Wyzwania i kierunki rozwoju województwa podkarpackiego

Wyzwania i kierunki rozwoju
województwa w kontekście realizacji
Strategii na rzecz Odpowiedzialnego
Rozwoju
Jasionka, 14 września 2016 r.
Władysław Ortyl
Marszałek Województwa Podkarpackiego
Główne zagadnienia w prezentacji:

Polityka rozwoju i polityka regionalna

Rozwój zrównoważony terytorialnie

Instrumenty oddziaływania na równoważenie procesów rozwoju

Dwie perspektywy ram finansowych

Podsumowanie i wnioski
2
Polityka rozwoju
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju

Stanowi aktualizację Strategii rozwoju kraju 2020 i musi znaleźć odzwierciedlenie
w dokumentach strategicznych i programowych – rządowych i samorządowych.

Diagnoza w trafny sposób identyfikuje wyzwania rozwojowe stojące przed
Polską oraz grożące jej pułapki rozwojowe.

Podejmuje ambitny cel, jakim jest zbudowanie krajowej polityki rozwoju
uwzględniając duży stopień niepewności co do kształtu europejskiej polityki
spójności po roku 2020.

Skupienie się na działaniach wyprzedzających i ukierunkowujących rozwój tak,
aby odpowiednio wcześniej zapobiegać negatywnym zjawiskom i wskazywać
najbardziej pożądane kierunki i sposoby rozwoju wykorzystujące maksymalnie
polskie potencjały rozwojowe.

Wizja rozwoju kraju, w małym stopniu akcentuje ryzyka i kryzysy, które mogą
pojawić się w otoczeniu zewnętrznym Polski. Być może należy uwzględnić pewną
wariantowość realizacji działań.
3
Rozwój regionalny

Nowy model rozwoju Polski jest budowany z perspektywy celów kraju, nie tracąc
z oczu perspektywy europejskiej i globalnej.

Polityka regionalna jest silnie obecna w Strategii, zarówno na poziomie celów,
jak i samego modelu rozwoju.

Wymiar regionalny najsilniej obecny jest w ramach celu szczegółowego II –
Rozwój społecznie i terytorialnie równoważony, który jest kluczowym z punktu
widzenia prezentacji nowego podejścia do polityki regionalnej, a słabiej obecny
w pozostałych celach.

Polityka regionalna powinna stanowić odzwierciedlenie polityki rozwoju na
poziomie kraju.

Słusznym kierunkiem jest przyjęty w SOR model podejścia zintegrowanego
i terytorialnie równoważonego.

Przyjmując model równoważenia terytorialnego należy bardziej wzmocnić rolę
samorządu w kreowaniu procesów rozwojowych.
4
Wymiar terytorialny

Wyraźnie obecny jest wymiar terytorialny - kontynuacja słusznego założenia, że
procesy społeczno-gospodarcze przebiegają zawsze w konkretnej
przestrzeni, która posiadając specyficzne cechy, wyraźnie je determinuje.

Cele rozwojowe określające kierunki interwencji terytorialnych:
 Wykorzystywanie
indywidualnych
potencjałów
endogenicznych
poszczególnych terytoriów.
 Wzmacnianie regionalnych przewag konkurencyjnych w oparciu o specjalizacje
gospodarcze i nowe nisze rynkowe.
 Podniesienie skuteczności i jakości wdrażania polityk ukierunkowanych
terytorialnie na wszystkich szczeblach zarządzania.

Osiągnięcie celów wymaga:
 zredefiniowania zakresu interwencji polityki regionalnej,
 zastosowania nowych mechanizmów wspierania rozwoju,
 selektywności działań i ich priorytetyzacji.
5
Zróżnicowanie terytorialne

Strategia
dostrzega
zróżnicowanie
charakterystyczne typy terytoriów:

regionalne
i
wskazuje
na
Polska Wschodnia, Śląsk - regiony zmagające się z trudnościami o charakterze
restrukturyzacyjnym i adaptacyjnym

aglomeracje, miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze
Strategia kontynuuje działania skierowane do miast, podejmuje zagadnienia rozwoju
metropolii, jak również bardzo istotną problematykę miast średnich oraz ośrodków
tracących funkcje społeczno-gospodarcze.

obszary zagrożone trwałą marginalizacją
Jest to praktyczne dostrzeżenie, że poszczególne typy obszarów cechują się specyficznymi
uwarunkowaniami i wymagają bardziej selektywnego doboru instrumentów wsparcia.

obszary wiejskie wraz z ich lokalnymi ośrodkami miejskimi
Dostrzega się nierówności szans obszarów wiejskich, w zależności od ich oddalenia od
centrów gospodarczych, a także dysproporcje w zakresie możliwości dywersyfikacji
funkcji gospodarczych i społeczno-osiedleńczych.
6
Zróżnicowanie terytorialne – aspekt
regionalny
Z perspektywy regionów, widać
także bardzo silne zróżnicowania
wewnątrzregionalne - w
województwie podkarpackim: północ
i zachód – południe i wschód.
Doświadczenia regionu
 rozwój województwa poprzez
istniejące i kształtujące się
bieguny oraz strefy wzrostu,
tworzone przez Rzeszów a także
ośrodki subregionalne i
powiatowe,
 zachowanie korzystnej
policentrycznej struktury
osadniczej dzięki
równomiernemu rozmieszczeniu
głównych ośrodków wzrostu.
7
Zróżnicowanie terytorialne – aspekt
regionalny
Obszary wymagające
szczególnego wsparcia
RPO WP 2014-2020
Zostały wyznaczone w oparciu o
wskaźniki sumaryczne dotyczące
obszarów charakteryzujących się niskim
poziomem rozwoju i obszarów o
niekorzystnych wskaźnikach
statystycznych (tj. bezrobocie, dochody
własne gmin, podmioty gospodarki
narodowej, korzystający ze środków
pomocy społecznej).
Przewidziane preferencje na
poziomie działań dla projektów
realizowanych na obszarze
szczególnego wsparcia.
8
Zróżnicowanie terytorialne – aspekt
regionalny

Potrzebne instrumenty dostosowujące interwencję do terytorium:
mające na uwadze trafne rozpoznawanie i respektowanie terytorialnej
specyfiki,
 likwidowanie barier w rozwoju poszczególnych obszarów,
 wykorzystanie walorów i potencjałów terytorialnych w celu budowy
konkurencyjności krajowej i międzynarodowej regionów.


Strategia wprowadza podejście projektowe co wzmacnia realność
działań. Poszczególne typy obszarów, cechując się specyficznymi
uwarunkowaniami,
wymagają
bardziej
selektywnego
doboru
instrumentów wsparcia.
9
Instrumenty oddziaływania na
równoważenie procesów rozwoju


Podejście projektowe – oznacza wskazanie w poszczególnych kategoriach działań,
projektów strategicznych i flagowych:

Zintegrowane Inwestycje Terytorialne PLUS;

Zintegrowane Programy Rozwoju;

Pakt dla wsi;

Odnowiony Kontrakt Terytorialny.
Podejście zintegrowane - większy efekt synergii

Koncentracja różnych działań podejmowanych przez poszczególne podmioty: rząd,
samorząd, podmioty gospodarcze i partnerów społecznych - wokół wyznaczonych
celów strategicznych.

Interwencje oddziałujące na siebie ukierunkowane na wzrost synergii i wartości
dodanej realizowanej przez poszczególne projekty.
10
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne
PLUS

Strategia
zakłada
optymalizację
realizacji
ZIT
i
przekształcenie
Związków/Porozumień ZIT w trwałe partnerstwa JST po zakończeniu perspektywy
finansowej w 2020 r.

Celem ma być podejmowanie działań dot. kreowania rozwoju metropolitalnego
i koordynacji działań gmin wchodzących w partnerstwo ZIT (poprawa
zarządzania, wypracowanie usprawnień organizacyjnych w dostarczaniu usług
aglomeracyjnych i prowadzeniu analiz rozwojowych w miejskim obszarze
funkcjonalnym).

Doświadczenia regionalne związane z realizacją formuły ZIT

problem delimitacji;

znaczny stopień trudności instrumentów, brak pilotażowych działań oraz
wyodrębnionego budżetu, a zarządzanie źródłami finansowania pozostaje
w gestii instytucji, które nie są związane zapisami programu zintegrowanego;

wymagana kultura myślenia w kategoriach współpracy a nie „rywalizacji”
o zasoby;

uwarunkowania ustrojowe, konieczność koncentrowania się na realizacji
zadań własnych w obrębie własnej jednostki terytorialnej;

potrzeba stworzenia systemu instytucjonalnych zachęt oraz wzmocnienia
sprawności administracyjnej samorządów terytorialnych oraz partnerstw.
11
Zintegrowane Programy Rozwoju
To wiązka przedsięwzięć (spośród działań określonych w SOR) dostosowana do
określonego terytorium, która realizuje ścieżkę rozwojową opracowaną dla obszaru
objętego ZPR.
Doświadczenia regionalne:


Program Strategiczny Błękitny San – podniesienie
poziomu życia mieszkańców gmin położonych wzdłuż
biegu rzeki San, przy efektywnym wykorzystaniu
zróżnicowanych zasobów endogenicznych.
Program Strategicznego Rozwoju Bieszczad –
wzrost poziomu i warunków życia mieszkańców ZBGP
przy efektywnym wykorzystaniu zasobów
endogenicznych.
Znaczny stopień trudności w realizacji programów:
Koordynująca rola samorządu województwa,
Wielość podmiotów zaangażowanych,
Brak samodzielnego budżetu i konieczność szukania
samodzielnego środków w programach operacyjnych,

Instytucje zarządzające programami finansowymi
niezwiązane zapisami programu zintegrowanego.



12
Kontrakt terytorialny
Doświadczenia regionalne:

Sztywne zapisy krajowych programów operacyjnych, uniemożliwiające negocjacje
strony rządowej i samorządowej co do ewentualnych preferencji przy finansowaniu lub
realizacji przedsięwzięć istotnych dla obu stron, zapisanych w kontraktach.

Niechętne i szczątkowe włączenie do kontraktów środków budżetowych będących
w gestii niektórych resortów.

Brak zmian obejmujących system niezależnie funkcjonujących mechanizmów
alokacji środków między województwa, przypisanych różnym ministrom i instytucjom
rządowym. Nie są one ze sobą skoordynowane (np. fundusze celowe, programy
wieloletnie).

Brak realnego wsparcia dla przedsięwzięć o charakterze zintegrowanym (poza ZITami miast wojewódzkich).

Brak zachowania zasady partnerstwa przy ustalaniu i negocjowaniu celów rozwojowych
i przedsięwzięć priorytetowych oraz zasad ich realizacji, w tym preferencji.
Odnowienie Kontraktów Terytorialnych ma służyć większemu urealnieniu tego instrumentu.
13
Odnowiony Kontrakt Terytorialny
Propozycja dwuetapowego wyboru przedsięwzięć:

wskazanie przez stronę rządową obszarów interwencji z punktu widzenia potrzeb
rozwoju kraju, przy uwzględnieniu aspektu terytorializacji – wiodąca rola rządu,

wybór przedsięwzięć o ponadregionalnym znaczeniu przez samorząd województwa –
wiodąca rola samorządu.
Konieczność zachowania zasady partnerstwa przy ustalaniu i negocjowaniu celów
rozwojowych i przedsięwzięć priorytetowych oraz zasad ich realizacji, w tym preferencji.
14
Przykładowe kierunki interwencji
TRANSPORT



Budowa drogi S19 od Rzeszowa (Kielanówki) do Babicy – kluczowa część korytarza
transeuropejskiego „Via Carpatia”, szansa na przyśpieszenie rozwoju i dostępności transportowej
Polski Wschodniej, budowa korytarza transportowego północ-południe.
Budowa łączników do węzłów autostradowych w przebiegu dróg samorządowych –
skomunikowanie systemu transportowego regionu, włączenie w system międzynarodowy.
Aglomeracyjna Kolej Podmiejska wraz z budową linii kolejowej do lotniska
w Jasionce – zwiększenie intermodalności jednego z głównych lotnisk kraju.
ŚRODOWISKO


Budowa zbiornika wodnego Kąty-Myscowa – systemowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe
dorzecza górnej Wisły.
Kompleksowa regulacja gospodarki wodno-ściekowej miast i gmin na terenie
województwa podkarpackiego (w szczególności projekty realizujące Program Strategiczny
„Błękitny San”).
INFRASTRUKTURA B+R

Żwirko i Wigura – stymulowanie projektowania i budowy pełnej gamy polskich dronów, partner Dolina Lotnicza.

ELAMAT - budowa infrastruktury ośrodka badawczego w ramach udziału w europejskim
programie badań nad kontrolowana syntezą termojądrową.

Innowacyjne technologie materiałowe oraz systemy konstruowania, wytwarzania
i eksploatacji w przemyśle lotniczym i kosmonautyce – wykreowanie silnego ośrodka, wiodącego
centrum
badań
i
wdrożeń
innowacyjnych
zwłaszcza
w
dziedzinie
lotnictwa
i kosmonautyki.
15

Lotnicze Centrum Wdrożeń Ogniw Paliwowych.
Propozycja projektów strategicznych

Przybliżone peryferia - poprawa dostępności 6 obszarów
w Polsce charakteryzujących się najgorszym syntetycznym
wskaźnikiem peryferyjności czasowej.

Ożywione średnie miasta - odwrócenie niekorzystnych trendów
w miastach średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze.

Średnie miasta połączone w grona - tworzenie gron miast
średnich z sąsiadujących województw w celu utworzenia
aglomeracji funkcjonalnych i ograniczenia finansowania ze
środków publicznych powielających się nieefektywnych struktur.
16
Dwie perspektywy ram finansowych
Strategia pokazuje perspektywy rozwoju Polski w ujęciu krótkookresowym – zbieżnym
z okresem perspektywy finansowej UE 2014-2020, oraz w ujęciu długookresowym – do roku
2030.


Perspektywa do 2020 roku:

znane źródła finansowania i wynegocjowane programy operacyjne,

duży udział środków europejskiej polityki spójności,

zakontraktowane środki, aktualnie etap realizacji.
Perspektywa po 2020 roku:

niepewność, co do zewnętrznych – europejskich źródeł finansowania i spodziewane
zmniejszenie strumienia funduszy UE skierowanych na poziom regionalny;

konieczność większego otwarcia się na krajowe źródła finansowania, w tym także udział
podmiotów prywatnych;

konieczność zapewnienia instrumentów prawnych i finansowych służących wsparciu
przedsięwzięć o kluczowym znaczeniu dla regionu;

wymaga przygotowania do zmiany warunków działania aktorów polityki regionalnej.
17
Podsumowanie i wnioski

Konsultowany dokument to koncepcja rozwoju przygotowywana z uwzględnieniem
nowych uwarunkowań, w jakich znajdzie się Polska.

Ściśle powiązany z zakresem kompetencji pozostaje zakres odpowiedzialności.
Wymaga to debaty nad określeniem kompetencji poszczególnych struktur władzy oraz
wypracowanie zasad współpracy i odpowiedzialności.

Strona rządowa pragnie w większym stopniu wziąć odpowiedzialność za
koordynację polityki rozwoju, co nie oznacza jednoznacznie kwestionowania modelu
decentralizacji władzy publicznej.

Jest to prezentacja nowego, aktywnego modelu polityki rozwoju, gdzie głównym
aktorem wydają się być instytucje państwowe, a jednocześnie model ten zawiera
w sobie silne odniesienia do wymiaru terytorialnego. Stąd też, należy oczekiwać na
silniejsze zaakcentowanie roli samorządu, w szczególności samorządu województwa.
18
Podsumowanie i wnioski

Polityka regionalna powinna być rozumiana szerzej niż dotychczas - jako interwencja
publiczna, realizująca cele rozwojowe kraju przez działania ukierunkowane terytorialnie,
a których głównym koordynatorem planowania i realizacji pozostaje układ regionalny.

Regiony jako odpowiedzialne za politykę regionalną
i koordynować politykę o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym.

Wielość interwencji adresowanych terytorialnie - konieczność ułożenia partnerskich
relacji.

Samorządy mają kluczową rolę w realizacji SOR i chętnie włączą się w zaproponowane
w SOR zasady jej realizacji.

Niezbędne wzmacnianie roli regionów we wdrażaniu Zintegrowanych Programów
Rozwoju (ZPR) i tym samym osiąganiu celów rozwojowych kraju.

Niezbędne jest zróżnicowanie i lepsze dopasowanie polityki regionalnej do profili
i potrzeb regionów.

Duża liczba zadań zaplanowanych w ramach SOR na poziomie regionów wymusza
konieczność ich wsparcia finansowego.
powinny
zarządzać
19
Dziękuję za uwagę
Władysław Ortyl
Marszałek Województwa Podkarpackiego