Cykle i wskaźniki koniunktury

Cykle i wskaźniki koniunktury
Maria Drozdowicz-Bieć
ISBN: 978-83-7561-194-6
format 165/235, oprawa miękka
liczba stron: 248
cena: 49,90 zł
Książka jest poświęcona współczesnym cyklom koniunktury, sposobom ich mierzenia i rozpoznawania wczesnych sygnałów nadchodzącej recesji i ożywienia gospodarczego. Omawia procesy przyczynowo-skutkowe pojawiające się w różnych
fazach cyklu koniunkturalnego. Przedstawia zależności między cyklicznymi
zmianami aktywności gospodarki a inflacją, rynkiem pracy i nastrojami konsumentów. Po raz pierwszy w polskiej literaturze omówiono teoretyczne i praktyczne przesłanki konstrukcji wskaźników wyprzedzających dla polskiej gospodarki,
sposób doboru składowych, zakres oraz ich interpretację. Zaprezentowano także
przebieg cykli koniunktury na świecie oraz w Polsce w latach 1990–2010.
Książka powinna spotkać się z zainteresowaniem pracowników naukowych, studentów
i doktorantów uczelni ekonomicznych, analityków gospodarczych i wszystkich tych,
którzy interesują się cyklicznością rozwoju gospodarczego. Jest to w moim przekonaniu
udana próba autorskiego spojrzenia na zagadnienie cykli i wahań koniunkturalnych.
Autorka swobodnie porusza się w omawianej problematyce, wstępując w roli wytrawnego cicerone przybliżającego mniej zorientowanemu czytelnikowi przyczyny,
mechanizmy i skutki występowania wahań cyklicznych we współczesnych gospodarkach. Należy dodać, że wiedza Autorki jest oparta nie tylko na erudycji i solidnych
studiach literaturowych, lecz wynika również w znacznej mierze z własnych badań
oraz doświadczeń praktycznych w prognozowaniu koniunktury gospodarczej.
O autorce
Z recenzji prof. Bogdana Mroza, Kolegium Zarządzania i Finansów,
Szkoła Główna Handlowa
Maria Drozdowicz-Bieć – dr hab. prof. Szkoły Głównej Handlowej (SGH)
w Warszawie. Od ponad 20 lat zajmuje się badaniami koniunktury. Autorka
wskaźników wyprzedzających dla polskiej gospodarki, kilkudziesięciu prac naukowych i kilkuset artykułów prasowych. Współpracuje z czołowymi światowymi ośrodkami zajmującymi się badaniami koniunktury
www.poltext.pl
Cykle i wskaźniki koniunktury
Spis trećci
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Rozdział 1
Cykl koniunktury – wahania ogólnej aktywności gospodarczej . . . . . . . . .
1.1. Cykliczność rozwoju gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Współczesne spojrzenie na cykle koniunktury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Recesja, depresja, kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Cykl globalny i cykl lokalny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
17
26
40
Rozdział 2
Barometry koniunktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Produkt krajowy brutto – ogólna miara koniunktury . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Testy koniunktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1. Metody doboru próby w badaniach metodą testu koniunktury .
2.2.2. Metody ważenia jednostkowych odpowiedzi, zliczania danych
źródłowych, eliminacja wpływu czynników sezonowych
i przypadkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Metody prezentacji wyników, wskaźniki proste i złożone . . . . . .
2.3. Wskaźniki koniunktury równoległe, wyprzedzające i opóźnione . . . . . .
2.3.1. Ogólne zasady budowy wielokomponentowych wskaźników
równoległych, wyprzedzających i opóźnionych . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2. Wskaźniki równoległe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.3. Wskaźniki wyprzedzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.4. Charakterystyka wskaźników wyprzedzających i równoległych . .
2.3.5. Wielokomponentowe wskaźniki opóźnione . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.6. Interpretacja bieżących wyników wskaźników wyprzedzających
równoległych i opóźnionych oraz ich miary pomocnicze . . . . . . .
www.poltext.pl
49
49
51
57
59
64
73
76
79
83
93
101
103
6
Spis treści
Cykle i wskaźniki koniunktury
Rozdział 3
Cykle koniunktury w Polsce w latach 1990–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Analiza i ekstrakcja cykli koniunktury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.1. Procedura analizy cykliczności serii statystycznych Gerharda Bry
i Charlotty Boschan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.2. Etapy metody Bry-Boschan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Cykliczność polskiej gospodarki w latach 1990–2011 . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Faza pogłębiającej się recesji (do listopada 1991 r.) . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Faza wychodzenia z recesji i ożywienia gospodarczego
(grudzień 1991 r. – styczeń 1998 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.3. Faza spadku aktywności gospodarczej (luty 1998 r.
– luty 2002 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.4. Faza wzrostu gospodarczego (marzec 2002 r. – styczeń 2008 r.) .
3.2.5. Faza spadku aktywności gospodarczej (luty 2008 r.
– luty 2009 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Dlaczego polska gospodarka oparła się światowej recesji
w latach 2007–2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. Niski udział kredytu bankowego w finansowaniu działalności
gospodarczej i konsumpcji indywidualnej gospodarstw
domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Mały udział eksportu i duży rynek wewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.3. Szara strefa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.4. Wydajność i konkurencyjność polskiej gospodarki . . . . . . . . . . . .
3.3.5. Kurs walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.6. Napływ środków unijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 4
Cykle koniunktury a inflacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Ogólne zależności między fazami cyklu koniunktury a zmianami cen. .
4.2. Czynniki kształtujące przyszłą inflację. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Czynniki kosztowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Czynniki popytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Oczekiwania uczestników rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Wskaźniki wyprzedzające dla inflacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Wskaźnik przyszłej inflacji dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 5
Cykle koniunktury a rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Ogólne zależności między fazami cyklu koniunktury a zmianami
na rynku pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Obserwacje poprzedzające zmiany na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.poltext.pl
109
109
110
111
115
117
120
121
123
124
127
127
131
131
135
137
140
145
145
149
149
158
160
166
168
175
175
178
Cykle i wskaźniki koniunktury
Spis treści
7
5.2.1. Ogólna aktywność gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2. Wczesne dostosowania rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.3. Zmiany strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Wskaźniki wyprzedzające dla rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.1. Wskaźniki rejestrujące ogłoszenia o wolnych miejscach pracy . .
5.3.2. Wielokomponentowe wskaźniki wyprzedzające rynku pracy . . .
5.4. Wskaźnik rynku pracy (WRP) dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
179
181
185
187
188
193
195
Rozdział 6
Cykle koniunktury a konsumenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1. Ogólne zależności i fakty empiryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Badania nastrojów konsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. Prawa ekonomiczne i indeks dyskomfortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4. Wnioski z badań ekonomii behawioralnej a wskaźniki nastrojów
konsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.1. Dochody, inflacja i bezrobocie a wskaźniki opinii konsumentów
6.4.2. Postrzeganie zmian kategorii ekonomicznych a wskaźniki
nastrojów konsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.3. Asymetria bodźców pozytywnych i negatywnych . . . . . . . . . . . . .
6.5. Wskaźniki dobrobytu – propozycja miary nastrojów społecznych . . . . .
201
201
202
213
219
219
222
224
225
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
233
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
235
Wykaz rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
244
Wykaz tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
248
www.poltext.pl
Cykle i wskaźniki koniunktury
Rozdziaã
1
Cykl koniunktury
– wahania ogólnej aktywnoćci gospodarczej
1.1. Cyklicznoćç rozwoju gospodarczego
Od dziesięcioleci ludzie zastanawiają się, dlaczego gospodarka, która w miarę dobrze
funkcjonuje, a uczestnicy rynku cieszą się z rosnącego dobrobytu, zaczyna nagle wytracać swój potencjał wzrostowy, popadając niejednokrotnie w stan, który nazywamy recesją, depresją, kryzysem lub spowolnieniem gospodarczym. Przedsiębiorstwa
zaczynają mniej produkować, ich zyski kurczą się i w konsekwencji mniej inwestują.
Ludzie mniej zarabiają, a niektórzy tracą pracę i ograniczają swoje wydatki. W społeczeństwie poszerzają się obszary biedy, w skrajnych przypadkach prowadzące do
wzrostu przestępczości, czasami zamieszek i niepokojów społecznych.
Nierównomierny rozwój gospodarek, związany z produkcją na skalę przemysłową i tworzeniem się rynku we współczesnym rozumieniu, jest obserwowany niemal od początku XIX w. Również wcześniej, gdy w świecie dominowała produkcja
rolnicza i wytwórczość o charakterze rzemieślniczym, poszczególne społeczności
cieszyły się okresami, które obecnie nazwalibyśmy boomem czy rozkwitem gospodarczym oraz zmagały się z czasami ciężkimi, odpowiadającymi dzisiejszym
kryzysom. Już w Biblii napotykamy wzmiankę o cykliczności, z którą przyjdzie się
zmierzyć ludziom: „Oto siedem lat nadejdzie bardzo obfitych... A po nich nastąpi
siedem lat głodu”1.
W czasach, gdy dominowała gospodarka oparta głównie na rolnictwie i wymianie towarowej, społeczności cierpiały głównie wskutek kataklizmów przyrodniczych takich jak susze czy powodzie oraz epidemie i wojny. Stąd też jedna
z pierwszych teorii tłumaczących wahania cykliczne nawiązywała do okresowego
pojawiania się plam na słońcu, które wywołują lata nieurodzajów, w konsekwencji
niższą produkcję i obroty w handlu, co przejawia się spadkiem ogólnej aktywności
gospodarczej i dobrobytu społeczeństw2.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Rozdział XLI, Pallotinum, Poznań–Warszawa 1965.
W.S. Jevons, Solar Periods and the Price of Corns, w: Investigations in Currency and Finance,
Macmillan, London 1884.
1
2
www.poltext.pl
14
Cykle i wskaźniki koniunktury
1. Cykl koniunktury – wahania ogólnej aktywności gospodarczej
Cykle gospodarcze we współczesnym rozumieniu, a więc zależne przede wszystkim od działalności gospodarczej człowieka, a w mniejszym stopniu od zjawisk przyrodniczych, pojawiły się wraz z uprzemysłowieniem i rozwojem rynku. Wprowadzenie do powszechnego użycia pieniądza jako środka wymiany w miejsce gospodarki
opartej na wymianie barterowej przyczyniło się do uwydatnienia cykli gospodarczych, natomiast upowszechnienie pieniądza papierowego, współcześnie „wirtualnego” – istniejącego jedynie w zapisach księgowych – przyczyniło się do powstawania
bąbli spekulacyjnych, a w konsekwencji do gwałtownych załamań na rynkach.
Wesley Clair Mitchell uważał, że cykle koniunkturalne pojawiły się w Wielkiej Brytanii w 1790 r., w USA – w 1796 r., we Francji – w 1847 r., w Niemczech
– w 1857 r. Po roku 1890 cykle koniunkturalne występowały niemal we wszystkich
gospodarkach świata, nie wyłączając gospodarek komunistycznych3, choć w tych
ostatnich wahania aktywności gospodarczej były raczej echem zmian aktywności
w otaczających je gospodarkach rynkowych, a w mniejszym stopniu efektem mechanizmów popytowo-podażowych wewnątrz samej gospodarki.
W rozwoju gospodarek różni badacze wyróżniali cykle o różnej częstotliwości.
Najdłuższe cykle wyodrębnił Nikołaj Kondratiew4. Na podstawie danych dla gospodarek: Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych wyodrębnił
trzy długie cykle koniunktury: pierwszy w latach 1790–1851 ze szczytem w 1817 r.,
drugi w latach 1851–1896 ze szczytem w 1875 r. oraz trzeci w latach 1896–1928.
Przyczyną występowania długich cykli rozwojowych według Kondratiewa było
zużywanie się infrastruktury i jej odnawianie pod wpływem postępu technicznego,
w efekcie czego proces rozwoju przebiegał falami.
Nieco krótsze cykle, trwające 15–23 lat, wyodrębnił Simon Kuznietz5, ale nie
nazywał ich cyklami, lecz zwrotami, wahaniami (swings). Ich pojawianie się wiązał
głównie z procesami demograficznymi, falami napływu emigrantów, a w konsekwencji – aktywnością budownictwa, czyli inwestycjami w infrastrukturę.
Jeszcze krótsze cykle, trwające 8–10 lat, wyodrębnił Clement Juglar6. Dla lat
1804–1882 wyodrębnił 10 cykli dla gospodarki francuskiej i brytyjskiej. Główne
źródło kryzysów upatrywał w działalności banków i nadmiernej skłonności do
udzielania kredytów w okresie prosperity.
W.C. Mitchell, What Happens during Business Cycle, NBER, New York 1951.
Nikołaj Dimitriewicz Kondratiew (1892–1938), rosyjski ekonomista, twórca Instytutu Badań
Koniunktury w Moskwie. Niesłusznie oskarżony, osadzony w obozie i rozstrzelany w 1938 r. Jego
koncepcja cyklicznego rozwoju nie była zgodna z komunistyczną ideologią liniowego wzrostu.
5
Simon Smith Kuznietz (1901–1985), amerykański ekonomista pochodzenia rosyjskiego.
Prowadził analizę cykliczności na podstawie danych o detalicznej i hurtowej sprzedaży oraz
zapasów w amerykańskiej gospodarce. Laureat Nagrody Nobla z 1971 r. za badania nad wzrostem
gospodarczym i produktem narodowym.
6
Clement Juglar (1819–1905), francuski ekonomista (z wykształcenia lekarz). Recesja w 1847 r. we
Francji oraz rewolucja francuska 1848 r. spowodowały, że zainteresował się ekonomią.
3
4
www.poltext.pl
Cykle i wskaźniki koniunktury
1.1. Cykliczność rozwoju gospodarczego
15
Najkrótsze cykle o znaczeniu historycznym to cykle Kitchina7, które trwają 2–4
lata. Przyczynę wahań cyklicznych Kitchin upatrywał w opóźnieniach w przepływie
informacji, co wpływało na decyzje przedsiębiorców. Opóźnienia te powodowały
niedostosowanie wielkości produkcji do bieżącego popytu, nadmierny wzrost zapasów w przedsiębiorstwach, a w konsekwencji spadek cen towarów i ograniczenia
produkcji.
Do wszystkich tych wahań można dodać jeszcze wahania sezonowe powtarzające się regularnie w poszczególnych miesiącach roku i mające związek z naturalną,
związaną z porami roku, zmianą aktywności człowieka, a w konsekwencji zmianą aktywności gospodarki. Po raz pierwszy wahania sezonowe zauważył J.W. Gilbart w 1841 r. w danych dotyczących cyrkulacji banknotów w gospodarce Wielkiej
Brytanii. Dziś sezonowość zachowań uczestników rynku jest powszechnie znana,
a procedury eliminowania wpływu zjawisk sezonowych z danych statystycznych
dostępne w postaci programów komputerowych.
Wyodrębnione przez wspomnianych wcześniej badaczy wahania cykliczne
(prócz wahań sezonowych, które na ogół eliminuje się w analizie koniunktury
w celu wyeksponowania czynnika cyklicznego) mają obecnie znaczenie historyczne, choć można spotkać prace nawiązujące do wcześniej wyodrębnionych rodzajów
wahań cyklicznych. W ostatnich latach wielu badaczy często nawiązuje do długich
cykli Kondratiewa.
Obecnie ekonomiści koncentrują się na dwóch rodzajach wahań cyklicznych:
cyklach klasycznych (cyklach poziomów) oraz krótszych – cyklach wzrostowych
(szerzej na ten temat w podrozdziale 1.2).
Klasyczne cykle koniunktury najlepiej są udokumentowane dla gospodarki
amerykańskiej, gdzie najwcześniej rozpoczęto badania nad jej cyklicznym rozwojem i najwcześniej, bo od 1954 r. przystąpiono do datowania punktów zwrotnych
cyklu koniunktury. Dla okresu od 1792 r. do 1858 r. wyodrębniono 13 cykli8, a od
1854 r. do 2010 r. zaobserwowano 33 cykle. W sumie gospodarka amerykańska od
1792 r. przeszła przez 46 cykli koniunktury9. Schematyczny przebieg cykli koniunktury dla gospodarki amerykańskiej oraz ich punkty zwrotne przedstawiono na rysunku 1.1. Najkrótsze cykle trwające średnio 3 lata przypadły na okres od 1822 r.
do 1914. Najdłuższe, trwające średnio 9 lat, są cykle współczesne, które zarejestrowano po 1982 r.
Joseph Kitchin (1861–1932), brytyjski biznesmen i statystyk, w swych pracach zidentyfikował cykle
o średniej długości 40 miesięcy i potwierdził empirycznie istnienie cykli Kondratiewa i Kuznietza.
8
Na podstawie: A.F. Burns, W.C. Mitchell, Measuring Business Cycles, NBER, New York 1946.
9
Na podstawie danych National Bureau of Economic Research (NBER), w którym Komitet Datujący
(Business Cycle Dating Committee) zajmuje się oficjalnym datowaniem punktów zwrotnych cykli koniunktury w USA. Komitet ten został powołany w 1978 r. W jego skład wchodzą uznani amerykańscy
ekonomiści zajmujący się cyklami koniunktury, reprezentujący różne ośrodki.
7
www.poltext.pl
1858
1857
www.poltext.pl
1921
1973
1865
1927
1926
1975
1924
1923
1861
1860
1799
1929
1979
1980
1981
1811
1982
1879
1815
1938
1937
1810 1812
1873
1933
1807
1870
1869
1804
1867
1802
1882
1991
1990
1969–2009
1945
1918–1969
1944
1888
1949
1948
1894
1900
1954
1953
1897
1836
1899
1834
1833
1893 1895
1829
1828
1891
1890
1854–1917
1887
1885
1826
1825
1821 1823
1790–1853
1822
Zachęcamy do lektury!
2000
1908
1907
1961
1910
2007
1912 1914
1913
1846 1848
1845 1847
1843
1960
2002
1904
1958
1957
1902
1838
1839
2009
1969
1853
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Business Cycle and Depression, An Encyclopedia, D. Glasner (red.), Garland Publishing, New York–London 1997 oraz
danych NBER (www. nber.org).
1970
1919
1918 1920
1854
1790
1796
Rysunek 1.1. Cykle koniunktury dla gospodarki amerykańskiej w latach 1790–2009
16
1. Cykl koniunktury – wahania ogólnej aktywności gospodarczej
Cykle i wskaźniki koniunktury
Cykle i wskaźniki koniunktury
1.2. Współczesne spojrzenie na cykle koniunktury
17
1.2. Wspóãczesne spojrzenie na cykle koniunktury
W miarę rozwoju działalności gospodarczej ekonomiści starali się wytłumaczyć
przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarki, a uczestnicy rynku oraz rządy
przeciwdziałać występowaniu ewentualnych załamań aktywności gospodarczej.
Pojawiła się również konieczność zdefiniowania pojęć związanych z cyklicznością
rozwoju gospodarczego.
Jedną z pierwszych i po dziś aktualnych definicji cyklu koniunkturalnego jest
definicja W.C. Mitchella i A.F. Burnsa, uważanych za „ojców” nowoczesnej analizy koniunktury i twórców koncepcji wskaźników wyprzedzających, równoległych
i opóźnionych. W rozumieniu Mitchella i Burnsa cykle koniunkturalne są pewnym rodzajem wahań ogólnej aktywności całej gospodarki. Cykle składają się z ekspansji, która występuje mniej więcej w tym samym czasie w różnych obszarach
działalności gospodarczej, która następuje po recesji, czyli okresie kurczenia się
gospodarki i późniejszym okresie odbudowy, co prowadzi z kolei do jej rozwoju
(ekspansji) w następnym cyklu. Takie sekwencje zmian są powtarzające się, ale nie
periodyczne. Poszczególne cykle trwają od jednego roku do 10–12 lat10.
Tak sformułowana definicja, choć ogólna, wydaje się dobrze oddawać istotę
cyklu koniunkturalnego. Trudno wyodrębnić jedną lub kilka miar, które dobrze
Zachęcamyaktywności
do lektury!gospodarczej zwane cyklami
odzwierciedlałyby zmiany w poziomie
koniunkturalnymi. Przypisanie jakiejkolwiek miary, nawet tak ogólnej, jaką jest
produkt narodowy czy produkt krajowy brutto, stwarza konieczność określenia
stanu równowagi w wyrażeniu pieniężnym dla kolejnych okresów oraz wielkości
odchyleń od tego stanu. Praktyczne wyliczenia mogłyby okazać się kłopotliwe. Ponadto, warto dodać, że miara, jaką jest produkt krajowy brutto, powstała znacznie
później niż początki badań nad cyklicznością rozwoju gospodarczego, a w okresie,
gdy Mitchell i Burns sformułowali definicję cyklu koniunktury, prace nad metodą
liczenia PKB były dopiero w początkowej fazie11.
W definicji Burnsa i Mitchella są wyodrębnione fazy cyklu koniunkturalnego.
Autorzy wskazują na ekspansję, recesję i odbudowę. Niemniej jednak różni autoA.F. Burns, W.C. Mitchell, Measuring Business Cycles, NBER, New York 1946.
Koncepcję mierzenia produktu narodowego brutto zaproponował w 1937 r. ekonomista Simone
Kuznietz w opracowanym dla kongresu amerykańskiego raporcie „National Income 1929–35”.
Wówczas propozycja Kuznietza została przez kongres odrzucona. Po raz pierwszy produkt narodowy
brutto został policzony dla gospodarki amerykańskiej w 1947 r. Dopiero w latach 60. XX w. stał się
powszechnie stosowaną miarą. Współcześnie coraz częściej dyskutuje się nad niedoskonałościami
miary, jaką jest PKB. Prezydent Francji – Nicolas Sarkozy powołał w 2009 r. komitet po
przewodnictwem Josepha Stiglitza, którego zadaniem jest zaproponowanie nowych miar rozwoju
gospodarczego. Wśród propozycji innych ekonomistów krytykujących PKB znalazły się takie miary
jak narodowy współczynnik dobrobytu społecznego (National Well-being Index) opracowany przez
niemieckich naukowców z uniwersytetów w Berlinie i Heidelbergu czy Happy Planet Index (HPI),
zaproponowany przez brytyjski think-tank NEF.
10
11
www.poltext.pl