czasowa niezdolnoœć do pracy osób z przewlek£ymi chorobami

Medycyna Pracy, 2001; 52; 2; 87—94
87
Zuzanna Szubert
Wojciech Sobala
CZASOWA NIEZDOLNOŒÆ DO PRACY OSÓB Z PRZEWLEK£YMI
CHOROBAMI NARZ¥DU RUCHU WYWO£ANYMI SPOSOBEM
WYKONYWANIA PRACY*
SICKESS ABSENCE AMONG WORKERS WITH OCCUPATIONAL LOCOMOTOR SYSTEM DISEASES
Z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej
Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska
STRESZCZENIE Dane dotyczące czasowej niezdolności do pracy analizowane w okresach wieloletnich mogą służyć do uchwycenia najistotniejszych
zmian w kształtowaniu się przyczyn chorobowych niezdolności do pracy i stanowić sygnał do podjęcia działań prozdrowotnych.
Celem analizy jest określenie przyczyn czasowej niezdolności do pracy w okresie przed stwierdzeniem przewlekłych chorób narządu ruchu,
wywołanych sposobem wykonywania pracy wśród grup zawodowych o największej liczbie stwierdzonych chorób.
Badanie przeprowadzono w grupie 395 osób, u których stwierdzono w okresie 1996—1997 przewlekłe choroby narządu ruchu, wywołane sposobem
wykonywania pracy. Analizę przeprowadzono w oparciu o liczbę dni niezdolności do pracy, liczbę przypadków i przeciętny czas trwania przypadku.
Wskaźniki liczby dni niezdolności do pracy w badanej grupie porównano z odpowiednimi wskaźnikami w populacji zatrudnionych w Polsce.
Analiza absencji w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem zawodowych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy wykazała
czasową niezdolność do pracy wyższą o 52% wśród mężczyzn i o 60% wśród kobiet, w stosunku do przeciętnej w populacji generalnej, a główną
przyczyną niezdolności do pracy w tej grupie były choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiące 48% absencji chorobowej. Najwyższy poziom
niezdolności do pracy odnotowano u mężczyzn z zespołem bolesnego barku (ok. 49 dni na osobę w roku) oraz u kobiet z zapaleniem pochewek
ścięgnistych i kaletek maziowych (45 dni), a wśród wybranych grup zawodowych — w zawodach związanych z obróbką metalu — 53 dni na osobę
w roku, w której ponad 50% stanowiły choroby układu mięśniowo-kostnego. Wśród górników poza schorzeniami układu ruchu wysoki poziom absencji
wystąpił w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów (17% absencji). W grupie stomatologów główną przyczyną niezdolności do pracy wśród
mężczyzn były choroby układu krążenia (38% absencji chorobowej tej grupy), a wśród kobiet — choroby układu mięśniowo-kostnego (36%).
Badanie wskazało, że absencja chorobowa może stanowić ważny parametr pozwalający lekarzowi profilaktykowi zidentyfikować osoby, które mają
zwiększone ryzyko choroby zawodowej, co pozwala podjąć odpowiednie działania profilaktyczne. Med. Pr. 2001; 52; 2; 87—94
Słowa kluczowe: absencja chorobowa, choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy, choroby układu mięśniowo kostnego
ABSTRACT A long-term analysis of the data on temporary incapacity for work may be useful in identyfing the most essential changes in the pattern of
the causes of the disease-related incapacity for work and give the alert for taking necessary measures to protect the human health.
The aim of the analysis is to define the causes of temporary incapacity for work prior to the diagnosis of chronic diseases of the locomotor system
induced by the way the job is performed and the work overload in workers’ groups of the highest disease incidence.
The sickness absence study was carried out in the group of 395 workers with the locomotor system diseases due to the above-mentioned causes,
diagnosed during the years 1996—1997. The analysis was based on numbers of days of work disability, numbers of cases and the average duration
of disease. The rates of work disability days in the study group were compared with relevant rates in the occupationally active population of Poland.
The analysis of sickness absence during a five-year period before the certification of the occupational diseases of the locomotor system revealed
the sickness absence higher by 52% in male workers and by 60% in female workers than the average sickness absence in the general population. In
this group, the diseases of the musculoskeletal system were the major cause of work disability, being responsible for 48% of sickness absence. The
highest work disability was found in male workers with shoulder pain syndrome (about 49 days/person/year) and female workers with tenosynovitis
and bursitis (45 days/person/year). As to the selected occupational groups, the first place was occupied by the group of workers engaged in metal
processing (53 days/person/year), in which diseases of the musculoskeletal system made over 50%. In miners, besides locomotor diseases, a high level
of sickness absence was due to the diseases of the nervous system and sense organs (17% of absence). In the group of dentists, the circulatory system
diseases were the major cause of work disability in men (38% of absence), and the musculoskeletal system diseases in women (36% of absence).
The study indicates that sickness absence can prove to be a substantial parameter that renders it possible to identify persons with enhanced risk
of occupational disease by physicians involved in prophylactics and to take necessary preventive measures. Med Pr 2001; 52; 2; 87—94
Key words: Sickness absence, Occupational locomotor system diseases, Musculoskeletal system diseases
WSTÊP
Absencja chorobowa, czyli czasowa niezdolność do pracy
z powodów zdrowotnych, jest rozumiana jako zjawisko
obiektywnie mierzalne, uwarunkowane stanem zdrowia pracownika, a także innymi czynnikami warunkującymi postawy wobec zdrowia i pracy oraz obiektywnymi warunkami
pracy (1,2). Traktując czasową niezdolność do pracy jako
miernik stanu zdrowia populacji pracującej należy mieć na
względzie to, że zawsze poprzedza ona uznanie trwałego inwalidztwa. Proces ten nasilił się znacznie w latach dziewięć*Praca wykonana w ramach Wieloletniego Programu Rządowego „Bezpieczeństwo
i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy” dofinansowywanego przez Komitet
Badań Naukowych w latach 1998–2001. Zadanie nr SPR 04.10.50 pt.: „Czasowa
niezdolność do pracy jako pradyktor zagrożenia niektórymi chorobami zawodowymi”.
Kierownik zadania: dr Z. Szubert.
dziesiątych, powodując znaczne obciążenie ekonomiczne
grupy czynnej zawodowo (3).
Dane dotyczące czasowej niezdolności do pracy analizowane w okresach wieloletnich mogą służyć do uchwycenia
najistotniejszych zmian w kształtowaniu się przyczyn chorobowych niezdolności do pracy i stanowić sygnał do podjęcia
działań prozdrowotnych (4,5). Analiza przyczyn absencji
chorobowej wskazuje, że głównymi problemami zdrowotnymi populacji aktywnej zawodowo są: choroby układu mięśniowo-kostnego, ostre zakażenia układu oddechowego oraz
choroby nerwów i zwojów obwodowych. Schorzenia te powodują 35% absencji chorobowej ogółem, a 41% absencji
chorobowej mężczyzn (6).
88
Z. Szubert, W. Sobala
Wyniki analiz zapadalności na choroby zawodowe
w Polsce są wykorzystywane w ocenie ryzyka zdrowotnego
związanego z pracą, jak również są przydatne w badaniach
efektywności działań medyczno-technicznych, zmierzających do obniżenia istniejącego w zakładach pracy zagrożenia (7,8). Zdrowotnymi konsekwencjami tych chorób są zazwyczaj ograniczenia, bądź utrata zdolności do pracy, poprzedzone często długotrwałą absencją chorobową. Ponadto choroby zawodowe to także skutki społeczno-ekonomiczne
wyrażające się wykruszaniem się z populacji zawodowych
wykwalifikowanych pracowników, to straty w produkcji
i wreszcie, to wysokie odszkodowania z tytułu doznanego
uszczerbku na zdrowiu, czy też przyznanie renty chorobowej (9). Przewlekły charakter schorzeń narządu ruchu oraz
obserwowany wzrost niezdolności do pracy z nimi związany stanowiły podstawową przesłankę ich wyboru do analizy
(6,10).
Celem analizy jest określenie przyczyn czasowej niezdolności do pracy w okresie przed stwierdzeniem przewlekłych
chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania
pracy, nadmiernym przeciążeniem wśród grup zawodowych
o największej liczbie stwierdzonych chorób.
MATERIA£ I METODA
Badanie przeprowadzono w grupie 395 osób, u których
stwierdzono w okresie 1996—1997 przewlekłe choroby narządu ruchu, wywołane sposobem wykonywania pracy. Materiał badawczy uzyskano na podstawie dwóch narzędzi:
Karty Stwierdzenia Choroby Zawodowej oraz Indywidualnej
Karty Absencji Chorobowej. Zebrane dane dotyczyły liczby
przypadków niezdolności do pracy, przyczyn chorobowych
oraz czasu trwania przypadku w okresie pięciu lat przed
orzeczeniem choroby zawodowej.
Analizę przeprowadzono w oparciu o następujące parametry:
- liczbę dni niezdolności do pracy z powodu choroby
przypadającą na 100 osób w ciągu roku,
- liczbę przypadków absencji na 100 osób w ciągu roku,
- przeciętny czas trwania przypadku, tj. liczbę dni niezdolności, przypadającą na przypadek absencji.
Wskaźniki liczby dni niezdolności do pracy w badanej
grupie porównano z odpowiednimi wskaźnikami w populacji zatrudnionych w Polsce za pomocą standaryzowanego ilorazu liczby dni. Wskaźnik ten wyraża obserwowaną liczę dni
absencji do oczekiwanej, obliczonej na podstawie populacji
generalnej. Dla wskaźnika obliczone zostały 95% przedziały
ufności metodą boostrap (11).
WYNIKI
Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy stwierdzono u 170 mężczyzn i 225 kobiet.
Rozkład badanych osób według płci i wieku przedstawiono
na ryc. 1. Warto zauważyć, że aż 68% mężczyzn z orzeczonymi chorobami narządu ruchu nie przekroczyło 50 roku życia.
Nr 2
Ryc. 1. Badana populacja wg płci i wieku
Fig. 1. The population examined by age and gender
W grupie osób, u których orzeczono przewlekłe choroby
narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy
średnioroczna liczba dni niezdolności do pracy w pięcioletnim okresie przed orzeczeniem choroby zawodowej wynosiła ok. 39 dni na jednego mężczyznę i ok. 42 dni na jedną kobietę (tabela I). Poziom niezdolności do pracy w badanych
grupach osób był o 52% wyższy wśród mężczyzn i o 60%
wyższy wśród kobiet w stosunku do populacji generalnej
z uwzględnieniem różnic w strukturze wiekowej. Standaryzowany współczynnik ryzyka wyniósł bowiem dla mężczyzn
1,52 (1,33—1,71) *, dla kobiet — 1,60 (1,44—1,76) *.
Analiza czasowej niezdolności do pracy w poszczególnych grupach wieku wskazuje, że najwyższy jej poziom
wśród badanych mężczyzn wystąpił w grupie wieku 40—49
lat i wynosił ok. 48 dni na jedną osobę w ciągu roku. W stosunku do populacji generalnej największa różnica w wielkości absencji wystąpiła w grupie wieku 30—39 lat i wynosiła
ok. 94%. Wśród kobiet najwyższy jej poziom wystąpił w grupie wieku 30—39 lat i był 4-krotnie wyższy w stosunku do kobiet zatrudnionych w Polsce ogółem. Znaczna różnica (o
70%) wystąpiła również w grupie wieku 60—69 lat (tabela I).
Znacznie zwiększona w stosunku do populacji generalnej czasowa niezdolność do pracy w badanej grupie osób
związana jest z pewnymi schorzeniami, decydującymi o jej
powstaniu w okresie przed orzeczeniem choroby zawodowej. W grupie osób ze stwierdzonymi chorobami narządu ruchu, wywołanymi sposobem wykonywania pracy, przyczyną
niezdolności do pracy w okresie pięciu lat przed stwierdzeniem patologii zawodowej były choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiące ponad 48% absencji chorobowej zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Absencja spowodowana tymi schorzeniami w badanej grupie przekraczała w największym stopniu absencję w populacji generalnej. I tak, wśród
mężczyzn w grupie do 39 lat — ok. 5-krotnie, w grupie wie*95% CI — przedział ufności
Nr 2
Czasowa niezdolność do pracy
89
Tabela I. Liczba dni niezdolności do pracy w ciągu roku na 100 osób badanych w porównaniu do populacji generalnej
według płci i wieku
Table I. Annual numbers of sick-leave days per 100 persons under study compared with that in the general population in
Poland by age and gender
No.
Grupy wieku
Age groups
Nr wg IX
MKChUiPZ
Lp.
Główne przyczyny
czasowej niezdolności do pracy
Main causes of absence
30—39
40—49
50—59
Ogółem
Total
60—69
Code Badana
Badana
Badana
Badana
Badana
according grupa Polska grupa Polska grupa Polska grupa Polska grupa Polska
to ICD (9th Study Poland Study Poland Study Poland Study Poland Study Poland
Revision) group
group
group
group
group
Mężczyźni
Males
1
2
3
4
5
6
7
Ogółem absencja chorobowa
Sickness absence (total)
Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów
Diseases of the nervous system and sense organs
– choroby obwodowego układu nerwowego
– disorders of the peripheral nervous system
Choroby układu krążenia
Diseases of the circulatory system
Choroby układu oddechowego
Diseases of the respiratory system
Choroby układu trawiennego
Diseases of the digestive system
Choroby układu moczowo-płciowego
Diseases of the genitourinary system
Choroby układu mięśniowo-kostnego
Diseases of the musculoskeletal system
and connective tissue
001-799 3139,0 1620,4 4781,7 3541,8 4243,9 2599,6 1843,5 2106,2 3937,6 2066,2
320-389
449,1 326,9 434,9 625,9 653,3 346,8 134,2 208,2 501,4
350-359
331,4 265,3 385,7 507,0 620,9 270,8 134,2
390-459
141,4
460-519
463,2 356,2
520-579
298,8 214,6 320,0 402,7
94,7
225,2
7,2
580-629
25,3
36,6
47,9
165,4
710-739
144,7
401,4 275,8
148,6 236,4 646,7 820,5 721,3 688,0 735,8 344,4
45,1
319,1
51,7
531,1
81,4
376,4 337,0
119,9
271,5
347,4
371,9
317,4
438,3
159,7 250,7 235,5
38,2
45,0
50,4
1401,8 286,8 2639,8 737,9 1773,4 580,3 647,3 364,4 1921,2 375,4
Kobiety
Females
1
Ogółem absencja chorobowa
Sickness absence (total)
001-799 6492,1 1623,6 5107,7 3500,7 3127,5 2410,0 2455,5 1442,0 4164,3 2188,9
2
Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów
Diseases of the nervous system and sense organs
320-389
318,1
199,1 566,8 462,3 307,0 253,7
191,8
128,1 387,7 236,8
350-359
243,8 152,6 404,7 364,0 222,4 196,1
91,8
87,8
390-459
49,8
460-519
439,2 308,2 435,4 547,2 297,8 307,0 250,6 193,4 358,4 383,3
520-579
132,3 122,9 243,7 256,0 196,5 146,3
580-629
237,8 165,7 255,8 280,2
3
4
5
6
7
– choroby obwodowego układu nerwowego
– disorders of the peripheral nervous system
Choroby układu krążenia
Diseases of the circulatory system
Choroby układu oddechowego
Diseases of the respiratory system
Choroby układu trawiennego
Diseases of the digestive system
Choroby układu moczowo-płciowego
Diseases of the genitourinary system
Choroby układu mięśniowo-kostnego
Diseases of the musculoskeletal system
and connective tissue
117,4
181,1
439,6 568,8 263,7 621,2 593,0 477,3 327,2 270,4
119,3
351,7
91,7
218,6
129,8 132,0
52,2
182,0 180,0
710-739 4404,3 197,6 2425,2 682,9 1290,5 591,5
ku 40—49 lat — 3,5-krotnie, w grupie wieku 50—59 lat — 3-krotnie; wśród kobiet w grupie wieku 40—49 lat — 3,5-krotnie
i grupach wieku 50—59 lat i 60—69 lat — ponad 2-krotnie (tabela I). Drugą przyczyną niezdolności do pracy były choroby
układu nerwowego i narządów zmysłów, jednak udział ich
w ogólnej absencji chorobowej był niższy niż w populacji
osób pracujących w Polsce i wynosił ok. 13%.
Analiza częstości orzeczonych przypadków czasowej
niezdolności do pracy wskazuje, że w grupie osób ze
stwierdzonymi chorobami narządu ruchu najczęstszą przyczyną absencji są: choroby reumatoidalne z wyłączeniem
278,6
611,6
143,5
270,8 2003,6 324,5
kręgosłupa — 18 przyp./100 mężczyzn i 21 przyp./100 kobiet
oraz choroby reumatoidalne kręgosłupa — 12 przyp./100
mężczyzn i 16 przyp./100 kobiet. Najdłuższą niezdolność
do pracy powodowały choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa 45—55 dni/przypadek, w tym obwodowe
entezopatie — 71 dni/przypadek wśród kobiet i 50
dni/przypadek wśród mężczyzn oraz choroby mięśni, więzadeł i powięzi. Ponadto wśród mężczyzn odnotowano
znacznie wyższą niż wśród kobiet liczbę dni niezdolności
na jeden przypadek spowodowany chorobami stawów — 49
dni/przypadek (ryc. 2).
90
Z. Szubert, W. Sobala
Nr 2
Ryc. 2. Częstość i ciężkość przypadków niezdolności do pracy z powodu chorób układu mięśniowo-kostnego u osób z rozpoznanymi chorobami narządu ruchu
Fig. 2. Frequency and severity of absence due to musculoskeletal disorders among persons with registered occupational locomotor system diseases
W badanej grupie osób, u których wystąpiły zawodowe
choroby narządu ruchu najczęściej orzekano zapalenie nadkłykci kości ramieniowej — u 74 mężczyzn i 142 kobiet (czyli 55% osób), następnie uszkodzenie łękotki — u 66 mężczyzn, zespół bolesnego barku — u 15 mężczyzn i u 39 kobiet
oraz zapalenie pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych —
u 9 mężczyzn i 30 kobiet.
W grupie mężczyzn najwyższy poziom niezdolności do
pracy w okresie 5 lat przed orzeczeniem choroby zawodowej
odnotowano wśród osób, u których stwierdzono zespół bolesnego barku (48,6 dni na osobę w roku), następnie — zapalenie nadkłykci kości ramieniowej (41 dni), a najniższy w tej
grupie — wśród osób z uszkodzeniem łękotki (34 dni). Główną przyczyną czasowej niezdolności do pracy mężczyzn,
u których wystąpiły analizowane patologie układu ruchu, są
choroby układu mięśniowo-kostnego, które stanowią ok.
40% absencji chorobowej u osób z uszkodzeniem łękotki (są
to głównie choroby stawów i choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa), ok. 50% — u osób z zapaleniem nad-
kłykci kości ramieniowej (choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa — 26%).
W grupie kobiet ze stwierdzonymi chorobami narządu
ruchu najwyższą niezdolność do pracy zaobserwowano
wśród osób z zapaleniem pochewek ścięgnistych i kaletek
maziowych (45 dni na osobę w roku) oraz z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (44 dni). Głównymi przyczynami
niezdolności do pracy kobiet ze stwierdzonymi patologiami
zawodowymi były, podobnie jak u mężczyzn, choroby układu
mięśniowo-kostnego, stanowiąc od 35% absencji chorobowej
kobiet z zespołem bolesnego barku do 53% absencji chorobowej kobiet z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (tabela II).
W badanej grupie osób z rozpoznanymi chorobami narządu ruchu wywołanymi sposobem wykonywania pracy wyodrębniono trzy najliczniejsze grupy zawodowe: górników (63
osoby), lekarzy stomatologów (33 mężczyzn i 165 kobiet)
oraz grupę zawodów związanych z obróbką metalu, tj. ślusarzy, kowali, hartowników, itp. (15 mężczyzn i 2 kobiety).
Nr 2
Czasowa niezdolność do pracy
91
Tabela II. Czasowa niezdolność do pracy w okresie 5 lat przed orzeczeniem przewlekłych chorób narządu ruchu
wywołanych sposobem wykonywania pracy według wybranych patologii zawodowych
Table II. Sickness absence during five years prior to the certification of the occupational locomotor system diseases by
selected occupational pathologies
Nr wg IX
MKChUiPZ
Code
according to
ICD (9th
Revision)
001-799
320-389
350-359
390-459
460-519
520-579
710-739
710-719
715
720-724
721
722
725-729
726
728
Przyczyny czasowej niezdolności do pracy
Causes of absence
Mężczyźni
Kobiety
Males
Females
Wybrane patologie narządu ruchu* Ogółem Wybrane patologie narządu ruchu* Ogółem
Total
Locomotor system diseases*
Total
Locomotor system diseases*
Ogółem choroby (liczba dni/100 osób)
All diseases (days/100 persons/year)
Udział w absencji chorobowej ogółem (%)
Percent of total sickness absence
Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów
Diseases of the nervous system and sense organs
- choroby obwodowego układu nerwowego
- disorders of the peripheral nervous system
Choroby układu krążenia
Diseases of the circulatory system
Choroby układu oddechowego
Diseases of the respiratory system
Choroby układu trawiennegoDiseases of the
digestive system
Choroby układu mięśniowo-kostnego
Diseases of the misculoskeletal system
and connective tissue
- choroby stawów
- arthropathies and related disorders
- - zwyrodnienia kostno-stawowe
- - osteoarthrosis and allied disorders
- choroby reumatoidalne kręgosłupa
- dorsopathies
- - zwyrodnienia stawów kręgosłupa
- - spondylosis and allied disorders
- - dyskopatie
- - intervertebral disc disorders
- choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa
- rheumatism, excluding the back
- - obwodowe entezopatie
- - peripheral enthesopathies and allied syndromes
- - choroby mięśni, więzadeł i powięzi
- - disorders of muscle, ligament and fascia
* Kody wg wykazu chorób zawodowych:
* Code according to the list of occupational diseases in Poland
121
124
120
124
126
3366,7
4114,5
3937,6
4508,5
4405,2
3402,1
4164,3
16,4
8,1
12,7
14,8
8,0
8,0
9,3
11,1
7,2
10,2
12,9
5,5
5,8
6,6
2,8
16,7
8,7
7,8
7,5
10,9
7,9
11,0
8,2
9,4
5,9
8,1
12,7
8,6
9,6
4,7
6,4
3,2
5,2
8,0
5,2
39,8
50,0
48,8
40,6
52,5
34,8
48,1
14,3
14,9
16,3
8,8
7,6
6,2
7,4
2,8
7,4
6,5
4,1
7,1
3,6
4,0
11,8
5,4
8,7
7,1
12,3
15,6
12,0
4,3
2,1
3,5
3,2
4,7
4,5
4,8
3,2
0,9
1,9
3,8
6,8
10,7
6,6
13,7
26,4
20,4
24,7
31,2
12,1
27,7
0,4
7,3
4,3
5,6
14,9
6,8
12,7
10,3
9,2
9,3
1,8
10,3
0,2
7,3
- 120 - zapalenia pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych, tenosynovitis and bursitis,
- 121 - uszkodzenie łękotki, derangement of meniscus,
- 124 - zapalenie nadkłykci kości ramieniowej, epicondylitis,
- 126 - zespół bolesnego barku, shoulder pain syndrome.
Wśród górników u 95% osób występowało uszkodzenie łękotki, wśród lekarzy stomatologów dominowało zapalenie
nadkłykci kości ramieniowej (73% osób) oraz w grupie zawodów związanych z obróbką metalu w większości również występowało zapalenie nadkłykci kości ramieniowej.
Kształtowanie się czasowej niezdolności do pracy w 5-letnim
okresie przed rozpoznaniem choroby zawodowej tych grup
przedstawiono w tabeli III. Wśród mężczyzn najniższą absencję z powodu chorób zaobserwowano u stomatologów,
przy czym w chorobach układu krążenia poziom niezdolności do pracy tej grupy był najwyższy (stanowiły one aż 38%
absencji w tej grupie). Najwyższa niezdolność do pracy (poza innymi zawodami) wystąpiła w grupie zawodów związa-
nych z obróbką metalu (53 dni na osobę w ciągu roku) i dotyczyła niemalże wszystkich przyczyn orzeczeń, a zwłaszcza
chorób układu mięśniowo-kostnego (51% absencji chorobowej), w tym chorób stawów i chorób reumatoidalnych z wyłączeniem kręgosłupa. Stosunkowo niski poziom czasowej
niezdolności do pracy wystąpił w grupie górników (ok. 32
dni na osobę w roku), przy czym w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów i w chorobach reumatoidalnych
kręgosłupa poziom ten był znacznie wyższy w porównaniu
z pozostałymi grupami zawodowymi.
W grupie kobiet — lekarzy stomatologów — czasowa niezdolność do pracy przed rozpoznaniem zawodowych chorób
narządu ruchu była prawie o połowę niższa niż wśród kobiet
92
Z. Szubert, W. Sobala
Nr 2
Tabela III. Liczba dni niezdolności do pracy na 100 osób w okresie 5 lat przed orzeczeniem przewlekłych chorób narządu
ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy dla wybranych grup zawodowych
Table III. Annual numbers of sick-leave days per 100 persons during five years prior to the certification of the
occupational locomotor system diseases by selected jobs
Nr wg IX
MKChUiPZ
Code
Lp.
No. according to
ICD (9th
Revision)
1
001-139
2
140-239
3
240-279
4
280-289
5
290-319
6
320-389
350-359
7
390-459
8
460-519
9
520-579
10
680-709
11
710-739
710-719
720-724
725-729
12
13
780-799
001-799
Mężczyźni
Males
Przyczyny czasowej niezdolności do pracy
Causes of absence
górnik stomatolog
miners
dentist
Choroby zakaźne i pasożytnicze
Infections and parasitic diseases
Nowotwory
Neoplasms
Kobiety
Females
zawody związane z
inne
inne
stomatolog
obróbką metalu
zawody
zawody
dentists
metal processing jobs other jobs
other jobs
25,3
19,4
-
35,8
22,8
27,7
-
89,4
-
6,6
107,1
14,2
Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego
Endocrine, nutritional and metabolic diseases
and immunity disorders
22,2
28,7
-
2,6
85,1
62,7
Choroby krwi i narządów krwiotwórczych
Diseases of the blood and blood-forming organs
-
-
-
-
0,1
26,7
45,0
110,6
13,1
70,5
62,9
297,9
545,7
190,6
402,9
657,6
379,9
409,4
358,7
156,9
343,3
611,1
247,1
366,8
101,1
867,4
292,4
336,2
378,3
184,3
358,4
253,1
741,9
364,2
370,0
326,0
315,3
31,9
691,0
191,9
230,6
185,0
50,9
146,2
50,9
96,0
81,4
21,8
1274,9
438,1
2730,4
3355,7
1242,6
4131,9
333,1
92,5
951,3
1252,2
233,5
516,1
443,3
183,1
161,5
360,9
523,4
431,6
498,5
155,0
1505,6
1371,4
470,2
3062,6
386,2
66,2
344,8
272,0
327,7
140,3
210,1
42,5
327,3
205,2
292,3
104,3
3183,2
2290,3
5347,3
5444,9
3495,3
6031,2
Zaburzenia psychiczne
Mental disorders
Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów
Diseases of the nervous system and sense organs
- choroby obwodowego układu nerwowego
– disorders of the peripheral nervous system
Choroby układu krążenia
Diseases of the circulatory system
Choroby układu oddechowego
Diseases of the respiratory system
Choroby układu trawiennego
Diseases of the digestive system
Choroby skóry i tkanki podskórnej
Diseases of the skin and subcutaneous tissue
Choroby układu mięśniowo-kostnego
Diseases of the musculoskeletal system
and connective tissue
- choroby stawów
– arthropathies and related disorders
- choroby reumatoidalne kręgosłupa
– dorsopathies
- choroby reumatoidalne z wyłączeniem
kręgosłupa
– rheumatism, excluding the back
Inne choroby
Other diseases
- brak danych
– lack of data
Ogółem absencja chorobowa
All diseases
innych zawodów, co wynikało z kilkakrotnej różnicy w absencji z powodu chorób układu mięśniowo-kostnego. Jednak
w wielu innych przyczynach orzeczeń absencja lekarek stomatologów była znacznie wyższa, np. w nowotworach — ponad 7krotnie, w chorobach układu krążenia — ponad 2-krotnie,
w chorobach układu moczowo-płciowego — blisko 2-krotnie,
w zwyrodnieniach stawów kręgosłupa — ponad 2-krotnie.
Nie można pominąć faktu, że najwyższy poziom niezdolności do pracy wystąpił w grupie „inne zawody”, zarówno
wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet. W grupach tych znala-
zły się mało liczne wśród badanych osób zawody, między innymi takie, jak: drwal, mechanik, robotnik do prac ciężkich,
rozbieracz mięsa oraz sprzątaczka, maszynistka, masażystka, sekretarka, prasowaczka, szwaczka.
DYSKUSJA
Analiza czasowej niezdolności do pracy przeprowadzona
w grupie 395 osób z zawodowymi chorobami układu ruchu
w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem tych patologii wykazała:
Nr 2
Czasowa niezdolność do pracy
- czasową niezdolność do pracy wyższą o 52% wśród
mężczyzn i o 60% wśród kobiet w stosunku do przeciętnej
w populacji generalnej,
- główną przyczyną niezdolności do pracy w tej grupie były choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiące 48% absencji chorobowej zarówno u mężczyzn jak i kobiet,
- najwyższy poziom niezdolności do pracy w okresie pięciu lat przed orzeczeniem choroby zawodowej odnotowano
u mężczyzn z zespołem bolesnego barku (ok. 49 dni na osobę w roku) oraz u kobiet z zapaleniem pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych (45 dni) i z zapaleniem nadkłykci
kości ramieniowej (44 dni),
- wśród najliczniej występujących grup zawodowych (górnicy, zawody związane z obróbką metalu, lekarze-stomatolodzy) najwyższą absencję chorobową zaobserwowano w zawodach związanych z obróbką metalu — 53 dni na osobę
w roku, w której ponad 50% stanowiły choroby układu mięśniowo-kostnego. Wśród górników poza schorzeniami układu ruchu wysoki poziom absencji wystąpił w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów (17% absencji). W grupie stomatologów główną przyczyną niezdolności do pracy
wśród mężczyzn były choroby układu krążenia (38% absencji chorobowej tej grupy), a wśród kobiet — choroby układu
mięśniowo-kostnego (36%).
Wyniki badania znajdują potwierdzenie w piśmiennictwie zarówno krajowym (12,13,14), jak i zagranicznym
(15,16,17), w którym od wielu lat podnoszony jest problem
chorób układu mięśniowo-kostnego, związanych z wykonywaną pracą. Rozpowszechnienie tych chorób wzrasta bowiem niepokojąco w krajach rozwiniętych i rozwijających
się, co łączy się między innymi z czynnikami ryzyka związanego z pracą, takimi jak monotoniczne i szybkie tempo pracy, uciążliwa pozycja ciała, nadmierny wysiłek fizyczny (18).
Zwraca się również uwagę na wieloczynnikową etiologię
chorób układu mięśniowo-kostnego, łącznie z udziałem czynników psychosocjalnych i indywidualnych, jak np. wiek, wykształcenie, palenie papierosów (19).
W Polsce choroby układu ruchu stanowią znacznie szerszy problem zdrowotny populacji aktywnej zawodowo, niż
wynika to z danych statystycznych, dotyczących liczby orzekanych chorób zawodowych, bowiem udział przewlekłych
chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania
pracy wynosi jedynie około 2—2,5% rocznie wśród ogółu
stwierdzanych przypadków chorób zawodowych. Dane z piśmiennictwa wskazują na znaczne rozbieżności w międzynarodowych statystykach zawodowych chorób układu mięśniowo-kostnego, które wynikają głównie z różnych zasad uznawania chorób za zawodowe (20). Większość bowiem patologii układu mięśniowo-kostnego zalicza się przede wszystkim
do tzw. chorób parazawodowych (np. zespół bólowy kręgosłupa) (13).
Przeprowadzona analiza czasowej niezdolności do pracy
w grupie osób ze stwierdzonymi przewlekłymi chorobami
narządu ruchu, wywołanymi sposobem wykonywania pracy
wykazała, że w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem cho-
93
roby zawodowej przyczyny czasowej niezdolności dotyczyły
głównie chorób układu mięśniowo-kostnego, a więc stanowiły pewien obraz choroby zawodowej. Ponadto analiza absencji chorobowej pozwoliła wskazać na występowanie w tej wyselekcjonowanej grupie innych schorzeń towarzyszących, takich jak: choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego, czy nowotwory. Badanie wskazuje zatem na to, że absencja chorobowa może stanowić ważny parametr pozwalający lekarzowi profilaktykowi zidentyfikować osoby, które
mają zwiększone ryzyko choroby zawodowej, co pozwala
podjąć odpowiednie działania profilaktyczne.
PIŚMIENNICTWO
1. Taylor P.J.: Aspect of sickness absence. W: A. Ward-Gardner, red. Current
approaches to occupational medicine. Bristol, John Wright and Son, 1979.
2. Szeszenia-Dąbrowska N.: Z rozważań nad teorią absencji chorobowej.
Zdr. Publ. 1973, 3, 521.
3. Szubert Z., Sobala W., Życińska Z.: Wpływ przeobrażeń systemowych na
absencję chorobową w zakładzie pracy. I. Absencja chorobowa w okresie
1989–1994. Med. Pr. 1997, 5, 543—551.
4. Holroyd K.: Preventing absenteeism at the workplace. Occup. Health
Rev. 1997, 9/10, 22—23.
5. Alexanderson K., Leijon M., Akerlind I., Rydh H., Bjurulf.: Epidemiology of sickness absence in a Swedish county in 1985, 1986 and 1987.
Scand. J. Soc. Med. 1994, 22, 1, 27—34.
6. Szubert Z., Szeszenia-Dąbrowska N.: Czasowa niezdolność do pracy
w Polsce — analiza przyczyn chorobowych w latach 1985—1994. Med. Pr.
1995, 6, 595—602.
7. Iżycki J., Starzyński Z.: Choroby zawodowe w Polsce. Med. Pr. 1995, 3,
51—68.
8. Starzyński Z., Szymczak W., Szeszenia-Dąbrowska N.: Zapadalność na
choroby zawodowe w Polsce w latach 1994–1996. Med. Pr. 1997, 4,
367—380.
9. Starzyński Z., Szymczak W.: Zdrowotne skutki chorób zawodowych
stwierdzonych w Polsce w latach 1990 i 1994. Med. Pr. 1998, 1, 3—26.
10. Szubert Z., Szadkowska-Stańczyk I., Sobala W.: Wybrane choroby kręgosłupa i rdzenia kręgowego jako przyczyna czasowej niezdolności do
pracy. Med. Pr. 1996, 6, 597—604.
11. Efron B.: Nonparametric estimates of standard error: The jackknife, the
boostrap and other methods. Biometrika 1981, 68, 689—599.
12. Polakowska B., Iżycki J.: Choroby narządu ruchu i obwodowego układu
nerwowego u stomatologów jako problem diagnostyczny i orzeczniczy.
Med. Pr. 1993, 2, 181—185.
13. Iżycki J.: Choroby parazawodowe-problem medyczny czy społeczny?
Med. Pr. 1996, 1, 55—62.
14. Zejda J. E, Gaździk T.S, Czekaj I.: Bóle krzyża u górników kopalni węgla kamiennego — wstępne wyniki badań. Med. Pr. 1998, 4, 353—361.
15. Dijk F.J.H. Van: Work-related musculoskeletal and mental disorders.
Cent. Europ. J. Occup. Environ. Med. 1995, 1, 4, 292—305.
16. Pälson B., Strömberg U., Ohlsson K., Skerfiving S.: Absence attributed
to incapacity and occupational disease/accidents among female and male workers in the fish-processing industry. Occup. Med. 1998, 5,
289—295.
94
Z. Szubert, W. Sobala
Nr 2
17. Wanders S.P., Zielhuis G.A., Vreuls H.J.H., Zielhuis R.L.: Medical wa-
20. Indulski J.A., Starzyński Z.: Ograniczenia w wykorzystywaniu między-
stage in shipyard welders: a forty-year historical cohort study. Int. Arch.
narodowych statystyk chorób zawodowych do analiz porównawczych.
Occup. Environ. Health 1992, 64, 281—291.
Med. Pr. 1998, 3, 291—304.
18. Rosecrance J.C., Cook T.M.: Upper extremity musculoskeletal disorders: occupational association and a model for prevention. Centr. Europ. J. Occup. Environ. Med. 1998, 4, 3, 214—231.
19. Leigh J.P., Sheetz R.M.: Prevalence of back pain among fulltime United
States workers. Br. J. Ind. Med. 1989, 46, 651—657.
Adres autorów: Św. Teresy 8, 90-950 Łódź
Nadesłano: 30.03.2001
Zatwierdzono: 15.04.2001