaną: „Wychowawcza funkcja symboliki eucharystycznej w katechezie średnich dzieci szkolnych klas V – VIII. Studium analityczno-krytyczne”. Równolegle z pracą duszpasterską i naukową ks. Wojciech Przeczewski angaŜował się w pracę dydaktyczną. W latach 1984 – 1996 był wykładowcą na Studium Katechetycznym przy Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu, a od roku 1997 wykładał liturgikę na tej uczelni. W roku 1998 podjął pracę adiunkta w Zakładzie Teologii Pastoralnej na Wydziale Teologicznym UAM w Poznaniu. Po roku 1999 ks. dr Wojciech Przeczewski oddał się całkowicie pracy naukowej. Obecnie jest adiunktem w Zakładzie Liturgiki i Homiletyki Wydziału Teologicznego UAM w Poznaniu, gdzie prowadzi wykłady z liturgiki. Ks. dr Wojciech Przeczewski jest autorem wielu prac naukowych z pogranicza liturgiki, katechetyki i pedagogiki opublikowanych w podręczniku „Katechetyka” oraz na łamach „Poznańskich Studiów Teologicznych”. Jest takŜe współautorem podręczników katechetycznych i materiałów pomocniczych, szczególnie dla tworzącej się powoli parafialnej katechezy sakramentalnej. Ks. Przeczewski chętnie publikuje w czasopismach religijnych takich jak: „Msza święta”, „Katecheta”, „Przewodnik Katolicki”, „Posłanie Miłosierdzia BoŜego”, „Biuletyn Domowego Kościoła Archidiecezji Poznańskiej”, „W Kręgu Rodzin Oazowych”. Jest i magisterskich takŜe pisanych promotorem przez i studentów recenzentem Wydziału prac dyplomowych Teologicznego UAM w Poznaniu. Po zakończeniu posługi duszpasterskiej w parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach ks. dr Wojciech Przeczewski był w latach 1999 – 2001 rezydentem przy parafii p.w. Pierwszych Polskich Męczenników na osiedlu Tysiąclecia w Poznaniu. Od roku 2001 jest rezydentem przy parafii p.w. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty na osiedlu Orła Białego w Poznaniu. W parafii tej oprócz pomocy duszpasterskiej, zajmuje się głównie katechezą dorosłych. Prowadzi tam cykl spotkań zatytułowany: „Pochyleni nad lekturą Katechizmu Kościoła Katolickiego”. Jest dosyć częstym gościem biuletynu parafialnego „U św. Mateusza”, gdzie zajmuje się zagadnieniami liturgicznymi. 36 Nowy proboszcz ze względu na swoje zainteresowania naukowe problematyką liturgiczną doprowadził do utworzenia w roku 1993 dziecięcej Schola Liturgica, której celem było prowadzenie śpiewu w czasie niedzielnych mszy św. dla najmłodszych. MłodzieŜ starsza rozpoczęła spotkania nowo tworzącej się grupy oazowej, prowadzonej przez siostrę Zofię, urszulankę z Pokrzywna. W roku 1993 pojawiła się pilna potrzeba poszerzenia gruntów cmentarnych, gdyŜ niewiele pozostało wolnego miejsca na nowe pochówki. Rada Parafialna podjęła decyzję o odkupieniu około 2000 m2 ziemi znajdującej się bezpośrednio za cmentarzem. Od 1 stycznia 1994 roku parafia krzesińska, zgodnie z decyzją arcybiskupa Jerzego Stroby, naleŜy do dekanatu Poznań – Starołęka, razem z parafiami w Czapurach, Spławiu, Starołęce, Głuszynie, Szczepankowie i Rogalinku. Nowym Dziekanem został wybrany ks. Benedykt Berkowski, proboszcz z Głuszyny. Przed świętami Wielkiej Nocy 1994 roku został naprawiony i uruchomiony dzwon kościelny (ryc.28). Wymieniona została konstrukcja nośna i załoŜona automatyka dzwonienia. Przeprowadzono takŜe liczne prace renowacyjne w kościele i na plebani. Ponadto sporządzono dokumentację cmentarza, ze szczególnym uwzględnieniem zagospodarowania nowej części. Ryc.28. Dzwon „Święty Stanisław Biskup” na wieŜy kościelnej Ks. proboszcz Wojciech Przeczewski zajął się grupą ministrantów, powiększając ich liczbę i wprowadzając stałą formację ministrancką. Ministranci stali się zwartą, rozmodloną grupą parafialną. Owocem tego było powołanie kapłańskie Romana Hajduka. 37 W roku 1995 uroczyście obchodzono w parafii 50-lecie poświęcenia kościoła. Jako wotum wdzięczności Matce BoŜej wybudowano wówczas grotę na placu przez kościołem (Przeczewski 1998). W ramach przygotowań do jubileuszu poświęcenia kościoła przeprowadzono gruntowny remont instalacji elektrycznej w kościele. W roku jubileuszowym udało się teŜ sfinalizować zakup gruntu dla poszerzenia cmentarza. Pod koniec października 1996 roku w ramach obchodów Tygodnia Misyjnego krzesińska parafia gościła braci i siostry ze Zgromadzenia Misjonarzy i Misjonarek Najświętszej Maryi Panny Królowej Afryki. Jedną z sióstr tego zgromadzenia jest Danuta Kieciak rodem z Pokrzywna, która w ostatnią niedzielę października złoŜyła w krzesińskiej świątyni śluby wieczyste. Jednocześnie w Domu Rekolekcyjnym sióstr urszulanek w Pokrzywnie moŜna było obejrzeć wystawę wyrobów artystycznych i przedmiotów codziennego uŜytku z Kamerunu. W rodzinie Kmieciaków z Pokrzywna dojrzało jeszcze jedno powołanie zakonne. Do Zgromadzenia Sióstr Urszulanek SJK wstąpiła Aleksandra Kmieciak, która obecnie przebywa w Warszawie. W roku 1997 Ojciec Święty Jan Paweł II ponownie odwiedził stolicę Wielkopolski, aby modlić się po pomnikiem Poznańskiego Czerwca 1956 roku. Na placu Adama Mickiewicza stawił się cały Poznań, nie zabrakło takŜe przedstawicieli parafii krzesińskiej. W trzecim tygodniu Adwentu 1997 roku poświęcone zostało nowe tabernakulum, które trzeba było zmodernizować ze względów bezpieczeństwa. Nieco później w kościele ułoŜono nową granitową posadzkę, odnowiono ołtarz, konfesjonał i obrazy oraz pozłocono naczynia liturgiczne. W prezbiterium najpierw załoŜono boazerię, a nieco później ułoŜono marmurową posadzkę. W roku 1998 przypadła wielka uroczystość 40-lecia istnienia wspólnoty parafialnej w Krzesinach. Pod koniec kwietnia odbyły się misje parafialne, a główne uroczystości jubileuszowe zaplanowano na dzień odpustu przypadającego 3 maja w święto Matki Boskiej Królowej Polski. Uroczystą sumę odpustową odprawił ks. dziekan Benedykt Berkowski w asyście proboszcza ks. dra Wojciecha Przeczewskiego i jego poprzedników: ks. kanonika Romulada śurowskiego i ks. Kazimierza Gibasiewicza. W roku jubileuszowym ukończony został kolejny etap remontu kościoła. Na strychu zamontowano wentylatory odciągające wilgoć z powietrza w kościele. ZałoŜono takŜe nowe stacje drogi krzyŜowej, które ufundowała rodzina Haliny i Tomasza Lewandowiczów z Pokrzywna. Czternaście płaskorzeźb w drewnie (ryc.29) wykonał w roku 1998 Janusz Krauze z Gorlic, artysta rzeźbiarz z zakopiańskiej szkoły Kenara. 38 39 Ryc.29. Krzesińska droga krzyŜowa, dzieło Janusza Krauze z Gorlic 40 Ryc.30. Kościółek krzesiński w stylu norweskim pod koniec XX wieku 3.4.4. Ks. Paweł Kamza (od 1999) Dekretem ks. arcybiskupa Juliusz Paetza z dniem 31.07.1999 roku obowiązki proboszcza przestał pełnić ks. dr Wojciech Przeczewski. Na jego miejsce został powołany ks. Paweł Kamza dotychczasowy wikariusz parafii p.w. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Kościanie. Ryc.31. Ks. mgr Paweł Kamza proboszcz parafii od roku 1999 41 Paweł Kamza urodził się 22.06.1960 roku w Poznaniu z ojca Henryka i matki Cecylii z domu Jezierskiej. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej nr 33 im. Zdobywców Cytadeli Poznańskiej kontynuował naukę w III Liceum Ogólnokształcącym, gdzie zdał maturę. W roku 1983 wstąpił do Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu. Na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu, w dniu 23 czerwca 1988 roku uzyskał tytuł magistra socjologii na podstawie pracy pt. „Praktyki religijne młodzieŜy w parafii pod wezwaniem św. Anny w Poznaniu”. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk arcybiskupa Jerzego Stroby w dniu 23.05.1989 roku. Pierwszą placówką młodego księdza Pawła było Pępowo, a następną Zduny. Tam zastał go nowy podział terytorialny Kościoła w Polsce. Za zgodą arcybiskupa Jerzego Stroby ksiądz Paweł wrócił do archidiecezji poznańskiej, aby kontynuować pracę duszpasterską najpierw w Suchym Lesie, a dalej w Rogoźnie i Kościanie. Na podstawie dekretu arcybiskupa Juliusza Paetza, ksiądz Paweł Kamza z dniem 30.07.1999 roku został mianowany proboszczem parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach. Ksiądz mgr Paweł Kamza od dziewięciu lat samodzielnie sprawuje posługę duszpasterską w krzesińskiej parafii. Niewiele czasu pozostaje mu na realizację własnych upodobań: dobrą ksiąŜkę oraz turystykę. O swoim powołaniu kapłańskim ksiądz Paweł Kamza mówi tak: „Bardzo dobrze pamiętam Ojca, który cięŜko pracował na utrzymanie rodziny. Ale równie dobrze pamiętam Ojca z kościoła, ze wspólnej modlitwy, czy teŜ niedzielnej i świątecznej Eucharystii. Mama tak jak kiedyś codziennie modliła się z Ojcem i z nami, tak do dnia dzisiejszego wspomaga mnie i moje rodzeństwo swoją modlitwą szczególnie róŜańcową. Mogę śmiało powiedzieć, Ŝe wiara moich Rodziców pozwoliła mi odczytać drogę Ŝyciową. To Oni byli dla mnie pierwszym seminarium”. W październiku 1999 roku tradycyjnie odbywały się uroczystości związane z Tygodniem Misyjnym. W przedostatnią niedzielę tego miesiąca cały dekanat świętował takŜe niedzielę modlitw o powołania do słuŜby Bogu i ludziom. W uroczystej Eucharystii w krzesińskim kościele uczestniczył kleryk Roman Hajduk pochodzący z tej parafii. W Wielkim Poście roku 2000 miał miejsce remont zakrystii. Zmieniono posadzkę, załoŜono panele ścienne i sufitowe, zamontowano nowe drzwi i zastosowano funkcjonalną zabudowę meblową. Na cmentarzu odnowiono dom przedpogrzebowy. 42 W pierwszą niedzielę Adwentu 2000 roku Zenon Kmieciak z parafii w Krzesinach został promowany na nadzwyczajnego szafarza Komunii Świętej. Rok później szafarzami zostali panowie Tadeusz Jandy i Piotr Jabłoński. 26.05.2001 roku o godz. 10.00 diakon Roman Hajduk, syn parafii krzesińskiej, przyjął święcenia kapłańskie z rąk ks. arcybiskupa Juliusza Paetza. W niedzielę 27 maja o godz. 11.30 neoprezbiter odprawił w kościele p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej Mszę Świętą Prymicyjną, po której udzielił wszystkim Prymicyjnego Błogosławieństwa. Ks. proboszcz Paweł Kamza wiele uwagi poświęca rozwojowi Ŝycia duchowego wspólnoty krzesińskiej. W marcu 2001 roku podjęta została decyzja o budowie Domu Parafialnego, dla wzmocnienia poczucia jedności rodziny parafialnej. Budowa Domu Parafialnego miała ułatwić rozwój wielu poŜytecznych inicjatyw. Prace budowlane rozpoczęto w październiku roku 2001. Wykarczowano drzewa, wykonano wykopy pod ławy fundamentowe, postawiono ściany i zalano strop. Większość prac wykonała społecznie grupa parafian. Dzięki wsparciu modlitewnemu i finansowemu parafian oraz z pomocą sponsorów budowa została ukończona jesienią 2003 roku. W dniu 23 grudnia 2003 roku w niezupełnie jeszcze wykończonej, ale juŜ nadającej się do uŜytku salce, odbyło się pierwsze w nowym Domu Parafialnym spotkanie opłatkowe. 1 grudnia 2002 roku ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Wspólnota krzesińska” wydawanego przez parafialny zespół redakcyjny pod kierunkiem księdza proboszcza. Pismo zawiera artykuły o tematyce religijnej, przekazuje czytelnikom bieŜące wiadomości z Ŝycia parafii, a czasami stanowi takŜe forum dyskusyjne dla młodzieŜy. Sponsorem „Wspólnoty krzesińskiej” była przez 5 lat drukarnia DANMARKOM działająca na terenie parafii. 15 lutego 2002 roku zgodnie z dekretem arcybiskupa Stanisława Gądeckiego na miejsce dotychczasowej Rady Parafialnej zostały utworzone: Parafialna Rada Ekonomiczna (PRE) oraz Parafialna Rada Duszpasterska (PRD). Równo miesiąc później zainaugurowało swoją działalność Parafialne Kółko Plastyczno-Teatralne. W dniach 7 – 8 grudnia 2003 roku parafię wizytował ks. biskup Zdzisław Fortuniak, który odwiedził szkołę i spotkał się z gronem pedagogicznym, dziećmi i młodzieŜą. Gościł takŜe w domach zakonnych sióstr Urszulanek UR oraz sióstr ElŜbietanek w Pokrzywnie. Po południu spotkał się z chorymi, odwiedził cmentarz parafialny, a podczas wieczornej mszy św. udzielił przybyłym wiernym Sakramentu Chorych. Podczas wizytacji młodzieŜ przystąpiła do Sakramentu Bierzmowania. Ks. Biskup dokonał takŜe poświęcenia Domu Parafialnego, nadając mu imię św. Brata Alberta (ryc.32). 43 Ryc.32. Plebania oraz Dom Parafialny im. św. Brata Alberta Wielkim religijnym i patriotycznym uniesieniem była śmierć Ojca Świętego Jana Pawła II, który odszedł do Domu Ojca 2 kwietnia 2005 roku o godz. 21.37. Zarówno w dniach poprzedzających śmierć, jak i po Jego odejściu w Polsce, Europie i na świecie trwały modlitwy w intencji Wielkiego PapieŜa. W tych modlitwach uczestniczyła takŜe wspólnota krzesińska. Późnym wieczorem pamiętnego dnia 2 kwietnia 2005 roku kościół był pełen ludzi z zapalonymi świecami, którzy odmawiali róŜaniec. Dnia 26 września 2005 roku Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu oraz Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków podjęli decyzję w sprawie wpisania do rejestru zabytków kościoła parafii rzymsko-katolickiej p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej wraz z terenem przykościelnym przy ulicy Krzesiny 15 w Poznaniu. W uzasadnieniu decyzji napisano: „Obiekt ma wartość historyczną, architektoniczną oraz zabytkową i podlega ochronie prawnej”. PowyŜsza decyzja pozwoliła na podjęcie starań o dofinansowanie remontu dachu krzesińskiej świątyni. Dofinansowanie przyznane przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków umoŜliwiło przeprowadzenie tego remontu, o co od dłuŜszego czasu zabiegał ks. proboszcz. Remont dachu zrealizowano w miesiącach letnich roku 2006. Starą i mocno zniszczoną dachówkę typu: „mnich-mniszka” zastąpiono najwyŜszej jakości dachówką typu: „karpiówka”. Usunięto takŜe elewację wieŜy kościelnej wykonaną z płyt eternitowych i zastąpiono ją płytkami typu: „karpiówka” nieco mniejszych rozmiarów niŜ na dachu kościoła. Po remoncie wieŜa i dach kościoła stanowią harmonijną całość (ryc.33). 44 Ryc.33. Widok południowej ściany krzesińskiego kościółka po remoncie dachu i wieŜy w roku 2006 śycie wspólnoty krzesińskiej obfituje w róŜnorodne uroczystości, które na stałe weszły do parafialnego kalendarza. Od wielu lat w dniach od 18 do 25 stycznia kaŜdego roku trwa w parafii Tydzień Modlitw o Zjednoczenie Chrześcijan. Krzesiński kościółek w stylu norweskim wybudowany prawie sto lat temu jako zbór ewangelicki, a po II wojnie światowej przejęty przez katolików, jest szczególnie predestynowany do modlitwy ekumenicznej. Ryc.34. BoŜe Narodzenie 2007 – ks. proboszcz Paweł Kamza odprawia mszę świętą 45 Co jakiś czas organizowane są parafialne pielgrzymki do Częstochowy. Tradycją stała się coroczna pielgrzymka dzieci pierwszokomunijnych do Lichenia. KaŜdego roku odbywa się pielgrzymka piesza do Tulec. Regularnie odbywają się: • Zebrania Matek RóŜańcowych. • Posiedzenia Rady Parafialnej PRD oraz PRE. • Próby chóru parafialnego. • Akcje pomocy dla osób potrzebujących oraz indywidualna pomoc osobom starszym organizowane przez parafialny zespół „Caritas”. • „Wakacje z Panem Bogiem” dla tych dzieci, które bez pomocy parafii nie mogłyby atrakcyjnie spędzić wolnego czasu. KaŜdego roku, w miesiącach letnich organizowane są półkolonie na terenie parafii i w najbliŜszej okolicy. Ponadto dwa razy zorganizowane zostały dwutygodniowe kolonie w Kołobrzegu. • Korepetycje z języka polskiego, języków obcych, matematyki, fizyki i chemii dla uczniów szkoły podstawowej, gimnazjalistów i licealistów. • Parafialne „Andrzejki” dla najmłodszych dzieci organizowane na zakończenie roku liturgicznego, w przeddzień Adwentu. • Opłatki z udziałem Rady Parafialnej, Matek RóŜańcowych, zespołu Caritas, oraz zaproszonych osób chorych i samotnych. • Bal karnawałowy i zabawy dla dzieci. • Kolegia redakcyjne gazetki parafialnej „Wspólnota Krzesińska”. • Spotkania grupy ministranckiej. • Zajęcia kółka plastyczno-teatralnego dla dzieci. • Spotkania Eucharystycznego Ruchu Młodych. • Próby zespołu muzycznego. • Lekcje religii dla dzieci niechodzących do przedszkola. • Raz w tygodniu odbywają się treningi sportowe dla chłopców. Szczególną opieką ks. Proboszcz otacza grupę ministrantów. Co roku nowi chłopcy wstępują w szeregi słuŜby przy ołtarzu. 46 3.5. Zgromadzenia zakonne w Pokrzywnie Na terenie parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskie w Poznaniu – Krzesinach działają dwa Ŝeńskie zgromadzenia zakonne: Zgromadzenie Sióstr św. ElŜbiety oraz Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej. 3.5.1. Wspólnota Sióstr Świętej ElŜbiety w Pokrzywnie Zgromadzenie Sióstr św. ElŜbiety wyrosło na gruncie potrzeb społecznych, jakie pojawiły się w wieku XIX. Zrodziło się ono w Nysie z inicjatywy Doroty Klary Wolff, do której wkrótce dołączyły Maria Luiza Merkert i jej rodzona siostra Matylda, a takŜe Franciszka Werner. W roku 1842 rozpoczęły one swą działalność jako stowarzyszenie dla terenowej pielęgnacji chorych, które z czasem zostało przekształcone w zgromadzenie zakonne. Głównym celem, jaki sobie wytyczyły, była bezinteresowna słuŜba najbardziej potrzebującym, zwłaszcza cierpiącym i chorym, w ich własnych mieszkaniach, bez względu na wiek, stan i wyznanie. 4 września 1859 roku ksiąŜę biskup Förster zatwierdził stowarzyszenie szarych sióstr św. ElŜbiety na prawie diecezjalnym. W tym teŜ roku Matka Maria Luiza Merkert została wybrana na pierwszą przełoŜoną generalną. W następnych latach powstało około 80 nowych placówek z Domem Macierzystym w Nysie. PapieŜ Pius IX dekretem pochwalnym (decretum laudis) z dnia 7 czerwca 1871 roku udzielił Zgromadzeniu aprobaty, przez co stało się ono zgromadzeniem na prawie papieskim. Ostatecznego zatwierdzenia Zgromadzenia dokonał papieŜ Leon XIII w dniu 26 stycznia 1887 roku. Obecnie Zgromadzenie Sióstr św. ElŜbiety prowadzi działalność w Polsce, Niemczech, Czechach, Włoszech, Danii, Szwecji, Norwegii, Izraelu, Brazylii, Rosji, na Litwie i Ukrainie, a takŜe w Gruzji i Boliwii (www.siostryelzbietanki.com). Cztery pierwsze siostry elŜbietanki przybyły do Pokrzywna w dniu 2 września 1922 roku. W roku 1926 Zakład Dobroczynny Zgromadzenia Sióstr św. ElŜbiety p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Poznaniu zakupił od adwokata Kazimierza śuromskiego resztówkę majątku ziemskiego po Kamilu Hellmanie wraz z dworem i folwarkiem (Goszczyńska 2004b). Zarówno dwór jak i otaczający go park były bardzo zniszczone, gdyŜ podczas I wojny światowej dworska wieŜa stanowiła punkt obserwacyjny dla wojska. Dom, w którym zamieszkały siostry, miał w pierwotnym załoŜeniu słuŜyć prowincji elŜbietańskiej jako ośrodek wypoczynkowy dla sióstr. Później jednak powstało tutaj gospodarstwo rolne, a siostry załoŜyły ogród owocowy i warzywny. Dnia 10 grudnia 1927 roku poświęcona została półpubliczna kaplica p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Do domu sióstr elŜbietanek 47 w Pokrzywnie przybywali na wypoczynku ks. prymas August Hlond oraz ks. arcybiskup Walenty Dymek (Durczewska 2007). Ryc.35. Dom Zgromadzenia Sióstr Świętej ElŜbiety w Pokrzywnie W roku 1940 siostry elŜbietanki z Pokrzywna zostały wywiezione do obozu, a cała posiadłość przeszła w ręce niemieckich okupantów. Siostry wróciły do Pokrzywna wiosną roku 1945. Zaraz po wojnie kapelanem elŜbietanek został ks. kanonik Albert Steuer (*1874 +1967). Przed wojną był on profesorem filozofii poznańskiego Seminarium Duchownego, autorem licznych publikacji zarówno w języku niemieckim jak i polskim. Ksiądz Albert Steuer mimo codziennych kontaktów z Polakami i doskonałej znajomości języka polskiego zdecydowanie podkreślał swoją niemiecką toŜsamość narodową (Kiec 1999). W latach 30tych ks. Steuer kilkakrotnie zajął niezbyt fortunne stanowisko w kwestii narodowościowej. Jego brak doświadczenia w Ŝyciu politycznym stał się szczególnie widoczny po dojściu nazistów do władzy. W okresie okupacji niemieckiej odprawiał regularnie niedzielne naboŜeństwa w kościele franciszkanów i mimo surowego zakazu spowiadał równieŜ Polaków. Był duszpasterzem w więzieniu przy ul. Młyńskiej, gdzie spowiadał skazańców i udzielał im sakramentów świętych. Skazanym nie odmawiał napisania listów do rodzin, dokonując przy tym wymaganych przez cenzurę więzienną tłumaczeń na język niemiecki. Udzielił ostatniej posługi kapłańskiej prawie 1100 skazanym, w większości Polakom. Zaraz po zakończeniu wojny został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa pod zarzutem działalności antypolskiej. Przyczyną aresztowania był propagandowy list podpisany pod naciskiem 48 gestapo, w roku 1940, przez ośmiu niemieckich księŜy archidiecezji gnieźnieńskopoznańskiej. Mimo kłopotów z polskimi władzami komunistycznymi ks. kanonik Albert Steuer znalazł w elŜbietańskim domu klasztornym w Pokrzywnie spokojną przystań aŜ do końca swoich dni. Ustawa o przejęciu przez skarb państwa „dóbr martwej ręki” z roku 1950, pozbawiła elŜbietanki ich majątku ziemskiego. Jak pisze Siostra Maria Akwina Durczewska (2007): „dnia 20.04.1950 r. straszny los spotkał dom w Pokrzywnie – zarząd miejski przejął gospodarstwo na skarb państwa”. W chwili obecnej w domu zakonnym elŜbietanek w Pokrzywnie przebywa dziewięć starszych sióstr (ryc.36), które utrzymują się ze swoich skromnych emerytur. Ryc.36. Jubileusz sióstr elŜbietanek Pierwszy z prawej ks. Kazimierz Gibasiewicz Przez wiele lat kapelanem sióstr elŜbietanek w Pokrzywnie był ks. infułat Czesław Pawlaczyk (ryc.24), który wcześniej był długoletnim Ojcem Duchownym w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Księdza infułata Pawlaczyka często odwiedzała doktor Wanda Błeńska, a takŜe wielu kapłanów pracujących na misjach, gdyŜ był on równieŜ diecezjalnym Dyrektorem ds. Misji. Obecnie kapelanem sióstr elŜbietanek w Pokrzywnie jest ks. kanonik Józef Nowak (ryc.37), który często wspiera proboszcza parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w posłudze duszpasterskiej. 49 Ryc.37. Ks kan. Józef Nowak odprawia mszę św. w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej W roku 2007 Zgromadzenie Sióstr św. ElŜbiety spotkała wielka radość. Do chwały ołtarzy została zaliczona Matka WspółzałoŜycielka Maria Luiza Merkert, która całe swoje Ŝycie spędziła w Nysie. Dlatego uroczystość beatyfikacyjna odbyła się właśnie w tym mieście. Beatyfikacji dokonał delegat Ojca Świętego Benedykta XVI kardynał Jose Saraiva Martines. 3.5.2. Wspólnota Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej w Pokrzywnie Urszulanki Unii Rzymskiej (URz) są międzynarodowym instytutem zakonnym, któremu początek dała św. Aniela Merici, zakładając w roku 1535 w miasteczku Brescia, w północnych Włoszech, Towarzystwo św. Urszuli. Na ziemie polskie, do Poznania, urszulanki przybyły do w roku 1857. Misją Zakonu jest ewangelizacja przez wychowywanie i nauczanie przede wszystkim dzieci i młodzieŜy. Obecnie w Polsce siostry prowadzą przedszkola, szkoły a takŜe zajęcia w wyŜszych uczelniach, zajmują się katechizacją dzieci, młodzieŜy i dorosłych, prowadzą internaty szkolne, akademiki dla studentek i świetlice środowiskowe. Podejmują równieŜ działalność misyjną w róŜnych krajach Ameryki Środkowej, Afryki i Europy Wschodniej (www.osu.pl). W latach 1924–1925 urszulanki z klasztoru w Poznaniu nabyły ziemię w Pokrzywnie, z myślą o zbudowaniu tam domu wypoczynkowego dla sióstr oraz duŜego ośrodka rekolekcyjnego dla inteligencji poznańskiej. Budowę rozpoczęto w roku 1925, a rok później 50 kapituła urszulanek polskich postanowiła przenieść do Pokrzywna nowicjat z Krakowa. Klasztor otoczony był parkiem, sadem i ogrodem (ryc.38). Dom i kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa zostały poświęcone 28 sierpnia 1927 roku. W roku szkolnym 1931/32 otworzono niewielką szkołę podstawową i ochronkę dla ubogich dzieci z sąsiedztwa, w której nowicjuszki mogły przygotowywać się do przyszłej pracy wychowawczej. Klasztor słuŜył takŜe jako dom rekolekcyjny dla uczennic urszulańskich i nauczycieli z Poznania oraz dla sodalisek mariańskich (Borkowska 2007), (Gieroba 2007). Ryc.38. Widok frontowy domu nowicjatu zgromadzenia SS. Urszulanek Polskich w Pokrzywnie pod Poznaniem W listopadzie 1939 roku Niemcy przesiedlili z Poznania do Pokrzywna 40 sióstr i utworzyli dla nich obóz cięŜkiej pracy na roli i w gospodarstwie. W 1941 roku okupanci usunęli kapelana, a rok później nakazali siostrom ubierać się po świecku. W roku 1941 z Berlina przyjechała grupa około 150 chłopców z Hitlerjugend i zajęła połowę domu. W drugiej połowie Niemcy ulokowali Kinderheim, czyli dom dla dzieci, które zostały wytypowane do germanizacji. Nieco później dom zamieniono na szpital dla chorych na gruźlicę. Niemcy przenieśli siostry urszulanki do zabudowań folwarcznych, zmuszając je do obsługiwania zmieniających się mieszkańców klasztoru. W roku 1943 Niemcy zlikwidowali szpital i sprowadzili około 400 polskich jeńców do obozu pracy, którym kierowało Gestapo. Esesmani zrujnowali kaplicę, przebudowali dom, a w parku postawili szereg baraków z izbami tortur, komorą gazową i krematorium. W ścisłej tajemnicy przygotowywano prawdopodobnie jeszcze jeden obóz koncentracyjny. Niektórzy badacze tajemnic II wojny światowej uwaŜają, Ŝe Niemcy w Pokrzywnie pod szyldem Zentralinstitut für Krebsforschung, czyli Instytutu Badań nad Rakiem prowadzili badania nad bronią 51 bakteriologiczną (Domachowski 2007). Ten fragment historii urszulańskiego klasztoru w Pokrzywnie nie jest jeszcze wystarczająco poznany. Co jakiś czas pojawiają się spekulacje prasowe na temat celu i zakresu badań bakteriologicznych prowadzonych przez dra Kurta Bloma w Seuchlabor in Nesselstedt, czyli laboratorium badań nad zarazkami w Pokrzywnie (Adamczewski 2003). Zimą roku 1945 jeszcze podczas walk o wyzwolenie Poznania spod okupacji niemieckiej zabudowania klasztorne na Pokrzywnie zajęła Armia Czerwona. Był to dla urszulanek okres bardzo trudny. Broniące swojej czystości siostry Kajusa i Akwila zostały wówczas zamordowane przez sowieckich Ŝołnierzy. Obecnie trwa proces informacyjny, przygotowujący beatyfikację sióstr męczennic. Podczas siedmiomiesięcznego pobytu wojsk radzieckich zabudowania klasztorne zostały mocno zdewastowane. Po odbudowie kaplicy siostry zaczęły przyjmować na nowo grupy rekolekcyjne, otworzyły przedszkole oraz mały internat, dla słabych zdrowotnie dzieci i prowadziły w nim nauczanie w zakresie czterech klas szkoły podstawowej. Działalność ta została zakazana w roku 1952. Ustawa o „dobrach martwej ręki” z 1950 roku zadecydowała o przejęciu przez skarb państwa ponad 100 ha gruntów z budynkami gospodarczymi, narzędziami oraz inwentarzem Ŝywym. Utworzono na tym terenie PGR, a siostrom zostawiono park i ogród wokół domu. W roku 1958 wróciły do Pokrzywna siostry nowicjuszki. Pięć lat później urszulanki zostały zmuszone do oddania bezpłatnie połowy domu Wydziałowi Zdrowia i Opieki Społecznej. Umieszczono tam infirmerię, czyli zakład medyczny dla przewlekle chorych kobiet, który później przekształcił się w Państwowy Dom Opieki Społecznej. Dało to moŜliwość pracy i nowego apostolstwa blisko 20 siostrom, z których kilka ukończyło szkołę dla pielęgniarek. Siostry urszulanki zaczęły prowadzić nowy rodzaj misji wśród chorych, a takŜe wśród zatrudnionych w zakładzie świeckich dziewcząt. W końcu lat 80-tych klasztor został powiększony o skrzydło zbudowane dla nowicjatu, natomiast pod koniec lat 90-tych dobudowano pomieszczenia dla potrzeb Domu Pomocy Społecznej. W roku 1998 siostry przejęły całkowicie Dom Pomocy Społecznej. W chwili obecnej klasztor sióstr urszulanek w Pokrzywnie składa się z trzech wspólnot: Zgromadzenia, Infirmerii i Nowicjatu. Głównym dziełem urszulanek jest Dom Pomocy Społecznej, w którym troskliwą opiekę znajduje 35 starszych, schorowanych kobiet. 52 Ryc.39. Dom Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej w Pokrzywnie – widok od ogrodu Siostry urszulanki z Pokrzywna nawiązały kontakt ze wspólnotą krzesińską zaraz po zakończeniu II wojny świtowej, kiedy opuszczony przez Niemców zbór protestancki został przyznany Kościołowi Katolickiemu. Od listopada 1956 roku księŜa administratorzy kościoła w Krzesinach zamieszkiwali w klasztorze i stąd dojeŜdŜali do kościoła w Krzesinach. 7 lipca 1957 roku posługę duszpasterską przy kościele w Krzesinach objął ks. Romuald śurowski, kapelan klasztoru urszulańskiego w Pokrzywnie. Po erygowaniu parafii został jej proboszczem, zamieszkując nadal w klasztorze. Wtedy to Pokrzywno wraz z klasztorem sióstr urszulanek zostało przyłączone do parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. AŜ do 1981 roku siostry pomagały w utrzymaniu kościoła jako zakrystianki. NajdłuŜej, z wielkim oddaniem pracowała siostra Dobromira Bagłaj. Urszulanki prowadziły takŜe lekcje religii. Siostra Anna Ręg (ryc.40) była pierwszą urszulańską katechetką w Krzesinach, która przygotowywała dzieci do pierwszej Komunii Świętej. Ryc.40. Pierwsza Komunia Święta w roku 1972 Siedzą: ks. proboszcz Kazimierz Gibasiewicz, siostra Anna Ręg OSU 53 Od czasu powrotu religii do szkół, urszulanki prowadzą katechezę wśród dzieci przedszkolnych nie tylko w Krzesinach, ale takŜe w Szczepankowie. Jedna z sióstr prowadzi katechezę przedszkolną dla dzieci nieuczęszczających do przedszkoli. Dzisiaj siostry katechizują ponad 400 dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz młodzieŜ z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Krzesinach. Urszulanki pomagają takŜe w duszpasterstwie parafialnym. Pracowały w Krucjacie Eucharystycznej, która przekształciła się w Eucharystyczny Ruch Młodych, obejmujący swym wpływem dzieci i młodzieŜ. W ramach Ruchu Światło – śycie urszulanki prowadziły oazy. Siostry pomagają przygotować w parafii oprawę liturgiczną szkolnych mszy świętych. Włączają się takŜe w parafialne pielgrzymki organizowane dla dzieci i młodzieŜy. Kaplica klasztorna słuŜy nie tylko mieszkańcom Pokrzywna, ale takŜe róŜnym grupom przyjeŜdŜającym na rekolekcje (Gieroba 2007). Ryc.41. Ks. dr Jan Musielak odprawia mszę św. w kaplicy Najświętszego Serca Chrystusa Króla Kapelanem sióstr urszulanek w Pokrzywnie jest ks. dr Jan Musielak (ryc.41), który często gości w krzesińskim kościółku, pomagając księdzu proboszczowi w sprawowaniu posługi duszpasterskiej. Ks. dr Jan Maria Musielak jest biblistą i pracuje jako vice dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu. 54 4. Kościółek w Krzesinach jako zabytek 4.1. Materiały i konstrukcja Krzesiński kościółek został zbudowany w konstrukcji słupowo-ramowej szachulcowej, wypełnionej cegłą, na niskiej tynkowanej podmurówce z cegły, bez podpiwniczenia. Czterospadowe, spiętrzone dachy pokryto pierwotnie dachówką „mnich-mniszka”. Od zachodu, nad korpusem nawowym wznosi się czworoboczna wieŜa dzwonnicza z latarnią. Ściany wieŜy początkowo oszalowano pionowymi deskami, a później obito płytkami eternitowymi. Po remoncie dachu w roku 2006 cały dach kościółka wraz z wieŜą pokryto dachówką karpiówką. Z trzech stron wieŜa została przepruta prześwietlami, w których Ŝaluzjowo umocowane zostały deski. WieŜę zwieńcza ośmioboczna latarnia posadowiona na kwadratowym cokole. Na nim, od strony głównego wejścia do kościoła, widnieje kwadratowa tarcza zegara. Latarnia została obita blachą miedzianą i posiada zwieńczenie w postaci dzwoniastego hełmu (Banasiak 2005). Oś krzesińskiego kościółka usytuowana została od prezbiterium do wieŜy na linii wschód – zachód. Jest to więc kościół orientowany, co oznacza, Ŝe prezbiterium wraz z ołtarzem głównym zwrócone jest ku wschodowi (łac. oriens), w stronę grobu Chrystusa w Jerozolimie. Kościół jest jednonawowy na planie prostokąta z wyraźnie wyodrębnionym, zwęŜającym się uskokowo prezbiterium. Poprzez kolejny uskok z bryły kościoła wyodrębniona został zakrystia. 4.2. Bryła i elewacje Bryła krzesińskiej świątyni jest zwarta i jednokondygnacyjna. Bryła ta została wzbogacona wnęką przy wejściu głównym od strony zachodniej oraz gankiem przy wejściu do zakrystii od strony północno-wschodniej. NajwyŜszy jest wąski korpus nawowy świątyni, nieco niŜsze jest prezbiterium, a jeszcze niŜsza zakrystia. Kościół pokryty został wysokim czterospadowym dachem, którego połacie opadają na cztery strony świata. Dach ma skandynawską stylistykę, którą cechują róŜne wysokości dachu nad nawą, prezbiterium i zakrystią. Przez to dach posiada trzy kalenice schodzące w dół uskokami od nawy poprzez prezbiterium aŜ do zakrystii. Dolna krawędź dachu zakrystii 55 poprowadzona została poniŜej krawędzi pozostałych. Nad nawą kościoła góruje wieŜa z latarnią (ryc.42). Ryc.42. Widok kościoła od strony zachodniej Elewacje kościoła oszalowano deskami w układzie pionowym. Pośrodku ściany zachodniej widnieje wejście główne, lekko cofnięte w płytkiej wnęce otynkowanej i pomalowanej obecnie na biało (dawniej na ciemny brąz). Wnęka została wsparta na dwóch drewnianych słupach o przekroju kołowym pomalowanych na brązowo (dawniej na biało). Zarówno elewację północną jak i południową przepruwają trzy prostokątne, nieglifione okna w nawie głównej, jedno mniejsze kwadratowe okno z witraŜem w prezbiterium oraz jedno małe prostokątne okno w zakrystii. W północno-wschodnim naroŜu kościoła znajduje się niewielki ganek wsparty na dwóch naroŜnych arkadach o słupach w formie tralek. Balustrada ganku składa się ze szczeblin o wykroju falistym. Ściany ganku są otynkowane i pomalowane na biało (Banasiak 2005). 56 Ryc.43. Elewacje: wschodnia (zakrystia), północna, południowa i zachodnia (wejście główne) Opracowanie graficzne J. Banasiak (2005) 4.3. WyposaŜenie wnętrza Ściany wewnętrzne kościoła są otynkowane i pomalowane na biało. Posadzka nawy wyłoŜona jest płytkami ceramicznymi, natomiast posadzka prezbiterium – marmurem. Kiedyś posadzka krzesińskiego kościółka wyłoŜona była cegłami. Strop nawy podparto od zachodu ramą z belek drewnianych usztywnioną mieczami. Na drewnianym stropie nabito wąskie listwy w układzie pseudokasetonów. We wschodniej części kościoła znajduje się prezbiterium, które jest węŜsze od nawy i zamknięte prostokątnie. Ściana za ołtarzem została obita boazerią sosnową w jodełkę w trzech pionowych podziałach. Pierwotnie ściana za ołtarzem była, podobnie jak ściany boczne, otynkowana i pomalowana na biało. Poprzedni ołtarz główny ustawiony był na 57 ścianie wschodniej prezbiterium i wykonano go z drewna pomalowanego na biało. Obecnie ołtarz główny z surowego drewna usytuowany jest na podwyŜszeniu przed ścianą wschodnią prezbiterium. Za ołtarzem umieszczono tabernakulum, nad którym widnieje obraz Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, patronki krzesińskiej parafii (ryc.44). Obraz umieszczony jest na bordowym tle ze złoconą ramą, w otoczeniu serc wotywnych. Wieczna lampka wisząca przed ołtarzem głównym jest prawdopodobnie jednym ze starszych obiektów wyposaŜenia kościoła (Banasiak 2005). Ryc.44. Matka Boska Królowa Korony Polskiej, patronka parafii krzesińskiej Na lewo od obrazu Matki Boskiej znajduje się duŜy krzyŜ z figurą Chrystusa UkrzyŜowanego (ryc.45). Jak dotąd nie udało się ustalić, kto jest twórcą tej rzeźby. 58 Ryc.45. KrzyŜ z postacią Chrystusa UkrzyŜowanego znajdujący się w prezbiterium Po obu stronach prezbiterium rozmieszczono dwa ołtarze boczne, za którymi ściany obito boazerią sosnową. W lewym ołtarzy bocznym widnieje ikona Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, zaś w ołtarzu prawym znajduje się obraz BoŜego Miłosierdzia. Od strony zachodniej znajduje się chór na drewnianej emporze z drewnianą, płycinową balustradą. Na środku balustrady znajduje się niewielki obrazek św. Cecylii, patronki muzyki kościelnej. Chór jest wsparty na dwóch kolumnach drewnianych o przekroju kołowym. Na chór prowadzą drewniane, zabiegowe schody, pod którymi znajduje się niewielka skrytka. Na chórze znajdują się organy, których 33 piszczałki eksponowane są w stronę nawy kościoła. W chwili obecnej organy są niesprawne i wymagają remontu. Na ścianie zachodniej kościoła po stronie prawej, patrząc od wejścia, znajduje się jedyny stały konfesjonał. Na prawej ścianie bocznej widnieje figura św. Józefa z dzieciątkiem Jezus, zaś na ścianie lewej figura św. Antoniego w habicie franciszkańskim z dzieciątkiem i lilią (ryc.46). Ponadto na ścianach bocznych kościoła rozmieszczonych jest 14 stacji Drogi KrzyŜowej (ryc.29). Całe wyposaŜenie krzesińskiego kościółka jest współczesne. 59 Ryc.46. Figury św. Józefa oraz św. Antoniego 4.4. NajwaŜniejsze elementy stylu norweskiego W podsumowaniu opowieści o dziejach krzesińskiego kościółka warto podać, które cechy jego architektury pozwalają zaliczyć go do budowli w stylu norweskim (Marciniak 2007). Podstawowym materiałem budowlanym w Skandynawii jest drewno. Ściany krzesińskiego kościółka zbudowano z cegły, ale ich elewację zewnętrzną wykonano z desek zakonserwowanych ksylamitem dającym ciemnobrązowe zabarwienie. Upodabnia to krzesiński kościółek do norweskich drewnianych kościołów słupowych typu stavekirke. Najbardziej charakterystyczną cechą stylu norweskiego krzesińskiego kościółka jest czterospadowy dach, schodzącym w dół trzema uskokami od nawy poprzez prezbiterium, aŜ do zakrystii (ryc.47). Większość norweskich kościołów, zwłaszcza małych posiada właśnie taki dach, który bardzo często wykonany jest z drewna. Nierzadko spotyka się w Norwegii kościółki z trójkalenicowym dachem ceramicznym. 60 Ryc.47. Charakterystyczny dla norweskich budowli sakralnych dach czterospadowy z trzema kalenicami Kolejnym elementem architektonicznym pozwalającym zaliczyć krzesiński kościółek do budowli w stylu norweskim jest prostokątna wieŜa z hełmem. WieŜa i hełm krzesińskiej świątyni są bardzo rozbudowane i przypominają bardziej większe kościoły spotykane w norweskich miastach niŜ małe kościółki na wioskach. MoŜna nawet dopatrzyć się pewnego podobieństwa do hełmu wieŜy na katedrze w Bergen. Często powtarzającym się elementem architektury norweskich kościółków drewnianych jest kolorowy witraŜ w oknie przy prezbiterium (ryc.48) oraz brak witraŜy w oknach nawy głównej. Ryc.48. WitraŜ w prezbiterium 61 Ryc.49. Widok chóru z organami Wnętrza kościółków norweskich są w znakomitej większości wykonane z drewna. Charakterystyczne jest malowanie drewna farbami olejnymi w kolorach pastelowych. W krzesińskim kościółku chór i kasetonowy sufit zostały pomalowane w stylu bardzo przypominającym wnętrza kościółków norweskich (ryc.49). Natomiast surowe drewno zastosowane do wykonania boazerii w prezbiterium nie mieści się w stylistyce kościółków norweskich. Podobnie moŜna powiedzieć o ławkach, które w kościółku norweskim byłyby z pewnością pomalowane farbą olejną w jasnym, pastelowym kolorze. Podłogę wykonaną z materiałów ceramicznych spotyka się jedynie w duŜych kościołach w miastach, natomiast małe norweskie kościółki mają zazwyczaj podłogę drewnianą, takŜe pomalowaną farbami i czasami wyłoŜoną dywanem lub chodnikiem. ***** W nazwie osady Krzesiny zawarta została pradawna umiejętność krzesania ognia. Ogień moŜe palić i niszczyć, ale moŜe teŜ dawać ciepło. ZaleŜy jak się go uŜywa. Krzesiński kościółek w stylu norweskim wybudowano na początku XX wieku, jako zbór przeznaczony dla niemieckich kolonistów wyznania ewangelickiego. Ich przybycie na ziemię wielkopolską nacechowane było wrogością wobec Polaków. Chodziło wręcz o wywłaszczenie prawowitych mieszkańców tej ziemi. Od 63 lat krzesińska świątynia jest 62 kościołem katolickim i słuŜy Polakom. W stuletnich dziejach tego kościółka odbiły się, jak w zwierciadle pogmatwane losy Polaków i Niemców na ziemi wielkopolskiej. Po wielkim doświadczeniu Soboru Watykańskiego II uczymy się dzisiaj inaczej patrzeć na chrześcijan wyznania ewangelickiego. Czasami nawet próbujemy się wspólnie modlić, czego przykład dawał nam wielokrotnie Jan Paweł Wielki. 63 5. Bibliografia: Adamczewski L. (2003): Laboratorium śmierci. Głos Wielkopolski z dnia 12.12.2003 r. Banasiak J. (2005): Rozbudowa kościoła p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Praca magisterska Politechnika Poznańska, Wydz. Architektury (promotorzy: dr hab. inŜ. arch. T. Bardzińska-Bononberg oraz prof. dr hab. inŜ. arch. G. Klause). Borkowska U. OSU (2007): Urszulanki w Polsce. www.osu.pl (2007.11.01). Brown J., Sinclair M. (1993): Norwegia. Przewodnik praktyczny. Wyd. Pascal, Bielsko-Biała. Domasłowski J. (2005): Kościół Ewangelicko-Augsburski w Poznaniu i w zachodniej Wielkopolsce w latach 1919 – 2005. Wyd. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Poznaniu. Dohnalowa T. (1996): Wystawy gospodarcze w Poznaniu w XIX i na początku XX wieku. [W]: Kronika Miasta Poznania nr 2/96, Wyd. Miejskie, Poznań. Domachowski P. (2007): Pokrzywno – Laboratorium śmierci? Explorator, nr 11, Przeds. A.N.T.s.c., Oborniki Śląskie. Durczewska A. (S.M.) (2007): Siostry ElŜbietanki w Pokrzywnie. Mat. niepublikowane, Poznań-Pokrzywno. Gabler J. (2004): Historia parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Krzesinach w latach 1958 – 2000. Praca magisterska UAM Poznań, Wydz. Teologiczny (promotor ks. dr B. Kołodziej). Gąsiorowski A. (red.) (1991): Krzesiny. [W]: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu. Część II, Zeszyt 3, Zakł. Narod. im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, s. 478-481. Gąsiorowski A. (red.) (1993): Pokrzywno. [W]: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu. Część III, tom VIII, Wyd. PTPN, Poznań, s. 722. Gieroba H. (OSU) (2007): Wspólnota Sióstr Urszulanek UR w Pokrzywnie. Mat. niepublikowane, Poznań-Pokrzywno. Goszczyńska J. (2004a): Krzesiny. [W]: Skuratowicz J. (red. serii), Majątki Wielkopolskie tom VII, Miasto Poznań. Wyd. Fund. Ochr. Dziedz. Kult. Wsi i Roln. w Szreniawie, 64 Muzeum Narod. Roln. i Przem. Rol.-SpoŜ. w Szreniawie, Tow. Miłośn. M. Poznania. Poznań. Goszczyńska J. (2004b): Pokrzywno. [W]: Skuratowicz J. (red. serii), Majątki Wielkopolskie tom VII, Miasto Poznań. Wyd. Fund. Ochr. Dziedz. Kult. Wsi i Roln. w Szreniawie, Muzeum Narod. Roln. i Przem. Rol.-SpoŜ.. w Szreniawie, Tow. Miłośn. M. Poznania. Poznań. Jesionowski F. (1952): Kronika szkolna z lat 1945 – 1952. Rękopis znajdujący się w zbiorach J. Baszyńskiego. Karaś A. (1994?): Odkryte karty historii. Dzieje Krzesin i okolicy. Poznań. Kiec O. (1996): Polski zbór Ewangelicko-Augsburski w Poznaniu 1920 – 1939. [W]: Kronika Miasta Poznania, Nr 1/96, Wyd. Miejskie, Poznań. Kiec O. (1999): Albert Steuer (1874-1967). Ostatni niemiecki kanonik poznańskiej kapituły katedralnej. [W]: Kronika Miasta Poznania, Nr 4/99, Wyd. Miejskie, Poznań. Kiec O. (2001): Protestantyzm w Poznańskiem 1815 – 1918. Wyd. Nauk. Semper, Warszawa. Kiec O. (2007): Ewangelicy w Krzesinach. Mat. niepublikowane, Zielona Góra – Poznań. Konieczek B.(1962): Kronika szkolna z lat 1952 – 1962. Rękopis znajdujący się w zbiorach J. Baszyńskiego. Kurzawa Z., Kusztelski A. (2006): Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik. Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań. Łuczak Cz. (1989): Dzień po dniu w okupowanym Poznaniu. Wyd. Poznańskie, Poznań. Marciniak M. (2007): Kościółki norweskie. Wykład wygłoszony w dniu 13.02.2007 r. na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, UAM Poznań. Mosse G. L. (1972): Kryzys ideologii niemieckiej, rodowód intelektualny trzeciej Rzeszy. Rozdz. I Od romantyzmu do Volku. Wyd. Czytelnik, Warszawa. Pech E. (1999): Kościół Wang, Karkonosze, Karpacz. Folder wydany przez Parafię Ewangelicko-Augsburską Wang, Karpacz. Przeczewski W. (1998): Parafia Krzesiny. Historia i dzień dzisiejszy. Informator wydany z okazji 40-lecia istnienia parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Rutowska M., Tomczak M. (red.) (2005): Okupowany Poznań i Wielkopolska w niemieckich fotografiach i dokumentach (1939 – 1941). Ze zbiorów Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Instytut Zachodni, Poznań. Serewański E. (1970): Wielkopolska w cieniu swastyki. Instytut Wyd. PAX, Warszawa. Skuratowicz J. (1991): Architektura Poznania 1980 – 1918. Wyd. Nauk. UAM, Poznań. 65 Sulmierski F., Chlebowski B., Walewski W. (red.) (1883): Krzesiny. [W]: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich, tom IV, Nakładem W. Walewskiego, Warszawa. Zaleski Z. (1929a): Dzieje Poznania od roku 1853 do r. 1918. [W]: Księga pamiątkowa Miasta Poznania, Nakł. Magistratu Stołecznego Miasta Poznania, Poznań. Zaleski Z. (1929b): Kościoły i Ŝycie religijne w Poznaniu. [W]: Księga pamiątkowa Miasta Poznania, Nakł. Magistratu Stołecznego Miasta Poznania, Poznań. Ziółkowska A. (2005): Obozy pracy przymusowej dla śydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941-1943). Wyd. Poznańskie, Poznań. Autor nieznany: Zgromadzenie Sióstr Świętej ElŜbiety. www.siostryelzbietanki.com (2007.11.01). Autor nieznany: Złota Księga. Kronika Parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesiny. Rękopis w archiwum parafialnym, część 1 – do roku 1978, Poznań – Krzesiny. Autor nieznany: Złota Księga. Kronika Parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesiny. Rękopis w archiwum parafialnym, część 2 – od 1978 do 2002, Poznań – Krzesiny. Jabłońska Aleksandra: Złota Księga. Kronika Parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesiny. Rękopis w archiwum parafialnym, część 3 – od roku 2002, Poznań – Krzesiny. 66 Załącznik Akt erekcyjny parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach 67 68 69 śycie duszpasterskie parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach 1. Porządek Mszy świętych Niedziele: godz. 8.00, 10.15 z udziałem młodzieŜy, 11.30 Msza św. dla dzieci Gorzkie śale w Wielkim Poście w niedziele o godz.16.00 Święta zniesione: godz. 8.00 oraz 18.00 Dni powszednie: wtorki i czwartki (z wyjątkiem pierwszego czwartku miesiąca) godz. 8.00 pozostałe dni godz.18.00 (w styczniu podczas kolędy godz. 8.00) 2. Sakrament Pojednania w dni powszednie 30 minut przed Mszą św. 3. Biuro parafialne środy i piątki: 19.00 – 19.30 czwartki: 8.30 – 9.00 4. Spotkania „śywego RóŜańca” w kaŜdą pierwszą sobotę miesiąca 70 Drogi Czytelniku! Uzupełnieniem treści zamieszczonych w tej ksiąŜce jest płyta CD zawierająca zestaw fotografii, na których moŜna odnaleźć sceny z Ŝycia parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu – Krzesinach. Udało się zebrać kilka fotografii z Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu w roku 1911, na której zaprezentowano kościółek w stylu norweskim jako element wzorcowej wioski osadniczej. Brakuje natomiast pamiątek z lat 1912 – 1939, kiedy norweski kościółek przeniesiony do Krzesin, pełnił funkcję ewangelickiego zboru. Z tego okresu odnaleziono tylko jedną pocztówkę. Znacznie lepiej przedstawia się dokumentacja fotograficzna po roku 1945, a więc od czasu, kiedy kościółek norweski jest świątynią katolicką. Na apel ks. Proboszcza zdjęcia z rodzinnych kolekcji udostępnili: Helena Andrzejewska (AH), Jagoda Banasiak (BJ), Janusz Baszyński (JB), Ireneusz Gajewski (GI), Bronisław Gładysz (GB), Renata Gulczyńska (GR), Teresa Hypka (HT), Gabriela Jędrzejczak (JG), Czesław Kmieć (KC), Henryk Lewandowski (LH), RóŜa Majchrzak (MR), Walentyna Sikora (SW) i Stanisław Skrzypczak (SS). Część fotografii wykonał autor, który uporządkował takŜe wszystkie fotografie wykonane do roku 2000. Liczba zdjęć wykonanych po roku 2000 wzrosła lawinowo, co związane jest zapewne z rozwojem techniki cyfrowej. Wszystkie najnowsze fotografie z Ŝycia krzesińskiej parafii uporządkowały Jagoda Banasiak i Marta Jabłońska. Większość starych fotografii jest juŜ trochę zniszczona i wymaga czasochłonnej renowacji. Retusz elektroniczny fotografii wybranych do druku w ksiąŜce wykonał autor. Naprawę pozostałych fotografii przekazujemy młodszym parafianom, którzy mając więcej czasu, lepiej potrafią wykorzystać do tego celu nowoczesne programy grafiki komputerowej. Zainteresowani renowacją starych fotografii powinni przeprowadzić ją na plikach w formatach *.tif, które są do uzyskania u autora. Płyta CD jest adresowana przede wszystkim do młodych parafian, którzy bez trudu potrafią obejrzeć zdjęcia, za pomocą jednej z powszechnie dostępnych przeglądarek plików graficznych (InfanView, XnView, Microsoft Photo Editor, lub innych). Byłoby bardzo dobrze, gdyby młodzieŜ zaprosiła do komputerów swoich rodziców i dziadków do wspólnego oglądania dziejów naszej parafii. 71
