Anonim jako źródło informacji o przestępstwie

Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
ARTYKUŁY
Ryszard A. Stefański
Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
Streszczenie
W artykule rozważana jest kwestia, czy anonim jest, po pierwsze, źródłem informacji o przestępstwie, po drugie, czy jest zawiadomieniem o przestępstwie, a po trzecie, czy stanowi wystarczającą podstawę do wszczęcia
śledztwa lub dochodzenia. Autor, poddając krytycznej analizie poglądy wypowiadane na ten temat, wskazuje, że anonim może zawierać informację
o rzeczywiście popełnionym przestępstwie, lecz nie jest zawiadomieniem
o przestępstwie, i bez sprawdzenia nie można na jego podstawie wszcząć
dochodzenia lub śledztwa.
Zgodnie z zasadą legalizmu, wyrażoną w art. 10 § 1 k.p.k., organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia postępowania
przygotowawczego o czyn ścigany z urzędu. Postępowanie to przybiera
formę śledztwa lub dochodzenia. Wszczyna się je, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303 w zw. z art. 325a § 2
k.p.k.). Ustawa nie wymaga pewności organu ścigania, że popełniono przestępstwo, ale nie wystarcza podejrzenie popełnienia przestępstwa, gdyż
musi być ono uzasadnione. W ten sposób ustawodawca podkreślił potrzebę
zwracania większej uwagi przez organ wszczynający postępowanie na zasadność tego podejrzenia. Chodzi o to, by z jednej strony nie podejmowano
zbyt pochopnie decyzji o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a z drugiej
strony, by w uzasadnionych przypadkach taka decyzja procesowa była podejmowana.
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
5
R. A. Stefański
Podstawę do powzięcia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa mogą stanowić różne informacje. Źródłem informacji o fakcie popełnienia przestępstwa może być zarówno osoba, jak i rzecz, od której pochodzi wiadomość o przestępstwie, np. części zwłok ludzkich znalezione
przez policjanta1. Informacje te mogą pochodzić od pokrzywdzonych, instytucji państwowych, samorządowych lub społecznych, bezpośrednich świadków zdarzenia lub innych osób, które otrzymały wiadomość o przestępstwie,
sprawców lub funkcjonariuszy organów Policji2. Mogą to też być informacje
zawarte w dziennikach, czasopismach, serwisach agencyjnych, stałych
przekazach teleksowych, biuletynach, programach radiowych i telewizyjnych, radiowęzłach zakładowych itp.3. Podstawę wszczęcia postępowania
przygotowawczego mogą stanowić materiały uzyskane w ramach czynności
operacyjnych przez Policję i inne służby specjalne4.
Spośród różnorodnych informacji o popełnieniu przestępstwa kodeks postępowania karnego wyraźnie wymienia jedynie zawiadomienie o przestępstwie (art. 143 § 1 pkt 1, art. 303, art. 304, art. 304a, art. 305 § 1, art. 306
§ 1a pkt 3, art. 307, art. 393 § 2). Z przepisów tych wynika, że zawiadomienie o przestępstwie jest pisemną lub ustną informacją osoby fizycznej, instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, skierowaną do organów
ścigania o fakcie popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu. Jest ono
oświadczeniem wiedzy oraz zawiera w sobie co najmniej domniemaną wolę
składającego doniesienie ścigania sprawcy przestępstwa, którego zawiadomienie dotyczy5. Może też mieć na celu ustalenie sprawcy przestępstwa, po
to, by wytoczyć przeciwko niemu powództwo cywilne6.
Samo zawiadomienie o przestępstwie może stanowić podstawę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, gdy wskazane w nim fakty i dowody prowadzą do uzasadnionego podejrzenia, że zostało popełnione przestępstwo.
1
M. L i p c z y ń s k a, Zawiadomienie o przestępstwie, PK 1965, nr 56–57, s. 485.
R. P o n i k o w s k i, Charakter prawny aktów dokumentujących pierwsze informacje o przestępstwie, PP 1986, nr 12, s. 32.
3
S. W a c h, Wiadomości z prasy, radia i telewizji jako źródła informacji o przestępstwach
w polskim procesie karnym, ZN ASW 1979, nr 25, s. 143–150.
4
Zob. D. S z u m i a ł o - K u l c z y c k a, Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich relacje do
procesu karnego, Warszawa 2012; A. T a r a c h a, Czynności operacyjno-rozpoznawcze.
Aspekty kryminalistyczne i prawnodowodowe, Lublin 2006; K. D u d k a, Kontrola korespondencji i podsłuch w polskim procesie karnym, Lublin 1998.
5
P. K r u s z y ń s k i, Z problematyki wszczęcia postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek, PP 1987, nr 12, s. 8.
6
S. W a l t o ś, Glosa do wyroku SN z dnia 26 października 1967 r., sygn. V KRN 762/67,
OSPiKA 1968, nr11, s. 515–516. Z. D o d a, Wszczęcie postępowania karnego – mechanizmy selekcji, (w:) S. W a l t o ś (red.), Proces karny a polityka karna, Kraków 1991, s. 16;
Z. S o b o l e w s k i, Prawne konsekwencje zawiadomienia o przestępstwie, (w:) Bezpieczeństwo i porządek publiczny – historia, teoria, praktyka. Konferencja naukowa, Hadle Szklarskie, 26 września 2003 r., Rzeszów 2003, s. 213–220.
2
6
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
Jeżeli istnieją wątpliwości co do tego, można sprawdzić zawarte w nim fakty
w ramach postępowania sprawdzającego (art. 307 § 1 k.p.k.); po dokonaniu
tego, w razie ich potwierdzenia, wydaje się postanowienie o wszczęciu
śledztwa lub dochodzenia, a jeśli czynności sprawdzające dały wynik negatywny, odmawia się wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
Zawiadomienie o przestępstwie wywołuje określone skutki w sferze działania organów powołanych do prowadzenia postępowania przygotowawczego; jeżeli taki organ otrzymał doniesienie o przestępstwie, jest obowiązany
wszcząć śledztwo lub dochodzenie bądź odmówić jego wszczęcia (art. 305
§ 1 k.p.k.). Rodzaj decyzji zależy od oceny, czy zawiera ono dane uzasadniające podejrzenie popełnienia przestępstwa. Z art. 305 § 1 k.p.k. wynika
także obowiązek przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie; odmowa przyjęcia zawiadomienia jest działaniem bezprawnym7.
W kontekście tych stwierdzeń istotnego znaczenia nabiera określenie
charakteru prawnego anonimu. Anonimem – w znaczeniu językowym – jest
„list, który nie został podpisany nazwiskiem”8 lub „dzieło nieznanego autora”9. Anonimem zawierającym informację o przestępstwie jest pismo z taką
zawartością niepodpisane przez zawiadamiającego. Jest to informacja, której autor nie jest znany i z reguły nadal chce takim pozostać10. Za anonim
trzeba też traktować pismo opatrzone pseudonimem lub fałszywymi danymi
personalnymi. W tym ostatnim wypadku anonim przybiera pozory jawności,
ponieważ uwidoczniony na nim podpis sugeruje, że tożsamość nadawcy jest
znana11. W literaturze za anonim uważa się pismo, na którym osoba składająca zawiadomienie podpisała się imieniem i nazwiskiem, ale uczyniła to
nieczytelnie, albo nie wskazała adresu do korespondencji, czy też wyjechała
w nieznanym kierunku, wobec czego kontakt z nią jest niemożliwy, np.
w celu formalnego sporządzenia protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia
o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka12.
Nie wydaje się, by sytuację tę traktować identycznie z tą, w której autor pisma nie jest w ogóle znany. W wypadkach tych osoba jest znana, a jej ustalenia można dokonać np. przez uzyskanie informacji w Centralnym Biurze
Adresowym. W każdym wypadku, gdy autor pisma jest nieznany, niezależnie od tego, jaka była jego intencja co do pozostania anonimowym, pismo
takie jest anonimem. Nie zasługuje na aprobatę twierdzenie, że w sytuacji,
7
Z. D o d a, Wszczęcie postępowania karnego, S. W a l t o ś (red.), Proces…, s. 16; Z. S o b o l e w s k i, Prawne konsekwencje zawiadomienia…, s. 213–220.
8
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, pod red. H. Z g ó ł k o w e j, t. 2, Poznań 1995,
s. 92.
9
E. D e r e ń, T. N o w a k, E. P o l a ń s k i, Słownik języka polskiego z frazeologizmami i przysłowiami, pod red. E. Po l a ń s k i e g o, Warszawa 2005, s. 17.
10
P. F i l i p i a k, Anonim jako źródło informacji o przestępstwie, PPK 1994, nr 20, s. 22.
11
K. D u d k a, Anonim a wszczęcie postępowania karnego, Prok. i Pr. 2005, nr 4, s. 56.
12
Ibidem.
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
7
R. A. Stefański
gdy nie było celem autora pisma pozostanie nieznanym, to brak jest podmiotowej cechy anonimu, tj. intencji autora objawiającej się chęcią pozostania
nieznanym i z tego powodu określa się go mianem mającym charakter anonimu13. O tym, czy pismo jest anonimem, decyduje fakt, czy znany jest jego
autor. W literaturze kwestia charakteru anonimu jako źródła informacji
o przestępstwie jest sporna. Rozstrzygnięcie tego problemu ma ważne znaczenie, gdyż od charakteru anonimu zależą czynności, jakie musi podjąć
organ procesowy. Traktując anonim jako zawiadomienie o przestępstwie,
trzeba by uznać, że może być podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a w konsekwencji w razie uznania, że zawarte w nim okoliczności nie
uzasadniają podejrzenia popełnienia przestępstwa, należałoby wydać postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Prezentowany jest pogląd, że anonim jest zawiadomieniem o przestępstwie, różniącym się od pozostałych zawiadomień jedynie tym, że jego autor
nie jest znany, argumentowany tym, iż § 95 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2007 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury14 (obecnie
§ 139) wprost nazywa anonim zawiadomieniem o przestępstwie. Anonim
z punktu widzenia dowodowego ma określoną wartość i sam fakt, że nieznana jest tożsamość jego autora, nie przesądza o konieczności wydania
postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego15.
Odwołując się do art. 118 § 1 k.p.k., nakazującego oceniać znaczenie czynności procesowej według treści złożonego oświadczenia, twierdzi się, że
anonim należy uznać za zawiadomienie o przestępstwie, gdyż jest oświadczeniem wiedzy autora o nieznanej organom procesowym tożsamości
o fakcie popełnienia przestępstwa16. Konsekwencją tego jest uznanie, że
jeśli dane w nim zawarte nie zostaną pozytywnie zweryfikowane, konieczne
jest wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a ze względu na nieujawnienie tożsamości zawiadamiającego nie zostanie mu doręczony odpis postanowienia17. Traktuje się je jako szczególną
kategorię zawiadomień18.
13
D. P o ż a r o s z c z y k, Czynności sprawdzając a proces karny. Wzajemne związki i relacje,
Warszawa 2013 (niepubl. praca doktorska), s. 209.
14
Dz. U. z 2007 r., Nr 169, poz. 1189 ze zm.
15
M. L i p c z y ń s k a, Zawiadomienie o przestępstwie…, s. 491; K. D u d k a, Anonim…, s. 57;
B. S z y p r o w s ki, Postępowanie sprawdzające w procesie karnym, Prok. i Pr. 2007, nr 7–8,
s. 176.
16
K. D u d k a, Anonim…, s. 58.
17
Ibidem; B. Szyprowski, Postępowanie sprawdzające…, s. 175.
18
S. S t a c h o w i a k, Źródła informacji o popełnionym przestępstwie w polskim postępowaniu
karnym, Prok. i Pr. 2005, nr 2, s. 30.
8
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
Przyjmuje się, że pismo anonimowe nie jest zawiadomieniem o przestępstwie19. Argumentuje się, że w świetle art. 393 § 2 k.p.k., zezwalającego na
odczytanie zawiadomienia o przestępstwie, nie jest ono dokumentem procesowym, gdyż takie powinno czynić zadość art. 119 § 1 k.p.k. i zawierać m.in.
podpis20. Stwierdza się, że błędnie jest utożsamiane z zawiadomieniem
o przestępstwie21. Nie ma waloru dokumentu procesowego i nie jest zawiadomieniem o przestępstwie w rozumieniu ustawy procesowej22. Wskazuje
się, że zawiadomienie anonimowe pod względem konsekwencji procesowych zrównane jest z informacjami własnymi organów procesowych,
a zatem nie ma obowiązku wydania postanowienia o odmowie wszczęcia
śledztwa lub dochodzenia, lecz wystarczy sporządzenie notatki służbowej,
stwierdzającej, że przeprowadzone czynności sprawdzające nie uprawdopodobniły faktu przestępstwa, wobec czego brak podstawy do wszczęcia
procesu karnego23.
Uznanie pisma anonimowego za zawiadomienie o przestępstwie jest
trudne do zaakceptowania. Z art. 307 § 1 i 3 k.p.k. wynika, że zawiadomieniem o przestępstwie jest informacja o popełnieniu przestępstwa, pochodząca od znanego podmiotu. Ustawodawca wyraźnie przeto łączy decyzję
o odmowie wszczęcia postępowania z podmiotem, który złożył zawiadomienie o przestępstwie. Sporządzenie takiego postanowienia jest bezprzedmiotowe, gdy brak jest zawiadomienia jako źródła informacji o przestępstwie,
a tym samym podmiotu je składającego, wskazanego w art. 305 § 4 k.p.k.24.
Skoro zgodnie z tym przepisem można żądać uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie (§ 1) lub ich uzupełnienie może nastąpić przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej,
to oczywiste jest, że musi ona być znana organowi ścigania. Ponadto,
art. 305 § 4 k.p.k. nakazuje o wszczęciu, odmowie wszczęcia lub umorzeniu
postępowania zawiadomić osobę, która złożyła zawiadomienie o przestęp19
P. F i l i p i a k, Anonim…, s. 23; R. W o l n y, Anonim jako podstawa wszczęcia postępowania
przygotowawczego, NP 1969, nr 6, s. 960; J. W i d a c k i, Rola i zakres kryminalistycznych
czynności sprawdzających, ZNUJ Prace Prawnicze 1971, nr 51, s. 268; S. S t a c h o w i a k,
Wszczęcie postępowania przygotowawczego a czynności sprawdzające, Prok. i Pr. 1999,
nr 9, s. 10; Z. S z a t k o w s k i, Czynności operacyjne w sprawach karnych, PP 1976,
nr 11–12, s. 55; R. K m i e c i k, Postępowanie sprawdzające a czynności sprawdzenia „własnych informacji”, Prok. i Pr. 2005, nr 10, s. 48–49; t e n ż e, Anonim informacyjny a odmowa
wszczęcia postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2007, nr 11, s. 7; D. P o ż a r o s z c z y k, Czynności sprawdzające…, s. 214.
20
P. F i l i p i a k, ibidem.
21
J. Ł u p i ń s k i, Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2007, nr 5,
s. 130.
22
Ibidem.
23
R. P o n i k o w s k i, Informacja o przestępstwie a wszczęcie postępowania karnego,
NP 1983, nr 7–8, s. s. 79.
24
J. Ł u p i ń s k i, ibidem, s. 131.
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
9
R. A. Stefański
stwie, co jest niemożliwe – ze względu na brak adresata – w wypadku złożenia pisma anonimowego. Z faktu użycia w § 139 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 marca 2010 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury25 określenia
„zawiadomienie” nie sposób budować koncepcji, że pismo anonimowe ma
charakter zawiadomienia, gdyż po pierwsze, w przepisie tym nie ma dookreślenia, że chodzi o zawiadomienie o przestępstwie; po drugie, brak tego
uszczegółowienia oznacza, że zgodnie z językowym znaczeniem tego terminu chodzi o poinformowanie o przestępstwie26. Gdyby przepis ten regulował zawiadomienie o przestępstwie w znaczeniu używanym przez kodeks
postępowania karnego, to nic nie stało na przeszkodzie, by użyto w nim
zwrotu „zawiadomienie o przestępstwie”. Słusznie wskazuje się w doktrynie,
że użycie słowa „zawiadomienie” jest niefortunne27. O tym, że w przepisie
tym nie chodzi o zawiadomienie o przestępstwie, świadczy wskazany w nim
sposób postępowania z pismem anonimowym przez organ procesowy. Otóż,
stosownie do § 139 Reg. prok. wszczęcie śledztwa albo dochodzenia na
skutek anonimowego zawiadomienia może nastąpić po uprzednim sprawdzeniu przytoczonych w nim okoliczności, a w razie niepotwierdzenia się
okoliczności wskazanych w treści anonimowego zawiadomienia pozostawia
się je bez biegu i bez wydawania postanowienia o odmowie wszczęcia
śledztwa lub dochodzenia. Tymczasem, art. 305 § 1 k.p.k. nakazuje organowi ścigania niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie
wszczęcie postępowania przygotowawczego bądź odmowę jego wszczęcia.
Traktowanie pisma anonimowego jako zawiadomienia o przestępstwie nakazywałoby uznać sprzeczność uregulowania Regulaminu z tym przepisem,
co jest trudne do wykazania. Ponadto, anonim nie może być odczytany na
rozprawie jako dowód ścisły, gdyż nie jest „zawiadomieniem o przestępstwie” także w rozumieniu art. 393 § 2 k.p.k.28. Nietrafny jest pogląd, że
w trybie art. 393 § 2 k.p.k. można na rozprawie odczytać również treść anonimu, który dał podstawę do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia29.
Pismo anonimowe zawierające informacje o popełnionym przestępstwie
trzeba traktować jako informację własną organu ścigania30. Może ono być
sprawdzone w trybie art. 307 § 5 k.p.k. Pismo anonimowe może przekształ25
Dz. U. z 2014 r., poz. 144.
„Zawiadomienie” oznacza „poinformowanie kogoś o czymś, oficjalne pismo informujące
o czymś” (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, pod red. H. Z g ó ł k o w e j, t. 49,
Poznań 2004, s. 29).
27
R. K m i e c i k, Anonim…, s. 7.
28
R. K m i e c i k, Postępowanie sprawdzające…, s. 47; T. H a n a u s e k, Zarys taktyki kryminalistycznej, Warszawa 1974, s. 41.
29
K. D u d k a, Anonim…, s. 59.
30
Tak też R. P o n i k o w s k i, Informacja o przestępstwie…, s. 79; J. W i d a c k i, Rola…,
s. 268.
26
10
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
cić się w zawiadomienie o przestępstwie w wypadku ustalenia jego autora;
jeśli zidentyfikowany autor pisma anonimowego potwierdzi jego treść, wtedy
zawiadomienie staje się imienne31. Zasadnie przyjmuje się w literaturze, że
zawiadomienie anonimowe, jeśli zainteresowany wykaże, iż był jego autorem, czyni zadość obowiązkowi prawnemu zawiadomienia o przestępstwie32.
Uznanie, że anonim nie jest zawiadomieniem o przestępstwie rodzi pytanie, czy sam anonim może stanowić podstawę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia z urzędu. W doktrynie poglądy co do tego są rozbieżne. Twierdzi
się, że doniesienie anonimowe nie może stanowić wystarczającej podstawy
do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, gdyż anonimowość podważa zaufanie do autora ze względu na trudności w sprawdzeniu wiarygodności, pobudek działania i stosunku do osób pomawianych o popełnienie przestępstwa; anonim zobowiązuje do zainteresowania się jego treścią33. Podkreśla
się, że informacja anonimowa powinna być przyjmowana krytycznie, z największą oględnością, przy czym przy sprawdzeniu powinno się unikać rozgłosu, by nie narażać dobrego imienia osób, przeciwko którym świadczy
treść anonimu34. Podstawę do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia może
dać potwierdzenie anonimu w drodze czynności operacyjnych35 lub sprawdzających.
Z drugiej strony wskazuje się, że wszczęcie postępowania przygotowawczego jest dopuszczalne na podstawie anonimu, co jest uzasadniane tym,
że art. 303 k.p.k. nie definiuje żadnej formy, z której ma wynikać informacja
stanowiąca uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Twierdzi się
przy tym, że treść anonimowa powinna być poddana weryfikacji przed podjęciem decyzji o wszczęciu śledztwa36. Z tego ostatniego stwierdzenia wynika, że wszczęcie dochodzenia lub śledztwa uzależnione jest od wyników
sprawdzenia, a tym samym pierwotne stwierdzenie, iż „wszczęcie postępo31
R. K m i e c i k, Anonim…, s. 8–9.
J. B a f i a, L. H o c h b e r g, M. S i e w i e r s k i, Ustawy karne PRL. Komentarz, Warszawa
1967, s. 40; R. W o l n y, Anonim jako podstawa wszczęcia postępowania karnego, NP 1969,
nr 6, s. 966; W. P o s n o w, Prawny obowiązek pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie, Acta Univeristas Wratislavienis 1990, seria „Prawo”, s. 91; B. G r o n o w s k a, Ochrona
uprawnień pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym. Zagadnienia karnoprocesowe i wiktymologiczne, Toruń 1989, s. 32; R. A. S t e f a ń s k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i,
L. G a r d o c k i, Z. G o s t y ń s k i, S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a ń s k i, S. Z a b ł o c k i,
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, pod red. Z. G o s t y ń s k i e g o, t. II, Warszawa
2004, s. 328.
33
S. K a l i n o w s k i, M. S i e w i e r s k i, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Warszawa 1966, s. 284–285; P. F i l i p i a k, Anonim..., s. 26.
34
M. L i p c z y ń s k a, Zawiadomienie o przestępstwie…, s. 491.
35
R. W o l n y, Anonim jako podstawa wszczęcia postępowania karnego, NP 1969, nr 6, s. 964.
36
M. G a b r i e l - W ę g l o w s k i, Regulamin prokuratury. Komentarz do § 121–272 i 329–345,
Warszawa 2013, s. 69.
32
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
11
R. A. Stefański
wania przygotowawczego jest dopuszczalne na podstawie anonimu” pozostaje z nim w sprzeczności. Podkreśla się też, że w kodeksie postępowania
karnego brak jest przepisu, który zabraniałby wszczęcia procesu bez równoczesnego ustalenia osoby zawiadamiającej37.
Ogranicza się możliwość wszczęcia śledztwa lub dochodzenia do anonimu zawierającego wiarygodne informacje o popełnieniu przestępstwa, na co
mogą wskazywać przytoczone w nim okoliczności i konkretne fakty, natomiast wymaga sprawdzenia w ramach czynności operacyjnych, gdy nie daje
podstaw do przyjęcia za prawdopodobne, że przestępstwo zostało popełnione, chyba że jest oczywiste, iż nie popełniono go w ogóle38. Jest to pogląd
trudny do zaaprobowania. Wszczęcie śledztwa lub dochodzenia uzależnione
jest od istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa i bez
znaczenia jest źródło, na którym opiera się to stwierdzenie, a wystarczy, że
jest ono wiarygodne. Jednakże w wypadku anonimu – ze względu na brak
informacji o jego autorze – nie można przyjąć zawartej w nim informacji za
wiarygodną, chociażby była ona w dużym stopniu uwiarygodniona; konieczne jest jej sprawdzenie. Zawarte w anonimie informacje stanowią jedynie
podstawę do nieuprawdopodobnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Trafnie kwestię tę reguluje Reg. prok., który w § 139 – jak już wskazywano – stanowi, że wszczęcie śledztwa albo dochodzenia na skutek anonimowego zawiadomienia może nastąpić po uprzednim sprawdzeniu przytoczonych w nim okoliczności i prokurator może przekazać je Policji lub innemu uprawnionemu organowi albo organom kontroli w celu sprawdzenia przytoczonych w zawiadomieniu okoliczności albo pozostawić je bez biegu.
Słusznie podkreśla się w literaturze, że podstawę wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia może stanowić pismo anonimowe wraz z załączonymi dowodami, np. fałszywymi rachunkami, które uprawdopodobniają zawarte w nim
dane39; w takiej sytuacji podstawę wszczęcia nie stanowi wyłącznie anonim,
ale głównie te dodatkowe dowody.
Pozostawić bez biegu można tylko te pisma anonimowe, z których
w sposób niebudzący wątpliwości wynika, że nie ma podstaw do podejrzenia
zaistnienia przestępstwa. Wątpliwości co do wiarygodności informacji zawartych w anonimie może budzić uzasadnione przypuszczenie, że sporządziła
je osoba z zaburzeniami psychicznymi, z tym że słusznie podkreśla się
w piśmiennictwie, iż niekiedy taka osoba może sporządzić – z rzeczywistej
37
D. P o ż a r o s z c z y k, Czynności sprawdzające…, s. 214.
J. B e d n a r z a k, (w:) J. B a f i a, J B e d n a r z a k, M. F l e m i n g, S. K a l i n o w s k i,
H. K e m p i s t y, M. S i e w i e r s ki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
1971, s. 297.
39
R. P o n i k o w s k i, Aspekty procesowe i kryminalistyczne pierwszej informacji o przestępstwie NP 1973, nr 5, s. 676–677.
38
12
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
Anonim jako źródło informacji o przestępstwie
lub urojonej obawy o swoje bezpieczeństwo lub z innych przyczyn – anonimowe zawiadomienie o faktycznie zaistniałym przestępstwie40.
Jeśli anonim okaże się fałszywy, należałoby raczej wszcząć postępowanie przeciwko jego autorowi (art. 234 lub art. 238 k.k.), oczywiście, jeśli zostaną spełnione podmiotowe i przedmiotowe wymagania odpowiedzialności
karnej41.
Od anonimu, jako zawierającego informacje o popełnionym przestępstwie, trzeba odróżnić pisma anonimowe, których treść wyczerpuje znamiona przestępstwa, np. groźby karalnej. Pisma takie stanowią dowód popełnienia przestępstwa i jeśli ich treść wyczerpuje znamiona przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, stanowią podstawę przeprowadzenia postępowania sprawdzającego lub wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
Anonymous letters as a source of information
on criminal offences
Abstract
This paper discusses whether an anonymous letter is, first, a source of information on a criminal offence, secondly, a crime report, thirdly, sufficient to
initiate an investigation or inquiry. While subjecting existing views to a critical
analysis, this paper points out that although an anonymous letter can contain
information on an actually committed criminal offence, it is not a crime report
and, as such, is insufficient to initiate an investigation or inquiry without any
prior check.
40
41
M. G a b r i e l - W ę g l o w s k i, Regulamin…, s. 69.
R. A. S t e f a ń s k i, Zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie w świetle prawa karnego, Prok. i Pr. 2005, nr 10, s. 31.
Prokuratura
i Prawo 11–12, 2014
13