wstęp - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTÊP
Współczesny świat jest pełen konfliktów i sporów, których granice przebiegają nie tylko po linii interesów ekonomicznych i politycznych poszczególnych państw i narodów. Różnego rodzaju podziały i wzajemne niechęci
sięgają głęboko w struktury poszczególnych społeczeństw, odświeżając zadawnione waśnie dzielące ludzi ze względu na rasę, przynależność narodową,
wyznawaną religię, zasobność portfela czy poglądy polityczne. Można powiedzieć, że linie podziału odnaleźć można w sercach ludzkich. Dlatego też
ulice i place miast pełne są pikietujących za czymś lub przeciw czemuś. Stadiony sportowe zamieniają się w areny walk pseudokibiców. Przed budynkami użyteczności publicznej, na dworcach, w parkach i opuszczonych domach
zauważamy coraz większą ilość żebraków, bezdomnych i nielegalnych emigrantów. Zapełniają się domy dziecka, szpitale psychiatryczne i domy starców. Pojawiają się coraz to nowe grupy subkulturowe i sekty. Szerzy się alkoholizm, narkomania czy też inne uzależnienia. Jesteśmy świadkami coraz liczniejszych ataków terrorystycznych. Ulice miast pełne są przemocy, mnoży się
przestępczość różnego rodzaju. Zwykli ludzie często, bojąc się o siebie i swój
majątek, zamykają się w osiedlach i domach, tworząc swoistego rodzaju getta.
Wybuchają coraz to inne lokalne konflikty zbrojne. Tak zwanych punktów
zapalnych jest wiele. Wielu pyta: dlaczego tak się dzieje? Czy już musi tak
być? Czy można to zmienić? Liczne są przyczyny tych zjawisk: zła polityka
(np. dwubiegunowość świata, neokolonializm), błędna ekonomia (kumulacja
i bezosobowość kapitału, osiąganie zysku za wszelką cenę, nie licząc się
z ludzką krzywdą i życiem), zanieczyszczenie środowiska, manipulacja informacją, nachalna reklama.
Na te procesy nakłada się zjawisko globalizacji, dzięki któremu świat stał
się globalną wioską, gdzie wszyscy o wszystkich wiedzą prawie wszystko.
Ludzie zobaczyli jak nigdy dotąd różnice w jakości swojego życia i zechcieli
żyć podobnie jak inni. Niemożność przezwyciężenia różnic przeradza się niekiedy we frustrację, gniew, próby przeróżnej alienacji czy izolacji, zagubienie
7
człowieka. Dlatego tak łatwo współczesny człowiek ulega namowom różnych
demagogów, proponujących szybkie i łatwe rozwiązania problemów. To oni
krzyczą z różnego rodzaju trybun: twój bliźni jest twoim wrogiem, zamknijcie
granice, odbierzcie majątek, zabij go, jeśli myśli inaczej itp. Tego typu rozwiązania współczesnych problemów człowieka rodzą jeszcze większe niezrozumienie i obopólną nienawiść, doprowadzą do przelewu krwi, a „reformatorzy” zyskują coś – o czym najczęściej marzą – władzę. Chociaż historia ludzkości pokazuje bezowocność takich rozwiązań, to ciągle pojawiają się tego
typu „zbawcy”.
Rozwiązaniem, które sprawdzało się w historii ludzkości, jest utworzenie
z przyzwolenia społecznego takiego systemu społecznego, który gwarantowałby każdemu człowiekowi rozwój na miarę jego możliwości w różnych
strukturach społecznych, pielęgnowanie swoich wartości z jednoczesnym zachowaniem tak ważnego spokoju społecznego. Dlatego też ludzie zawsze szukali, szukają i będą szukać najlepszych rozwiązań w konkretnym czasie i warunkach w tym względzie. Typy rozwiązań kwestii życia społecznego, u podstaw którego jest człowiek, stają się przedmiotem badań wielu nauk, między
innymi socjologii i filozofii. Rozwiązania problematyki antropologiczno-społecznej w płaszczyźnie filozoficznej dają się sprowadzić do trzech podstawowych teorii.
Pierwsza z nich, za którą opowiadają się m.in. liberałowie, proponuje następujące rozwiązania. Jednostka jest jedynym bytem realnym, dlatego tylko
ona się liczy. Natomiast wszystkie społeczności są bytami pojęciowymi i sztucznymi tworami. Należy zatem poszczególnym jednostkom zapewnić nieskrępowaną wolność i możliwość własnej inicjatywy zgodnie z ich indywidualnymi systemami wartości. Wszelkiego rodzaju społeczności, jako rezultat umowy społecznej, w granicach stanowionego prawa, mają za zadanie umożliwić
jak najlepszą realizację jednostkowych celów.
Druga koncepcja życia społecznego, z którą zgodne są wszystkie rozwiązania związane z filozofią socjalizmu i komunizmu, stwierdza coś wręcz odwrotnego. Społeczności przypisuje nadrzędną i dominującą rolę. Poszczególne jednostki są tylko częścią mniejszych lub większych grup społecznych.
Ludzie żyją, pracują i umierają dla państwa, narodu czy partii. Sami nie znaczą
prawie nic. Tylko w grupie społecznej stanowią siłę zdolną zmienić świat.
Zwolennikami trzeciej koncepcji są ci, którzy przyjmują, iż każdy człowiek jest niepowtarzalnym bytem osobowym, posiadającym swoją godność
i prawa. Jednakże do swego pełnego osobowego rozwoju potrzebuje zakotwiczenia w różnego rodzaju społecznościach, w których żyje, pracuje i realizuje
się. W tym nurcie mieszczą się rozwiązania proponowane przez filozofię
8
klasyczną orientacji arystotelesowsko-tomistycznej, za którą idzie katolicka
nauka społeczna.
Oprócz tych podstawowych teorii antropologiczno-społecznych istnieje cały
wachlarz rozwiązań pośrednich, które są mniej lub bardziej udanymi próbami
połączenia w jedną spójną całość pewnych elementów rozwiązań kwestii społecznych zaczerpniętych z poprzednio wymienionych koncepcji.
Jedną ze współczesnych propozycji rozwiązania kwestii społecznej dzisiejszego świata jest koncepcja życia społecznego proponowana przez Michaela Novaka1, katolickiego naukowca, mieszkającego i pracującego w USA,
1
Michael Novak urodził się w 1933 r. jako najstarsze dziecko w swojej rodzinie w Johnstown w Pensylwanii. W 1947 roku wstępuje od Holy Cross Seminary, Kongregacji Krzyża
Świętego na uniwersytecie Notre Dame. W 1951 roku kończy Holy Cross Seminary. Wybiera
nowo tworzoną zachodnią prowincję Kongregacji Krzyża Świętego. W tym samym roku wstępuje do nowicjatu w North Dartmouth, stan Massachusetts. W 1956 roku kończy Stonehill
College, uzyskując stopień licencjata filozofii i angielskiego. W 1958 roku kończy z wyróżnieniem Uniwersytet Gregoriański w Rzymie, uzyskując stopień licencjata teologii. Podejmuje studia teologiczne na Uniwersytecie Katolickim. W 1960 roku opuszcza Kongregację Krzyża Świętego i wyjeżdża do Nowego Yorku, aby pisać. We wrześniu tegoż roku rozpoczyna
studia na Harvardzie. W 1961 roku zostaje opublikowana jego pierwsza nowela pt. The Tiber
was Silver. W 1963 roku poślubia Karen Ruth Laub. W latach 1963–1964 jest dziennikarzem
„Time”, pisząc o Soborze Watykańskim II. We wrześniu i październiku tego roku jest w Rzymie na trzeciej sesji Soboru. Od 1965 do 1968 jest asystentem profesora nauk humanistycznych w Stanfordzie. Przez trzy lata z rzędu studenci najstarszych roczników wybierają go
jednym z dwóch najbardziej wpływowych profesorów. W 1966 roku uzyskuje tytuł magistra
historii i filozofii religii na Harvardzie. Zostaje współwydawcą magazynu „Commonwealth”.
W latach 1968–1976 wydaje pierwszy katolicki magazyn „Christianity and Crisis” (znany
jako pismo „Crisis”), a w latach 1969–1972 uczy w nowo utworzonym eksperymentalnym
koledżu w Suny Old Westbury. Pisze przemówienia dla George’a Mc Governa, Sargenta Shivera i kampanii prezydenckiej. W 1973–1974 prowadzi nowy program humanistyczny fundacji Rockefellera. W 1976 roku obejmuje katedrę religii na uniwersytecie Syracuse. W latach
1976–1988 prowadzi kolumnę w ogólnokrajowym piśmie „Illusions and Realities”. W 1978
roku zostaje wybrany przez American Enterprise Institute for Public Policy Research na rezydenta w sprawach religii i polityki publicznej. W 1979 roku otrzymuje nagrodę Coalition for a
Democratic Majority oraz dostaje Pulitzera. W latach 1979–1986 pisze kolumnę „Tomorrow
and tomorrow” ukazującą się w National Review. W latach 1981–1982 jest ambasadorem USA
w komisji praw człowieka przy ONZ. W 1982 opublikowano jego pracę magisterską The Spirits of Democratic Capitalism. W 1984 otrzymuje nagrodę G. Washingtona od Freedom Fundation. Zostaje członkiem rady International Broadcasting (prywatna korporacja zarządzająca
Radiem Wolna Europa). W 1985 otrzymuje Nagrodę Doskonałości Religii i Mediów w corocznym Angel Awards. Zostaje członkiem Presidential Task Force przy projektowaniu Project Economic Justice. W 1986 roku otrzymuje medal honorowy wyspy Ellis. Jest członkiem
delegacji USA w Helsinkach na Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy. Od 1987 dyrektor
katedry socjologii i politologii na American Enterprise Institute w Waszyngtonie DC. Współczesny amerykański filozof, teolog i ekonomista. Autor kilkudziesięciu książek (m.in. The
Open Church, Belief and Unbelief, The Rise of Unmetable Ethnic, Moral Clarity in the Nuclear Age, The Joy of Sports, Business as a Calling, The Fire of Invention, Will it Liberate?
9
który swoją wizję społeczną opiera głównie na łączeniu myśli chrześcijańskiej z liberalizmem2. Owocem tego połączenia jest też, zdaniem Novaka, „amerykański styl demokracji” (zapoczątkowany rewolucją amerykańską), który
odnosi sukcesy i jest wzorem dla całego świata.
Novak jest autorem kilkudziesięciu pozycji książkowych – sztandarową pozycją
jest Duch demokratycznego kapitalizmu, nie licząc artykułów w prasie i internecie.
Z lektury jego prac wynika, że interesuje go ekonomia, polityka, teologia, filozofia,
historia, makro- i mikrostruktury społeczne, przemiany świadomościowe i społeczne, sport. Uprawiana twórczość przekłada się w jego życiu na zaangażowanie autora
w różne projekty społeczne. Jest on zwolennikiem popierania różnorodności kulturowej w Ameryce, czyli tak zwanej kultury „etników”. Często również podejmuje
publiczną dyskusję na temat bieżących problemów politycznych, społecznych i religijnych, np. poparł wojnę w Iraku oraz brał udział w dyskusji na temat celibatu
duchownych. Jego poglądy stanowią inspirację dla licznych, wielotematycznych
dyskusji naukowych. Świadczą o tym różne artykuły publikowane w internecie poświęcone Novakowi, między innymi prace autorów: L. Nuttinga, Theologian Michael Novak to Lecture on Democratic Capitalism3 czy L. H. La Rouche’a Jra, Michael Novak, Calvinist? – Not by Marketplace alone4 lub M. i L. Zweików, Michael
Novak, Enron Men: Wealth Creation for the Few5 albo H. Steigerwalda, Theologian
Michael Novak Lauds Capitalism, but says Business must meet High Standard6.
Świadczy to o tym, iż jego twórczość budzi zainteresowanie. Jednakże dokonania
autora znane są przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Natomiast fakt zaangażowania się Novaka w programowanie tzw. „amerykańskiego” stylu demokracji najprawdopodobniej powoduje niechęć części badaczy europejskich do jego poglądów. Przykładem tego jest książka Johna Graya Po Liberalizmie7, w której krytykuje poczynania Novaka.
Questions about Liberation Theology, Free Person and a Common Good, The Spirit of Democratic Capitalism, The Tiber was Silver, Naked I Leawe, On Two Wings, Humble Faith and
Common Sence at the American Founding, Tell my why). Największa część z nich należy do
tak zwanego gatunku Social science. Prezentuje on w nich próbę połączenia katolickiej myśli
społecznej z myślą neoliberalną. Zjawiska, które opisuje, interpretuje z perspektywy amerykańskiej demokracji i przedsiębiorczości. Laureat wielu prestiżowych nagród.
2
Novak, jako katolik, łączy przede wszystkim katolicką naukę społeczną z liberalizmem.
3
L. Nutting, Theologian Michael Novak to Lecture on Democratic Capitalism, www.rice.edu
16.05.2003.
4
L. H. La Rouche Jr, Michael Novak, Calvinist? – Not by Marketplace alone, www.byan
society.org 16.05.2003.
5
M. and L. Zweik, Michael Novak, Enron Men: Wealth Creation for the Few, www.cjd.org
16.05.2003.
6
H. Steigerwald, Theologian Michael Novak Lauds Capitalism, but says Business must
meet High Standard, www.post-gazette.com 16.05.2003.
10
W polskiej literaturze przedmiotu zauważa się brak znajomości poglądów
tego znanego współczesnego filozofa, teologa i ekonomisty. Na ten stan rzeczy złożyło się kilka czynników. Głównym z nich było pozostawanie Polski
przez czterdzieści lat w sowieckiej sferze wpływów i usiłowanie budowania
komunizmu w naszym kraju. W tamtym okresie na język polski przetłumaczono w oficjalnym „obiegu” tylko jedną książkę Novaka. Jest nią Przebudzenie etnicznej Ameryki8, w której autor, popierający ruch tzw. „etników”, przeciwstawił się popularnej w kręgach establishmentu amerykańskiego teorii „tygla”, promującej unifikację narodowości, kultur i religii funkcjonujących
w Stanach Zjednoczonych. Książka została opatrzona bardzo dobrym wstępem
Wiktora Osiatyńskiego, w którym w sposób klarowny i ciekawy przedstawił
ewolucję poglądów Novaka. W tak zwanym „drugim obiegu” w roku 1988
ukazała się bodaj najbardziej znana książka tego amerykańskiego autora: Duch
demokratycznego kapitalizmu9. Obecnie, gdy zmieniła się sytuacja polityczna
Polski, a liberalizm stał się modny, twórczość Novaka zaczyna być coraz lepiej znana. Świadczą o tym pojawiające się na rynku księgarskim10 coraz to
nowe tłumaczenia jego książek. W 1993 roku ukazały się dwie jego pozycje
książkowe. Pierwszą z nich jest Liberalizm – Sprzymierzeniec czy wróg Kościoła?11, będący połączeniem dwóch jego dzieł, tj. Catholic Social Thought
and Liberal Institutions. Freedom with Justice i The Catholic Ethic and the
Spirit of Capitalism. Drugą jest praca zbiorowa pt. Chrześcijaństwo, Demokracja, Kapitalizm12. W roku 1998 wydano Wolne osoby i dobro wspólne13,
a w 2001 roku pojawia się praca Novaka i jego córki: Tato, dlaczego wierzysz?14
oraz Duch Demokratycznego Kapitalizmu15. W polskiej prasie pojawiły się
także tłumaczenia jego artykułów, np. Czy(m) jest sprawiedliwość społeczna?
– artykuł opublikowany w „Azymucie”, tj. dodatku do „Gościa Niedzielnego”16
oraz Moralne podstawy interwencji17 w „Tygodniku Powszechnym”, czy też
7
J. Gray, Po Liberalizmie, Warszawa 2001.
M. Novak, Przebudzenie etnicznej Ameryki, Warszawa 1985.
9
M. Novak, Duch demokratycznego kapitalizmu, Warszawa 1988.
10
Większość z nich opublikowało wydawnictwo dominikańskie „W drodze”, co jest najprawdopodobniej świadectwem bliskich kontaktów łączących autora z o. Maciejem Ziębą.
11
M. Novak, Liberalizm – Sprzymierzeniec czy wróg Kościoła?, Poznań 1993.
12
M. Novak, Chrześcijaństwo, Demokracja, Kapitalizm, [w:] M. Novak, A. Rauscher,
M. Zięba, Chrześcijaństwo, Demokracja, Kapitalizm, Poznań 1993.
13
M. Novak, Wolne osoby i dobro wspólne, Kraków 1998.
14
M. Novak, J. Novak, Tato, dlaczego wierzysz?, Poznań 2001.
15
M. Novak, Duch Demokratycznego Kapitalizmu, Poznań 2001.
16
M. Novak, Czy(m) jest sprawiedliwość społeczna?, „Azymut” 2001, nr 4, s. 5–6.
17
M. Novak, Dwugłos: katolicy wobec wojny w Iraku. Moralne podstawy interwencji,
„Tygodnik Powszechny” 2003, nr 10, s. 7.
8
11
wywiad z autorem pt. Kościół a liberalizm18 w „Gościu Niedzielnym”. Na
polskich stronach internetowych pojawił się natomiast jego artykuł pt. Prawdziwa sprawiedliwość społeczna19.
O wzroście zainteresowania poglądami autora w Polsce świadczy fakt, iż
zapraszany jest on z odczytami na letnią sesję prowadzonego przez dominikanów instytutu „Tertio Millennio” do Krakowa.
Mimo dużego zainteresowania poglądami Novaka całościowa koncepcja
życia społecznego przedstawiana przez amerykańskiego autora nie doczekała
się jeszcze pełnego opracowania20. Trudno powiedzieć, dlaczego tak jest, tym
bardziej iż jego poglądy w tej kwestii budzą kontrowersje, ponieważ Novak,
prezentując swą koncepcję życia społecznego, ucieka się przede wszystkim
do łączenia katolickiej myśli społecznej z rozwiązaniami liberalnymi. Zwolennicy jego poglądów uważają je za ciekawe, nowatorskie i najprawdopodobniej godne wprowadzenia w życie. Przykładem takiego myślenia są notki
redakcyjne polskich wydań książek Novaka, gdzie można przeczytać, iż autor
„dowodzi, że pomiędzy nauczaniem społecznym Kościoła katolickiego a systemem rynku i wolnej konkurencji nie ma doktrynalnych sprzeczności” (Duch
demokratycznego kapitalizmu). Innym razem stwierdza się, że Novak „prezentuje klasyczny wykład katolickiej myśli społecznej, ale interpretuje ją
z perspektywy amerykańskiej demokracji, chrześcijaństwa i przedsiębiorczości. Dzięki czemu jest to książka tradycyjna i bardzo nowoczesna (...) interesująca zarówno dla zwolenników, jak i przeciwników liberalizmu, dla katolików i ludzi spoza Kościoła” (Liberalizm – Sprzymierzeniec czy wróg Kościoła?). Na drugim biegunie ustawiają się ci wszyscy, którzy wytykają Novakowi
niekoherentność i różnego rodzaju błędy w przedstawionej przez niego koncepcji (F. J. Mazurek, Czy możliwy jest „liberalizm katolicki”?; P. Jarecki,
Nawracanie na liberalizm). Powstaje zatem pytanie: czy da się pogodzić ze
sobą te dwa wielkie nurty myślowe wychodzące przecież z odmiennych założeń? Innymi słowy: czy koncepcja życia społecznego Novaka wyrastająca
z odmiennych źródeł jest wewnętrznie spójna? Odpowiedź na nie wydaje się
być tym bardziej istotna, że we współczesnym świecie po zdewaluowaniu się
ideologii socjalizmu i komunizmu (Novak jest ich zdecydowanym przeciwnikiem) ludzie przede wszystkim w tych dwóch nurtach myślowych szukają
rozwiązania swoich problemów.
18
M. Novak, Kościół a liberalizm, „Gość Niedzielny” 1994, nr 21, s. 1, 12.
M. Novak, Prawdziwa sprawiedliwość społeczna, www.bezuprzedzen.pl, 2003.02.28.
20
Według wiedzy autora tej pracy, istnieje we Włoszech jedna praca doktorska F. Felice
pt. Il Personalismo economico di Michael Novak, przedstawiona w 2002 roku.
19
12
Autor niniejszej rozprawy postanowił podjąć się tego zadania poprzez uczynienie centralnym problemem swojej pracy relatywnie całościową prezentację koncepcji życia społecznego Novaka, która wymagać będzie m.in. zarysowania jego koncepcji człowieka, aksjologii życia społecznego, wskazania na
podstawowe wspólnoty społeczne i sektory życia społecznego, a także na niektóre elementy etyki społecznej. Chcąc zrealizować te założenia i uzyskać
odpowiedź na postawione wcześniej pytanie, praca oprze się na tekstach źródłowych, którymi głównie są: Duch demokratycznego kapitalizmu, Will it
Liberate?, Questions about Liberation Theology, The Fire of Invention, Business as a calling, Przebudzenie etnicznej Ameryki, Wolne osoby i dobro wspólne, Liberalizm – Sprzymierzeniec czy wróg Kościoła?, Chrześcijaństwo,
demokracja, Kapitalizm, Tato, dlaczego wierzysz?, On Cultivating Liberty
Reflections on Moral Ecology i inne.
Nadmienić trzeba, iż w Polsce nie powstała jeszcze żadna praca opisująca
całościowo antropologiczno-społeczne poglądy Novaka. Istnieją omówienia
krytyczne książki Novaka Liberalizm – Sprzymierzeniec czy wróg Kościoła?,
pióra F. Mazurka pt. Czy możliwy jest „liberalizm katolicki”?, zamieszczone
w „Zeszytach Społecznych KIK”21 i w „Społeczeństwie”22 oraz biskupa P. Jareckiego pt. Nawracanie na liberalizm23, które ukazało się w tygodniku „Ład”.
Gdy chodzi o prezentację skrótową poglądów Novaka czy też wzmianki
o nim, to można m.in. wymienić prace: S. Kowalczyka pt. Idea sprawiedliwości
społecznej a myśl chrześcijańska24, U podstaw demokracji, Zagadnienia
aksjologiczne25, Filozofia wolności26, Liberalizm i jego filozofia27, Cz. Bartnika
Personalizm28, A. Krzyżanowskiego Kapitalizm a moralność29, J. Szackiego
Liberalizm po komunizmie30, A. Zwolińskiego Etyka bogacenia się31 czy Etyka
w biznesie pod redakcją M. Borkowskiej i J. Gałkowskiego32.
21
F. J. Mazurek, Czy możliwy jest „liberalizm katolicki”?, „Zeszyty Społeczne KIK” 4,
1996, nr 4, s. 20–27.
22
F. J. Mazurek, Czy możliwy jest „liberalizm katolicki”?, „Społeczeństwo” 6, 1996, nr 1,
s. 135–165.
23
P. Jarecki, Nawracanie na liberalizm, „Ład” 1994, nr 15, s. 1, 4.
24
S. Kowalczyk, Idea sprawiedliwości społecznej a myśl chrześcijańska, Lublin 1998.
25
S. Kowalczyk, U podstaw demokracji. Zagadnienia aksjologiczne, Lublin 2001.
26
S. Kowalczyk, Filozofia wolności, Lublin 1999.
27
S. Kowalczyk, Liberalizm i jego filozofia, Katowice 1995.
28
Cz. Bartnik, Personalizm, Lublin 2000.
29
A. Krzyżanowski, Kapitalizm a moralność, Wrocław 1989.
30
J. Szacki, Liberalizm po komunizmie, Kraków 1994.
31
A. Zwoliński, Etyka bogacenia się, Kraków 2002.
32
M. Borkowska, J. Gałkowski (red.), Etyka w biznesie, Lublin 2002.
13
Rozwiązaniem problemu, dzięki czemu zostanie udzielona odpowiedź na postawione pytanie – będzie uchwycenie tych czynników, które szczególnie wyróżniają
propozycję daną przez Novaka spośród innych koncepcji życia społecznego. Zdaniem autora rozprawy, dla osiągnięcia tego celu najpierw należy zrekonstruować
antropologiczne poglądy amerykańskiego naukowca, które determinują rozwiązania kwestii społecznych. Następnie zaś konieczne wydaje się wskazanie najważniejszych społeczności, a także sektorów życia społecznego, by w końcu wskazać na
podstawowe cnoty i zasady etyki społecznej. Takie etapy postępowania badawczego
wyznaczają następującą konstrukcję pracy. W pierwszym rozdziale należy przedstawić podstawowe elementy koncepcji człowieka, którymi zdaniem Novaka są: wolność, grzeszność i kreatywność. Amerykański autor, będąc wiernym swoim przekonaniom katolickim, akceptuje aksjologiczny personalizm i dlatego człowieka określa mianem osoby (niestety nie znajduje to adekwatnego potwierdzenia i rozwinięcia w jego koncepcji życia społecznego)33. W drugim rozdziale ukazane będą społeczności, w których żyje człowiek (rodzina, stowarzyszenia, naród i państwo), bez
istnienia i funkcjonowania których człowiek nie mógłby się rozwijać. Natomiast
w trzecim rozdziale omówione zostaną podstawowe dziedziny życia społecznego
i ich wzajemne związki. Są nimi: polityka, ekonomia i system moralno-kulturalny.
Czwarty rozdział będzie przedstawiał wybrane cnoty i zasady życia społecznego,
którymi powinni kierować się ludzie, aby można było osiągnąć jak najlepszy rozwój
społeczny i aby człowiek miał szanse samorealizacji.
Przy redagowaniu tej pracy wykorzystane zostały głównie dwie metody:
analityczno-syntetyczna i komparatywna. Pierwsza z nich pozwoliła na wykrycie, wyselekcjonowanie i zrekonstruowanie tych problemów i rozwiązań
autora z zakresu życia społecznego, które znajdują się na pograniczu socjologii, politologii, filozofii społecznej i teologii. Twórczość naukową Novaka
charakteryzuje multidyscyplinarność, co dodatkowo utrudnia obiektywną reinterpretację i całościową rekonstrukcję jego społecznych koncepcji. Utrudnieniem jest także jego kolokwialny język, który ma bardziej przekonywać
czytelnika niż go obiektywnie informować. Druga metoda – komparatywna,
stosowana w pracy, jest związana z faktem, iż amerykański autor ustawicznie
podejmuje próby syntezy chrześcijańskiej myśli społecznej (zwłaszcza
uwzględniał niektóre encykliki społeczne papieży)34 i idei liberalnych. Praca
podejmuje analizę prac tego myśliciela w aspekcie antropologiczno-społecznym, pomijając inne elementy doktrynalno-ideowe jego piśmiennictwa.
33
Zdaniem autora rozprawy, omówienie koncepcji osoby, jej godności i praw w ujęciu
Novaka zasługuje na odrębne opracowanie.
34
M. Novak cenił papieży Jana XXIII i Jana Pawła II, natomiast w sposób bardzo krytyczny
ustosunkował się do encyklik papieży Piusa XI i Pawła VI.
14