Osiedle mieszkaniowe „Giszowiec – Kasztany” w Katowicach Adres

Osiedle mieszkaniowe „Giszowiec – Kasztany” w Katowicach
Adres: Pod Kasztanami 41 – 83
Realizacja: 2003 - 2004
Osiedle „Giszowiec – Kasztany” w Katowicach znajduje w odległości ok. 5 km od centrum
miasta. Zlokalizowane jest na terenie historycznej kolonii górniczej, wzniesionej w latach 1908 – 1912
według projektu architektów Jerzego i Emila Zillmannów, opartego na idei „miasta – ogrodu”
Ebenezera Howarda. Pierwotna „Kolonia Giszowiec” powstała dla 600 rodzin pracowników kopalni
2
„Giesche”. Utworzyły ją w większości domy parterowe, dwurodzinne o wielkości od 52 do 72 m .
Niewielka ich część to budynki jednorodzinne i wielorodzinne oraz domy z mieszkaniami o
2
powierzchni około 100 m dla urzędników, inżynierów, nauczycieli i lekarzy. Do każdego z mieszkań
należał ogród, o powierzchni od 1100 do 2800 m 2, a także budynek gospodarczy. Różnorodne typy
rozwiązań budynków mieszkalnych (było ich aż 42) nawiązywały do miejscowego stylu chałupy
górnośląskiej, a swobodne i krajobrazowe ich ukształtowanie w zespoły wzdłuż ulic wewnętrznych
upodobniało osiedle do zabudowy wiejskiej. Wraz z budynkami mieszkalnymi wzniesiono wiele
budynków o różnorodnych funkcjach zapewniających mieszkańcom wysoki standard życia. W
centralnej części osiedla, wśród zachowanego fragmentu lasu zbudowano : budynek nadleśnictwa,
gospodę z salą teatralną i kręgielnią, muszlę koncertową i korty tenisowe. W budynku tworzącym
jedną z pierzei placu centralnego zlokalizowano sklepy : kolonialny, piekarniczy i chemiczny. Inną
pierzeję placu wypełniły szkoły. W osiedlu zbudowano także pocztę, pralnię z maglem i budynek
straży pożarnej.
Inicjatorem i pomysłodawcą osiedla był Anthon Uthemann, dyrektor Zarządu Towarzystwa Górniczego
„Spadkobiercy Jerzego von Giesche”, właściciela kopalni. Osiedle łączyła z kopalnią kolejka
wąskotorowa z której mieszkańcy osiedla korzystali bezpłatnie.
O programie osiedla A. Uthemann pisze : „...(...) przyjąłem projekt wiejskiej kolonii robotniczej,
zarówno aby ludziom było lepiej niż w domach czynszowych, jak też aby stworzyć im prawdziwe
ognisko domowe, a ponieważ nie składa się ono tylko z mieszkania, do każdego należy również
ogród. Trzeba też mieć na względzie, że mężczyzna, po powrocie z pracy, może odpocząć w słońcu
przy zajęciach ogrodowych .(...). Pralnia została zbudowana dla robotników z kolonii, aby zapobiec
praniu i suszeniu bielizny przez kobiety w mieszkaniach, które przez to niszczą się i stają się
nieprzytulne”.
W latach sześćdziesiątych XX wieku rozpoczął się proces dewastacji historycznego zespołu.
W pierwszej kolejności w północno – zachodniej części historycznej kolonii zrealizowano kilka
wielokondygnacyjnych budynków mieszkalnych, kosztem zespołu starych górniczych domków,
głównie bliźniaczych, oraz dawnego budynku komory celnej.
W miarę rosnących potrzeb mieszkaniowych pobliskiej kopalni „Staszic” postępowała budowa nowych
wielokondygnacyjnych bloków w Giszowcu. Dramat historycznego układu urbanistycznego łączył się z
dramatami mieszkańców tego osiedla, co znakomicie ujął reżyser Kazimierz Kutz w swoim filmie
„Paciorki jednego różańca”, realizowanym w autentycznej scenerii Giszowca. W tym czasie
wyburzono m.in. 5 budynków z okresu międzywojennego znajdujących się południowo – wschodniej
części historycznego obszaru, na terenie, gdzie obecnie realizowane jest osiedle „Giszowiec –
Kasztany”. Zlikwidowano też biegnące przez ten teren tory dawnej kolejki wąskotorowej, łączącej
Giszowiec z kopalnią, zwanej żartobliwie przez górników „Balkan – Ekspresem”.
Działania służb konserwatorskich na rzecz ochrony osiedla były w tym okresie słabe. Dopiero w latach
70-tych uznano, że w rejestr zabytków należy wprowadzić także obiekty architektury i zespoły
urbanistyczne z początku XX wieku. Pierwszego wpisu do rejestru zabytków zespołu budynków
Giszowca dokonano w 1978 roku.
Zdecydowana i konsekwentna postawa służb konserwatorskich wobec postępującej dewastacji
osiedla zarysowała się dopiero w 1985 roku, kiedy to negatywnie odniosły się one do wniosku
inwestora o dalsze wyburzenie kilkunastu zabytkowych domków w celu uzyskania wolnego terenu pod
budowę typowej szkoły. Od tego czasu do 1987 roku trwał spór o dalsze losy osiedla między
inwestorem i władzami miejskimi i wojewódzkimi z jednej strony a służbami konserwatorskimi miasta i
województwa włącznie z generalnym Konserwatorem Zabytków z drugiej .
Ostatecznie doszło do uzgodnienia poglądów co do wyjątkowej wartości historycznej
i kulturowej tego zespołu i konieczności jego ochrony. W ten sposób ponad dwudziestoletni okres
dewastacji historycznego osiedla został zatrzymany, a jego pozostałości (nieco ponad połowa
pierwotnego układu) zostały objęte ochroną konserwatorską. W roku 1988 rozstrzygnięto konkurs na
koncepcję konserwatorską architektoniczno – urbanistyczną osiedla Giszowiec w Katowicach.
Nagrodę uzyskała praca zespołu w składzie arch. arch. Stanisław Niemczyk, Marek Kuszewski,
współpraca Anna Pieńkowska – Kuszewska. Wyróżnienie uzyskała praca zespołu w składzie arch.
arch. Jan Pallado, Aleksander Skupin, Anna Szpak, współpraca : mgr inż. Tadeusz Tomaszewski,
konsultanci : arch. Andrzej Mastej, inż. Henryk Stasiński.
Praca nagrodzona stała się podstawą dalszych prac planistycznych dotyczących Giszowca, a jej
autorzy zaprojektowali następnie dużą szkołę podstawową (dziś także gimnazjum) w Giszowcu, przy
ulicach Przyjaznej i Agaty, będącą pierwszym po okresie dewastacji osiedla, dużym przedsięwzięciem
inwestycyjnym, zrealizowanym zgodnie z zasadami ochrony konserwatorskiej historycznego układu
urbanistycznego.
Kolejnym tego rodzaju przedsięwzięciem jest osiedle Giszowiec – Kasztany, liczące 200 mieszkań,
realizowane od 2003 roku według projektu laureatów ogólnopolskiego konkursu na koncepcję tego
osiedla, architektów Jana Pallado i Aleksandra Skupina z Biura Projektów Architektonicznych
Sp. z o.o.
Osiedle mieszkaniowe „Giszowiec – Kasztany” w Katowicach składa się z 9 budynków mieszkalnych
2 i 3 klatkowych. z przesunięciem pięter w pionie (minimalizacja powierzchni klatek schodowych).
Budynki posiadają 2 lub 3 kondygnacje (w tym użytkowe poddasze). Z każdej klatki schodowej
dostępne są 3 lub 4 mieszkania na kondygnacji. Wszystkie budynki są częściowo podpiwniczone,
w piwnicach zlokalizowano indywidualne boksy garażowe i pomieszczenia węzłów cieplnych.
Łączna chłonność osiedla to 200 mieszkań o powierzchni 10 174,08 m 2
W ramach inwestycji zrealizowano także 2 lokale usługowe o powierzchni 102,56 m2.
Budynki nawiązują skalą, kolorystyką, oraz pokryciem dachu i elewacji do zabudowy historycznej,
zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi.
Budynki są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, wejścia z poziomu terenu, brak barier
architektonicznych. Na parterze każdego budynku po 1 mieszkaniu, łącznie 9 mieszkań,
przystosowano dla potrzeb osób z dysfunkcją ruchową (zwiększony metraż kuchni i łazienki,
poszerzone drzwi).
W zagospodarowaniu terenu przewidziano chodniki , dojazdy, plac zabaw dla dzieci, boisko,
4 obudowane i zadaszone placyki gospodarcze z miejscami składowania odpadów. Środkiem
zabudowy przebiega strefa ruchu wyłącznie pieszego i rowerowego, w powiązaniu z zielenią
osiedlową, w postaci pasa o długości blisko 200 m, w kierunku północ - południe, z możliwością
dojścia do historycznego dzielnicowego parku centralnego (poprzez ul. Działkową): Placu Pod Lipami.
Budynki osiedla zostały wyposażone w następujące instalacje:

wody zimnej w pełni opomiarowane wszystkie punkty poboru wody (wodomierze),

kanalizacji,

grzewczą (centralne ogrzewanie i podgrzewanie wody użytkowej) – zdalaczynne za
pośrednictwem indywidualnych wymienników ciepła tzw. logoterm, w pełni opomiarowane
wszystkie punkty poboru ciepła dla potrzeb ogrzewania i przygotowania ciepłej wody (liczniki
ciepła),

wentylacji grawitacyjnej + nawietrzniki higrosterowane

teletechniczne (domofon, telewizja kablowa, sieć internetowa, system zdalnego odczytu
mediów).
Pracownia Projektowa: Biuro Projektów Architektonicznych Sp. z o.o., ul. Noskowskiego 6 , 40-697
Katowice
Wykonawca: Budimex Dromex S.A. Oddział Południowy w Krakowie, ul. Ujastek 7, 30-969 Kraków
Nadzór inwestorski: PPUH Inwestrpojekt Sp. z o.o., ul. Brzozowa 13, 40-170 Katowice
Inwestycja otrzymała nagrodę Dyplom uznania w konkursie „Budowa roku 2004” w kategorii budynki
mieszkalne.