Kompas dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

MIĘDZYNARODOWA ANALIZA POLITYCZNA
Kompas dla Wspólnej Polityki
Bezpieczeństwa i Obrony
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ
POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA
Kwiecień 2012
 Zasadniczym celem Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej (WPBiO)
jest zapewnienie Europie zdolności do czynnego występowania na rzecz pokoju w jej sąsiedztwie. Od samego początku stanowiło to ważny cel socjaldemokratycznej polityki wobec
Europy. Ten instrument polityczny, wyrosły z niezdolności do zapobieżenia gwałtownemu rozpadowi dawnej Jugosławii, powinien umożliwić skuteczne europejskie reagowanie na kryzysy
międzynarodowe. Co więcej, wraz z Traktatem Lizbońskim idea wspólnej europejskiej polityki
obronnej nabrała przyspieszenia.
 Bilans WPBiO jest na razie skromny. Funkcjonuje ona bowiem jako dodatkowa opcja, uzupełniająca polityki bezpieczeństwa poszczególnych krajów na bazie najmniejszego wspólnego
mianownika między państwami członkowskimi. Nie doszło jeszcze do rzeczywistej integracji
narodowych polityk bezpieczeństwa. Jednocześnie europejskie państwa członkowskie przeżywają obecnie poważny kryzys gospodarczy, który w dającej się przewidzieć przyszłości utrudni
im nawet utrzymanie obecnego poziomu wydatków na politykę zagraniczną i politykę bezpieczeństwa.
 Tym
samym konieczna jest nowa próba urzeczywistnienia Wspólnej Europejskiej Polityki
Bezpieczeństwa i Obrony. Niniejszy dokument formułuje długofalowy cel powołania unii politycznej, która stanowiłaby ramy dla wspólnej europejskiej polityki bezpieczeństwa. Cel ten
wciąż pozostaje jednak odległy. Przy czym droga do jego realizacji musi stać pod znakiem
„małych kroków”, w ramach już istniejących traktatów. W skład tego wchodzi wspólne formułowanie strategii europejskich, wykorzystanie stałej współpracy strukturalnej, budowanie
wspólnych zdolności i ścisłe uzgadnianie krajowych planów w dziedzinie obrony.
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
1. Kryzys europejski jako
kryzys zaufania
członkowskich o ściślejszą kooperację w rozwijaniu zdolności wojskowych, obecnie coraz pilniejsze z powodu
kurczących się możliwości budżetowych.
Unia Europejska przeżywa dziś najpoważniejszy kryzys od
chwili swego powstania. W powszechnym mniemaniu
kryzys finansowy, gospodarczy i kryzys związany z zadłużeniem publicznym sprawiły, że pod znakiem zapytania
stanęła sama zdolność Unii Europejskiej do rozwiązywania
jej problemów ekonomicznych. Doprowadziło to jednak
również do ciężkiego kryzysu zaufania w łonie UE. Przyszłość Unii zależy od sposobu rozwiązania kryzysu ekonomicznego, a to sprawia, że polityka zagraniczna i polityka bezpieczeństwa zostały zepchnięte na dalszy plan polityczny. UE znajduje się – ponownie – w fazie zwrócenia
ku sobie samej, co w tym wypadku jest kwestią samego jej
trwania.
Około 30 przeprowadzonych do tej pory misji WPBiO –
wojskowych, cywilno-wojskowych i czysto cywilnych –
pokazało obecność Europy w skali globalnej. Misje te były
jednak dotychczas częścią większego międzynarodowego
zaangażowania i tylko w bardzo nielicznych przypadkach
doprowadziły do konkretnego polepszenia sytuacji na
miejscu. Ich zasadniczą rolą było zademonstrowanie Sojuszowi Północnoatlantyckiemu i Stanom Zjednoczonym, że
UE jest w stanie angażować się w sferze polityki bezpieczeństwa. Tylko w nielicznych przypadkach – jak u wybrzeży Somalii, w Gruzji czy Macedonii – osiągnięto
sukces w zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi; wiele
innych misji służyło raczej jako potwierdzenie samego
faktu istnienia europejskiej polityki bezpieczeństwa, która
jako taka rzekomo nie potrzebuje żadnej zinstytucjonalizowanej formy.
Dalszemu istnieniu Unii Europejskiej zagrażają utrzymujące się napięcia gospodarcze, w związku z czym polityka
bezpieczeństwa schodzi chwilowo na dalszy plan. „Wytchnienia” dla UE w polityce bezpieczeństwa jednak nie
będzie, co dobitnie pokazują wydarzenia w Libii, Syrii,
Iranie i w innych miejscach w świecie arabskim, a także
w regionie Pacyfiku (Azji Wschodniej). We wszystkich
tych przypadkach uwypukla się jednak podstawowy problem WPBiO (jak też i całej UE): brakuje woli dyskutowania o wspólnej polityce, nie mówiąc już o jej formułowaniu, a następnie realizacji. Ponadto kolosalne koszty europejskiego kryzysu gospodarczego poważnie wpłynęły na
ograniczenie nakładów na europejską politykę bezpieczeństwa.
3. Unia Polityczna potrzebuje polityki
bezpieczeństwa i obrony
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa została ustanowiona już
w Traktacie z Maastricht jako integralna część Unii Politycznej. Jest to aktualne do dzisiaj, zwłaszcza w obliczu
zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Wspólna polityka obrony, w rozumieniu klauzuli solidarności Traktatu
Lizbońskiego, jest tego integralną częścią. W świecie
zorganizowanym wielobiegunowo europejski biegun da się
urzeczywistnić tylko dzięki zespoleniu sił państw członkowskich w działaniach zewnętrznych. W myśl tego dalsze
pogłębianie UE musi obejmować także politykę bezpieczeństwa – nie wolno jej dłużej pomijać.
2. WPBiO nie jest w zgodzie z jej
własnymi celami
Spojrzenie wstecz na ostatnie dwanaście lat WPBiO pokazuje, że choć aspiracje były bardzo wysokie, to jednak
nader rzadko stawały się one rzeczywistością. Jak pisze
Catherine Ashton – Wysoki Przedstawiciel UE ds. Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeństwa – WPBiO podkreśla zaangażowanie Unii Europejskiej i jej państw członkowskich na
rzecz zwiększenia ich aktywności, spójności i zdolności.
Unia jednak nie uczyniła nic więcej niż samo sformułowanie tych aspiracji. Uzmysławia to szczególnie sprawozdanie z wdrażania strategii bezpieczeństwa, które wskazuje
na istniejące nadal, nawet po pięciu latach, luki w sferze
zdolności. Lektura wniosków Rady z 1 grudnia 2011 roku
na temat rozwoju zdolności wojskowych przypomina
dokumenty z lat poprzednich: usilne apele do państw
Trzeba ponadto zerwać z domyślnym podziałem pracy,
„zakodowanym” w sposobie myślenia państw członkowskich i polegającym na tym, że NATO odpowiada za obronę, a Europa za zarządzanie kryzysami i ich rozwiązywanie. Obu tych obszarów nie da się od siebie oddzielić ani
w zakresie planowania, ani w zakresie rozwoju zdolności.
Istniejący proces trzeba zatem odwrócić: rozwijanie zdolności musi opierać się na jasnym zdefiniowaniu interesów,
zawsze przy uwzględnieniu wykonalności i akceptowalności. Oznacza to również, że w obliczu zmniejszających się
zasobów i środków trzeba się zastanowić również nad
obniżeniem aspiracji, aby zmniejszyć przepaść między
1
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
nimi a rzeczywistością. Polityka bezpieczeństwa pogłębionej unii politycznej musi odpowiadać konkretnie na pewne
kluczowe pytania i nie może działać w próżni:
Stany Zjednoczone również podlegają obecnie ograniczeniom budżetowym i zmuszone są do ostrożnego określania
hierarchii swoich priorytetów w zakresie zdolności i możliwości obronnych. Z tego względu coraz wyraźniej trak-
 Jaki cel ma do spełnienia WPBiO wobec Europy?
tują obszar transatlantycki jako mniej ważny dla własnych
interesów i skupiają się na regionie Pacyfiku. Hawajskie
 Przed jakimi zagrożeniami i wyzwaniami, wspólnymi dla
wszystkich państw kontynentu, stoi dziś Europa?
spotkanie na szczycie stanowiło wyraźny sygnał w tym
kierunku. Choć w związku z tym, z jednej strony, otwiera
 Jakie są wspólne europejskie interesy i wartości – i jak
mogą być one wspólnie realizowane?
się większa przestrzeń działania dla UE, to z drugiej strony oznacza to jednak również większą odpowiedzialność
Europejczyków. Operacja w Libii pokazała, z jakimi
 Jakie kompetencje muszą zostać przyznane UE, aby
mogła realizować wspólne interesy?
wiąże się to trudnościami dla państw europejskich – nawet
biorąc pod uwagę, że wzięły w niej udział dwie główne
 Jaki jest w tych ramach poziom militarnych ambicji
i aspiracji UE?
europejskie potęgi wojskowe (Wielka Brytania i Francja).
Awans głównych krajów rozwijających się do rangi globalnych graczy i coraz istotniejsza rola takich mocarstw
4. Przed jakimi nowymi zjawiskami
i wyzwaniami stoi dziś UE?
regionalnych jak Turcja, Indonezja czy Meksyk tworzą
nowy, wielobiegunowy ład światowy, przynoszący nowe
szanse dla światowego pokoju. Może to jednakże prowa-
Kryzys gospodarczy i finansowy, który mocno uderzył
dzić również do osłabienia takich instytucji międzynaro-
Unię Europejską, na trwałe zmienił podstawy europejskiej
dowych jak ONZ lub do powrotu geopolityki w niektórych
polityki bezpieczeństwa. Zdolność poszczególnych państw
regionach, takich jak Azja Środkowa czy basen Morza
członkowskich do utrzymywania pełnego spektrum narzę-
Południowochińskiego. Możliwości państw europejskich
dzi polityki bezpieczeństwa, zwłaszcza w sferze wojsko-
pod względem skutecznego reagowania na te zjawiska
wej, ulega ogromnemu ograniczeniu. Wydaje się zatem
i realizacji własnych interesów będą zależeć w większym
wątpliwe, czy nawet takie większe państwa UE jak Niem-
stopniu niż dzisiaj od ich zdolności do budowy sojuszy
cy, Francja lub Wielka Brytania będą w stanie samodziel-
i dzielenia się z tymi graczami odpowiedzialnością za
nie zaangażować się militarnie w operacje na rzecz roz-
regulacje w zakresie globalnego zarządzania. Dzięki temu
wiązywania kryzysów międzynarodowych.
międzynarodowe instytucje mogłyby zyskać szerszą legitymację dla swych działań, jak też pojawiłaby się szansa
Największe ryzyko w zakresie rozprzestrzeniania broni
na stworzenie wspólnego frontu na rzecz rozwiązywania
masowego rażenia istnieje w najbliższym otoczeniu Euro-
kryzysów międzynarodowych.
py. W średniookresowej perspektywie Iran, jako prawdopodobny pionier regionalnej dynamiki zbrojeń, zagraża
Rewolucje w kilku państwach regionu Afryki Północnej
Unii Europejskiej na jej południowo-wschodnich krań-
i w krajach arabskich doprowadziły do nowej sytuacji na
cach. Nuklearny wyścig zbrojeń na Bliskim i Środkowym
południowym krańcu Unii Europejskiej. Szanse na zryw
Wschodzie stanowiłby poważne, długookresowe zagroże-
demokratyczny w tym regionie wzrosły w równym stop-
nie dla bezpieczeństwa UE. Szczególnie w tej kwestii
niu co groźby destabilizacji, wynikające z osłabionych
Unia Europejska nie była w stanie uzyskać w ostatnich
struktur państwowych. Instrumenty UE dowiodły tu raczej
latach jednomyślności, choć dysponuje liczącym się po-
swej nieskuteczności, a Europejska Polityka Sąsiedztwa
tencjałem dyplomatycznym. Tymczasem jednolite stano-
nie była w stanie wpływać na te wydarzenia zgodnie
wisko Unii jest kluczowym warunkiem porozumienia na
z europejskimi interesami. Jednocześnie nowe ruchy
szczeblu globalnym.
społeczne w tym regionie dowodzą atrakcyjności modelu
2
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
europejskiego. Trzeba to lepiej wykorzystać w ramach
Przed państwami członkowskimi UE stoją różnorodne
europejskiej soft power.
wyzwania, dlatego też muszą one porozumieć się co do
tego, w jakiej formie chcą przygotować Unię do stawienia
Postęp cyfryzacji, dalszy rozwój technologii zarówno
im czoła. W tym celu, jak podkreślono w roku 2008,
w sferze cywilnej jak i wojskowej oraz coraz większa
należy
wrażliwość infrastruktury o krytycznym znaczeniu spra-
w dziedzinie wojskowości. Równolegle, w świetle po-
wiają, że zagrożenia w zakresie polityki bezpieczeństwa
nownie pojawiających się rozbieżności stanowisk po-
stają się bardziej rozproszone i trudniejsze do jednoznacz-
szczególnych państw członkowskich, należy szczegółowo
nej klasyfikacji. Również tutaj coraz bardziej zaciera się
przedyskutować przypadek Libii, jak również to, w jaki
granica między polityką bezpieczeństwa i obronnością.
sposób należałoby wykorzystać WPBiO do interwencji
Takie potencjalne zagrożenia jak cyberataki, zdalnie ste-
militarnej. Należy też rozważyć, na ile UE zamierza anga-
rowana broń lub ukierunkowane ataki mające wywołać jak
żować się w środowisku międzynarodowym na rzecz
największe zniszczenia w krajowej infrastrukturze stano-
utrzymania pokoju i ponosić za to odpowiedzialność.
przedyskutować
skalę
europejskich
ambicji
wią impuls do opracowania całościowego i spójnego
systemu bezpieczeństwa prewencyjnego, zarówno na
W sferze koncepcji i idei fundamenty w UE zostały już
szczeblu poszczególnych państw narodowych jak i samej
położone. Nie brakuje dokumentów, w których szkicuje
Unii Europejskiej.
się, jak Unia może poprawić swoją politykę bezpieczeństwa. Idee te są jednak częściowo przestarzałe, ponadto
istnieją w oderwaniu od toczących się w państwach człon-
4. Co to oznacza dla WPBiO?
kowskich debat strategicznych i nie są w wystarczającym
stopniu wsparte polityczną wolą ich wdrażania. Aby
Materialne podstawy polityki bezpieczeństwa w UE kur-
WPBiO w przyszłości lepiej niż dotychczas realizowała
czą się. Ten trend potrwa przypuszczalnie przez kilka lat,
swoje własne wymagania, musi zostać utrzymany daleko-
a następnie osiągnie stabilny, ale relatywnie niski poziom.
siężny cel autentycznie wspólnej polityki. Zmianie muszą
Oznacza to, że dotychczasowa WPBiO nie może trwać
jednak ulec zarówno prowadząca do niego droga, jak
dalej jako jedynie dekoracja na szczycie poszczególnych
i stosowane metody, a małe kroki, o których już wcześniej
narodowych polityk bezpieczeństwa i aktywności NATO.
myślano, trzeba wreszcie zacząć wdrażać. Musi zostać
W każdym z tych przypadków społeczna akceptacja dla
zakończona obecna faza stagnacji i renacjonalizacji.
alokacji środków finansowych i materialnych na cele
WPBiO potrzebuje nowego bodźca, aby ponownie nabrała
związane z bezpieczeństwem będzie się coraz bardziej
rozmachu. Konkretnie oznacza to:
zmniejszać. WPBiO musi stać się więc efektywniejsza,
Więcej strategi!
musi przynosić wyraźną wartość dodaną dla zainteresowanych państw i całej UE – i to przy wyposażeniu
w mniejsze środki („czynić więcej za mniej”). Może oka-
Europa potrzebuje intensywnego strategicznego dialogu
zać się to skuteczne, jeśli wykorzystane zostaną istniejące
na temat interesów, celów i środków. Dialog ten powi-
potencjały synergii, przy jednoczesnej redukcji niepo-
nien się rozwijać poprzez aktualizację już istniejących
trzebnie dublujących się struktur. Państwa członkowskie
dokumentów strategicznych UE, a wzorcem może tu być
mają wybór: albo mogą wykorzystać szansę WPBiO, aby
Strategiczna Koncepcja NATO i proces prowadzący do jej
w ten sposób utrzymać swą globalną skuteczność lub
przyjęcia. Europejska Strategia Bezpieczeństwa z roku
wręcz (w poszczególnych aspektach) nawet ją wzmocnić,
2003 jest już przestarzała i stanowi owoc zupełnie innych
albo też nadal działać w ramach struktur narodowych,
uwarunkowań strategicznych. Niezbędna jest więc jej
jedynie z pewnymi europejskimi dodatkami, będąc z tego
nowa wersja, zamiast dotychczasowych subtelnych prze-
powodu zmuszonymi już w średniookresowej perspekty-
róbek i poprawek. Ponadto trzeba wyraźniej nakreślić
wie do dostosowania swoich narodowych ambicji do
drogę wiodącą od przyjęcia Strategii Bezpieczeństwa do
kurczących się zdolności.
jej wdrażania w ramach polityki bezpieczeństwa. Państwa
3
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
członkowskie powinny zatem przedyskutować i uchwalić
UE dyskusji na tematy dotyczące polityki bezpieczeństwa,
trzy kluczowe dokumenty, przygotowywane przez Euro-
co dodatkowo wspierałoby proces kształtowania strategii
pejską Służbę Zagraniczną.
na poziomie krajowym.
Elastyczniejsza struktura!
Po pierwsze, nową Strategię Bezpieczeństwa adekwatną
do zmienionej sytuacji w dziedzinie polityki bezpieczeń-
Stagnacja WPBiO w ostatnich latach pokazuje, jak niewy-
stwa.
starczająca jest aktualna metoda kierowania wspólną
Po drugie, Europejską Białą Księgę na temat polityki
polityką bezpieczeństwa, zakładająca konieczność kon-
bezpieczeństwa i obrony. Powinna ona zdefiniować, jakie
sensusu na poziomie międzyrządowym. Staje się jasne,
zadania wojskowe i cywilne weźmie na siebie UE, gdzie
szczególnie w odniesieniu do zdolności wojskowych, że
będzie interweniować, jak można zapewnić dla tego nie-
apele o dobrowolne wysiłki państw członkowskich przy-
zbędne zdolności operacyjne i jak można wykorzystać
niosły jedynie ograniczony sukces. Tym samym dalsze
w tym celu siły i środki państw członkowskich.
pogłębianie WPBiO będzie możliwe tylko przy użyciu
nowej, zupełnie odmiennej metody funkcjonowania całego
Po trzecie, Europejskie Wytyczne w zakresie Polityki
instrumentu. Celem nadal pozostaje jednak Wspólna
Obronnej, w celu stworzenia teoretycznego wsparcia dla
Polityka Bezpieczeństwa i Obrony na bazie dostępnych
przewidzianej
zasobów. W przeciwieństwie do aktualnej koncepcji roz-
w
Traktacie
Lizbońskim
możliwości
współpracy w zakresie polityki obronnej.
woju WPBiO, idea ta wymaga jednak większej kompetencji wspólnotowej UE, co jednocześnie determinuje rozsze-
Te trzy dokumenty powinny podlegać w przyszłości regu-
rzenie praw kontrolnych dla Parlamentu Europejskiego.
larnym przeglądom i weryfikacji, aby ugruntować i utrwa-
Można to osiągnąć jedynie długofalowo, głównie poprzez
lić dialog strategiczny w UE. Perspektywicznie te doku-
zmianę Traktatu.
menty UE powinny też łączyć krajowe planowanie obronne z wypracowanymi wspólnie prognozami dotyczącymi
Droga do pełniejszego zaangażowania Wspólnoty wiedzie
bezpieczeństwa i scenariuszami zagrożeń oraz zachęcać
przez podjęcie działań na zasadzie „małych kroków”,
do efektywnego wdrażania celów europejskich na szcze-
a zarazem zwiększenie efektywności WPBiO. Powinno to
blu narodowym.
nastąpić poprzez regulacje specjalne i działania grup
wiodących, tak aby możliwe było bardziej elastyczne
Więcej dyskusji!
podejście. Obejmuje to na krótką metę:
Oprócz strategicznego dialogu UE potrzebuje debaty
 Otwarcie unijnego mechanizmu finansowania misji
politycznej i odpowiedniego umiejscowienia się w za-
wojskowych, aby zmniejszyć obciążenie państw człon-
kresie międzynarodowej polityki bezpieczeństwa. Katali-
kowskich,
zatorem tego procesu mogłyby być częste i regularne,
zdolności wojskowych. Jest to również kwestia sprawie-
nieformalne spotkania ministrów obrony oraz spraw za-
dliwości w łonie UE – trzeba zapobiec temu, by aktywne
granicznych państw członkowskich. Interesy i intencje
państwa członkowskie ponosiły podwójne koszty swoich
poszczególnych krajów powinny być porównywane
wysiłków.
spowodowane
koniecznością
zapewniania
i omawiane, a agenda tych spotkań powinna zawierać
także dyskusję nad aktualnymi i przyszłymi wyzwaniami,
 Zainicjowanie stałej współpracy strukturalnej (SWS)
z uwzględnieniem europejskiego stanowiska na różnych
przez państwa, które mają wolę i są zdolne do pogłębiania
międzynarodowych forach. Celem tych spotkań powinno
współpracy w dziedzinie polityki obronnej w UE. Musi
być nie tyle podejmowanie konkretnych uchwał czy usta-
być ona dziełem tych państw członkowskich, które chcą
lanie europejskiego stanowiska w NATO, ONZ czy
wzrostu znaczenia polityki bezpieczeństwa i obrony
OBWE, ile raczej stymulowanie trwającej już w ramach
w ramach UE i które uznają, że obecna tendencja renacjo-
4
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
nalizacji – konceptualnej, konstytucyjnej i tej dotyczącej
i wojskowe operacje unijne. Nieodzowne do tego są ścisłe
możliwości operacyjnych – stanowi problem dla rozwoju
uzgodnienia ze strukturami Europejskiej Służby Działań
WPBiO. Taka grupa powinna stworzyć swoistą „masę
Zewnętrznych.
krytyczną” w odniesieniu do liczby państw i ich potencjału. Oprócz Niemiec, Francji i krajów Beneluksu, grupa ta
 W odniesieniu do kwestii budowy zdolności wojsko-
powinna obejmować jeszcze niektóre państwa UE średniej
wych, w ramach postulowanej współpracy powinno się
wielkości, takie jak Polska, Hiszpania i Włochy, oraz
wypracować jednolitą koncepcję transformacji sił
ewentualnie ściśle powiązane regionalnie państwa skan-
zbrojnych, od początku uwzględniającą w planowaniu
dynawskie i bałtyckie. Kluczowa pozostaje jednak w tej
procesy Pooling & Sharing oraz specjalizację. Można
sferze współpraca niemiecko-francuska, która mocno
oprzeć się przy tym na już istniejącym Planie Rozwoju
ucierpiała z powodu brytyjsko-francuskiej współpracy
Zdolności (Capability Development Plan). Koncepcja ta
obronnej i braku porozumienia w sprawie konfliktu
powinna zostać ściśle uzgodniona z Europejską Agencją
w Libii. Należy wątpić, że Wielka Brytania, wobec swojej
Obrony i NATO (głównie poprzez OCCAR – Organisa-
dotychczasowej roli od czasu St. Malo, będzie chciała
tion for Joint Armament Cooperation), które muszą być
zostać częścią tej grupy, nawet jeśli z punktu widzenia
włączone w proces transformacji. Ta koncepcja transfor-
utrzymania zdolności operacyjnych stanowiłoby to dla
macji powinna, podobnie jak w Semestrze Europejskim,
Londynu stratę. Można jednak zakładać, że w sytuacji,
podlegać regularnej wspólnej dyskusji i weryfikacji pod
gdy współpraca da widoczne i wyraźne efekty (zwłaszcza
kątem jej wdrażania. Dla państw spoza SWS powinna
w obszarze wspólnych zdolności operacyjnych), Londyn
także istnieć możliwość okazjonalnego przyłączania się do
wejdzie do tej gry. SWS, rozumiana jako pogłębiona
tej współpracy, zawsze kiedy będą gotowe wnieść odpo-
współpraca funkcjonalna, ma na celu koordynację euro-
wiednie zdolności wojskowe. Państwa członkowskie mają
pejskich wysiłków w tym zakresie, jednak na jakościowo
przy tym do dyspozycji kilka możliwych dróg wspólnego
nowym szczeblu – i to z pewnością znacznie szybciej niż
rozwijania zdolności: łączenie sił poprzez wspólną wła-
dotychczas. Koncepcja ta zakłada zasadniczą otwartość
sność (np. AWACS); łączenie poprzez własność narodową
SWS na inne zainteresowane państwa członkowskie,
(EATC); łączenie zakupów (A400M); wspólne wypełnia-
stanowi jednak również główny warunek zainicjowania
nie zadań i funkcji.
takiej współpracy, która wymaga jednogłośnej decyzji UE.
 Cywilny komponent WPBiO jest centralnym elemen Również koncepcja europejskich zdolności w zakresie
tem i ważnym wyróżnikiem zintegrowanej europejskiej
planowania i dowodzenia powinna być implementowana
polityki bezpieczeństwa. Ta sfera cierpi jednak zarówno
właśnie w ramach tej grupy, przybierając postać europej-
z powodu braku doświadczenia poszczególnych państw
skiego
cywilno-wojskowego
członkowskich, jak i niewdrażania już istniejących strate-
w Brukseli. Byłby to konieczny polityczny impuls do
gii. Z tego też względu aspekty dotyczące szeroko ujętego
większej obecności WPBiO na szczeblu europejskim. Jest
zapobiegania kryzysom powinny być w większym niż
to niezbędny krok, mający być nowym politycznym bodź-
dotąd stopniu uwzględniane w Perspektywie Finansowej.
cem do podniesienia rangi WPBiO w Europie. Regularne,
Ponadto Europejska Agencja Obrony powinna nadać tej
stałe wykorzystywanie takiego dowództwa unijnego dało-
sferze wyższy priorytet, ponieważ w przeciwnym wypad-
by mu szansę na zbudowanie z czasem własnych kompe-
ku zagubi się ona między biurokratycznymi strukturami
tencji i zdolności, co przełożyłoby się na uczynienie zeń
w Radzie i Komisji.
głównego
dowództwa
struktury niezbędnej dla działania całej Wspólnoty.
Uzgodnione obecnie rozwiązanie, zakładające wykorzy-
 Rozwiniętą dotychczas w niewystarczającym stopniu
stywanie tymczasowych dowództw, powinno się więc
parlamentarną kontrolę nad WPBiO powinno się za-
zastąpić stałym i widocznym dla wszystkich centrum
pewniać równolegle zarówno w Parlamencie Europejskim
operacyjnym UE, wykorzystywanym przez cywilne
jak i w parlamentach krajowych. W tym celu, zgodnie
z aktualną propozycją polskiego parlamentu, powinno
5
GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO
zostać powołane zgromadzenie międzyparlamentarne,
kształtowaniu z Francją, Polską, Hiszpanią oraz – do
złożone z przedstawicieli parlamentów narodowych i PE.
pewnego stopnia – również z Włochami.
Powinno być ono intensywnie zaangażowane w prace
i działania WPBiO i otrzymywać sprawozdania ze strony
Rząd federalny Niemiec będzie jednak znacznie obciążony
Wysokiego Przedstawiciela, Europejskiej Agencji Obrony
poważnymi utrudnieniami przy jakiejkolwiek debacie na
i decydentów krajowych. Dzięki temu kontrola parlamen-
temat europejskiego bezpieczeństwa. Zachowanie Nie-
tarna nadal byłaby zapewniana przez parlamenty narodo-
miec w sprawie Libii, powszechnie uznane za wyraz
we. Strategiczny dialog pomiędzy parlamentami narodo-
niezdecydowania, doprowadziło do utraty zaufania. Niem-
wymi na temat celów i środków WPBiO mógłby jednak
cy są w sferze bezpieczeństwa uważane raczej za biernego
tym samym zostać przeniesiony na szczebel europejski.
uczestnika wydarzeń niż za kształtującego ich rozwój
lidera. W połączeniu z nad wyraz energicznie sprawowaną
rolą przywódczą w polityce gospodarczej oraz idącymi
6. Niemcy – WPBiO jako konieczność
z tym w parze obawami, że Europa znowu zacznie „tańczyć w rytm niemieckiej muzyki”, stanowi to trudny punkt
Z niemieckiej perspektywy słabość WPBiO jako skutecz-
wyjścia dla niemieckiej inicjatywy w polityce bezpieczeń-
nej platformy współpracy europejskiej w dziedzinie bez-
stwa i obrony. Dlatego droga musi prowadzić przez Paryż.
pieczeństwa jest szczególnie godna ubolewania. Niemiec-
Zasadnicza rewitalizacja relacji niemiecko-francuskich,
ka polityka bezpieczeństwa jest bowiem zależna od wielo-
o ile to możliwe w ramach Trójkąta Weimarskiego, może
stronnych narzędzi i instytucji, ze względu na prawomoc-
wskazać drogę wyjścia z dylematu. Do tego potrzeba
ność i efektywność, a także orzeczenie Trybunału Konsty-
jednak trwałego konsensusu trzech państw, którego nie
tucyjnego z 1994 roku. Orzeczenie to uczyniło multilate-
powinny rozwodnić interwencje polityczne czy zgoła
ralne ramy podstawowym warunkiem operacji zagranicz-
groźby z Londynu. Porozumienie pomiędzy Berlinem,
nych Bundeswehry. W tym kontekście bardzo dziwi nie-
Paryżem i Warszawą w sprawie opisanego powyżej, nader
miecka powściągliwość w rozwoju WPBiO. Szczególnie
radykalnego procesu, stworzy trzy konieczne podstawy
rzuca się w oczy mieszanka retorycznego zapału i braku
dla nowej dynamiki w WPBiO:
woli połączenia kwestii reformy Bundeswehry z jej dalszą
europeizacją. Rząd federalny proponuje Europie tak zwa-
 Francja i Polska mogą objąć nierzucającą się w oczy rolę
ną Inicjatywę Gandawską na rzecz Pooling & Sharing
przywódczą w tym kluczowym obszarze UE, a dzięki
oraz specjalizacji, a jednocześnie poddaje Bundeswehrę
temu skorygować powstały karykaturalny obraz Europy
szeroko zakrojonej reformie. Oba procesy są jednak od
zdominowanej przez Niemcy.
siebie oderwane. W ten sposób Inicjatywie Gandawskiej
ubywa rzeczywistych możliwości jej wdrożenia, a refor-
 Dzięki trzem państwom Trójkąta Weimarskiego położo-
mie Bundeswehry dalekowzrocznych więzi z europejskimi
ny będzie konieczny fundament pod działającą skutecznie
partnerami. Tymczasem ukierunkowanie Bundeswehry na
Współpracę Strukturalną, do której mogą się przyłączyć
silniejsze powiązanie z europejskimi partnerami byłoby
także i inne zainteresowane państwa.
ważnym sygnałem na rzecz postępu integracji europej Niemcy mogą w ramach takiej grupy podbudować na
skiej.
nowo swoją gotowość do długotrwałego jednostronnego
Obecna powściągliwość we współpracy w dziedzinie
przywiązania do sfery polityki obronnej w Europie,
polityki bezpieczeństwa jest niewspółmierna z wiarygodną
a zarazem usunąć wątpliwości co do tego, że posiadają
polityką prointegracyjną. Silniejsze zaangażowanie Nie-
określoną sprawność i umiejętność brania odpowiedzial-
miec jest konieczne zwłaszcza po to, by pchnąć naprzód
ności za kwestie europejskie.
polityczny proces w WPBiO. Dlatego Niemcy powinny
ponownie zaangażować się zwłaszcza w ugruntowanie
Stałej Współpracy Strukturalnej i współdziałać w jej
6
O autorach
Grupa Robocza ds. Międzynarodowej Polityki Bezpieczeństwa
to forum Fundacji im. Friedricha Eberta służące wymianie poglądów na aktualne tematy dotyczące polityki bezpieczeństwa.
Członkowie grupy wywodzą się z Bundestagu, ministerstw federalnych i instytutów naukowych. Należą do niej m.in.: Franz H. U.
Borkenhagen, Hans-Georg Ehrhart (IFSH), Roland Kästner, Niels
Annen (FES), Christos Katsioulis (FES), Gero Maaß (FES),
Detlef Puhl, Sammi Sandawi, Michael Schäfer, Axel Schneider,
Oliver Thränert (SWP).
Friedrich-Ebert-Stiftung
Internationale Politikanalyse
Hiroshimastr. 28, 10785 Berlin, Niemcy
Redaktor odpowiedzialny:
dr Gero Maaß, kierownik, Międzynarodowa Analiza Polityczna
Tel.: +49-30-269-35-7745
Fax: +49-30-269-35-9248
http://www.fes.de/ipa
Zamówienia/kontakt:
[email protected]
Fundacja im. Friedricha Eberta, Przedstawicielstwo w Polsce
ul. Podwale 11
00-252 Warszawa
Tel.: +48 228311303
Fax: +48 226350393
e-mail:[email protected]
www.feswar.org.pl
Międzynarodowa Analiza Polityczna (Internationale Politikanalyse, IPA) to jednostka analityczna Działu Dialogu Międzynarodowego
Fundacji im. Friedricha Eberta. W naszych publikacjach i analizach opracowujemy kluczowe tematy europejskiej i międzynarodowej polityki,
gospodarki i społeczeństwa. Naszym celem jest opracowywanie zaleceń i scenariuszy dotyczących działania politycznego z perspektywy
socjaldemokracji.
Niniejsza publikacja ukazuje się w ramach serii „Europejska polityka zagraniczna i polityka bezpieczeństwa”.
Redakcja: Christos Katsioulis, [email protected],
asystent redakcji: Nora Neye, [email protected].
Opinie zawarte w tej publikacji niekoniecznie odpowiadają tym, prezentowanym przez
Fundację Friedricha Eberta lub instytucji i organizacji, z których wywodzą się autorzy.