Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia w polskich

– M B A
2/ 2 0 0 8–
Dr Zofia Skrzypczak
Wydział Zarządzania UW, WSPiZ im. L. Koźmińskiego
[email protected]
Zróżnicowanie wydatków
na ochronę zdrowia w polskich
gospodarstwach domowych
Dzięki regularnie (od 50 lat) prowadzonym przez Główny Urząd Statystyczny badaniom budżetów gospodarstw domowych
(BBGD) uzyskujemy szczegółowe informacje
o poziomie i strukturze wydatków ponoszonych na zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych.
Za mierniki demograficzne, określające
sytuację rodzin uznano: liczebność gospodarstw domowych, poziom wykształcenia
głowy rodziny, miejsce zamieszkania, poziom
dochodów – te cechy współdecydują zarówno
o różnicach w stylu życia, jak i w poziomie
życia członków gospodarstw domowych.
Publikowane przez GUS dane przedstawiają
deklarowane przez badane gospodarstwa domowe średnie miesięczne wydatki na osobę,
sklasyfikowane według celów (zgodnie z zalecaną przez Eurostat klasyfikacją COOJCOP/
HBS). Stosowana w BBGD metoda reprezentacyjna daje podstawę do uogólnienia wyników
badanych gospodarstw na całą zbiorowość
konsumentów w Polsce.
Wydatki na ochronę zdrowia polskich
gospodarstw domowych
Uczestników panelu gospodarstw domowych GUS połączył w następujące grupy społeczno-ekonomiczne:
• gospodarstwa domowe pracowników,
• gospodarstwa domowe pracowników użytkujących gospodarstwo rolne,
• gospodarstwa domowe rolników,
• gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek,
• gospodarstwa domowe emerytów,
• gospodarstwa domowe rencistów,
• gospodarstwa domowe utrzymujących się z
niezarobkowych źródeł1.
Wydatki na zdrowie obejmują poniesione
przez gospodarstwa domowe wydatki (finansowane z różnych źródeł) na zakup leków i
usług medycznych. Nie obejmują dopłat z tytułu refundacji niektórych leków ani wydatków
przedsiębiorstw na ochronę zdrowia swoich
pracowników.
W tabeli 1 przedstawiono przeciętne miesięczne wydatki na ochronę zdrowia przypadające na jedną osobę, a także wydatki na ten
cel ponoszone przez gospodarstwa domowe,
należące do różnych grup społeczno-ekonomicznych.
Przeciętne miesięczne wydatki na ochronę
zdrowia wzrosły w latach 1995 – 2006 prawie
4-krotnie: z poziomu niespełna 10 zł w 1995
do prawie 37 zł w 2006 roku.
71
– M B A
Wydatki na zdrowie w gospodarstwach
domowych:
• pracowników – wzrosły z niespełna 8 zł do
prawie 27 zł,
• rolników – wzrosły z poziomu 6,50 zł do
20,50 zł,
• pracujących na własny rachunek – wzrosły
z 10 zł do ponad 33 zł.
Największe wydatki na ochronę zdrowia
ponosiły w latach 1995–2006 gospodarstwa
domowe emerytów i rencistów – ich wydatki
wzrosły z poziomu niespełna 17 zł do 63,50
zł (w gospodarstwach emerytów nastąpił w
latach 1997–2006 wzrost z 32,50 zł do 71 zł,
a w gospodarstwach rencistów – z prawie 22
zł do 49 zł).
W tabeli 2 przedstawiono udział przeciętnych miesięcznych wydatków na ochronę
zdrowia w wydatkach ogółem gospodarstw
domowych.
Analiza danych pozwala na sformułowanie
następujących wniosków:
1)najwyższym udziałem wydatków na zdrowie
w wydatkach ogółem charakteryzowały się
gospodarstwa domowe emerytów i rencistów – udział ten wzrósł z poziomu 5,4% w
1995 roku do 8,4% w 2005 roku i 8,1% w
2006 roku. Ponieważ od roku 1998 dysponujemy oddzielnymi danymi o wydatkach
gospodarstwach domow ych emerytów
oraz rencistów – możemy stwierdzić, iż w
gospodarstwach emerytów nastąpił wzrost
udziału wydatków na ochronę zdrowia z
6,8% w 1998 roku do 8,6% w 2005 roku
oraz 8,3% w 2006 roku, a w gospodarstwach
rencistów – z 6,1% do 7,7% w 2005 roku i
7,4% w 2006 roku;
72
2/ 2 0 0 8–
2)w gospodarstwach domowych pracowników
udział wydatków na zdrowie wzrósł z poziomu 2,8% w roku 1995 do 3,6% w latach
2004 – 2006;
3)w gospodarstwach rolników – odnotowano
wzrost z 2,8% do 4,1% w 2004 roku, a potem spadek do 3,7% w 2005 roku i 3,6% w
2006 roku;
4)w gospodarstwach domowych pracujących
na własny rachunek udział wydatków na
zdrowie wzrósł z poziomu 2,8% w roku
1995 do 3,5% w latach 2004 – 2006.
Widoczny jest – we wszystkich typach
gospodarstw domowych – wyraźny wzrost
udziału wydatków na zdrowie w wydatkach na
zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych w latach
1995 – 2004, niewielki spadek w roku 2005 i
ponowny wzrost w 2006 roku.
Wśród wydatków na zdrowie GUS wyodrębnia:
- wydatki na artykuły medyczno-farmaceutyczne, urządzenia i sprzęt medyczny3, a
wśród nich wyszczególnione są artykuły
farmaceutyczne (leki)2,
- wydatki na usługi medyczne i medycyny
niekonwencjonalnej (np. porady lekarskie,
opieka nad chorymi, analizy laboratoryjne),
- wydatki na usługi szpitalne i sanatoryjne
(np. badania medyczne, zabiegi chirurgiczne, leczenie sanatoryjne).
W tabeli 3 przedstawiono udział wydatków
na leki w wydatkach na ochronę zdrowia w
różnych typach gospodarstw domowych.
W latach 1995–2005 udział wydatków na
zakup artykułów farmaceutycznych w wy-
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 1. Miesięczne wydatki na ochronę zdrowia na 1 osobę w różnych typach gospodarstw domowych w Polsce
w latach 1995– 2006 (w zł)
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006*
Ogółem
9,64
12,56
16,22
21,35
23,69
26,63
27,58
28,32
30,24
35,07
34,72
36,56
Pracowników
7,75
10,34
12,81
17,28
18,89
20,71
21,37
20,81
22,97
26,11
24,83
26,67
Pracowników
użytkujących
gospodarstwo rolne
5,86
7,57
10,61
13,29
14,65
15,57
16,87
17,17
18,31
18,15
-
-
Rolników
6,52
7,76
10,60
13,63
14,71
16,06
16,70
16,88
18,64
20,78
19,52
20,46
Pracujących na własny
rachunek
10,14
12,11
16,31
20,45
23,03
24,12
23,43
25,27
26,44
29,49
29,71
33,39
Emeryci i renciści w
tym:
16,81
21,97
28,27
36,55
41,18
47,73
48,73
50,77
53,54
62,51
62,49
63,53
-
-
32,45
41,35
47,07
55,30
57,07
59,42
61,91
70,71
69,86
70,98
21,67
28,69
31,59
36,01
36,10
36,95
39,60
47,27
46,75
48,81
3,80
5,28
6,99
10,31
9,72
-
-
-
-
-
-
-
Gospodarstwa
Domowe
- Emeryci
- Renciści
Utrzymujący się z
niezarobkowych źródeł
Źródło: zestawienie własne na podstawie: Warunki życia ludności w latach 1995 – 2005, GUS, Warszawa 1995-2006
* Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 roku..., GUS, notatka informacyjna z 26.06.2007 (www.stat.gov.pl)
datkach na ochronę zdrowia w przeciętnym
gospodarstwie domow ym zdecydowanie
wzrósł – z poziomu ponad 50% do poziomu
prawie 66% (wzrost o około 16 punktów procentowych). Oznacza to, iż w chwili obecnej
2/3 wydatków gospodarstw domowych na
ochronę zdrowia stanowią wydatki na zakup
leków. Ta zdecydowana tendencja wzrostowa
występuje we wszystkich typach gospodarstw
domowych, aczkolwiek tempo wzrostu jest
zróżnicowane.
Wydatki na leki w gospodarstwach emerytów
i rencistów charakteryzował liczący prawie 17
pp wzrost; wzrost rzędu ok. 11 pp wystąpił w
gospodarstwach domowych rolników, a wzrost
ok. 10 pp cechował populację rodzin pracowników i pracujących na własny rachunek.
Wydatki na ochronę zdrowia
w najbogatszych i najuboższych
gospodarstwach pracowników
oraz emerytów i rencistów4
W dalszej części opracowania szczególną
uwagę poświęcono grupom gospodarstw domowych dominującym liczebnie w polskim
społeczeństwie – gospodarstwom pracowników oraz emerytów i rencistów.
Wyodrębniono w nich podgrupę najbogatszych (20% populacji o najwyższych dochodach – tj. V grupa kwintylowa) i najuboższych
(20% populacji o najniższych dochodach – tj. I
grupa kwintylowa) gospodarstw domowych.
W tabeli 4 przedstawiono rozpiętości w
udziale wydatków na ochronę zdrowia w
73
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 2. Udział miesięcznych wydatków na ochronę zdrowia w wydatkach ogółem na 1 osobę w różnych typach
gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995 – 2006 (w %)
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006*
Ogółem
3,5
3,6
3,8
4.2
4,3
4,5
4,5
4,5
4,7
5,0
5,0
4,9
Pracowników
2,8
2,9
3,0
3,3
3,3
3,3
3,4
3,2
3,4
3,6
3,6
3,6
Pracowników
użytkujących
gospodarstwo rolne
2,6
2,7
3,0
3,5
3,6
3,3
3,5
3,6
3,8
3,5
-
-
Rolników
2,8
2,6
3,1
3,7
3,7
3,6
3,6
3,5
4,0
4,1
3,7
3,6
Pracujących na własny
rachunek
2,8
2,7
3,0
3,2
3,3
3,2
3,1
3,2
3,2
3,5
3,4
3,5
Emeryci i renciści
– w tym:
5,4
5,7
6,0
6,6
6,8
7,5
7,4
7,4
7,7
8,2
8,4
8,1
-
-
-
6,8
7,1
7,8
7,7
7,8
8,0
8,5
8,6
8,3
6,1
6,2
6,9
6,7
6,7
7,0
7,6
7,7
7,4
2,3
2,6
2,8
3,0
3,0
-
-
-
-
-
-
-
Gospodarstwa
Domowe
- Emeryci
- Renciści
Utrzymujący się
z niezarobkowych
źródeł
Źródło: jak w tabeli 1.
wydatkach ogółem w najuboższych i najbogatszych gospodarstwach domowych pracowników oraz emerytów i rencistów.
W gospodarstwach pracowników różnica w
udziale wydatków na ochronę zdrowia między
gospodarstwami najbogatszymi i najuboższymi
nie przekraczała w latach 1995–2002 jednego
punktu procentowego i pozostawała – dla analizowanego okresu – w przedziałach: 2,2–3,1%
w roku 1995 oraz: 2,6–3,5% w roku 2002. W
roku 2003 różnica ta osiągnęła poziom 1 punktu procentowego, a w roku 2004 – wynosiła
1,3 punktu procentowego.
W gospodarstwach domowych emerytów
i rencistów różnice udziału wydatków na
ochronę zdrowia między gospodarstwami
najbogatszymi i najuboższymi były znacznie
74
większe; mieściły się w kolejnych latach w
granicach ok. 2–3,5 punktów procentowych.
Najmniejsza rozpiętość wystąpiła w roku
1998: 4,9–6,9% (2 pp), a największa w latach 2000–2001: odpowiednio 5,0–8,2% i
4,8–8,0% (3,2 pp) i w roku 2004: 5,4–8,8%
(3,4 pp).
Analiza udziału wydatków na zakup leków w
wydatkach ogółem w latach 1998-2004 (tabela
5) stwierdzić, że:
- w gospodarstwach domowych pracowników
różnice między najbogatszymi i najuboższymi były minimalne (od 0,1 do 0,2 pp),
- w gospodarstwach emerytów i rencistów
rozpiętości między wydatkami w rodzinach
najbogatszych i najuboższych były znaczniejsze i powiększały się systematycznie (od 1,2
do 2,2 pp).
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 3. Udział miesięcznych wydatków na zakup artykułów farmaceutycznych (leków) w wydatkach na ochronę
zdrowia na 1 osobę w różnych typach gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995 – 2005 (w %)
Rok
Gospodarstwa
Domowe
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Ogółem
50,8
52,9
54,3
51,8
56,8
60,0
64,1
66,1
65,7
64,6
65,2
Pracowników
44,8
46,1
47,2
45,4
49,1
52,8
55,9
57,5
55,9
54,3
54,6
Pracowników użytkujących
gospodarstwo rolne
49,7
51,0
51,3
46,4
53,2
57,8
61,1
62,6
61,2
62,9
-
Rolników
50,5
54,6
54,7
49,4
56,0
58,8
66,5
65,0
66,4
63,1
61,4
Pracujących na własny
rachunek
37,2
39,9
39,9
37,7
41,2
46,2
49,1
50,5
57,2
46,3
47,4
Emeryci i renciści – w tym:
58,8
61,2
62,8
61,0
66,3
67,5
72,3
74,4
75,0
74,5
75,5
-
-
62,1
60,8
66,1
67,1
72,5
74,2
74,8
73,9
74,8
64,4
59,8
67,0
68,5
71,9
74,9
75,6
76,0
77,5
53,7
51,9
56,7
51,4
55,1
-
-
-
-
-
-
Emeryci
Renciści
Utrzymujący się z
niezarobkowych źródeł
Źródło: zestawienie własne na podstawie: Warunki życia ludności w 1995–2005, GUS Warszawa 1995–2006.
Udział wydatków na usługi medyczne w
wydatkach ogółem (tabela 6) w obu typach
gospodarstw domowych charakteryzował się
stosunkowo niewielkimi i zbliżonymi rozpiętościami (nie przekroczyły 0,8 pp).
W tabeli 7 przedstawiono dynamikę zmian
wydatków na ochronę zdrowia ogółem (dla lat
1995-2004) oraz wydatków na zakup leków
i na usługi medyczne (dla lat 1998-2004)
gospodarstw domowych pracowników oraz
emerytów i rencistów, należących do pierwszej
i piątej grupy kwintylowej.
Wydatki na ochronę zdrowia w latach 1995–
1998 charakteryzowała zdecydowana tendencja wzrostowa (coroczny wzrost przeciętnie
o 20–30%), występująca w obu podgrupach
gospodarstwach domowych pracowników oraz
emerytów i rencistów.
Rok 1999, kiedy wprowadzana była reforma
służby zdrowia, przyniósł zdecydowane zahamowanie tendencji wzrostowych we wszystkich analizowanych podgrupach populacji
(silniejsze w gospodarstwach domowych o
najniższych dochodach).
W roku 2000 wyższe tempo wzrostu zanotowano w podgrupie gospodarstw pracowników o najniższych dochodach oraz emerytów
i rencistów o najwyższych dochodach.
W roku 2001 w analizowanych gospodarstwach domowych (poza emerytami i rencistami o najniższych dochodach) nastąpił kilkuprocentowy spadek wydatków na ochronę
zdrowia.
W roku 2002 spadek wydatków wystąpił
ponownie w grupie gospodarstw pracowników
o najniższych dochodach, natomiast w pozo75
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 4. Udział wydatków na ochronę zdrowia w wydatkach przypadających na 1 osobę w najuboższych i najbogatszych gospodarstwach pracowników oraz emerytów i rencistów w Polsce w latach 1995 - 2004 (w %)
Gospodarstwa domowe
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Najubożsi pracownicy
2,2
2,3
2,3
2,9
2,7
2,8
2,9
2,6
2,6
2,7
Najbogatsi pracownicy
3,1
3,1
3,1
3,5
3,5
3,5
3,6
3,5
3,6
4,0
0,9
141%
0,8
135%
0,8
135%
0,6
121%
0,8
130%
0,7
125%
0,7
124%
0,9
135%
1,0
138%
1,3
148%
Najubożsi emeryci i renciści
3,3
3,4
3,8
4,9
4,9
5,0
4,8
5,0
5,3
5,4
Najbogatsi emeryci i renciści
6,0
6,3
6,7
6,9
7,2
8,2
8,0
7,9
8,1
8,8
2,7
182%
2,9
185%
2,9
176%
2,0
141%
2,3
147%
3,2
164%
3,2
%
2,9
158%
2,8
153%
3,4
163%
Rozpiętość między najbogatszymi
i najuboższymi pracownikami
Rozpiętość między najbogatszymi
i najuboższymi emerytami i rencistami
Źródło: Warunki życia ludności w latach 1995 – 2004, GUS, Warszawa 1995-2005.
stałych analizowanych podgrupach zarejestrowano liczący ok. 6% wzrost wydatków.
W roku 2003 wszystkie analizowane podgrupy gospodarstw domowych charakteryzował wzrost wydatków na ochronę zdrowia;
najwyższe tempo wystąpiło w gospodarstwach
pracowników o najwyższych dochodach (ok.
9%) oraz emerytów i rencistów o najniższych
dochodach (ok. 8%).
W roku 2004 w najszybszym tempie wzrosły
wydatki gospodarstw pracowników o najwyższych dochodach (o 14%).
Wydatki na zakup leków charakteryzowała
w latach 1998–2000 zdecydowana tendencja
wzrostowa – wyższa w bogatszych gospodarstw
domowych pracowników oraz (poza rokiem
2000) w najuboższych gospodarstwach emerytów i rencistów.
W roku 2001 zarejestrowano spadek wydatków na zakup leków we wszystkich analizowanych podgrupach gospodarstw domowych: wyższy spadek wydatków miał miejsce
w gospodarstwach domowych o najwyższych
dochodach (w gospodarstwach emerytów i
Tabela 5. Udział wydatków na zakup leków w wydatkach ogółem przypadających na 1 osobę w najuboższych oraz
najbogatszych gospodarstwach pracowników oraz emerytów i rencistów w Polsce w latach 1998 – 2004 (%)
Gospodarstwa domowe
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Najuboższych pracowników
1,5
1,5
1,6
1,7
1,6
1,7
1,8
Najbogatszych pracowników
1,4
1,5
1,7
1,8
1,8
1,8
1,9
Rozpiętość między najbogatszymi i najuboższymi
rodzinami pracowników
-0,1
93%
0,0
100%
0,1
106%
0,1
106%
0,2
112,5%
0,1
106%
0,1
106%
Najuboższych emerytów i rencistów
2,9
3,4
3,4
3,4
3,7
4,2
4,1
Najbogatszych emerytów i rencistów
4,1
4,6
5,2
5,5
5,6
5,7
6,3
1,2
141%
1,2
135%
1,8
153%
1,9
162%
1,9
151%
1,5
136%
2,2
154%
Rozpiętość między najbogatszymi i najuboższymi
emerytami i rencistami
Źródło: jak w tabeli 4.
76
– M B A
2/ 2 0 0 8–
domowych o najniższych dochodach, np. w
gospodarstwach emerytów i rencistów – wyniosła ona ok. 65%, a w gospodarstwach pracowników – 45%.
rencistów – o ponad 10%, a w gospodarstwach
pracowników – o ok. 7%).
W roku 2002 najuboższe gospodarstwa pracownicze odnotowały dalszy spadek wydatków
na zakup leków (o ok. 6%), a w pozostałych
grupach gospodarstw domowych – nastąpił już
wyraźny wzrost tych wydatków (w granicach
7–11,5%).
W roku 1999 wystąpił zdecydowany spadek
wydatków na usługi medyczne (poza grupą
emerytów i rencistów o najwyższych dochodach) – gospodarstwa domowe o najniższych
dochodach ograniczyły swoje wydatki o kilkanaście procent.
W roku 2003 najwyższe tempo wzrostu
odnotowano w najuboższych gospodarstwach
domowych emerytów i rencistów (ponad 15%)
oraz pracowników (ponad 10%).
Lata 2000–2001 charakteryzował kilkunastoprocentowy wzrost wydatków na zakup
usług medycznych we wszystkich prawie
badanych grupach gospodarstw domowych
(poza rodzinami pracowników o najniższych
dochodach) – silniejszy w gospodarstwach
domowych emerytów i rencistów oraz pracowników o najwyższych dochodach.
W roku 2004 najwyższe tempo wzrostu
wystąpiło w gospodarstwach emerytów i rencistów o najwyższych dochodach (ponad 6%); w
pozostałych podgrupach gospodarstw – wzrost
osiągnął poziom poniżej 5%.
Ocena zmian wydatków na usługi medyczne
dla roku 2002 i 2003 jest niemożliwa dla obu
podgrup gospodarstw pracowniczych (GUS
dysponuje niewątpliwie niepełnymi informacjami – nie wydaje się prawdopodobny liczący
W wydatkach na usługi medyczne obserwowano inne nieco prawidłowości.
Rok 1998 charakteryzowała bardzo wysoka
dynamika wzrostu: wyższa w gospodarstwach
Tabela 6. Udział wydatków na usługi medyczne w wydatkach ogółem przypadających na 1 osobę w najuboższych
oraz najbogatszych gospodarstwach pracowników oraz emerytów i rencistów w Polsce w latach 1998-2004 (%)
Gospodarstwa domowe
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Najuboższych pracowników
1,2
1,0
1,0
0,9
0,0
0,7
0,8
Najbogatszych pracowników
1,7
1,4
1,4
1,3
0,0
1,3
1,6
0,5
142%
0,4
140%
0,4
140%
0,4
144%
0,0
-
0,6
186%
0,8
200%
Najuboższych emerytów i rencistów
1,6
1,3
1,3
1,2
1,1
0,9
1,0
Najbogatszych emerytów i rencistów
2,1
1,9
2,1
1,7
1,5
1,7
1,7
0,5
131%
0,6
146%
0,8
162%
0,5
142%
0,4
136%
0,8
189%
0,7
170%
Rozpiętość między najbogatszymi
i najuboższymi rodzinami pracowników
Rozpiętość między najbogatszymi
i najuboższymi emerytami i rencistami
Źródło: jak w tabeli 4.
77
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 6. Udział wydatków na usługi medyczne w wydatkach ogółem przypadających na 1 osobę w najuboższych
oraz najbogatszych gospodarstwach pracowników oraz emerytów i rencistów w Polsce w latach 1998-2004 (%)
Gospodarstwa domowe
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Najuboższych pracowników
1,2
1,0
1,0
0,9
0,0
0,7
0,8
Najbogatszych pracowników
1,7
1,4
1,4
1,3
0,0
1,3
1,6
0,5
142%
0,4
140%
0,4
140%
0,4
144%
0,0
-
0,6
186%
0,8
200%
Najuboższych emerytów i rencistów
1,6
1,3
1,3
1,2
1,1
0,9
1,0
Najbogatszych emerytów i rencistów
2,1
1,9
2,1
1,7
1,5
1,7
1,7
Rozpiętość między najbogatszymi i
najuboższymi emerytami i rencistami
0,5
131%
0,6
146%
0,8
162%
0,5
142%
0,4
136%
0,8
189%
0,7
170%
Rozpiętość między najbogatszymi
i najuboższymi rodzinami pracowników
Źródło: jak w tabeli. 4
w roku 2002 ponad 95% spadek wydatków
na usługi medyczne i w roku 2003 – liczący
kilka tysięcy procent wskaźnik wzrostu). W
gospodarstwach emerytów i rencistów – w
obu podgrupach – nastąpił kilkuprocentowy
spadek wydatków na usługi medyczne.
Granica między wydatkami podstawowymi
a wydatkami swobodnego wyboru jest jednak
płynna i częstokroć dyskusyjna; stwierdzenie
to dotyczy m.in. takich pozycji jak: transport,
wydatki związane z wyposażeniem mieszkania,
czy też wydatki na zdrowie.
W roku 2004 wzrosły wydatki wszystkich
analizowanych grup gospodarstw domowych
– największa dynamika wzrostu charakteryzowała wydatki najbogatszych gospodarstw
pracowniczych (wzrost o ponad 25%).
Wydatki na zdrowie zaliczane są do wydatków podstawowych. I tak, w wypadku ich części,
np. wydatków na zakup leków na receptę (Rx),
niewątpliwie jest. Ale pojawia się pytanie, czy
skorzystanie z odpłatnej konsultacji specjalisty
lub wykonanie odpłatnego badania diagnostycznego w sytuacji, gdy można te usługi zrealizować
nieodpłatnie, ale po oczekiwaniu „w kolejce” i
przy niedogodnościach związanych z potrzebą
uzyskania skierowania od lekarza pierwszego
kontaktu w systemie publicznej opieki zdrowotnej, to jeszcze wydatek podstawowy, czy już
„wydatek swobodnego wyboru”.
Podsumowanie
W teoriach opisujących zachowania konsumentów na rynku spotykamy rozróżnienie
„wydatków podstawowych” i „wydatków swobodnego wyboru” (Grzega 2005: 32-33).
Uważa się, że wydatki podstawowe to wydatki na: żywność, odzież i obuwie, mieszkanie, opał, energię elektryczną i cieplną, higienę
i ochronę zdrowia. Reszta to tzw. wydatki
swobodnego wyboru. Proporcje między wydatkami podstawowymi a wydatkami swobodnego wyboru świadczą przede wszystkim
o poziomie zamożności społeczeństwa.
78
Analiza wydatków na ochronę zdrowia,
wydatków na leki i na usługi medyczne przeprowadzona dla najbogatszych i najuboższych
gospodarstw pracowników oraz emerytów i
rencistów umożliwiła ustalenie pewnych prawidłowości.
– M B A
2/ 2 0 0 8–
Tabela 7. Dynamika przeciętnych miesięcznych wydatków gospodarstwa domowego na ochronę zdrowia w gospodarstwach domowych
o najniższych i najwyższych dochodach w Polsce w latach 1995-2004
(rok poprzedni =100)
Gospodarstwa pracownicze
Lata
o najniższych
dochodach
o najwyższych
dochodach
Emeryci i renciści
o najniższych
dochodach
o najwyższych
dochodach
Wydatki ogółem na zdrowie
1995
119,9
126,5
123,3
133,1
1996
130,1
135,7
125,9
131,9
1997
123,4
118,2
127,9
127,9
1998
137,3
133,9
155,0
118,8
1999
100,3
115,7
108,9
114,6
2000
112,0
109,7
106,2
125,0
2001
95,9
97,7
102,4
96,7
2002
90,4
105,8
106,2
106,5
2003
103,4
108,8
107,7
105,6
2004
105,5
114,0
102,6
107,6
Wydatki na leki
1998
128,1
130,2
150,4
121,8
1999
111,0
121,5
125,3
122,7
2000
115,2
122,8
104,3
123,2
2001
95,2
93,1
99,7
89,2
2002
94,2
107,0
111,4
108,8
2003
110,6
107,6
114,7
106,2
2004
103,8
104,3
100,3
106,3
Wydatki na usługi medyczne
1998
145,0
135,4
163,7
114,5
1999
87,1
95,7
84,6
102,7
2000
107,2
110,8
107,5
115,3
2001
101,4
110,4
107,9
112,4
2002
3,6
4,0
97,6
95,1
2003
2060,0
2870,0
82,3
111,3
2004
117,3
126,2
111,6
108,5
Rozpiętość między udziałem wydatków na zdrowie w wydatkach
ogółem utrzymywała się w przypadku
gospodarstw domowych pracowników na poziomie ok. 1 pp, a w gospodarstwach emerytów i rencistów
– na poziomie ok. 3 pp. Oznacza to,
że w gospodarstwach emerytów i
rencistów poziom dochodów silniej
determinuje wysokość wydatków na
zdrowie, aniżeli w gospodarstwach
pracowników.
Zróżnicowanie rozpiętości w udziale wydatków na leki w wydatkach
ogółem też występuje – dla gospodarstw pracowników była ona minimalna i wynosiła ok. 0,1 pp, a dla
gospodarstw emerytów i rencistów
mieściła się w przedziale 1,2–2,2
pp.
Rozpiętość udziału w ydatków
na usługi medyczne w wydatkach
ogółem była niewielka i wynosiła
zarówno dla gospodarstw pracowników, jak i emerytów oraz rencistów
ok. 0,5 pp.
Oznacza to, że wydatki gospodarstw domowych na usługi medyczne są w niewielkim stopniu
zdeterminowane poziomem ich zamożności – co jest konkluzją dosyć
nieoczekiwaną i niezgodną z potocznymi opiniami, iż zakupu usług medycznych dokonują przede wszystkim
gospodarstwa domowe dysponujące
wysokimi dochodami.
Źródło: jak w tabeli 4.
79
– M B A
Od roku 1998 GUS podaje oddzielnie wydatki emerytów oraz
rencistów (wcześniej operowano tylko pojęciem gospodarstwa
domowe emerytów i rencistów).
Od roku 2000 GUS nie wyodrębnia kategorii „gospodarstwa
domowe utrzymujące się z niezarobkowych źródeł”, a od roku
2005 – grupy „gospodarstwa domowe pracowników użytkujących gospodarstwo rolne”.
2
W Roczniku Statystycznym GUS używana jest kategoria „artykuły farmaceutyczne”, natomiast w wydawnictwie GUS
Warunki życia ludności operuje się pojęciem „leki” – poziomy
wydatków są identyczne, a zatem powyższe pojęcia stosowane
są przez GUS zamiennie.
3
Do roku 1997 GUS operował pojęciami: „artykuły medyczno-farmaceutyczne”: leki, surowice, szczepionki, materiały
chirurgiczne, materiały opatrunkowe, tran leczniczy, artykuły zielarskie, pozostałe oraz „pozostałe artykuły związane
z ochroną zdrowia”: wagi, termometry lekarskie, wyroby do
korekcji i ochrony wzroku, strzykawki i igły, lampy kwarcowe
i inne, wyroby medyczne, sanitarne, ortopedyczne, produkty
uzdrowisk, pozostałe (Budżety gospodarstw domowych w 1997
roku, GUS Warszawa 1998, s. 70).
W latach 1998-1999 używano określenia „artykuły, urządzenia
i sprzęt medyczny”: leki, surowice, szczepionki, zielarskie produkty farmaceutyczne, zioła, tran, urządzenia terapeutyczne i
inne artykuły związane z ochroną zdrowia (np. okulary optyczne, protezy kończyn, protezy zębowe, obuwie ortopedyczne,
materiały chirurgiczne i opatrunkowe, aparaty słuchowe, termometry, smoczki), pozostałe (Budżety gospodarstw domowych
w 1998 roku, GUS, Warszawa 1999, s. 111). Od roku 2000
GUS operuje pojęciem „artykuły medyczno-farmaceutyczne,
urządzenia i sprzęt medyczny” – zawartość tej pozycji jest
identyczna jak „artykuły, urządzenia i sprzęt medyczny” z
lat 1998-99 (Budżety gospodarstw domowych w 2004 roku, GUS
Warszawa 2005, s.143).
4
Ta część materiału bazuje na cyklicznie wydawanym przez
GUS opracowaniu „Warunki życia ludności” (dla lat 1995
– 2004). Niestety – wydawnictwo zawierające dane o wydatkach na zdrowie w roku 2005 nie podaje informacji w analizowanym, interesującym nas przekroju
1
Bibliografia
Budżety gospodarstw domowych (1995–2006), GUS, Warszawa.
Grzega, U. (2005) Wydatki i konsumpcja gospodarstw domowych w Polsce i ocena ich racjonalności, AE, Katowice.
Skrzypczak, Z., Haczyński, J. (2004) Udział wydatków na
ochronę zdrowia w wydatkach gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995–2002. Problemy Zarządzania, nr 4.
Skrzypczak, Z., Haczyński, J. (2005) Wydatki gospodarstw
domowych na ochronę zdrowia w Polsce w latach 1995–2002.
MBA, nr 1(72).
Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 roku..., GUS, notatka
informacyjna z 26.06.2007 (www.stat.gov.pl)
Warunki życia ludności (1995–2005), GUS, Warszawa
80
2/ 2 0 0 8–