Fragmenty książki – Jefrem Lewitan „ Historie niezwykłe o

Fragmenty książki – Jefrem Lewitan „ Historie niezwykłe o gwiazdach i
planetach”, rok wydania 1988 uzupełnione dodatkowymi informacjami
(fragmenty odczytano w formie słuchowiska).
Nauczyciel i Ekran to nazwy umowne. Na tablicy interaktywnej wyświetlane
są zdjęcia z Kosmosu, przed tablicą siedzi skrzat Guzik i wypowiada swoje
kwestie. Kwestie nauczyciela wypowiadane są z sali lekcyjnej – ma to robić
wrażenie prawdziwego połączenia z rakietą.
Nauczyciel:
Czy nudziliście się kiedykolwiek? Pewnie czasami bywało i tak. Dlatego
proponuję wam podróż przez Układ Słoneczny. Poprowadzi nas sam skrzat
Guzik! Skrzat jest jednym z bohaterów książki Jefrema Lewitana „ Historie
niezwykłe o gwiazdach i planetach” (prezentacja książki). Będziemy bawić się
w loty międzyplanetarne.
Ekran:
Dziesięciominutowa gotowość do startu!
„ Kosmiczna strzała opuści zaraz naszą Ziemię” Obowiązuje pięciominutowa
gotowość!
„Komiczna strzała” podlega całkowicie mojemu kierownictwu. Za chwilę start.
Inżynierów pokładowych i nawigatorów proszę o zajęcie w fotelach jak
najwygodniejszej pozycji i przygotowanie się do przeciążeń, które w mojej
czarodziejskiej rakiecie, będą niewielkie.
Nauczyciel:
Kiedy rakieta odrywa się od Ziemi i zaczyna nabierać szybkości, kosmonauci nie
czują się najlepiej. Trwa to wprawdzie krótko, ale mają uczucie jakby coś
wciskało ich w fotele. By znaleźć się w przestrzeni kosmicznej rakiety muszą
poruszać się z prędkością 11 kilometrów na sekundę. Tylko tak mogą pokonać
siłę przyciągania Ziemi.
Ekran:
Zamykamy oczy! Dwadzieścia sekund do startu! Piętnaście! Dziesięć! Osiem!
Siedem! Sześć! Pięć! Cztery! Trzy! Dwa! Jeden! Zero! Start!!!
[odgłosy z płyty „ Odległa Przestrzeń. Muzyka Relaksacyjna” Point Music
ZAIKS/BIEM 2001]
1
Nauczyciel:
Patrzcie! Patrzcie, dzieci! Przed nami Merkury. Czy Merkury waszym zdaniem
jest do czegoś podobny? ( jest podobny do Księżyca!).
Ekran:
Ta planeta to niezmierzona górska kraina, cała pokryta kraterami bardzo
podobnymi do księżycowych. Na dnie niektórych z nich widać pagórki.
Prawdopodobnie w przeszłości część wulkanów na Merkurym była czynna. Ta
mała planeta znajduje się bardzo blisko Słońca.
Nauczyciel:
Jak to dobrze, że na Merkurym chmury nie zasłaniają nam widoku na góry i
urwiska.
Ekran:
Tu po prostu nie ma chmur – a to dlatego, że na tej planecie nie ma właściwie
powietrza. To niebezpieczna planeta. Nie ma na niej powietrza, nie ma wody i
w dzień jest bardzo gorąco.
Nauczyciel:
Czy to dlatego, że słońce jest bardzo blisko?
Ekran:
Nie tylko dlatego. Musicie wiedzieć, że jeden dzień na Merkurym równa się ok.
88 dniom na Ziemi. Kiedy na Ziemi minie pół roku, na Merkurym upłynie
zaledwie doba. W ciągu długiego dnia Słońce bardzo silnie nagrzewa planetę.
Nauczyciel:
Więc na Merkurym nigdy nie jest zimno?
Ekran:
Zdarza się, oczywiście, ale tylko nocą. Noc jest tak samo długa jak dzień, i w
trakcie jej trwania robi się coraz zimniej. Merkury nie posiada mocnej
atmosfery, która działa jak koc przytrzymujący ciepło. Z tych wymienionych
powodów w ciągu dnia temperatura na planecie wzrasta do ok. 467 °C, w nocy
spada do – 183 °C.
Nauczyciel:
Podobno przed miliardami lat planeta zderzyła się z planetoidalnym ciałem
niebieskim. Powstał wtedy potężny krater, zwany niecką Calorisa, otoczony
kilkoma górzystymi kręgami.
Ekran:
2
Uwaga! Uwaga! Zamknijcie oczy! „Kosmiczna strzała” rozstaje się z Merkurym i
kieruje się na Wenus.
[odgłosy z płyty „ Odległa Przestrzeń. Muzyka Relaksacyjna” Point Music
ZAIKS/BIEM 2001]
Ekran:
Alarm!!!
[odgłos regulowanych fal radiowych z płyty „Zgadnij co słyszysz. Cz. 2”, K.
Bayer, A. Wacławski, wydawnictwo Akord – Śpiewające Brzdące 2008 poz.77]
Ekran:
Inżynier pokładowy i nawigator! Meldujcie, czy widzicie Wenus do której zbliża
się nasz statek.
Nauczyciel:
Czy to już Wenus?
Ekran:
Tak, To Wenus. Wenus obraca się w kierunku przeciwnym niż pozostałe
planety. Przylatujemy z tej strony planety, która nie jest oświetlona przez
Słońce i dlatego Wenus jest ciemna.
Nauczyciel:
Ale tam przez cały czas coś się świeci!
[odgłos burzy i wiatru z płyty „Zgadnij co słyszysz. Cz. 2”, K. Bayer, A.
Wacławski, wydawnictwo Akord – Śpiewające Brzdące 2008 poz.31 i 32]
Ekran:
Na Wenus trwa teraz silna burza. Szaleją tu wichry, przelatują błyskawice. Na
Wenus nigdy nie ma deszczu…. Uf! Uf! Jak gorąco! Niech wam nie przyjdzie do
głowy lądować na tej strasznej planecie.
Nauczyciel:
Brakuje ci powietrza?
Ekran:
3
Ależ skąd! Powietrza jest tu pod dostatkiem, ale ludzie nie mogą nim oddychać,
gdyż jest zatrute. Składa się przede wszystkim z dwutlenku węgla. Jest to gaz,
który wydychamy przy każdym oddechu i w którym człowiek żyć nie może. Ten
dwutlenek węgla jest jak szkło szklarni – stanowi pułapkę dla cieplnego
promieniowania słonecznego. Teraz polecę na tę stronę planety, która jest
oświetlona przez Słońce, może tam coś zobaczę.
[Ekran wygasza się …… w czasie oczekiwania na ponowne połączenie można
zaproponować dzieciom zabawę. Po zabawie dzieci zajmują miejsce i oczekują
na połączenie]
Ekran:
Uwaga Ziemia! Tu Wenus! Tu Wenus! Z tej strony planety jest dużo jaśniej.
Niebo jest czerwonawe, ale Słońca nie widać spoza chmur. Zbliżam się do samej
powierzchni…
Nauczyciel:
Czy też jest czerwona?
Ekran:
Nie jest czarna, jakby była przysypana sadzą.
Nauczyciel:
A czy jest równa?
Ekran:
Nie bardzo. Widzę góry i kratery, i pustynie, i przepaście …. Widzę długie i
głębokie szczeliny. Postaram się zajrzeć w jedną z nich.
Nauczyciel:
Tam na pewno jest bardzo ciemno?
Ekran:
Nie bardzo. Na dnie przepaści żarzą się rozpalone kamienie ….
Uwaga! „ Kosmiczna strzała” już nie będzie poruszać się dookoła Wenus.
Uwaga! Uwaga! Zamknijcie oczy! „Kosmiczna strzała” rozstaje się z Wenus i
kieruje się na Marsa.
[odgłosy z płyty „ Odległa Przestrzeń. Muzyka Relaksacyjna” Point Music
ZAIKS/BIEM 2001]
4
Ekran:
Macie szczęście. Na Marsie właśnie skończyła się burza pyłowa, która trwała
wiele dni. Czerwony pył uniesiony w powietrze stopniowo opada na
powierzchnię planety.
Nauczyciel:
Na Marsie pewno jest bardzo gorąco?
Ekran:
Dlaczego tak sądzisz?
Nauczyciel:
Przecież pył jest czerwony od gorąca!
Ekran:
Nie jest czerwony od gorąca. Po prostu na Marsie jest dużo pyłu i kamieni
bogatych w tlenki żelaza, czyli rdzę. A w ogóle jest tu dość zimno. Na planecie
widać ogromne pustynie usypane kamieniami. Jest tu też przeogromna góra!
Kiedyś z tej góry wydobywały się płomienie i chmury popiołu, wylatywały
kamienie, a teraz to tylko martwy wulkan.
Nauczyciel:
A ja widzę kratery, takie same jak na Księżycu i Merkurym!
Ekran:
Niezupełnie takie same. Na Merkurym i Księżycu nie ma wiatrów, a
marsjańskie wiatry już zniszczyły niektóre kratery …
Nauczyciel:
Góry! Góry! … Śnieg! Śnieg! …
Ekran:
Właśnie przelatujemy nad czapką polarną Marsa. Polarne czapki Marsa są
niewielkie, a latem stają się jeszcze mniejsze. Za chwilę „Kosmiczna strzała”
przeleci nad długą, nieskończenie długą i głęboką przepaścią.
Nauczyciel:
A co jest na dnie?
Ekran:
Tego nikt nie wie. Na marsjańskich pustyniach można dostrzec wiele
zagadkowych rzeczy. Osądźcie sami: wody na Marsie nie ma. To znaczy, że nie
ma także oceanów ani rzek. Tymczasem przez iluminatory statku planetarnego
można zauważyć prawdziwe rzeki! No, może nie całkiem prawdziwe: są to
5
bowiem rzeki bez wody. A może to wyschnięte rzeki? Mars posiada dwa
księżyce, które kształtem przypominają ziemniaki.
Teraz lecimy ku ostatniemu obiektowi naszej kosmicznej podróży.
Nauczyciel:
A inne planety?
Ekran:
Program naszego lotu tego nie przewiduje.
Nauczyciel:
Och, jakbym chciał tam polecieć!
Ekran:
Nie wiem, czy zgodziłbyś się lecieć bez przerwy wiele miesięcy. Nie
wytrzymałbyś!
Uwaga! Uwaga! „Kosmiczna strzała” zbliża się do niebezpiecznej strefy wokół
Jowisza. Wszyscy zostają na swoich miejscach!
[odgłosy z płyty „ Odległa Przestrzeń. Muzyka Relaksacyjna” Point Music
ZAIKS/BIEM 2001]
Ekran:
Przekazuję wiadomość, którą otrzymałem.
W rodzinie Jowisza, składającej się z samej planety i licznych jej satelitów, jest
teraz bardzo niespokojnie. Jowisz tak szaleje, że nawet ja nie mogę się do niego
zbliżyć. Na niektórych satelitach Jowisza srożą się dyszące ogniem wulkany …
Jowisz ma 63 księżyce.
Nauczyciel:
Czy będziesz tam lądował?
Ekran:
Tam nie ma gdzie lądować: pojazd kosmiczny nie zatrzyma się na obłokach, a
twardej powierzchni nikt jeszcze na Jowiszu nie odkrył. Bardzo możliwe, że na
tym gigancie w ogóle jej nie ma. Planetę Jowisz nazywają groźnym, bo cały
jakby składa się z wichrów. Na powierzchni Jowisza powstają piękne wzory z
wirujących chmur gazów, które poruszane są przez silne wiatry.
Charakterystyczna jest Wielka Czerwona Plama na południowej stronie Jowisza.
Jest to olbrzymia burza trwająca nieprzerwanie od ponad 300 lat.
Nauczyciel:
6
Czy można oddychać tym powietrzem?
Ekran:
Powietrze Jowisza zupełnie nie nadaje się do oddychania.
Chciałbym wam pokazać wiele innych rzeczy ………..
[gaśnie ekran, napisy z jakich źródeł korzystano]
Nauczyciel:
Połączenie zostało przerwane!
Przekażę wam jeszcze kilka ważnych wiadomości.
Kolejną planetą w Układzie Słonecznym na którą nie zdążymy dzisiaj polecieć
jest Saturn. Jest trochę mniejszy od Jowisza. Wyróżnia się on pięknymi
mieniącymi się pierścieniami. Są to skomplikowane układy wielu płaskich
„obręczy” złożonych z lodu, skał i pyłu kosmicznego. Saturn posiada 62
księżyce.
Inną planetą jest Uran. On także posiada swoje pierścienie. W 1986 obrazy z
sondy Voyager 2 pokazały Urana jako planetę praktycznie pozbawioną
wyróżniających się cech powierzchni w świetle widzialnym, bez pasm chmur i
burz podobnych do istniejących na pozostałych planetach-olbrzymach. Jednak
w ostatnich latach obserwacje prowadzone z Ziemi ukazały oznaki zmian pór
roku i zwiększonej aktywności zjawisk pogodowych, gdy Uran zbliżył się do
równonocy.
Następną planetą jest Neptun. Swój niebieski kolor planeta zawdzięcza
metanowi – gazowi zawartemu w zewnętrznych warstwach atmosfery.
Muszę wspomnieć, że oprócz planet mamy jeszcze wiele obiektów, które
wliczają się do Układu Słonecznego. Takimi elementami są komety i planetoidy.
O tych obiektach rozmawialiśmy na początku (praca ze słownikiem). Czy
możecie mi o nich opowiedzieć? (wypowiedzi uczniów lub patrz słownik).
Dobiegła końca nasza czarodziejska podróż. Zaraz wrócimy na Ziemię, trzecią
planetę od Słońca, która jest nam dobrze znana.
Uwaga! Wracamy!!!
Źródła tekstowe:
 Jefrem Lewitan „ Historie niezwykłe o gwiazdach i planetach”, 1988
 Sue Becklake „Budowa Wszechświata”, 1991
7
 Scenariusz „PODRÓŻ PRZEZ UKŁAD SŁONECZNY. PLANETY, PLANETOIDY,
KOMETY” ze strony
http://www.as.up.krakow.pl/edu/warsztaty/konspekty/podroz-ukladkonspekt.pdf
 Honorata Korpikiewicz „Tajemnice nieba”, 1985
 E. Übelacker „Planety i podróże kosmiczne” T. 56 seria: Co i jak, 2002
 Zeszyt serii „Co i jak” nr 13, Gwiazdy i planety.
Źródła fotograficzne do prezentacji:
http://photojournal.jpl.nasa.gov/
Wikipedia
8