Kliknij tutaj - Wydawnictwa PTM - Polskie Towarzystwo Matematyczne

Wiad. Mat. 49 (2) 2013, 135–165
c 2013 Polskie Towarzystwo Matematyczne
Recenzje
I. O. Bełous, Vidatni včeni-matematiki L’vivs’koı̈ Politehniki (1844–1939 ), Vidavnictvo L’vivs’koı̈ Politehniki,
Warszawa 2012, 96 str.
Autorką tej książki, opublikowanej w języku ukraińskim,
jest pani Irena Bełous, bibliotekarka z zawodu i zastępca
dyrektora Biblioteki Politechniki Lwowskiej. Książka zawiera krótki
rys historyczny Naukowa spuścizna wybitnych uczonych – matematyków Politechniki Lwowskiej, po którym następuje jedenaście rozdziałów
poświęconych następującym matematykom (kolejność alfabetyczna według alfabetu ukraińskiego): Kazimierz Bartel, Lucjan Böttcher, Placyd
Dziwiński, Wawrzyniec Żmurko, Władysław Zajączkowski, Stanisław
Kępiński, Mieczysław Łazarski, Ignacy Lemoch, Antoni Łomnicki, Karol
Maszkowski, Włodzimierz Stożek. Każdy z tych jedenastu rozdziałów
składa się z trzech części: krótki biogram ze zdjęciem (nie mają zdjęć
Böttcher, Żmurko, Łazarski, Lemoch), lista prac o życiu i działalności
danego matematyka, lista jego opublikowanych prac.
Rys historyczny przedstawia sylwetki głównych bohaterów tej książki
na tle dziejów Politechniki Lwowskiej w omawianym okresie. Kończy się
akapitem: „Prócz wymienionych nazwisk, na Politechnice Lwowskiej pracowała cała grupa takich wybitnych uczonych-matematyków, jak A. Plamitzer, K. Żorawski, W. Nikliborc, S. Kaczmarz, W. Orlicz. W zbiorach
biblioteki Narodowego Uniwersytetu »Politechnika Lwowska« znajduje
się sporo ich prac.” Można w tych słowach widzieć zapowiedź dalszych
prac w duchu tej książki, ale może i zaproszenie do współpracy.
Biogramy są krótkie i rzeczowe, skupione na karierze akademickiej.
Listy prac o życiu i działalności składają się głównie z pozycji polskich,
136
Recenzje
ale zawierają także dla nas cenne, bo na ogół nieznane, pozycje rosyjskie
i ukraińskie. Dla historyka matematyki najcenniejsze są jednak bibliografie (listy opublikowanych prac danego autora), którym często towarzyszą
ilustracje – strony tytułowe książek. Opracowanie obu rodzajów tych list
niewątpliwie musiało kosztować autorkę sporo trudu, ale trud się opłacił.
Historyk matematyki otrzymuje do ręki ważne źródło bibliograficzne.
Zadałem sobie trud porównania zawartych w książce list bibliograficznych z danymi dostępnymi (w opublikowanej wersji) u nas w kraju. Oto
wyniki (pierwsza liczba po nazwisku, to ilość pozycji bibliograficznych
w recenzowanej książce, natomiast druga, to ilość pozycji w najobszerniejszej bibliografii opublikowanej w Polsce, ze wskazaniem źródła):
– Bartel 36 – 16 (A. Śródka, P. Szczawiński, Biogramy uczonych polskich, część III, Wrocław 1986);
– Böttcher 36 – 11 (M. Kuczma, Functional equations in a single variable, Warszawa 1986);
– Dziwiński 35 – 22 (Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, do
1896 roku);
– Żmurko 35 – 29 (L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu
Lwowskiego, Lwów 1894);
– Zajączkowski 46 – 58 (J. Koroński, Władysław Zajączkowski i jego monografia z równań różniczkowych, Antiq. Math. 3 (2009), str. 47–64);
– Kępiński 27 – brak;
– Łazarski 24 – brak;
– Lemoch 2 – 2 (dwie książki);
– Łomnicki 71 – 53 (L. Maligranda, Antoni Łomnicki, Wiad. Mat. 44
(2008), str. 61–112);
– Maszkowski 14 – brak;
– Stożek 25 – brak.
Jak z tego porównania widać, książka podaje (poza jednym wyjątkiem) więcej pozycji, niż znamy w kraju, a w czterech przypadkach
zestawia bibliografie, których w ogóle brakowało. Wyjątkiem jest bibliografia Zajączkowskiego, gdzie Koroński podał więcej pozycji (warto
jednak zauważyć, że nawet on nie zebrał ich wszystkich; niektóre inne
podał Domoradzki1 ).
Zdziwiony różnicą między liczbami 71 a 53 odnoszącymi się do
bibliografii Łomnickiego, przyjrzałem się tej sprawie bliżej. Otóż autorka
1
S. Domoradzki, Matematyka w Uniwersytecie Carskim w Warszawie w latach
1869–1915, w: XII Szkoła Historii Matematyki, S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek,
D. Węglowska (red.), AGH, Kraków 1999, 139–151
137
Recenzje
traktowała wszystkie edycje książek osobno, natomiast znany ze skrupulatności Maligranda komasował książkę i jej wznowienia pod jednym
tytułem. Ale różnice sięgają głębiej: Maligranda wymienił pięć prac
Łomnickiego i cztery jego książki, których nie ma w bibliografii zebranej
przez Bełous; ona z kolei wymieniła dziesięć pozycji, których nie znalazłem u Maligrandy. Widać z tego, jak żmudne są prace bibliograficzne
i jak trudno je definitywnie zakończyć.
Bibliografia jest podstawowym źródłem, na którym musi się opierać
praca każdego historyka i z tego punktu widzenia recenzowana książka stanowi cenne uzupełnienie naszej wiedzy o matematykach dawnej
lwowskiej politechniki. Książka ta jest także kolejnym dowodem na to,
że matematyka uprawiana ongiś we Lwowie jest przedmiotem zainteresowania współczesnych badaczy ukraińskich i najwyraźniej jest przez
nich traktowana jako nasze wspólne dziedzictwo. Jest to zjawisko bardzo
pozytywne, które może tylko cieszyć, a to tym bardziej, że badacze ci
są w stanie odkrywać rzeczy nam nieznane. Rozwijanie tego rodzaju
współpracy leży w naszym wspólnym interesie.
Roman Duda (Wrocław)
Krzysztof Ciesielski, Zdzisław Pogoda, Królowa bez Nobla, Rozmowy o matematyce, Demart SA, Warszawa 2013,
295 str.
Moja nienapisana recenzja
W latach osiemdziesiątych XX wieku opowiadano anegdotę. Milicja
zatrzymała młodego człowieka, rozrzucającego ulotki. Ku zdumieniu
ówczesnych stróżów porządku, były to czyste kartki. „Jak, to rozrzucacie
kartki, na których nic nie jest napisane?” zdziwił się przesłuchujący
dysydenta kapitan. „Panie kapitanie, po co cokolwiek pisać – przecież
i tak wszystko jasne!”
Gdy dostałem książkę, o której tu mowa, pomyślałem podobnie –
po co pisać jakąś recenzję? Przecież jeżeli Krzysztof Ciesielski oraz
Zdzisław Pogoda napisali książkę, to musi być znakomita. Zatem polecam
c 2013 Polskie Towarzystwo Matematyczne