Załącznik 3

Załącznik nr 3
INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA PRZY OCENIE WSKAŻNIKOWEJ
PROWADZONEJ W RAMACH PROCEDURY WYZNACZANIA SZCW
JEZIORNYCH
Niniejsza instrukcja została opracowana w celu uzupełnienia informacji dotyczących
sposobu przeprowadzenia oceny wskaźnikowej w ramach procedury wyznaczania SZCW
jeziornych na podstawie wskaźników zmian hydromorfologicznych, zamieszczonych
w rozdz.
5 opracowania pn. OPRACOWANIE METODYKI WERYFIKACJI
WYZNACZENIA SILNIE ZMIENIONYCH I SZTUCZNYCH CZĘŚCI WÓD
JEZIORNYCH.
Ze względów technicznych oraz z uwagi na nieliniowość postępowania przy ocenie
wskaźników, Instrukcja… nie wyczerpuje wszystkich możliwych do otrzymania
w rzeczywistości scenariuszy działań. Trudno bowiem jednoznacznie wskazać kierunki
i potencjalny przebieg oceny eksperckiej. Jednakże powinna być pomocna przy
podejmowaniu decyzji
o zakwalifikowaniu lub nie danej jednolitej części wód
powierzchniowych jeziornych do SZCW jeziornych.
1. Eksperci niezbędni do wykonania oceny wskaźnikowej
Charakter i typ przyjętych wskaźników nie wymaga znacznej liczby ekspertów do
prawidłowego przeprowadzenia oceny wskaźnikowej – niezbędne minimum to:
Hydrolog lub hydrotechnik z przygotowaniem praktycznym, limnolog
z przygotowaniem praktycznym limnologicznym i hydrologicznym, limnolog
z wiedzą hydrobiologiczną lub hydrobiolog z doświadczeniem nad badaniem jezior.
Dla ułatwienia prac minimum jeden z ekspertów powinien posiadać praktyczną
umiejętność obsługi oprogramowania GIS (ze względu na sposób przechowywania
danych kartograficznych wskazana jest obsługa ArcGIS lub w mniejszym stopniu
MapInfo).
2. Pozyskanie i jakość danych
Zasadniczym problemem przy jednoznacznej ocenie wskaźników, zwłaszcza
wyrażonych wartościami liczbowymi, określonymi na podstawie wzorów
matematycznych jest jednorodność, porównywalność i kompletność posiadanych
danych wejściowych. Z uwagi na realia, (warunki techniczne i naturalne) prowadzenia
obserwacji i pomiarów na jeziorach w Polsce, pozyskanie danych spełniających
wszystkie trzy wspomniane wcześniej warunki dla kompletu jezior stanowiących
JCWP jeziornych jest niemal niemożliwe (wyjątek stanowią ortofotomapy niezbędne
do określenia wskaźnika Ba (przekształcenie strefy brzegowej – krok 3). Jednocześnie
trudności z pozyskaniem danych nie powinny przesądzać o rezygnacji
przeprowadzenia oceny któregokolwiek ze wskaźników. Ocena wiarygodności
posiadanych danych powinna być informacją pomocną przy podjęciu decyzji
eksperckiej o kwalifikacji do danej JCWP jeziornej do SZCW.
Wiarygodność danych pochodzących z poszczególnych źródeł:
a) Dane pełnowartościowe lub przyjęte za pełnowartościowe. Do tej grupy
zaliczyć można ortofotomapy pochodzące z zasobów GUGiK (geoportal ,
serwer WMS – ortofotomapy mono i kolor), dane pomiarowe, wyniki
obserwacji bezpośrednich i obliczonych wartości charakterystycznych dla
stanów wód, przepływów i opadów, pochodzące z prac PSHM przy IMGWPIB, dane pochodzące z banku Hydro (PIG), dane PMŚ, pomiary stanów
prowadzone przez użytkowników urządzeń piętrzących (w tym wojewódzkich
ZMiUW).
b) Dane względnie wiarygodne, ale niejednorodne. Dane pochodzące z pozwoleń
wodno prawnych (pozostających w zasobach RZGW), a także z miejscowych
i gminnych planów zagospodarowania przestrzennego, opracowań
ekofizjograficznych, zasobów nadzoru budowlanego szczebla powiatowego
i wojewódzkiego. Do tej grupy zaliczyć należy również obliczone (zgodnie
z metodami powszechnie stosowanymi w hydrologii) wartości przepływów
charakterystycznych (SNQ, SSQ) dla profili niekontrolowanych
zlokalizowanych na wypływach z jezior, dane z badań epizodycznych (prace
badawcze – dotyczy szczególnie wskaźnik dodatkowefo FA).
c) Dane pomocnicze – niejednorodne wymagające oceny indywidualnej i wiedzy
eksperckiej. W tej grupie znajdą się m.in. dane oparte na archiwalnych
materiałach kartograficznych, pochodzące z operatów rybackich i od
użytkowników rybackich oraz zasobów Urzędów Żeglugi Śródlądowych, itp.
3. Kolejność wykonywania działań i wytyczne do interpretacji wyników
3.1.
Krok 1 – działanie i interpretacja wskaźników
Obliczenie wskaźników podstawowych z grupy A (hydrologia). W zależności od
dostępności i wiarygodności danych należy obliczyć wszystkie trzy lub tylko
wybrane wskaźniki przy założeniu, że dążyć należy do uwzględnienia wszystkich,
co jest jednocześnie warunkiem ewentualnej, bezpośredniej kwalifikacji JCWP
jeziornej do SZCW. W tym kroku niedopuszczalne jest uzasadnienie jego
pominięcia na podstawie braku danych. W skrajnym przypadku należy ustalić
średnie wysokie stany ekspercko na podstawie zmian obserwowanych na
roślinności brzegowej i odnieść do archiwalnych materiałów kartograficznych
(w takim przypadku poziom wiarygodności c – ustęp 2 Instrukcji).
Gradacja wskaźników – Aa – wskaźnik najważniejszy, następnie odpowiednio Ab
i Ac.
Potencjalne wyniki:
Wariant I – obliczone wszystkie wskaźniki - wszystkie wskaźniki wskazują na
istotność zmian z punktu widzenia oceny hydromorfologicznej – bezpośrednia
kwalifikacja do SZCW jez.
Wariant II – obliczone wszystkie wskaźniki – część wskaźników wskazuje na
zmiany istotne z punktu widzenia oceny hydromorfologicznej – przejście do
kroku 2.
Wariant III – obliczone wszystkie wskaźniki – wskaźnik lub wskaźniki wskazują
jedynie na możliwość wystąpienia istotnych zmian z punktu widzenia oceny
hydromorfologicznej (np. wartość wskaźnika Aa ze środkowego przedziału, Ab
zmiana istotna, Ac naturalny charakter) – przejście do kroku 2.
Wariant IV – obliczone wybrane wskaźniki (Aa i Ab), wskazują na istotność
zmian z punktu widzenia oceny hydromorfologicznej (przy założeniu, że dane
posiadają wiarygodność „a” lub „b”– patrz ustęp 2) – bezpośrednia kwalifikacja
do SZCW jez.
Wariant V – obliczone wybrane wskaźniki lub wskaźnik w innej konfiguracji niż
Aa i Ab lub Aa i Ab na poziomie wiarygodności „c” wskazują możliwość istotnych
zmian lub występowanie istotnych zmian (min. jeden wskaźnik wskazuje na
zmianę istotną) – przejście do kroku 2.
Wariant VI – obliczone wszystkie wskaźniki (wiarygodność a lub b) wskazują na
charakter naturalny – przejście bezpośrednio do kroku 3.
Wariant VII - obliczone wszystkie wskaźniki (poziom wiarygodności c) lub
wybrane na każdym wybranym poziomie wiarygodności oraz każda inna
niewymieniona konfiguracja wyników – przejście do wskaźnika dodatkowego
Fa, a przy braku danych do kroku 3.
3.2.
Krok 2 – działanie i interpretacja wskaźników
Obliczenie wskaźników Ca, Cb oraz wskaźnika dodatkowego Fa (tylko
w przypadku posiadania względnie wiarygodnych danych – poziom wiarygodność
a lub b – w każdym innym przypadku wyniki oceny z Kroku 1 do wykorzystania
w końcowej ocenie eksperckiej).
Wynik wskaźnika Ca przy wariantach II, III i V (krok 1) wskazuje na wystąpienie
istotnych zmian hydromorfologicznych - bezpośrednia kwalifikacja do SZCW
jez.
Wyniki wskaźnika Cb i Fa przy wariantach II, III i V (krok 1) wskazuje na
wystąpienie istotnych zmian hydromorfologicznych - bezpośrednia kwalifikacja
do SZCW jez.
W każdym innym przypadku przejście do kroku 3 i wykorzystanie wyników
w końcowej ocenie eksperckiej.
3.3.
Krok 3 i 4 – działanie i interpretacja wskaźników
Obliczenie wskaźnika Ba i zaliczenie go w kroku 4 do odpowiedniej grupy
wyników
Wariant I – wyniki wskazują na istotne zmiany - bezpośrednia kwalifikacja do
SZCW jez.
Wariant II – wyniki wskazują na możliwość występowania istotnych zmian
- przejście do kroku 5.
Wariant III – wynik wskazujący na charakter naturalny - przejście do kroku 6.
3.4.
Krok 5 – działanie i interpretacja wskaźników
Obliczenie wskaźnika Da.
Wyniki wskazują na istotną zmianę - bezpośrednia kwalifikacja do SZCW jez.
Wyniki wskazują na naturalny charakter - przejście do kroku 6.
3.5.
Krok 6 – działanie i interpretacja wskaźników
Ustalenie wskaźnika Dc.
Wynik wskazuje na istotną zmianę (np. podpiętrzenie cieku połączyło kilka
odrębnych wcześniej jezior dla celów rybackich) - bezpośrednia kwalifikacja do
SZCW jez.
Wynik wskazuje na brak istotnych zmian – przejście do kroku 7.
3.6.
Krok 7 – działanie i interpretacja wskaźników
Ocena ekspercka na podstawie danych o wiarygodności na poziomie a lub b
wskazuje na istotną zmianę – możliwość kwalifikacji do SZCW jez.
Pozostałe wyniki oceny (interpretacja ekspercka) do wykorzystania w końcowej
ocenie eksperckiej.
3.7.
Krok 8 – działanie i interpretacja wskaźników
Wskaźniki pomocnicze grupy F z wyłączeniem wskaźnika Fa (biologicznego)
przeznaczone do indywidualnej oceny eksperckiej.
Wskaźnik Fg – Inne zmiany morfologiczne zaistniałe i zidentyfikowane po
zakończeniu I cyklu planistycznego – obejmuje indywidualne przypadki zaburzeń
hydromorfologicznych.
3.8.
Krok 9 – działanie i interpretacja wskaźników
Wyniki oceny dokonanej w kroku 8 należy połączyć z wynikami oceny
eksperckiej z kroku 7 i wynikami kroku 2 (opcja ostatnia ust. 3.2) oraz dokonać
ostatecznej kwalifikacji JCWP jeziornych do SZCW jez. lub NCW jez.
4. Prezentacja wyników
Wyniki oceny wskaźnikowej oprócz formy opisowej należy umieścić w postaci
cyfrowej w atrybutach warstwy GIS zgodnie z wytycznymi zamieszczonymi
w rozdziale 7 opracowania.
5. Schemat postępowania
IDENTYFIKACJA ZMIAN
HYDROMORFOLOGICZNYCH
Schemat postępowania przy wyznaczaniu SZCW jeziornych
na podstawie wskaźników zmian hydromorfologicznych –
kolejność działao
BRAK
MOŻLIWE
ISTOTNE
Aa Retencja
Ac Zaburzenie reżimu
Ab Zaburzenie Qnn
Ca Powiązanie z
wodami podziemnymi
Cb Pobory bezzwrotne
do SNQ
Wskaźnik dodatkowy
Ba
Przekształcenie
strefy brzegowej
Fa Makrofitowy indeks stanu ekologicznego ESMI
Ocena nie wskazująca
na istotne zmiany
hydromorfologiczne
Ocena wskazująca na możliwość
wystąpienia istotnych zmian
hydromorfologicznych
Dc Zmiany w użytkowaniu
JCWP jeziornych skutkujące
zmianą warunków
morfologicznych lub/i
hydrologicznych
Ocena wskazująca
na istotne zmiany
hydromorfologiczne
Da Obwałowania
Db Piętrzenie
Grupa E Wskaźniki pomocnicze – ocena ekspercka
Fa Bagrowanie dna
Fb Izolacja naturalnych osadów dennych
Fc Charakter budowli piętrzących
Fd Obecnośd zabudowy trwałej w pasie 100 m od linii
brzegowej
Fe Presja turystyczna – żegluga śródlądowa
Ff Zaburzenia reżimu wodnego związane z utrzymaniem
szlaku wodnego
Fg Inne zmiany morfologiczne zaistniałe i
zidentyfikowane po zakooczeniu I cyklu planistycznego
Ostateczna ocena ekspercka
Kwalifikacja do SZCW
Kwalifikacja do NCW
UWAGA; Wskaźniki oznaczone czerwonym kolorem mogą bezwzględnie decydować o bezpośredniej kwalifikacji do SZCW