Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis
Studia Russologica IV (2011)
Oksana Szewcowa
Nazwy własne w zbiorze opowiadań
Elizy Orzeszkowej Gloria victis
Życie i twórczość znanej polskiej pisarki Elizy O r z e s z k o w e j są ściśle z w i ą z a n e z ziemią
białoruską, z G r o d n e m i jego okolicami. Tutaj Eliza O r z e s z k o w a urodziła się, w y r o s ł a
i niemal całe życie mieszkała. Nowelistyka pisarki stanowi trwały d o r o b e k w literatu­
rze polskiej. P o c z ą w s z y od p i e r w s z e g o u t w o r u , o p o w i a d a n i a Obrazek z lat
głodowych
[ 1 8 6 6 ] , po ostatnie dzieło jej życia - zbiór o p o w i a d a ń z e b r a n y c h w tomie Gloria victis
( 1 9 1 0 ] - Eliza O r z e s z k o w a chętnie sięgała po krótkie f o r m y narracyjne.
W s w o i m o s t a t n i m z b i o r z e o p o w i a d a ń pisarka z w r a c a się ku d n i o m s w e j m ł o ­
dości. Przeszłość stała się dlań n o w y m t w o r z y w e m l i t e r a c k i m , i to p r z e s z ł o ś ć o k r e ­
ślona, sięgająca c z a s ó w p o w s t a n i a s t y c z n i o w e g o , na k t ó r e p r z y p a d ł a jej m ł o d o ś ć .
Eliza O r z e s z k o w a p r a g n ę ł a p r z y p o m n i e ć ofiarność ludzi, k t ó r z y ginęli za ojczyznę,
p r a g n ę ł a o d d a ć im p r z e d e w s z y s t k i m hołd, złożyć w y r a z y u z n a n i a i czci. U w a ż a ł a
b o w i e m , że taki jest p i e r w s z y o b o w i ą z e k w o b e c p o k o l e n i a p o w s t a ń c ó w 1863 r o k u ,
stąd i tytuł Chwała zwyciężonym,
który d o s k o n a l e o d p o w i a d a t r e ś c i o m o m a w i a n e g o
tu cyklu o p o w i a d a ń .
Gloria victis to cykl ś w i a d o m i e przez pisarkę r o z p l a n o w a n y . O p r ó c z j e d n o ś c i
t e m a t y c z n e j ( m o t y w walki p o w s t a ń c z e j ) o g n i w e m s p a j a j ą c y m p o s z c z e g ó l n e o p o ­
w i a d a n i a są, o b o k w y r a ź n i e z a z n a c z o n e j o b e c n o ś c i n a r r a t o r k i , p o s t a c i e b o h a t e ­
r ó w : te s a m e o s o b y w y s t ę p u j ą w kilku u t w o r a c h : w j e d n y m - jako postacie g ł ó w n e ,
w i n n y c h - d r u g o p l a n o w e . T o m i k t w o r z ą o p o w i a d a n i a : Oni ( 1 9 0 7 ) , Oficer ( 1 9 0 7 ) ,
Hekuba ( 1 9 0 8 ) , Bóg wie kto ( 1 9 0 8 ) , Gloria victis ( 1 9 0 7 ) , Dziwna historia ( 1 9 0 4 ) .
O n o m a s t y k a literacka jest s t o s u n k o w o m ł o d ą d z i e d z i n ą b a d a ń filologicznych.
B a d a n i e m f u n k c j o n o w a n i a n a z w w ł a s n y c h w u t w o r a c h literackich j ę z y k o z n a w c y
zaczęli z a j m o w a ć się d o p i e r o w latach s z e ś ć d z i e s i ą t y c h X X w i e k u . Do dziś w p o l ­
skiej literaturze p r z e d m i o t u o p r a c o w a n o n a z e w n i c t w o w u t w o r a c h A. M i c k i e w i c z a
( S z e w c z y k 1 9 9 3 ) , S. Ż e r o m s k i e g o (Wilkoń 1 9 7 0 ) , ] . I w a s z k i e w i c z a (Kosy! 1 9 9 2 ) ,
M. C h o r o m a ń s k i e g o (Siwiec 1 9 9 8 ) , S. L e m a ( D o m a c i u k 2 0 0 3 ) , M D ą b r o w s k i e j
( R a s z e w s k a - K l i m a s 2 0 0 2 ) i i n n y c h t w ó r c ó w literackich. W j ę z y k o z n a w s t w i e bia­
ł o r u s k i m w y r ó ż n i a j ą się z kolei prace d o t y c z ą c e f u n k c j o n o w a n i a n a z w w ł a s n y c h
w u t w o r a c h pisarzy b i a ł o r u s k i c h (m.in. LLIyp 2 0 0 2 , 2 0 0 6 ) i rosyjskich (m.in. P o r a ^ e B
2003,2007).
[246]
Oksana Szewcowa
N a s z y m z a m i a r e m jest p r z e d s t a w i e n i e n a z e w n i c t w a literackiego, a m i a n o w i c i e
a n t r o p o n i m i i , f u n k c j o n u j ą c e j w z b i o r z e o p o w i a d a ń Elizy O r z e s z k o w e j Gloria
victis.
W a r t o tu p r z y p o m n i e ć , że g ł ó w n ą funkcją n a z w o s o b o w y c h w dziele literackim,
j a k i w r z e c z y w i s t o ś c i , jest funkcja i d e n t y f i k a c y j n o - d y f e r e n c j a c y j n a . Liczba o s ó b ,
które w p r o w a d z i ł a Eliza O r z e s z k o w a na strony s w o i c h o p o w i a d a ń nie jest w i e l k a .
B o h a t e r o w i e g ł ó w n i p r z e d s t a w i a n i za p o m o c ą i m i o n i n a z w i s k : Romuald
Traugutt
(Oni, Of, G V ) , Władysław
Orszak (Oni, H ] , Feliks Jagmin ( O n i ] , Gustaw
Radowicki
(Oni), Artur Roniecki (Oni, H ) , Hemyk Roniecki (Oni, H ) , Marian Tarłowski
(Oni),
Aleksander
Awicz (Of), Apolinary
Karłowicki
(Of), Klementyna
Roniecka
(Oni, H ) ,
Aniela Tarłowska (Oni), MarylkaJaroszyńska
(Oni, B W K ) , p a n KalikstRadowicki
(CV),
pani Karolina Orszak (H) lub tylko i m i o n z d o d a t k o w y m o k r e ś l e n i e m : pani Teresa
( H ) , p a n Ignacy (H), pan Gustaw (H), Florenły (Oni). B o h a t e r o w i e d r u g o r z ę d n i i p o ­
stacie e p i z o d y c z n e p r e z e n t o w a n i są za p o m o c ą s a m e g o tylko n a z w i s k a :
Czernicka
(Oni), p a n Burakiewicz
( B W K ) , Żemirski (Oni). T a k i s p o s ó b n o m i n a c j i jest d o w o d e m
realistycznej t e c h n i k i n a z y w a n i a postaci.
W a n a l i z o w a n y m zbiorze Elizy O r z e s z k o w e j w y s t ę p u j ą i m i o n a i n a z w i s k a a u ­
t e n t y c z n e o z n a c z a j ą c e p o s t a c i e h i s t o r y c z n e : Romuald Traugutt (jedna z c z o ł o w y c h
postaci, b o h a t e r historyczny, postać a u t e n t y c z n a ) , p o d o b n i e , jak: Feliks
Jagmin,
Gustaw Radowicki,
Władysław
Orszak. T a k i e a n t r o p o n i m y pełnią w tekście litera­
c k i m nie tylko funkcję i d e n t y f i k a c y j n ą , lecz r ó w n i e ż funkcję lokalizacji w czasie
i f u n k c j ę i n f o r m a c y j n ą . Z n a n ą m e t o d ą w z g l ę d n e j chronologizacji z d a r z e ń litera­
ckich jest w y m i e n i e n i e w tekście u t w o r u n a z w i s k o s ó b a u t e n t y c z n y c h , z n a n y c h
w d a n y m okresie. Najbogatszy materiał faktograficzny zawierają w t y m w y p a d k u
o p o w i a d a n i a Oni, Oficer, Gloria victis. Na kartach a n a l i z o w a n e g o tu zbioru o p o w i a d a ń
przewijają się nazwiska z n a n y c h d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h i u c z e s t n i k ó w powstania
s t y c z n i o w e g o , które sygnalizują w y d a r z e n i a historyczne. Potwierdza to r ó w n i e ż list
Elizy O r z e s z k o w e j do Mariana Dubieckiego (6.11.1907), w k t ó r y m pisarka informu­
je, że: „partia kobryńska składała się z 4 0 0 - 5 0 0 ludzi... D o w ó d c ą tej jazdy był m ł o d y
Feliks J a g m i n (zmarły p o t e m na tyfus w T i e m e n i u ) , adiutantem Naczelnika (Traugutta)
Gustaw R a d o w i c k i , obaj bliscy sąsiedzi i znajomi nasi; służyli też w partii dwaj młodzi
O r z e s z k o w i e i inni liczni krewni oraz przyjaciele nasi" ( O r z e s z k o w a 1958: 2 4 3 ) .
W b a d a n y m t e k ś c i e o p o w i a d a ń w y s t ę p u j ą r ó w n i e ż n a z w y a u t e n t y c z n e , ale
o z n a c z a j ą c e p o s t a c i e fikcyjne. Z g o d n i e z t e o r e t y c z n y m i z a ł o ż e n i a m i t w ó r c z o ś c i
realistycznej Eliza O r z e s z k o w a w p r o w a d z i ł a do s w e g o tekstu imiona n a ś l a d u j ą c e
ó w c z e s n e (rzeczywiste) m o d e l e i obyczaje n a z e w n i c z e . Niektóre i m i o n a o p a t r z o ­
ne zostały w t e k ś c i e o p o w i a d a ń k o m e n t a r z e m na t e m a t m o t y w ó w ich n a d a n i a .
W o p o w i a d a n i u Oficer d w a j b o h a t e r o w i e , b ę d ą c y , jak to w y n i k a z t e k s t u , stryjeczny­
mi b r a ć m i , m a j ą j e d n a k o w e imię i n a z w i s k o : Apolinaiy
Karłowicki. Eliza O r z e s z k o w a
w taki s p o s ó b k o m e n t u j e j e d n a k o w o ś ć i m i o n : „ D i e d u s z k a n a s z miał imię A p o l i n a r y
i n a s o b y d w ó c h tak n a z w a l i " ( O r z e s z k o w a 1 9 8 6 : 7 2 ) .
W o p o w i a d a n i u Hekuba zwraca fragment, w a ż n y dla t e m a t u b a d a ń : „ W ł a ś c i w i e
d z i e w c z y n i e t e j , za którą g d y tylko się g d z i e k o l w i e k ukazała, p a n o w i e j a k s ł o n e c z ­
niki za s ł o ń c e m się obracali, na imię było Michalina,
ale ona imię zbyt lada j a k i m
Nazwy własne w zbiorze o p o w i a d a ń Elizy Orzeszkowej Gloria victis
[247]
znajdując, gdy tylko dorosła, zaczęła wszędzie, gdzie tylko mogła, nazywać się i pod­
pisywać się: Ina" (Orzeszkowa 1986: 104).
Wybór przez pisarkę określonego wariantu imienia był czasem uwarunkowany
wiekiem bohatera: dzieci w opowiadaniach nazywane zostały przeważnie imiona­
mi spieszczonymi i zdrobniałymi, dorośli - częściej noszą imiona oficjalne. Czasem
wybór przez pisarkę określonej formy nazewniczej zdaje się ujawniać stosunek nar­
ratora do bohatera.
W badanych tekstach pojawiają się (oprócz form oficjalnych) formy hipokorystyczne utworzone przez różne formanty, tak od pełnego imienia, jak i od tema­
tu skróconego. I tak w imionach żeńskich są to formanty: -ka Anielka (Oni, GV) <
Aniela, Ludwinka (H) < Ludwinka, Michalinka (H) < Michalina, Inka (H, BWK) <
Ina (Michalina), Nastka (H) < Anastazja; -unia Stefunia (Oni, BWK) < Stefania,
Klemunia (H, BWK) < Klementyna, Oktunia (BWK) < Oktawia; -sia Tosia (Of, BWK) <
Antonina, Cesia (DH) < Cecylia; -usia Wincusia (BWK) < Wincenta; -cia Brońcia (H)
< Bronisława; -eczka Ineczka (H) < Ina (Michalina); -ynia Marynia (BWK) < Maria;
-ylka Maiylka (Oni, BWK) < Maria.
W imionach męskich są to formanty: -ek Stasiek (Oni) < Stanisław, Apolek (Of)
< Apolinary, Julek (H) < Julian, Janek (H) < Jan, Olek (H) < Aleksander, Wasylek (H) <
Wasyli; -ś Oleś (Of) < Aleksander, Kaliś (GV) < Kalikst; -yś Maryś (CV) < Marian.
Hipokorystyka tworzy pisarka również od nazwiska kobiety, czego przykła­
dem może być forma utworzona od nazwiska Czernicka za pomocą formantu -usia:
Czerniusia (Oni/BWK).
Hipokorystyczne formacje uwydatniają bliskie uczuciowe relacje między posta­
ciami opowiadań, mogą również charakteryzować sposób zachowania się, charak­
ter bohatera. I tak na przykład głównego bohatera opowiadania Oficer w rodzinie
i szerokiej okolicy nazywano wesołym Olesiem. „Słusznie go tak nazywano; bo i teraz
nawet, gdy obóz powstańców opuścił... na twarzy jego... malowało się gorące, wez­
brane mową obfitą i uśmiechem wesołym wybuchnąć gotowe życie" (Orzeszkowa
1986:56).
Zdrobnień i spieszczeń niemal nie można znaleźć w narracji, występują one
bowiem prawie wyłącznie w wypowiedziach bohaterów. Zawsze w postaci piesz­
czotliwej pojawiają się w badanych opowiadaniach imiona dzieci, gdzie nie tylko
wskazują one na wiek tych bohaterów, ale i dobrze pokazują w tekście opowiadań
stosunek do nich ludzi dorosłych, odzwierciedlając zapewne również uczucia sa­
mej pisarki, która z sympatią opowiada o tych małych bohaterach. Warto tu pod­
kreślić, że Eliza Orzeszkowa zawsze w swoich utworach stosowała imiona dzieci
w postaci hipokorystycznej.
Pisarz, na co niejednokrotnie zwracali uwagę teoretycy literatury, chcąc zre­
alizować poprawnie swój zamysł, powinien dobrze dobierać w tekstach nie tylko
imiona, ale i nazwiska bohaterów. W porównaniu z imionami występują one w rea­
lizowanych opowiadaniach niezbyt często, określając zwykle liczne szlacheckie ro­
dziny zamieszkałe na Polesiu. Niemal wszystkie nazwiska mają jednakową budowę
1
Ina to skrócona forma imion zakończonych na -ina typu Michalina, Halina, Regina,
tworzona za pomocą derywacji redukcyjnej, odrzucenia początkowej części imienia. Dzisiaj
na Białorusi imię Ina (ros. Mima, biał. Ina) jest samodzielnym oficjalnym imieniem (występu­
je ono i w spisie imion prawosławnych).
1
[248]
Oksana Szewcowa
słowotwórczą, zawierają przyrostki -ski, -cki (uznawane tradycyjnie za nazwiska
wskazujące na przynależność noszącej je osoby do stanu szlacheckiego, co wyraź­
nie świadczy o dążeniu pisarki do realizmu i w tym wypadku): Radowicki (Oni),
Roniecki (Oni, H), Tarłowski (Oni), Karłowicki (Of), Roniecka (Oni, H), Tarłowska
(Oni), Jaroszyńska (Oni, BWK), pan Radowicki (CV), pani Czernicka (Oni), Żemirski
(Oni) lub -icz (zazwyczaj wyróżniające mieszczan): Awicz (Of), pan Burakiewicz
(BWK).
Od nazwisk oraz imion męskich Eliza Orzeszkowa tworzy formy pochodne,
matronimiczne i patronimiczne. Na skutek takiego zabiegu w badanych tekstach
opowiadań występują formacje określające żony od nazwisk męskich, tworzone za
pomocą przyrostka -owa: Teleżukowa (H), Awiczowa (H). Formacje patronimiczne
tworzy Eliza Orzeszkowa w opowiadaniach za pomocą przyrostka -ówna: Tosia
Awiczówna (H).
Autorka posłużyła się (w badanych tu utworach) formami matronimicznymi
i patronimicznymi, żeby wskazać na relacje między osobami, na zależności rodzin­
ne, a także po to, aby zasygnalizować stan cywilny bohaterki, podkreślić również
przez formę antroponimu to, czy jest ona osobą zamężną czy niezamężną.
Funkcja socjologiczna nazw osobowych polega na wskazywaniu przez nie przy­
należności społecznej, środowiskowej, narodowej postaci. Wszystkie wyżej przyto­
czone antroponimy określają szlachtę polską, co wyraźnie widać również w dobo­
rze nazw własnych. Natomiast takie imiona jak Nastka (H), Panas (H), Wasylek (H)
wbiałoruskiej wersji fonetycznej wyraźnie wskazują na pochodzenie chłopskie boha­
terów. Nastka (H) - imię pochodzi od greckiego Anastazja; częściej występowało ono
na wschodzie Słowiańszczyzny - nagłosowa nieakcentowana samogłoska o- zanika,
w ramach tworzenia deminitivum, zaś w wygłosie pojawia się zamiast pierwotnego
- formant -ka. W opowiadaniu występuje też wariant Panas (HJ, będący gwarową
odmianą fonetyczną imienia Afanasij (wariant ze spółgłoską p Apanas występował
na terenie Białorusi częściej niż z f). We wschodniosłowiańskiej wersji fonetycznej
wykorzystuje pisarka imię Wasyl (HJ (w rzymskokatolickim systemie antroponimicznym imię to występuje w postaci Bazyli) z polskim formantem deminutywnym
-ek. Wszystkie te warianty wschodnie wykorzystała Eliza Orzeszkowa w zbiorze
opowiadań przy wprowadzeniu do nich bohaterów chłopskich, żeby wskazać na ich
pochodzenie.
Natomiast, inna postać literacka: „syn Kaukazu czerkieski kniaź" jest określona
w tekście opowiadania za pomocą imienia w połączeniu z otczestwem (imieniem
odojcowskim Borys Elpidorowicz (H). Taki sposób nominacji charakterystyczny
jest dla wschodniosłowiańskiego systemu antroponimicznego. Jednak tutaj jakość
owego otczestwa wskazuje dodatkowo na niesłowiańskie pochodzenie bohatera,
a pisarka, dbając o urealnienie owej postaci, dodaje: „Przecież ojciec jego Czerkiesem
był i za młodu nawet do zbuntowanych należał, razem z Szamilem przeciwko Rosji
wojował, ale potem do rozumu przyszedł, wiarę ruską przyjął, na ruskiej ożenił
się, wielkim generałem został i ot, syn jego o czerkiestwie swoim już i zapomniał!"
(Orzeszkowa 1986: 175). 0 pochodzeniu bohatera w tekście utworu przypomi­
na wyłącznie imię odojcowskie, pochodzące od antroponimu Elpidor, obcego dla
wschodniosłowiańskiego systemu antroponimicznego.
[249]
Nazwy własne w zbiorze opowiadań Elizy Orzeszkowej Gloria victis
Bohaterka opowiadania Hekuba - Helena Iwanówna (H) tak mówi o sobie:
„Ja troszkę Polka. U mnie ojciec ruski był, a matka Polka, tak mnie troszkę czasem
i ciągnie do Polaków" (Orzeszkowa 1986: 172]. Pod wpływem tej kobiety wyrzeka
się swojej rodziny młoda dziewczyna Michalina (H), która w trudnym dla rodziny
momencie (kiedy ginie starszy brat, a młodsi trafiają do więzienia) ucieka z księ­
ciem Borysem. Zdrada w tekście została przez pisarkę dodatkowo podkreślona po­
przez odpowiedni dobór formy antroponimu: Ina Julianówna. Dziewczyna ta, ma­
jąc od urodzenia imię Michalina w końcu opowiadania została określona tylko jako
Ina Julianówna. A zatem, co warto tu podkreślić, Eliza Orzeszkowa wykorzystywała
imiona odojcowskie nie tylko po to, żeby wskazać na pochodzenie bohaterów, lecz
poprzez taki, świadomy autorsko, sposób nominacji pokazuje, jak człowiek wyrze­
ka swoich korzeni, swojej narodowości. I w opowiadaniu Hekuba, i w opowiada­
niu Oficer pisarka przestrzegała tych, którzy emigrowali z kraju przed dylematami,
jakimi mogą być udziałem ich dzieci, uświadamiała też, jakie konsekwencje niesie
decyzja zrywania więzi z krajem.
Imiona i nazwiska w analizowanych tu opowiadaniach Elizy Orzeszkowej służą
zatem identyfikacji postaci, wskazują na stosunki między nimi oraz charakteryzu­
ją ich pochodzenie społeczne i narodowe; pokazują również, w jaki sposób razem
z postacią zmieniały się formy antroponimiczne ją określające. Eliza Orzeszkowa
w zbiorze Gloria victis wykorzystała ponadto, w celu urealnienia opisywanych fak­
tów i zdarzeń, autentyczne antroponimy, oznaczające tu zarówno autentyczne, jak
i fikcyjne postacie, niekiedy wprowadzając również nazwy obce, które pojawiają się
w formie przywołań, aluzji mitologicznych, historycznych czy biblijnych.
Te przywołania pojawiają się na przykład w momencie, gdy pisarka składa hołd
wielkiemu wodzowi Romualdowi Trauguttowi, pisząc: „Ten, kto zadania tego miał
się podjąć, musiał posiadać bary Atlasa i serce gardzące mieczami DamoklesowymP
(Oni) (Orzeszkowa 1986: 6). Porównuje ona również tego dowódcę ze znanym kró­
lem Leonidasem : „Tak grzmieć musiał w wąwozie termopilskim głos Leonidasa"
(Orzeszkowa 1986: 218). Porównanie do Leonidasa podkreśla heroiczność i tragizm
działań Traugutta.
Jednego z powstańców - Feliksa Jagmina - Eliza Orzeszkowa opisuje w spo­
sób następujący: „wysoki brunet, którego dla rysów rzymskich i cery południowej
Scypionem- czasem nazywano" (Orzeszkowa 1986: 8), „Młody Herkules z kształtów,
Scypio rzymski z rysów" (Orzeszkowa 1986: 219).
2
4
6
Atlas w mitologii greckiej syn jednego z tytanów, brał udział w walce tytanów przeciw
Zeusowi i za karę skazano go na wieczne podtrzymywanie sklepienia niebieskiego (Winniczuk 1991: 68).
2
Miecz Damoklesa symbolizuje złudne szczęście, stale zagrożone niebezpieczeństwami
(Winniczuk 1991: 104).
3
Król spartański, kiedy w 480 p.n.e. Kserkses na czele armii perskiej zbliżał się do Gre­
cji, Leonidas na czele 300 Spartan miał za zadanie powstrzymywać Persów w Wąwozie Ter­
mopilskim, wszyscy Spartanie zginęli (Winniczuk 1991: 261).
4
Scypion - to przydomek jednej z gałęzi rodu Korneliuszów, Publius Cornelius Scipio,
sławny wódz rzymski z okresu II wojny punickiej (Winniczuk 1991: 385).
5
W mitologii greckiej syn Zeusa, odznaczał się nadzwyczajną siłą, przedstawiano go
jako silnego, dojrzałego mężczyznę (Winniczuk 1991: 184).
6
Oksana Szewcowa
[250]
Ukazanie wielkiej tragedii matki, pani Teresy, która w czasie wydarzeń powsta­
nia styczniowego traci swe dorosłe dzieci (ginie najstarszy syn Julek, do więzienia
dostają się młodsi - Janek i Olek, piękna córka Inka ucieka z rosyjskim oficerem)
zaznacza Eliza Orzeszkowa już w tytule noweli Hekuba. „Życie obdarzyło ją nazwą
Hekuba, Priama, trojańskiego króla żona, która u zwalisk Troi z żalu po synach pobi­
tych i córkach porwanych wyła" (Orzeszkowa 1986: 181).
Wspomniane wyżej aluzje pomagają stworzyć w analizowanym tekście atmos­
ferę wzniosłości, patosu, dodatkowo charakteryzując postacie i ich czyny.
Wszystkie opowiadania w zbiorze Elizy Orzeszkowej Gloria victis mają real­
ną podstawę - dominuje w nich, jak już kilkakrotnie tu podkreślano, nazewnictwo
realistyczne. W utworach tej pisarki najliczniejszą grupę stanowią antroponimy,
przeważają wśród nich imiona, ale nie jest ich zbyt wiele. Eliza Orzeszkowa wy­
korzystała w swoich opowiadaniach realistyczną antroponimię, nadając swoim
bohaterom imiona zarówno w pełnej, oficjalnej formie, jak i w postaci hipokorystyków, tworzonych za pomocą różnych formantów. Imiona dzieci występują tylko
w formie pieszczotliwej. Nazwiska stanowią mniejszą grupę w porównaniu z imio­
nami, większość z nich to nazwiska szlacheckie.
Wszystkie przeanalizowane antroponimy wskazują nie tylko na obszerną wie­
dzę pisarki, lecz i na szanowanie przez nią tradycji nazewniczych. Pisarka wykorzy­
stuje głównie autentyczne nazwy. Zasługą autorki jest ich umiejętne wkompono­
wanie w całość artystyczną utworu. Nie różnią się one od tła, opisywanych realiów,
nastroju, a przede wszystkim opisywanych postaci, ich pochodzenia społecznego
i narodowego. Nazwy własne w badanych tu utworach pełnią zatem funkcje: lokali­
zacyjną, socjologiczną, identyfikacyjną, ekspresywną i symboliczną.
Literatura
Domaciuk I., 2003, Nazwy własne w prozie Stanisława
Kosyl Cz., 1992, Nazwy własne w prozie Jarosława
Lema, Lublin.
Iwaszkiewicza,
Lublin.
Orzeszkowa E., 1958, Listy zebrane, t. IV, Wrocław.
Orzeszkowa E., 1986, Gloria victis, Warszawa.
Raszewska-Klimas A., 2002, Funkcja nazw własnych w twórczości
Trybunalski.
Siwiec A., 1998, Nazwy własne w prozie M. Choromańskiego,
Szewczyk Ł . M . , 1993, Nazewnictwo
Wilkoń A., 1970, Nazewnictwo
literackie
w twórczości
Marii Dąbrowskiej,
Lublin.
Adama Mickiewicza,
w utworach Stefana Żeromskiego,
Grecja. Rzym, Warszawa.
Pora^eB A.O., 2003, OHOMacmuKa
xydo3KecmeenHbix
npoii3eedeHuu,
PorajieB A . O . , 2007, HMX U o6pa3:
xydo3KecmeeHHasi
<J)yHKU,UH UMĆH co6cmeeHHbix
npoii38edeHusix
LUyp B.B., 2002,
Bydgoszcz.
Wrocław.
Winniczuk L. (red.), 1991, Słownik kultury antycznej.
mypHbix
Piotrków
ToMe/ib.
e
Aumepa-
u CKQ3KCX, ToMe/ib.
AHaMacmbtHHaa
AeKcimy
6eAapycKau
Iilyp B.B., 2006, OniMy MacmauKiM msKcąe, MIHCK.
Macmaumu
Aimapamypbt,
MiHCK.
Nazwy własne w zbiorze opowiadań Elizy Orzeszkowej Gloria victis
[251]
Skrótów tytułów nowel
BWK - Bóg wie kto
DH
- Dziwna
historia
GV
- Gloria
H
-Hekuba
Of
- Oficer
victis
kln/teHa co6cTBeHHbie B c6opHkixe paccxa30B 3/iM3bi 0>KeiUKO
Gloria victis [Cnaea
noóemdeHHbiM]
Pe3łoivie
B CTaTbe a H a j i H 3 H p y i O T C H HMeHa coócTBeHHbie, a HMeHHo a H T p o n o H H M b i , KOTopbie
Hcnojib30Ba^a H3BecTHas no/ibCKaa nHcaTe^bHnqa 3jiH3a OwceiiiKo B c6opHHKe paccKa30B
Gloria victis [C/iaea noóeMdeHHbiM).
OópamaeTCH B H H M a H H e H a cjjyHKUHH H M Ć H co6cTBeHHbix
B TeKCTe paCCK330B.