PILNE PROBLEMY BADAŃ NAD EDUKACJĄ TECHNICZNĄ

PILNE PROBLEMY BADAŃ NAD EDUKACJĄ TECHNICZNĄ
Furmanek Waldemar
Wprowadzenie
Moim zdaniem, istnieje obecnie szczególnie pilna potrzeba dokonania znaczących − a nie
kosmetycznych − zmian w tym zakresie. Jeżeli te zmiany wprowadzimy dziś i konsekwentnie
będziemy je realizować, to − chociaż przejściowo może być gorzej − jutro powinno być znacznie
lepiej. Jeżeli zaś tej zmiany nie dokonamy, ograniczymy się do poprawek tego, co wydaje się być
niereformowalne, to jutro będzie znacznie gorzej, lub nie będzie jutra dla idei edukacji
technicznej polskiej młodzieży w szkołach ogólnokształcących.
Sytuację, jaka ma miejsce dziś w systemie edukacji technicznej dobrze ilustruje metafora Bergere
i Luckmanna, przypominana przez Z. Kwiecińskiego1. Otóż porównują oni reformatorów oświaty
do pasażerów zupełnie zepsutego autobusu, którzy próbują go naprawić bez wysiadania z niego.
W całokształcie problemów związanych z edukacją ogólnotechniczną chodzi o „jazdę w innym
kierunku, innym pojazdem – z innym napędem, i z innym kierowcą, w tym także z kierowcą o
całkiem niemal odmiennych kwalifikacjach”.
Kierunek jazdy wyznacza filozofia edukacji technicznej, pojazd − to struktura pedagogiczna
systemu; napęd to przyjęcie rozwiązania w zakresie treści kształcenia technicznego w szkołach
ogólnokształcących wyznaczone przez materiał nauczania; cele edukacji technicznej oraz
wymagania programowe; nowy kierowca − to właśnie przygotowany w sposób odpowiadający
nowej filozofii edukacji technicznej w szkołach ogólnokształcących nauczyciel techniki.
Wobec zagrożeń, jakie sami wywołujemy,
nie możemy zrezygnować ani z postępu nauki,
ani z rozsądnego wykorzystywania technologii.
Ale celem postępu nauki i technologii nie może być sam ich postęp.
Celem tym musi być dobro człowieka
jako cząstki biosfery.
A dobro to,
nie polega jedynie na mirażu społeczeństwa konsumpcyjnego,
zniewolonego i zalewanego nowymi wynalazkami, narzędziami, maszynami.
(Kunicki-Goldfinger 1993)
1.1. Nowe spojrzenie na jutro powszechnej edukacji technicznej w polskich szkołach
ogólnokształcących
Złożoność podejmowanego w tym opracowaniu problemu nakazała nam ograniczyć się do
kwestii najważniejszych. Pragnę więc przybliżyć konwencję terminologiczną wykorzystywaną
przy opisie przedmiotu badań teorii wychowania przez działalność techniczną i teorii edukacji
technicznej oraz wskazać na podstawowy wzgląd badań analizowanej problematyki. Przede
1
Z. Kwieciński, Konteksty pytań o zmiany w kształceniu nauczycieli, (w:) Edukacja nauczycielska wobec zmiany społecznej,
Warszawa 1991, s. 13.
16
wszystkim jednak chcę postawić najważniejsze pytania dla szerszej refleksji nad
podejmowanymi w tym zakresie badaniami2.
Katalog założeń przyjętych w opracowanym i wdrażanym modelu polskiej edukacji technicznej −
jaki prezentuję w tym opracowaniu − ma z konieczności charakter wstępny. Wymaga dalej
rozwijania, a przede wszystkim porządkowania. Możliwe będzie to dopiero po szerszym oglądzie
prezentowanego opracowania przez zainteresowanych badaczy, w tym przede wszystkim przez
tych, którzy zajmują inne stanowiska teoretyczne i metodologiczne w podnoszonych kwestiach.
W wielu opublikowanych dotychczasowych opracowaniach i analizach najczęściej uzasadniałem
konieczność gruntownej przebudowy systemu wychowania przez technikę (jako komponentu
wychowania ogólnego) bądź edukacji technicznej (jako komponentu edukacji ogólnej). W istocie
chodziło mi zawsze o to, aby doprowadzić do świadomości pedagogów i organizatorów oświaty
tę myśl, iż powszechna edukacja techniczna − w zmienionym nowym modelu teleologicznym,
treściowym i organizacyjnym − powinna być czynnikiem sprawczym ogółu przemian w
polskiej szkole ogólnokształcącej3.
W dotychczas prezentowanych treściach tej monografii dążyłem do ukazania niezbędnej
przebudowy systemu edukacji technicznej w szkołach ogólnokształcących. Istnieje pilna potrzeba
odmiennego widzenia sensu pedagogicznego i co za tym idzie merytorycznego ujęcia nowej
edukacji technicznej. Odzwierciedlany w świadomości wychowanków obraz współczesnej
techniki − dzięki nowym proponowanym systemom działań pedagogicznych − nauczycieli
techniki i informatyki powinien być przede wszystkim zgodny z rzeczywistością. Nie powinien
zakłamywać, ani nadmiernie upraszczać złożonego obrazu rzeczywistości techniki współczesnej
co prowadzi do antywychowania. Z tego powodu wiele uwagi poświeciliśmy na wykazanie
odmienności techniki współczesnej względem techniki minionych lat (twierdzenie: technika
współczesna niemal w niczym nie przypomina techniki minionych lat). Bezwzględnie konieczne
jest nowe spojrzenie na jutro powszechnej i obowiązkowej edukacji technicznej w polskich
szkołach ogólnokształcących. W czym ta odmienność się powinna wyrażać? Na to pytanie staram
się udzielić odpowiedzi w kolejnych fragmentach pracy. Duże znaczenie edukacji technicznej w
szkołach ogólnokształcących przyznaje się w rozmaitych raportach edukacyjnych. Zwraca się
uwagę na to, że w reformowanych systemach edukacji należy koncentrować wysiłki i inwestycje
reformy na obszarach kluczowych dla społeczeństwa informacyjnego, opartego na wiedzy4.
1.2. Konieczne kierunki badań naukowych nad problematyką edukacji technicznej5
W niniejszym szkicu pragnę zwrócić uwagę na niektóre problemy związane z koniecznością
gruntownych i zdecydowanych zmian w całym systemie edukacji technicznej, jaki funkcjonuje w
postaci podsystemu wychowania ogólnego w polskich szkołach różnych typów. Mam więc tutaj na
2
W. Furmanek, Nowe spojrzenie na jutro edukacji technicznej, (w:) Edukacja Jutra, red. K. Denek, T. Zimny, Zakopane 2002.;
tegoż, Nowy model edukacji ogólnotechnicznej w Polsce, (w:) Edukacja ogólnotechniczna w wybranych krajach europejskich,
AP, Kraków 2002.; tegoż, Kierunki rozwoju edukacji ogólnotechnicznej w Polsce, XV Międzynarodowa Konferencja
DIDMATTECH 2002, red. K. Vasilko, J. Barcak, Presov-Nitra 2002.
3
W. Furmanek, Podstawowe kierunki przemian w polskiej pedagogice jako wyznaczniki rozwoju dydaktyki techniki, (w:)
Problemy współczesnej dydaktyki techniki, red. W. Furmanek, W. Walat, Wyd. UR, Rzeszów 2003, s. 13-33.
4
Edukacja i szkolenie 2010, Wspólny raport okresowy Rady i Komisji Europejskiej na temat wdrożenia prac dotyczących dalszej
realizacji celów edukacji w Europie, Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2004.
5
W. Furmanek, Podstawowe założenia nowego modelu polskiej edukacji ogólnotechnicznej w kontekście przemian cywilizacyjnych, (w:)
Edukacja ogólnotechniczna na przełomie XX i XXI wieku, red. M. Jakowicka, K. Uździcki. Impuls, Kraków 2003, s. 309.
17
myśli zarówno szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące, jak też i różnego typu szkoły zawodowe
oraz szkolnictwo wyższe.
Zgłaszam konieczność odmiennej orientacji filozoficznej, a przez to także odmiennego od
dotychczasowych ujęć postrzegania sensu teleologicznego oraz odpowiadających im, i z nimi
skorelowanych, rozwiązań metodyczno-organiza-cyjnych edukacji technicznej w szkołach
ogólnokształcących. Ten kierunek badań i refleksji wartościującej powinien być – moim zdaniem
– traktowanych priorytetowo. Niedomogi w tym zakresie stały się jedną z ważnych przyczyn
trudności dotychczas wdrażanych rozwiązań6.
Dla całej bowiem problematyki edukacji technicznej potrzebna jest refleksja teoretyczna i
filozoficzna, która byłaby busolą określającą kierunek przemian tej dziedziny działań
pedagogicznych. Nikogo − kto uważnie obserwuje zjawiska obecne w polskiej rzeczywistości
szkolnej − nie trzeba przekonywać o tym, że edukacja techniczna jako dziedzina wychowania, tak
ważna w dobie cywilizacji naukowo-technicznej, jest zagubiona zarówno w swoim wymiarze
teleologicznym, treściowym jak też organizacyjnym i metodycznym.
Trudno w takim stanie rzeczy jednoznacznie określać nowe funkcje teleologiczne edukacji
technicznej, gdy przykładowo pokazując podstawowe ogniwo tego systemu w szkołach
podstawowych i liceach ogólnokształcących − jakim jest przedmiot szkolny dziś występujący w
szkołach ogólnokształcących pod nazwą technika − chyli się ku upadkowi. Nadszedł czas na
nowe określenie miejsca systemu edukacji technicznej w polskiej rzeczywistości oświatowej.
Zgłaszam konieczność wypracowania i wdrożenia do teorii i praktyki edukacji technicznej
nowych rozwiązań metodologicznych opartych na podejściu systemowym do wszystkich
problemów tej dziedziny edukacji7.
Dotychczasowe próby przebudowy, czy reformowania w tym zakresie polskiej oświaty oparte były
albo na zabiegach doraźnych i niewiele znaczących bądź na wprowadzaniu jakiegoś pozornie
nowego dodatkowego zespołu treści. Dowodzono zawsze ich niezbędności w praktycznym
przygotowaniu wychowanków. Przykładem może być wprowadzone w niewielkim zakresie, dziś
rozszerzane ponad miarę tzw. wychowanie komunikacyjne. Takie addytywne i nieprzemyślane
zmiany przynoszą więcej szkód niż pożytków.
Przy uwzględnieniu postulatów metodologii badań systemowych, edukacja techniczna jest
podsystem w systemie powszechnej i obowiązkowej edukacji ogólnej, którego istotą jest
wspomaganie wychowanków przez ich udział w różnorodnych działaniach technicznych
organizowanych dla nich na terenie szkoły ogólnokształcącej. Nie może być więc dziedziną
edukacji dodawaną do innych dziedzin edukacji występujących w systemie szkoły
ogólnokształcącej. Jej rozwój i unowocześnienie warunkuje rozwój i unowocześnienie
kształcenia ogólnego. Stan rozwoju edukacji technicznej w szkołach ogólnokształcących można
uznać za wskaźnik rozwoju edukacji ogólnej.
6
W. Furmanek, Metazałożenia teorii edukacji ogólnotechnicznej, Międzynarodowa konferencja naukowa: The 4-th International
Scientific Conference „Multimedia in education − Schola 2001, Uniwersytet Bratysławski, Trnawa 2001
7
Dla ilustracji znaczenia myślenia systemowego posłużę się porównaniem do wypieków świątecznych, w których gospodyni
piekąc ciasto drożdżowe, jeżeli odpowiednio przygotuje rozczyn drożdży uzyska ciasto wyrośnięte w całej swojej objętości,
a więc o wyższej jakości niżby uzyskała go w sytuacji niewłaściwego przygotowania rozczynu drożdży.
System edukacji technicznej w szkołach ogólnokształcących powinien być drożdżami przemian w całym systemie edukacji
ogólnej. Dziś w najlepszym przypadku tę dziedzinę edukacji traktujemy jak rodzynki dodawane do świątecznego ciasta.
18
Konieczne są różnorodne badania dotyczące całości problematyki powszechnej, obowiązkowej
edukacji technicznej w polskich szkołach ogólnokształcących. Zakres niezbędnych badań
przedstawiliśmy w części pierwszej. Tutaj pragnę zwrócić uwagę na pilną potrzebę nowego
określenie i ujednolicenia siatki pojęciowej teorii edukacji technicznej, w tym takich pojęć
kluczowych jak technika i cywilizacja. Pilnym zadaniem jest ukierunkowanie badań nad
edukacją techniczną − jako badań pedagogicznych − związanych z określonym kierunkiem
i nurtem współczesnej pedagogiki8.
Technika
ma związek ze wszystkim,
co czyni człowiek
aby zmienić jakość świata,
a przez to
jakość swojego życia
1.3. Konieczność ujednolicenia terminologii
Zauważyliśmy to wcześniej, iż dla jednoznaczności naszego stanowiska w sprawie nowego
powszechnego i obowiązkowego systemu edukacji technicznej w szkołach ogólnokształcących
bardzo pilną jest kwestia określenia treści siatki pojęć, w obrębie których prowadzić będziemy
interesujące nas analizy.
Siatka pojęciowa ma znaczenie podstawowe nie tylko dla ujednolicenia i transkomunikatywności
omawianych problemów. Świadczy o dojrzałości metodologicznej i poziomie tożsamości danej
dyscypliny. Jak zwykłem jednak w takiej sytuacji mówić nie zaczynajmy od tabliczki mnożenia.
Nie możemy ciągle zaczynać od początku. Z tego przekonania wychodząc w opracowaniu
niniejszym ograniczamy się do kwestii podstawowych, których wyjaśnienie jest tutaj niezbędne
dla logiki wywodów. Inne problemy omawiamy w kontekście prac już opublikowanych, do
których odsyłamy Czytelników poprzez podane przypisy.
Porządkowanie dotychczasowych wyników badań, w tym także refleksja odniesiona do
historycznych uwarunkowań funkcjonowania praktyki i osiągnięć w zakresie edukacji
technicznej w szkołach ogólnokształcących, także zmusza do ujednolicenia pedagogicznej
konwencji terminologicznej i jednoznacznej odpowiedzi niemal na elementarne pytania o
relacje tej dziedziny edukacji do innych dziedzin wychowania człowieka, w tym szczególnie do
edukacji ogólnej i zawodowej. W tym zaś przypadku koniecznym jest przyjęcie za osnowę
wybranego nurtu − bądź kierunku czy też tylko pewnych idei pedagogiki współczesnej −
w dużym stopniu determinuje dalsze kierunki analizy oraz strukturę interesującej nas teorii
pedagogicznej9.
1.3.1. Globalne rozumienie pojęć: technika i cywilizacja
Przyjęcie globalnego rozumienia pojęcia technika − wskazującego na dziejotwórczą rolę
techniki współczesnej − umożliwia ukazanie jej sprawczej roli w kształtowaniu oblicza
8
Por. B. Matyjas, Z. Ratajek, E. Trafiałek, Orientacje i kierunki w pedagogice współczesnej. Kielce 1997; B. Śliwerski,
Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998.
9
Por. W. Furmanek, Podstawowe założenia nauk o wychowaniu a teoria edukacji ogólnotechnicznej. Materiały Konferencji Stan
i perspektywy rozwoju nauk pedagogicznych. Kraków 2002; tegoż, Teoria wychowania technicznego jako subdyscyplina
pedagogiczna, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie. Wychowanie Techniczne” 1986, z. 4/62.
19
współczesnej cywilizacji. Pilną potrzebą badań w zakresie teorii wychowania przez technikę jest
ukazanie wielorakich powiązań techniki ze współczesną kulturą humanistyczną, a także ukazanie
prawdy, że człowiek jest twórcą techniki: stworzył ją i tworzy dalej, dzięki swojej aktywności –
wykorzystując potencjalne możliwości intelektu – po to, aby służyła ona człowiekowi
w rozmaitych formach jego życiowej, ciągle się zmieniającej, aktywności10.
Edukacja techniczna realizowana na terenie szkoły ogólnokształcącej otrzyma należny jej sens
teleologiczny, treściowy i organizacyjny tylko przy zrozumieniu konieczności nadania nowego,
odpowiadającego istocie i znaczeniu cywilizacyjnemu, pojęcia technika współczesna. Już
wcześniej proponowaliśmy uwagę naszą koncentrować na globalnym rozumieniu treści pojęcia
technika, dla którego to ujęcia proponujemy nazwę metatechnika11.
Tylko wówczas treścią wychowania uczynić możemy tę całą przestrzeń rzeczywistości oraz
zawartych w niej wartości, którą swoim wysiłkiem poznawał i wykreował człowiek
wykorzystując przebogate wytwory i utwory techniki (przez to je dalej doskonaląc) po to, aby je
na tyle przetworzyć, by służyły bardziej skutecznie i sprawniej każdemu człowiekowi, a także
doskonaleniu warunków i jakości życia ludzi na ziemi. W tej interpretacji dostrzegamy wyraźnie
humanistyczne wymiary techniki współczesnej12.
W tym kontekście nie możemy powrócić do omówionego wcześniej w tej pracy pojęcia
cywilizacja, któremu w naszych analizach nadajemy wymiar humanistyczny13, oznaczający w
istocie dążenie do humanizacji świata jako nadrzędnemu celowi rozwojowemu cywilizacji.
Poniekąd cywilizacja jest tym samym co kultura – zauważa Jan Paweł II. Jeżeli jednak ten sens
pojęcia cywilizacja połączymy z globalnym rozumieniem pojęcia technika (w znaczeniu
antropologiczno-ontologicznym) to wówczas możemy łatwo odczytać sens (znaczenie treściowe)
pojęcia cywilizacja techniczna lub cywilizacja naukowo-techniczna.
1.3.2. Potrzeba reinterpretacji pojęcia wychowanie14
W nawiązaniu do globalnego rozumienia pojęcia technika potrzeba także w podobny sposób
ująć pojęcie wychowanie. Przyjmijmy już na początku analiz, że wychowanie to wspomaganie
rozwoju człowieczeństwa w człowieku15. Takie szerokie personalistyczne rozumienie tego
zjawiska, jakim jest wychowanie, w koneksji z przyjętymi szerokimi znaczeniami pojęć
cywilizacja i technika, daje wyraźnie wskazówkę do koniecznego kierunku analiz problematyki
edukacji technicznej adresowanej do szkół ogólnokształcących.
10
W. Furmanek, Pojęcie technika kategorią dydaktyki techniki (The term technique as a category of Technique Didactics), (w:)
XII DODMATTECH’99, red. J. Stoffa, Miedzinarodna vedecko-oborna konferencia Nitra 1999.
11
Por. część pierwsza niniejszej pracy.
12
Furmanek W., Pojęcie technika kategorią dydaktyki techniki (The term technique as a category of Technique Didactics), (w:)
XII DODMATTECH’99, red. J. Stoffa, Miedzinarodna vedecko-oborna konferencia, Nitra 1999, s. 111-119.
13
Por. Rozdział 1, części trzeciej niniejszej pracy.
14
W. Furmanek, Edukacja ogólnotechniczna i informatyczna wobec wyzwań cywilizacyjnych, (w:) Problemy współczesnej
edukacji technicznej, red. K. Uździcki, Zielona Góra 2002; tegoż, Poliparadygmatyczny charakter badań pedagogicznych, (w:)
Nauki pedagogiczne w teorii i praktyce edukacyjnej, red. J. Kuźma, J. Morbitzer. Wyd. Naukowe AP, Kraków 2003, s. 132144.; tegoż, Edukacja wobec poliparadygmatyczności nauk o niej, (w:) W kręgu edukacji, nauk pedagogicznych i
krajoznawstwa, red. E. Kameduła, I. Kuźniak, E. Piotrowski, Poznań 2003, s. 135-146.
15
Por. W. Furmanek, Człowiek – człowieczeństwo – wychowanie, Rzeszów 1996. Szerokie, personalistyczne ujmowanie treści
pojęcia wychowanie owocuje odmiennym widzeniem całości zjawisk wychowania przez działalność techniczną. Wystarczy
przypomnieć jedną z definicji prakseologicznych wychowanie to świadome urabianie osobowości wychowanków, aby spostrzec
odmienność stanowisk.
20
Zadania szkoły rozmaicie interpretowano i opisywano w różnych czasach. Pamiętamy najczęściej
tę jedną funkcję teleologiczną: szkoła ma przygotować do życia. Rodzą się w tym miejscu pytania
bardzo ważne: co oznacza przygotować? Co to znaczy żyć? Do jakiego życia? Kim jest człowiek?
Co znaczy życie człowieka? itd. Pytania te określają charakter problemów filozofii i aksjologii
edukacyjnej. Przed tymi pytaniami stają obecnie wszyscy, którzy chcą włączyć się w prace nad
przebudową czy reformą reformowanego polskiego systemu edukacji.
Analiza wybranych zjawisk w aspekcie założeń nauk pedagogicznych prowadzi zwykle −
wcześniej czy później − do teorii pedagogicznej. W zależności od jej podstawowego przedmiotu
badań przyjmują one swoisty charakter.
Przedmiotem zainteresowań teorii wychowania przez technikę jest ogół zjawisk pedagogicznych
związanych z rozwijaniem człowieczeństwa człowieka przez wykorzystanie walorów
pedagogicznych świadomie wprowadzonej do procesów wychowania działalności technicznej.
Mówimy wówczas o teorii wychowania przez działalność techniczną16.
Jeżeli natomiast problemy podnoszone przez tę teorię analizować będziemy z punktu
widzenia praktyki oświatowej mówimy o edukacji ogólnotechnicznej17 lub częściej o
edukacji technicznej w szkole ogólnokształcącej oraz w koneksji z nią o współczesnej dydaktyce
techniki18. Przyjmując tak ujmowany podstawowy przedmiot badań pedagogicznych możemy
mówić o teorii wychowania przez działalność techniczną lub teorii edukacji technicznej.
W niniejszym opracowaniu zatrzymujemy się na prezentacji podstawowych jej założeń
traktując edukację techniczną w szkole ogólnokształcącej jako komponent obowiązkowego
powszechnego wykształcenia ogólnego.
Wyjaśnienia wymagają przede wszystkim te pojęcia, które pojawiają się w kontekście analizy
problemów podstawowych dla wymienionych teorii. Do takich pojęć zaliczam: wychowanie,
wychowanie przez technikę, wychowanie techniczne, nauczanie techniki. Nie bez znaczenia jest
potrzeba uprzedniego wyjaśnienia pojęć konstytuujących wymienione wyżej pojęcia o
charakterze dwuatrybutowym: technika, działalność techniczna.
Podstawą jednak analizy podniesionych tutaj problemów stanowi naczelna kategoria pedagogiki
jaką jest wychowanie.
W literaturze pedagogicznej wyróżnić można pięć różnych grup definicji wychowania:
prakseologiczne, ewolucyjne, sytuacyjne, adaptacyjne, współczesne (humanistyczne,
personalistyczne). Z punktu widzenia interesującej nas problematyki warto zauważyć iż różni
autorzy wykorzystują różne interpretacje pojęcia wychowanie. Najczęściej odnoszą się jednak do
rozumienia prakseologicznego wychowania przynależnego pedagogice technologicznej, która
akcentuje działania wychowawcze jako czynności urabiające, kształtujące wychowanka (przez
analogię do urabiania i kształtowania tworzywa w wyroby użytkowe). Odrzucić musimy ten
przedmiotowy styl analiz i przedmiotowe traktowanie procesu wychowania oraz osób w nim
uczestniczących. Powoduje to konieczność reinterpretacji wszystkich tych celów i zadań
wychowania przez działalność techniczną, w których zawarte były wskazania na potrzebę
urabiania osobowości wychowanków, urabiania i kształtowania ich umiejętności w... lub jakich?
16
Por. W. Furmanek, Podstawy wychowania technicznego, Rzeszów 1987.
Por. W. Furmanek, Podstawy wychowania…, op. cit., s. 326.
18
Por. W. Furmanek, Ewolucja przedmiotu i względu badań dydaktyki techniki. Zeszyty Naukowe WSP w Krakowie, Kraków
1994.
17
21
Nieco bliższe potrzebom naszej problematyki są definicje wychowania formułowane przez
pedagogów pozostających w kręgu progresywistycznych tendencji, ze szczególnym uwypuklaniem
przez nich warunków i bodźców współuczestniczących w rozwoju wychowanka. Przykładami niech
będą dwie definicje wychowanie jest przygotowaniem do życia przez życie (O. Decroly, początek XX
wieku); wychowanie jest... organizowaniem przeżycia dzieci przez zabawę, pracę, rozmowę,
ekspresję twórczą, jako sytuacje wychowawcze (P. Peterson, lata 20-te XX wieku).
Z kolei definicje adaptacyjne ujmują wyniki działań wychowawczych w kategoriach
przystosowania do środowiska (społecznego, technicznego). F. Znaniecki (lata 30-te XX wieku)
określał wychowanie jako przysposabianie wychowanka do zadań pełnoprawnego członka grupy
społecznej. Zauważmy, że w świetle dalej omawianego zagrożenia pojawienia się w cywilizacji
informacyjnej zjawiska wykluczenia społecznego ta definicja dla teorii wychowania technicznego
może być użyteczna.
Najodpowiedniejszymi jednak z naszego punktu widzenia określeniami wychowania posługuje
się pedagogika współczesna; a w niej nurty personalistyczne, humanistyczne, w tym
pedagogika i dydaktyka wartości.
Pozostawiając szczegółowe analizy tego problemu na inną sposobność tutaj przytoczmy tylko
opisowe określenie pojęcia wychowanie, które wykorzystujemy najczęściej w naszych analizach:
najważniejszą rzeczą we współczesnym wychowaniu jest, aby wspomagać wielostronny rozwój
psychiki ludzi tak, aby umieli ono żyć w warunkach współczesnej zmieniającej się cywilizacji, aby
potrafili podołać zadaniom (wyzwaniom), które im ona stawia, aby korzystali z możliwości
rozwoju, jakie dzięki osiągnięciom cywilizacji się kształtują, aby wiedzieli, ku czemu i jak dążyć, z
jakich źródeł czerpać radość życia. Krócej zaś powiemy wychowanie jest wspomaganiem
rozwoju człowieczeństwa w człowieku 19.
Aktualnie w teorii wychowania przez działalność techniczną funkcjonują różne sposoby
rozumienia kluczowego pojęcia wychowanie. Jest to wyraz pluralizmu poglądów
pedagogicznych, ale przede wszystkim tego, że pedagogika współczesna ma charakter
poliparadygmatyczny. Taki też charakter powinna mieć teoria wychowania przez technikę20.
Ogół analiz podejmowanych w teorii wychowania przez działalność techniczną rozpatrujemy na
szerokim tle odniesień cywilizacyjnych i kulturowych21. W tym kontekście koniecznością jest
wyjaśnienie treści i sposobu interpretowania w naszych analizach także tej grupy pojęć.
Dodatkowo potrzebę tę wzmacnia fakt, że wiążemy treść owych pojęć z cechami określającymi
charakter cywilizacji mówiąc o cywilizacji industrialnej, cywilizacji informacyjnej;
społeczeństwie industrialnym i społeczeństwie informacyjnym.
Odpowiednio do tych interpretacji posługujemy się także takimi pojęciami jak: kultura
techniczna, kultura informatyczna, kultura informacyjna. A dalej kultura prakseologiczna,
19
Por. W. Furmanek, Człowiek..., op. cit.
Por. W. Furmanek, Paradygmaty rozwoju edukacji ogólnotechnicznej, (w:) Rola edukacji informatycznej w technice i jej
związek z wychowaniem ekologicznym i kształceniem zawodowym, red. T. Brodziński, K. Wenta, Szczecin 1999, s. 335-346;
tegoż, Poliparadygmatyczny charakter..., op. cit.
21
I. Wojna, J. Kubina, red., Edukacja wobec wyzwań XXI wieku, Komitet Prognoz PAN, Warszawa 1996; Por. F. Mayor, Czy
ludzkość przetrwa to stulecie? Cztery wyzwania, cztery umowy, „Polityka” 2000, nr 10; Microelektronics and Society. For Better or for Worse? A Report to the Club of Rome. Rome 1982; J. Naisbitt Megatrendy, Poznań 1997; A. i A. Tofler, Budowanie
nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, Poznań 1995, s. 18; A. Tofler, Trzecia fala. Brakujące rozdziały, Warszawa 1997;
L. Zacher, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992; tegoż, Wizje przyszłości
świata, Warszawa 1996.
20
22
kultura pracy, kultura ekonomiczna22. Pojęcia te są w wielu opracowaniach uznawane za
podstawowe dla opisu naczelnych celów interesującej nas dziedziny wychowania.
Wskazane tutaj założenia wyraźnie rzutują na nasze stanowisko w kwestii oceny znanych z
historii wychowania nurtów upraktycznienia edukacji. Wspomnijmy tylko różne odmiany slöjdu,
modele utylitarystyczne czy wreszcie rozwiązania proponowane przez tzw. idee politechnizacji
edukacji rozwijane w byłych krajach socjalistycznych23.
Lektoroval:
Prof. Ing. Ladislav Várkoly, PhD
Kontakt:
Waldemar Furmanek, Uniwersytet Rzeszowski
22
Por. W. Furmanek, Potrzeba reinterpretacji pojęcia kultura techniczna, (w:) Edukacja 2000. Teoria, praktyka, Wyd.
Politechniki, Radom 2000; tegoż, Kultura informacyjna kategorią pedagogiki współczesnej, „Chowanna” R. XLVI, t. 1, s. 169193.
23
Por. W. Furmanek, Rozwój dydaktyki techniki, (w:) Wybrane problemy współczesnej dydaktyki techniki, red. W. Furmanek,
Rzeszów 2002; W. Furmanek, R. Rajs, red., Kształcenie ogólnotechniczne w wybranych krajach świata, Rzeszów – Tarnobrzeg
1995, s.157.
23