Monety rzymskie na Węgrzech

Monety rzymskie
na Węgrzech
Zachodnia część Węgier, położona na zachód i południe od Dunaju, należała do
rzymskiej prowincji Panonii, podczas gdy wschodnia część kraju, rozległa dolina Cisy
aż do łańcucha Karpat, była zamieszkiwana przez ludy barbarzyńskie.
Zanim Cesarstwo Rzymskie ustanowiło na tych
ziemiach swoje prowincje, żyły tutaj liczne ludy
różnego pochodzenia. Tubylcami tych ziem byli
Pannonowie, szczep illyryjski, koczowniczy Jazygo−
wie oraz Dakowie i Trakowie. Jednakże już od IV w.
p.n.e. częstymi przybyszami i mieszkańcami stali się
Celtowie − Bojowie, Erawiskowie, Kotynowie czy
Skordyskowie. Ponieważ tereny te były odległe od
miast greckich, początkowo docierało tu niewiele
monet, głównie z mennic położonych w południowej
części dalmatyńskiego wybrzeża Adriatyku. Jednak
gwałtowny rozwój państwa macedońskiego za Filipa
II (356−336 p.n.e.) i jego syna Aleksandra III (336−323
p.n.e.) oraz rozpowszechnienie się wybijanej tam
monety na ogromnym obszarze ówczesnego świata
antycznego, spowodowały jej szybkie zaadaptowanie
przez plemiona celtyckie, w tym także te zamieszku−
jące tereny dzisiejszych zachodnich Węgier. Z cza−
sem Celtowie rozpoczęli produkcję własnych monet,
głównie złotych i srebrnych, które naśladowały
przedstawienia na macedońskich pierwowzorach. Ich
styl wykonania niekiedy fascynuje współczesnych
historyków sztuki i nie dziwi, że Pablo Picasso
znajdował w nich inspirację do swych dzieł.
Ekspansja państwa rzymskiego na tych terenach
sięga II w. p.n.e., kiedy to w toku licznych wojen
powstały prowincje Illyria (dzisiejsze tereny głów−
nie Słowenii, Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny)
i Macedonia (głównie Grecja, Albania i Macedonia).
Wówczas zaczęły napływać tu pierwsze rzymskie
monety. Były to przede wszystkim srebrne denary
republikańskie, a także drachmy wcześniej wymie−
nionych miast greckich. Drachmy to monety srebr−
ne w przybliżeniu odpowiadające denarowi, na któ−
rych napisy wykonane były w języku greckim a nie
łacińskim jak na denarach. Miasta greckie, które je
produkowały, w połowie II w. p.n.e. biły pieniądz na
potrzeby Rzymu i zgodnie z obowiązującymi tam
standardami. Większość monet z tego okresu, znaj−
dowanych jest między widełkami Dunaju a ujściami
Drawy i Sawy.
Denar wprowadzono po raz pierwszy w 211 r.
p.n.e. W początkowym okresie Republiki Rzym−
skiej był monetą wykonaną z dobrego srebra, ok.
90% czystości, miał ok. 2 cm średnicy i teoretycznie
ważył 4,5 g, czyli 1/72 część rzymskiego funta
(miary wagi = ok. 325 g). Jego nazwa („dziesiątak”,
albo jak powiedzielibyśmy dziś kolokwialnie „dy−
cha”) odzwierciedlała wartość wyrażoną w asach,
czyli 1 srebrny denar równał się 10 brązowym asom.
W tym czasie w obiegu znajdowały się też inne
pieniądze zrobione ze srebra, np. kwinar i sesterc oraz
szereg monet wykonanych z brązu, m.in. as, semis
Na okładce: Szkoła Obrońców Egeru co−
dziennie daje pokaz wirtuozerii w strzelaniu z
łuku
fot. Magdalena Kruszka
czy kwadrans. Denar był jednak zdecydowanie najbar−
dziej powszechny. Aby ludziom łatwiej było się
nimi posługiwać, ich wartość została specjalnie
oznakowana:
1 srebrny denar (znak X) = 2 srebrne kwinary
(znak V) = 4 srebrne sesterce (znak IIS) = 10
brązowych asów (znak I) = 20 brązowych semisów
(znak S) = 40 brązowych kwadransów (znak ...)
...).
Zazwyczaj na jego ważniejszej stronie (awers)
znajdowała się głowa bogini Romy w hełmie, a na
drugiej stronie (rewersie) dwaj Dioskurowie, bliźnia−
cy Kastor i Polluks, jadący na koniach. Towarzyszy−
ła im legenda ROMA od łacińskiej nazwy miasta. W
II w. p.n.e. stopa mennicza spadła do 1/82 funta, co
oznacza, że z funta srebra (325 g) wybijano nie 72
monety jak wcześniej, tylko 82. Dlatego monety te
były lżejsze i ważyły już tylko ok. 3,95 a nie 4,5 g.
Zaczęły się też zmieniać przedstawienia umieszczo−
ne na ich, np. zamiast Dioskurów wprowadzano
37 n.e.), podbito ziemie aż do linii środkowego
Dunaju tworząc w miejsce prowincji Illyrii dwie
mniejsze, Dalmację na południu i Panonię na północy.
August ponadto przeprowadził całkowitą reformę
mennictwa. Cesarz ten ustanowił dwa nominały
złote (aureus i kwinar), dwa nominały srebrne (denar
i kwinar) oraz 4 nominały wykonane ze stopów
brązu: sesterca, dupondiusa, asa i kwadransa. Jednak w
praktyce kwinary złote i srebrne oraz brązowe
kwadranse zdarzały się sporadycznie. System wza−
jemnych wag i wartości monet można opisać
następująco:
1 złoty aureus (wagi ok. 7,96 g) = 25 srebrnym
denarom (ok. 3,99 g) = 100 mosiężnym sestercom
(ok. 25 g) = 200 mosiężnym dupondiusom (ok. 12,5 g)
= 400 brązowym asom (ok. 11 g) = 1600 brązowym
kwadransom (ok. 3 g).
Schemat ten utrzymał się aż do początków III w.
n.e. Podobnie utrzymywała się zasada, że awers
Solid cesarza Juliana z około 365 r. n.e. z mennicy Sirmium na terenie prowincji Panonia
dwukonny (biga) lub czterokonny (kwadryga) wóz
powożony przez boginię zwycięstwa Wiktorię.
Dodano też zapisane skrótowo imiona urzędników
państwowych (konsulów) odpowiedzialnych za po−
szczególne emisje. W I w. p.n.e. wizerunki na
monetach mogły być bardziej dowolne, stąd widnieją
na nich m.in. postacie mityczne, bóstwa, zwierzęta,
sceny z życia, architektura czy upamiętnione ważne
wydarzenia, np. zabójstwo Cezara w Idy Marcowe.
Przez wiele lat denar był powszechnie uznawany
przez Rzymian i barbarzyńców jako dobra moneta i
bardzo często znajdował się w obiegu nawet ponad
200 lat od daty swego wybicia.
Za panowania Augusta (31 p.n.e.−14 n.e.), pierwsze−
go cesarza Rzymu oraz jego następcy Tyberiusza (14−
fot. arch.
monety niemal zawsze zdobił portret cesarza, ewen−
tualnie innej osoby z rodziny władcy (np. żony,
dzieci czy sławnych przodków), którym towarzy−
szyła stosowna do czasu wybicia monety tytulatura.
W międzyczasie waga poszczególnych monet ule−
gała redukcjom, podobnie jak zmniejszała się jakość
i czystość kruszcu. Takiego „zepsucia monety”
dokonał np. cesarz Neron w 64 r. n.e. Większość
monet rzymskich z I−II w. n.e. znajdowanych
współcześnie na Węgrzech to emisje głównej
mennicy w Rzymie. Wśród nominałów zdecydowa−
nie najczęściej reprezentowane są denary oraz
rzadziej monety brązowe.
Mimo niespokojnego sąsiedztwa za Dunajem,
Panonię przecinały ważne trasy handlowe. Pierwsza
Gazeta Biskupińska
Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, tel. (052) 302−52−80; Wydawca: Wydawnictwo Dominika
Księskiego "Wulkan", Tygodnik Lokalny Pałuki, Żnin, ul. Sądowa 4; redaktor naczelny: Dominik Księski; zastępca
redaktora naczelnego: Mirosława Roszak; Anioł Stróż: Roksana Chowaniec; sekretarz redakcji: Stanisław Tyrakowski;
reporterzy: Alicja Rogaczewska, Kinga Szpek, Magdalena Kruszka, Remigiusz Konieczka, Sandra Brzykca, Jacek
Mielcarzewicz; skład i łamanie: Leszek Adamczyk; opracowanie graficzne: Leszek Malak.