Lęg mieszany raniuszka białogłowego Aegithalos caudatus

MARCIN POLAK
Zakład Ochrony Przyrody, Instytut Biologii UMCS,
20-033 Lublin, ul. Akademicka 19
e-mail: [email protected]
Lęg mieszany raniuszka białogłowego
Aegithalos caudatus caudatus (Linnaeus, 1758)
z raniuszkiem czarnobrewym
A. c. europaeus (Hermann, 1804)
na Lubelszczyźnie
Dnia 25.04.2006 przy południowym brzegu jeziora „Duży
Ług” (51°25’ N, 22°15’ E; gmina Garbów, woj. lubelskie) zaobserwowano parę mieszaną raniuszka białogłowego Aegithalos
caudatus caudatus z raniuszkiem czarnobrewym Aegithalos
caudatus europaeus. Osobnik z podgatunku nominatywnego
wyraźnie niepokoił się w pobliżu gniazda, natomiast raniuszek
czarnobrewy wysiadywał 3 jaja. Ptak ten miał bardzo wyraźną,
czarną brew oraz czarny kark, co wyklucza mieszańca pomiędzy
tymi dwoma podgatunkami (Cofta 1999). Gniazdo umiejscowione było w jałowcu Juniperus communis na wysokości 1,9 m. Biotopem gniazdowym była niewielka piaszczysta wydma na skraju eutroficznego jeziora w bliskim sąsiedztwie lasu sosnowego
i zabudowań.
W trakcie następnej wizyty 05.05.2006 zaobserwowano raniuszka białogłowego lecącego z pokarmem do gniazda, najprawdopodobniej w celu nakarmienia wysiadującego partnera.
W gnieździe znajdowało się 9 jaj. Podczas tej kontroli w obronę
lęgu na krótki okres włączył się również trzeci osobnik podgatunku nominatywnego, sugerując, że w ten lęg może być zaangażowany tzw. pomocnik, czyli dodatkowy, najprawdopodobniej
98
spokrewniony, ptak spoza pary. Jest to stosunkowo częste zjawisko w wielu populacjach raniuszka (Wesołowski, Czuchra
2000, Russel, Hatchwell 2001, MacColl, Hatchwell 2004).
Podczas następnej kontroli 25.05.2006 stwierdzono zniszczenie tego lęgu przez drapieżnika, konstrukcja gniazda była naruszona, a obfity puch wyścielający wnętrze gniazda znajdował
się na jałowcu.
Raniuszek czarnobrewy gnieździ się głównie w zachodniej
i centralnej Europie, natomiast podgatunek nominatywny zasiedla Skandynawię, Polskę oraz Europę Wschodnią (Cramp 1993).
Podgatunek A. c. europaeus nielicznie lęgnie się w zachodniej
części kraju i przez Polskę przebiega strefa hybrydyzacji tych
dwóch podgatunków. Ze względu na rzadkość tej formy i związaną z tym trudność w znalezieniu partnera większość stwierdzeń lęgowych dotyczy par mieszanych z podgatunkiem nominatywnym. W Polsce stwierdzono jedynie dwa przypadki lęgów
par o czystym fenotypie A c. europaeus we Wrocławiu w 1933
i 1972 r. (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Dokładne rozpoznanie występowania raniuszka czarnobrewego przeprowadzono w
Wielkopolsce i na Opolszczyźnie. W grądach nadodrzańskich
na 45 dokładnie skontrolowanych par stwierdzono 10 par mieszanych (22,2 %, Hebda G., mat. niepubl.). W Wielkopolsce
odsetek ten był podobny, gdyż na 100 dokładnie skontrolowanych par raniuszków w latach 2000-2003 spotkano 24 pary
mieszane (16 ptaków o czystym fenotypie i 8 pośrednim) oraz
jeden przypadek lęgu raniuszka czarnobrewego z mieszańcem
pomiędzy tymi dwoma podgatunkami (Odrzykoski I. i in., mat.
niepubl.). We wschodniej części kraju gniazdowanie raniuszka
czarnobrewego jest dużą rzadkością. Lęg mieszanej pary raniuszków odnotowano jedynie w 1986 roku w Roztoczańskim
Parku Narodowym (Profus i in.1992). Obok obserwacji z RPN
stwierdzony lęg jest najdalej wysuniętym na wschód udokumentowanym gniazdowaniem tego podgatunku w Polsce (Furmanek, Osojca 1997, Tomiałojć, Stawarczyk 2003).
Podziękowania
Składam serdeczne podziękowania Grzegorzowi Hebdzie oraz Ireneuszowi Odrzykoskiemu za przekazanie swoich nie publikowanych obserwacji i krytyczne przejrzenie notatki.
99
SUMMARY
The record of mixed pair of the Long-tailed Tits
Aegithalos caudatus caudatus (Linnaeus, 1758) with A. c. europaeus
(Hermann, 1804) breeding in the Lublin region
On 25 April, 5 May and 25 May 2006, the brood of the mixed pair
Aegithalos caudatus caudatus with A. c. caudatus europaeus was
recorded near Duży Ług Lake (N 51°25’, E 22°15’, Lublin region). It
is the easternmost a nesting case of A. c. europaeus subspecies in
Poland.
PIŚMIENNICTWO
Cofta T. 1999. Raniuszek. Ptaki 4: 23-26.
Cramp S. (red.). 1993. Handbook of Europe, the Middle East, and
North Africa: The Birds of the Western Palearctic. Vol. VII. Oxford
Univ. Press, Oxford.
Furmanek M., Osojca G. 1997. Pierwsze obserwacje lęgowych
raniuszków (Aegithalos caudatus europaeus) na Nizinie Mazowieckiej.
Kulon 2: 212-213.
Głowaciński Z. (red.). 2001. Polska Czerwona Księga Zwierząt.
PWRiL, Warszawa.
MacColl A.D.C., Hatchwell B.J. 2004. Determinants of lifetime in
a cooperatively breeder, the long-tailed tit Aegithalos caudatus. J.
Anim. Ecol. 73: 1137-1148.
Profus P., Głowaciński Z., Marczakowski P., Krogulec J. 1992.
Awifauna województwa zamojskiego. Studia Ośr. Dok. Fizjogr. 20:
113-209.
Russel A.F., Hatchwell B.J. 2001. Experimental evidence for kinbiased helping in a cooperatively breeding vertebrate. Proc. R. Soc.
London. B. 268: 2169-2174.
Wesołowski T., Czuchra M. 2000. Ekologia rozrodu raniuszka
Aegithalos caudatus – analiza polskich kart gniazdowych. Not. Orn.
41: 103-113.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie,
liczebność i zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław.
100