Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji

Rafał Rydzak*
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem
współczesnej rewizji finansowej
Wstęp
Sprawozdanie finansowe stanowi podstawowe źródło wiedzy otoczenia
(bliższego i dalszego) o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki oraz o jej
wyniku finansowym. Stanowi także podstawę weryfikacji zdolności kontynuowania przez jednostkę działalności w niezmniejszonym istotnie zakresie, w dającej się przewidzieć przyszłości, tj. w okresie przynajmniej 12 miesięcy od
dnia bilansowego.
Cele sprawozdawczości finansowej, tj. procesu polegającego na grupowaniu i prezentowaniu informacji finansowych, którego produktem końcowym jest
sprawozdanie finansowe, koncentrują się na szczególnym typie decyzji ekonomicznej, mianowicie na decyzji o oddawaniu (bądź kontynuacji oddawania)
pieniądza lub innych zasobów, przedsiębiorstwu zarobkowemu z nadzieją na
przyszłą rekompensatę lub zwrot, zwykle w postaci pieniężnej, lecz czasami
również w postaci innych dóbr bądź usług [Nowak, 2010, s. 36]. Tym samym
sprawozdanie finansowe ma szczególne znaczenie dla funkcjonowania rynku
finansowego, umożliwiającego przepływ kapitału od podmiotów dysponujących
jego nadwyżką do podmiotów chcących je zagospodarować, tj. zamienić,
w efekcie procesu gospodarczego, w aktywa realne.
Ze względu na kluczowe znaczenie sprawozdania finansowego dla uczestników rynku finansowego, winno zapewnić się jego użytkownikom wystarczające przekonanie o rzetelności informacji tam zawartych. Dotyczy to w sposób
szczególny sprawozdań finansowych badanych przez podmioty do tego uprawnione [Pfaff, 2008, s. 58-73], gdyż, jak wskazują Międzynarodowe Standardy
Rewizji Finansowej (MSRF), podstawowym celem badania jest właśnie zwiększenie stopnia zaufania zamierzonych użytkowników do sprawozdań finansowych, poprzez wydanie przez biegłego rewidenta stosownej opinii.
Użytkownikami sprawozdań finansowych są nie tylko obecni i potencjalni
inwestorzy (uczestnicy rynku finansowego), ale także pracownicy, kredytodawcy, dostawcy i pozostali wierzyciele, klienci, rządy i agendy rządowe oraz społeczeństwo. Ta wysoce zróżnicowana grupa korzysta ze sprawozdania finansowego, aby zaspokoić niektóre ze swoich różnorodnych potrzeb informacyjnych.
Jednocześnie szeroki krąg użytkowników przesądza o treści sprawozdania finansowego jako dokumentu o ogólnym przeznaczeniu.
Wraz z postępującą globalizacją krąg użytkowników sprawozdań finansowych ulega ciągłemu rozszerzaniu i jeszcze głębszemu zróżnicowaniu. Spra*
Mgr, Katedra Rachunkowości, Wydział Finansów i Ubezpieczeń, Uniwersytet Ekonomiczny
w Katowicach, [email protected]
8
Rafał Rydzak
wozdanie finansowe podmiotów operujących na wielu rynkach winno uwzględniać szczególne potrzeby informacyjne użytkowników wywodzących się z różnych kręgów kulturowych i prawnych oraz zawierać dodatkowe wyjaśnienia,
niezbędne dla prawidłowego zrozumienia informacji finansowych. Naturalnym
jest żądanie, by wraz z globalizacją rynku finansowego informacja była zrozumiała i użyteczna na poziomie globalnym. Komplikuje to jednak istotnie opracowanie danych zawartych w raportach, szczególnie danych prezentowanych w
skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych grup kapitałowych, których
części (podmioty zależne) prowadzą działalność na obszarach różniących się
pod względem kultury prawnej, społecznej i gospodarczej. Uczynienie zadość
funkcji informacyjnej stanowi wielkie wyzwanie dla współczesnej rachunkowości wypracowującej z trudem jednolite zasady ujmowania zdarzeń gospodarczych i ich prezentowania. Potwierdzenie wiarygodności informacji finansowych zawartych w sprawozdaniu finansowym grupy kapitałowej jest zaś szczególnym wyzwaniem rewizji finansowej.
Podstawową cechą informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym jest
ich wiarygodność, tj. wierne odzwierciedlenie transakcji i innych zdarzeń gospodarczych, jakie miały miejsce w okresie sprawozdawczym. Inwestorzy, bazując na nierzetelnych informacjach, nie podejmują decyzji racjonalnych, wynikających z prawidłowo przeprowadzonego rachunku ekonomicznego i szacunku
ryzyka. Spadek zaufania stanowi podstawową przyczynę występowania kryzysów na rynku finansowym.
Zwiększenie stopnia zaufania zamierzonych użytkowników do sprawozdań finansowych jest podstawowym celem rewizji finansowej. Zaufanie to zostało jednak istotnie osłabione wraz z wyjściem na jaw, nie wykrytych przez
biegłego rewidenta, oszustw księgowych jakich dopuszczano się w największych korporacjach międzynarodowych takich jak Enron czy Worldcom. Zdarzenia te ujawniły istotne słabości rewizji finansowej, wśród których wskazać
można na brak efektywnej współpracy biegłych rewidentów badających poszczególne części (podmioty) grup kapitałowych oraz brak nieadekwatność
procedur, technik i metod rewizji finansowej dla badania skonsolidowanych
sprawozdań finansowych zawierających informacje o charakterze globalnym.
Obok nadzoru i ładu korporacyjnego, badanie sprawozdań finansowych powinno być głównym czynnikiem działającym na rzecz stabilności finansowej, gdyż
daje pewność co do prawdziwej kondycji finansowej spółek.
Celem niniejszego opracowania jest podniesienie wybranych kwestii związanych z badaniem skonsolidowanych sprawozdań finansowych międzynarodowych grup kapitałowych, a także omówienie toczących się w Unii Europejskiej procesów harmonizacji i standaryzacji w zakresie procedur, technik i metod wykorzystywanych w rewizji finansowej. Zaprezentowano także korzyści
i zagrożenia związane z tym procesem.
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji...
9
1. Globalizacja rynku finansowego
Globalizację można określić jako proces coraz bliższego, realnego scalania
gospodarek narodowych, przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów
handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych oraz
rosnącej tendencji do traktowania świata jako rynku zbytu przez coraz większą
liczbę przedsiębiorstw [Budnikowski, 2000, s. 17-26].
Unia Europejska jest szczególnie zaangażowana w ten proces. Podkreśla się
istotne korzyści jakie Wspólnota może dzięki niemu osiągnąć, m.in. w postaci
[ECFIN/EPC(2005)REP/54448 final, s. 8]:
1) zwiększenia gamy dostępnych na rynku produktów i spadku ich cen,
2) poprawy wydajności pracy na skutek zwiększonej presji konkurencyjnej,
3) reorganizacji produkcji pozwalającej na istotne oszczędności kosztów, co
zwiększa zyski firm i pozwala na zwiększenie inwestycji i zatrudnienia,
4) integracji rynków finansowych oznaczającej bardziej efektywną alokację
aktywów,
5) napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich wspierających transfer
wiedzy,
6) nowych możliwości zbytu na skutek wzrostu popytu na produkty unijne ze
strony krajów rozwijających się.
Najszybciej procesowi globalizacji uległ rynek finansowy. Rozpoczął się on
po upadku systemu walutowego Bretton Woods, ulegając wyraźnemu przyspieszeniu w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. W latach
1970 - 2000 wartość światowego eksportu towarów i usług wzrosła dwudziestopięciokrotnie, czemu towarzyszył pięćdziesięciokrotny wzrost bezpośrednich
inwestycji zagranicznych [Rybiński, 2007, s. 62-77, 221-225]. Wraz ze wzrostem wartości międzynarodowych transakcji handlowych przedsiębiorstwa stawały się aktywnymi uczestnikami globalizującego się rynku finansowego.
Rozwój technologii informatycznych i komunikacji spowodował, że inwestorzy
zaczęli realizować inwestycje portfelowe na rynkach międzynarodowych, natomiast banki i przedsiębiorstwa zwiększały zasoby pozyskiwanego kapitału
poza krajem macierzystym [Kardasz, Perechuda, 2011, s. 45]. Możliwości
przepływu kapitału nie ograniczają granice geograficzne czy kulturowe. Rynek
finansowy stał się rynkiem globalnym. Inwestor dysponujący nadwyżką kapitału zyskał techniczne możliwości, by aktywnie operować na rynkach poszczególnych krajów czy zgrupowań międzynawowych, takich jak Unia Europejska.
Wraz z globalizacją rynku finansowego, podejmowane są działania zmierzające do liberalizacji obrotów handlowych, a także zniesienia przeszkód
w migracji czynników produkcji. Podejmowane są wysiłki o ciągłe doskonalenie ram funkcjonowania wspólnego rynku, który zintegrowałby zarówno wymianę towarową, jak i przepływ pracy, kapitału i usług [Kundera, 2003, s. 44].
Efekty globalizacji rynków finansowych są różnorodne. Otwartość gospodarek i swoboda przepływów kapitałowych sprawiły, że inwestorzy dokonują
alokacji środków tam, gdzie mogą wygenerować najwyższą stopę zwrotu, co
skłania instytucje finansowe do zawierania transakcji na nowych, słabo rozwi-
10
Rafał Rydzak
niętych i niepłynnych rynkach. Obniżeniu uległ koszt pozyskania kapitału przez
podmioty zgłaszające na niego popyt, dzięki uzyskaniu dostępu do zwiększonej
ilości podmiotów dysponujących nadwyżką kapitału oraz zwiększeniu zróżnicowania form pozyskania kapitału. Jakościowej poprawie uległa transparentność przedsiębiorstw, przyczyniająca się do obniżenia kosztów określanych
jako agency costs, wynikających z rozbieżności celów inwestycyjnych między
zarządzającymi a właścicielami podmiotów [Rybiński, 2006, s. 10]. Globalizacja rynku finansowego pozwala także na lepszą dywersyfikację ryzyka.
Jednocześnie należy wskazać na ryzyka, jakie niesie ze sobą proces globalizacji w postaci braku przejrzystości rynku, co wynika z asymetrii informacyjnej. Kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia na szerokim, globalnym rynku,
gdzie występują specyficzne odległości kulturowe, społeczne i prawne między
nadawcą a odbiorcą informacji finansowych. Nierówny dostęp do informacji, w
warunkach rynku globalnego może prowadzić do występowania negatywnej
selekcji w finansowaniu sektora przedsiębiorstw [Rybiński, 2006, s. 11]. Efektem globalizacji jest także tworzenie międzynarodowych podmiotów gospodarczych, które mogą stanowić kanał przenoszenia się kryzysów między rynkami.
Ich upadek może wywołać kryzys nawet w stabilnie rozwijającej się gospodarce
i to w sytuacji, kiedy kryzys finansowy miał swoje źródło na rynku zagranicznym. Kreując specyficzne ryzyko systemowe, międzynarodowe podmioty gospodarcze winny podlegać szczególnego rodzaju kontroli, m.in. ze strony optymalnie zorganizowanego, globalnego systemu rewizji finansowej.
Działalność międzynarodowych podmiotów gospodarczych przyczyniła
się do ujednolicenia regulacji zasad rachunkowości i sprawozdawczości finansowej, zarówno w poszczególnych krajach, jak i w obrębie wspólnot ponadnarodowych [Bednarski, Gierusz, 2001, s. 16]. Kryzys zaufania uczestników rynku do informacji prezentowanych w sprawozdaniu finansowym, jaki wybuchł
wraz z upadkiem Enronu w 2001, ujawnił zaś potrzebę wzmocnienia niezależności rewizji finansowej i jej umiędzynarodowienia celem skutecznego badania
wiarygodności i rzetelności sprawozdań finansowych międzynarodowych grup
kapitałowych. Bezsprzecznym jest zatem, że prawidłowe funkcjonowanie rynku
finansowego
i zabezpieczenie transakcji dokonywanych na nich przez uczestników rynku,
wymaga powszechnie zrozumiałej i wiarygodnej informacji zawartej w sprawozdaniu finansowym.
Dla podjęcia optymalnej decyzji ekonomicznej uczestnicy rynku muszą
dysponować rzetelną i wiarygodną informacją. Wysoka jakość sprawozdań finansowych jest szczególnie istotna dla uczestników rynku podejmujących decyzje dotyczące inwestycji portfelowych. Inwestycje te charakteryzują się bowiem wysokim stopniem mobilności i wrażliwości na dane przekazywane przez
podmioty gospodarcze pozostałym uczestnikom rynku.
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji...
11
2. Badanie sprawozdań finansowych grupy kapitałowej – wybrane
zagadnienia
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe stanowi źródło informacji
o sytuacji majątkowej i finansowej grupy kapitałowej, abstrakcyjnego, umownego (chociaż nieprzypadkowego) organizmu gospodarczego. Sprawozdanie to
obciążone jest specyficznymi ryzykami niewystępującymi w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych, do których zaliczyć należy identyfikację
i prawidłowe zdefiniowanie jednostek objętych skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym, ujednolicenie zasad ujmowania, grupowania i prezentowania
informacji finansowych generowanych przez jednostki wchodzące w skład grupy kapitałowej, a także eliminację różnic, wynikających z odmiennych warunków prawnych i kulturowych, w rozpoznawaniu i wycenie transakcji.
Weryfikacja prawidłowości i rzetelności informacji finansowych prezentowanych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wymaga od biegłego
rewidenta zastosowania szczególnych procedur uwzględniających jego złożoność.
Biegły rewident przeprowadzający badanie skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy kapitałowej, ponosi pełną odpowiedzialność w związku
z wyrażeniem opinii o tymże sprawozdaniu. Nie zmienia tego fakt, iż z reguły,
w proces badania sprawozdania grupy włączeni zostają inni biegli rewidenci
dokonujący badania jednostkowych sprawozdań finansowych części grupy, tj.
jednostek lub działalności gospodarczych, dla której kierownictwo grupy lub jej
części sporządza informacje finansowe wymagające włączenia do sprawozdania
finansowego grupy. Konieczność polegania, przez biegłego rewidenta grupy, na
procedurach przeprowadzonych przez innego biegłego rewidenta jest szczególnie częstym zjawiskiem w przypadku rozbudowanych podmiotów międzynarodowych, których części (podmioty zależne) zlokalizowane są w wielu krajach.
W związku z ograniczeniem czasowym badania sprawozdania finansowego,
racjonalizacją kosztów badania, a także ze względu na bariery językowe czy
znajomości prawa i stosunków gospodarczych, biegły rewident grupy pozbawiony jest faktycznej możliwości bezpośredniego badania sprawozdań finansowych podlegających włączeniu do skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
W związku z ponoszoną przez siebie odpowiedzialnością biegły rewident
grupy winien dysponować informacją w zakresie:
1) zastosowanych przez biegłego rewidenta części grupy metod, technik
i procedur badania, wynikających z obowiązujących go standardów rewizji
finansowej,
2) zasad i procedur kontroli jakości badania oraz nadzoru zawodowego lub
publicznego nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta i działalnością
firmy audytorskiej,
3) zgodności lub podobieństwa prawa lub systemu prawnego, ze szczególnym
uwzględnieniem zasad zachowania niezależności biegłego rewidenta od
12
Rafał Rydzak
podmiotu, którego sprawozdanie finansowe podlega badaniu, edukacji
i szkoleń.
Wiedza dotycząca wyżej wskazanych zagadnień ma bezpośredni wpływ na
zakres procedur niezbędnych do wykonania przez biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy celem oceny badania przeprowadzonego przez biegłego rewidenta części grupy.
Zbieżność zastosowanych przez nich procedur i ich jednakowo wysoka jakość
ma także bezpośrednie przełożenie na stopień realizacji podstawowego celu
rewizji finansowej, którym jest zwiększenie stopnia zaufania użytkowników
sprawozdań finansowych (w tym skonsolidowanych) do informacji w nich zawartych.
Ocena zawodowych kompetencji biegłego rewidenta części grupy, przez
biegłego rewidenta wykonującego badanie skonsolidowanego sprawozdania
finansowego, może obejmować stwierdzenie, czy zaangażowany biegły rewident części grupy [MSRFiKJ, 2009, s. 248]:
1) posiada wiedzę o standardach badania i innych standardach mających zastosowanie do badania grupy w sposób wystarczający do wywiązania się z odpowiedzialności związanej z badaniem grupy,
2) posiada specjalistyczne umiejętności (np. wiedzę o danej branży) niezbędne
do przeprowadzenia prac związanych z informacjami finansowymi części
grupy, oraz
3) posiada znajomość – jeżeli to odpowiednie – mających zastosowanie ramowych założeń sprawozdawczości finansowej wystarczającą do wywiązania się z odpowiedzialności związanej z badaniem grupy.
Zagadnieniem wymagającym nadal rozstrzygnięcia jest kwestia dostępu
biegłego rewidenta grupy do dokumentacji rewizyjnej zgromadzonej przez pozostałych zaangażowanych biegłych rewidentów. Jej przegląd powinien umożliwić biegłemu rewidentowi grupy potwierdzenie wniosków stanowiących podstawę do sformułowania opinii o jednostkowym sprawozdaniu finansowym,
a tym samym częściowo o sprawozdaniu skonsolidowanym, które jest przecież
sumą sprawozdań jednostkowych. W obecnym stanie prawnym, biegły rewident
grupy nie ma gwarancji wglądu do dokumentacji rewizyjnej pozostałych zaangażowanych biegłych rewidentów, co może stanowić ograniczenie zakresu badania skonsolidowanego sprawozdania finansowego, a tym samym uniemożliwić biegłemu rewidentowi grupy wypowiedzenie się co do rzetelności i wiarygodności tego sprawozdania.
Widząc zagrożenia wynikające z zastosowania przez biegłego rewidenta
części grupy niewłaściwych lub niewystarczających, z punktu widzenia oceny
wiarygodności skonsolidowanego sprawozdania finansowego, procedur rewizji
finansowej, biegły rewident grupy może sporządzić, na potrzeby konkretnego
badania dokument określany mianem instrukcji audytowej, stanowiący syntetyczne podsumowanie niezbędnych procedur, technik i metod badania, których
zastosowanie przez biegłego rewidenta części grupy, jest oczekiwane przez
biegłego rewidenta grupy kapitałowej. Instrukcja ta ma charakter wiążący dla
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji...
13
biegłego rewidenta części grupy wyłącznie w zakresie, w jakim nie jest
sprzeczna z krajowymi standardami rewizji finansowej i prawem obowiązującym w kraju wykonywania czynności rewizyjnych. Tym samym, rozwiązania
tego nie można uznać za eliminujące opisane wyżej ryzyko badania.
Krokiem mającym na celu przezwyciężenie części z wyżej zasygnalizowanych problemów, jest próba ustanowienia jednolitych standardów rewizji
finansowych obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej
i stanowiących część jej porządku prawnego.
3. Harmonizacja i standaryzacja procedur rewizji finansowej
Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej opracowywane
i wydawane przez Radę Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej
i Usług Atestacyjnych (IAASB), powołaną w ramach Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), stanowią najszerszy zbiór procedur, technik
i metod badania lub przeglądów historycznych informacji finansowych, wykonywania przez biegłych rewidentów usług atestacyjnych innych niż badania lub
przeglądy, a także zasad kontroli jakości świadczonych usług. Rada w interesie
publicznym i we własnym imieniu opracowuje i wydaje przeznaczone do stosowania na całym świecie standardy rewizji finansowej i innych usług atestacyjnych. Osiąga swe cele poprzez ustanowienie wysokiej jakości standardów
rewizji finansowej ogólnie akceptowanych i uznawanych przez inwestorów,
biegłych rewidentów, administrację państwową, regulatorów bankowych, regulatorów rynku papierów wartościowych i innych kluczowych interesariuszy na
całym świecie [Pfaff, 2007, s. 52]. Jak wskazują przykłady z praktyki, standardy te w istotny sposób wpływają na ujednolicenie procedur, technik oraz metod
stosowanych przez biegłego rewidenta w procesach badania lub przeglądów
sprawozdań finansowych. Przyczyniają się także do poprawy jakości usług rewizji finansowej.
Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż standardy te nie stanowią elementu
powszechnie obowiązującego prawa. Przytaczając jako przykład rozwiązania
przyjęte w tym zakresie w Polsce, biegły rewident podejmujący czynności rewizji finansowej powinien kierować się przede wszystkim przepisami obowiązującego prawa, zasadami etyki zawodowej oraz krajowymi standardami rewizji finansowej ustanowionymi przez Komitet Standardów Rachunkowości.
W sprawach nieuregulowanych standardami krajowymi, przy ustalaniu szczegółowej metodyki planowania i przeprowadzania badania sprawozdania finansowego, a także w razie wątpliwości biegły rewident kieruje się postanowieniami międzynarodowych standardów rewizji finansowej. Stanowią więc one
wyłącznie wskazówkę interpretacyjną w procesie wykładni krajowych rozwiązań prawnych.
Obecne usytuowanie Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej
nie eliminuje więc ryzyka badania w postaci niewłaściwego lub niewystarczającego zastosowania procedur rewizji finansowych przez biegłych rewidentów
14
Rafał Rydzak
zaangażowanych w weryfikację prawidłowości i rzetelności skonsolidowanego
sprawozdania finansowego.
Kwestie związane z harmonizacją przepisów prawa w zakresie rewizji finansowej, mającej na celu podniesienie jakości sprawozdawczości finansowej,
zostały podjęte przez Unię Europejską stosunkowo szybko, bo już pod koniec
lat siedemdziesiątych, tj. 20 lat po powstaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzednika prawnego Unii Europejskiej). Wagę harmonizacji przepisów sprawozdawczości i rewizji finansowej podkreślono w preambule IV Dyrektywy Rady z 25 lipca 1978 roku, pierwszym wspólnotowym akcie prawnym,
traktującym o wspomnianej tematyce. Rada wskazała na koordynację przepisów
krajowych dotyczących rocznych sprawozdań finansowych i rocznych sprawozdań (z działalności), metod wyceny stosowanych przy ich sporządzaniu
oraz ich ogłaszaniu w odniesieniu do niektórych spółek akcyjnych i spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością jako na czynnik o szczególnym znaczeniu
dla ochrony wspólników i stron trzecich. Inwestorzy, pożyczkodawcy i kontrahenci powinni mieć możliwość łatwiejszego otrzymywania, zrozumienia i polegania na sprawozdaniach finansowych podmiotów z innych krajów członkowskich. Podejmujący decyzje ekonomiczne managerowie firm – niezależnie od
tego, w jakim kraju działają – powinni otrzymywać tyle samo informacji o firmie konkurencyjnej, ile ich konkurent o ich przedsiębiorstwie [Surdykowska,
1999, s. 120]. W grudniu 2001 roku nieoczekiwany upadek Enronu zachwiał
zaufaniem użytkowników sprawozdań finansowych do prezentowanych tam
informacji o stanie majątkowym i wynikach finansowych spółek. Przyczyniło
się to do zintensyfikowania dyskusji o potrzebie ściślejszej harmonizacji przepisów dotyczących rewizji finansowej oraz, w zależności od kraju, wzmocnienia
lub utworzenia nadzoru publicznego nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta i działalnością firm audytorskich w państwach członkowskich Unii
Europejskiej.
Na prośbę i przy wsparciu Komisji Europejskiej, w listopadzie 2003 roku,
Rada Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), przy wsparciu krajowych organów nadzoru, jednomyślnie zatwierdziła pakiet reform IFAC – „Clarity project”, opracowany w drodze konsultacji z międzynarodowymi organizacjami zawodowymi księgowych, organizacjami członkowskimi IFAC. Reformy
miały na celu :
1) zwiększenie przejrzystości procesu opracowywania standardów,
2) osiągnięcie konwergencji wysokiej jakości międzynarodowych standardów
rewizji finansowej, etyki zawodowej i edukacji rachunkowości, jako sposobu wspierania skutecznego i efektywnego rynku kapitałowego, co prowadzić powinno do obniżenia kosztów kapitału, wyższych inwestycji, większej innowacyjności i zwiększenia liczby miejsc pracy,
3) wzrost wydajności pracy przedstawicieli zawodów księgowych,
4) budowę zaufania inwestorów do sprawozdawczości finansowej oraz pracy
biegłych rewidentów,
5) wsparcie biegłych rewidentów w elastycznej reakcji na interes publiczny.
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji...
15
Tak zmodyfikowane standardy IFAC mają stanowić podstawę dla projektowanego rozporządzenia Komisji Europejskiej i Rady wprowadzającego jednolite standardy rewizji finansowej na obszarze Wspólnoty.
Wedle oczekiwań, standaryzacja procedur rewizji finansowej na obszarze
Unii Europejskiej przyczyni się do poprawy jakości badań sprawozdań finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w której opinia z badania
stanowi źródło wiedzy dla odbiorców z różnych obszarów i kultur prawnych
oraz w przypadku badań skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych, w skład których wchodzą podmioty z różnych krajów. Ponadto
standaryzacja procedur rewizji finansowej wpłynie, przede wszystkim, na:
1) zmniejszenie różnorodności stosowanych norm (standardów) rewizji finansowej,
2) wzmocnienie jakości badań sprawozdań finansowych,
3) zmniejszenie ryzyka pociągnięcia biegłego rewidenta do odpowiedzialności
cywilnej w związku z przeprowadzonym badaniem sprawozdania finansowego,
4) efektywne projektowanie procedur rewizji finansowej przez biegłych rewidentów,
5) wzmocnienie rynku kapitałowego oraz odporności systemów finansowych,
a także zwiększenia spójności gospodarczej.
Standaryzacja procedur rewizji finansowej przyczyni się w istotny sposób
do obniżenia kosztów funkcjonowania podmiotów uprawnionych do badania
sprawozdań finansowych, a także sprawowania nadzoru nad wykonywaniem
zawodu biegłego rewidenta i działalnością firm audytorskich. Zapewnienie zastosowania przez biegłego rewidenta, niezależnie od miejsca działalności gospodarczej podmiotu sporządzającego sprawozdanie finansowe, tych samych
procedur weryfikacyjnych, zapewniających wysoką jakość usług audytorskich,
wpłynie na wzrost zaufania użytkowników sprawozdań finansowych do informacji tam zawartych. Powszechnie uznaje się, że inwestorzy będą bardziej
skłonni do dywersyfikacji swoich inwestycji poza granicami kraju macierzystego, jeżeli mogą bazować na rzetelnych i wiarygodnych informacjach finansowych. Opracowanie sprawozdań finansowej dokonywane jest z uwzględnieniem regulacji krajowych, które mogą pozostać niezrozumiałe dla uczestników
rynku z odmiennych obszarów prawnych i kulturowych. Dlatego też, standaryzacja procedur rewizji finansowej przyczyni się do zmniejszenia asymetrii informacyjnej pomiędzy uczestnikami globalnego rynku finansowego i obniżenia
kosztów pozyskania informacji [Final Report, 2009, s. 90-91].
W tym miejscu należy także wskazać na koszty i niebezpieczeństwa związane z harmonizacją standardów rewizji finansowej. Jednym z takich niebezpieczeństw może być ograniczenie „konkurencji” pomiędzy krajowymi regulatorami (nadzorem) rynku usług audytorskich, a co za tym idzie zmniejszenie nacisku na wprowadzanie coraz to lepszych rozwiązań prawnych w zakresie rewizji
finansowej. Jak pokazuje doświadczenie, zmiana zharmonizowanego prawa jest
dalece trudniejsza niż osiągnięcie owej harmonizacji.
16
Rafał Rydzak
Standaryzacja procedur rewizji finansowej niewątpliwie pociągnie za sobą
istotne zmiany w konstrukcji rynku usług audytorskich. Niezbędnym wydaje się
utworzenie jednolitego nadzoru nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta i działalnością firm audytorskich, a także jednolitego (wspólnego) rynku
usług audytorskich Unii Europejskiej.
Zakończenie
Jak wskazuje analiza czynników wywołujących kolejne kryzysy na rynkach finansowych, jeden z nich – zaufanie, a w zasadzie jego brak, jest wymieniany jako najistotniejszy. Wzajemna nieufność uczestników rynku jak i brak
zaufania do informacji napływających na rynek silnie ogranicza jego efektywne
działanie. Rolą rewizji finansowej jest oddziaływanie na wzrost zaufania użytkowników sprawozdań finansowych do informacji tam zawartych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku międzynarodowych podmiotów gospodarczych,
które ze względu na swoje systemowe znaczenie, mogą być kanałem przenoszenia kryzysu na kolejne gospodarki, na których prowadzą działalność.
Funkcjonowanie jednostki na globalnym rynku wymaga od niej generowania informacji o charakterze globalnym, tj. zrozumiałym dla wszystkich.
Wyzwaniem współczesnej rewizji finansowej jest nadanie atrybutu wiarygodności tejże informacji. By temu podołać, rewizja finansowa musi stać się globalnym systemem, zdolnym do weryfikacji skonsolidowanej informacji generowanej w krajach o nieraz istotnie odmiennych kulturach prawnej, gospodarczej i społecznej. Niezależnie od miejsca podejmowania czynności atestacyjnych, biegły rewident winien stosować globalnie uznane, wysokiej jakości procedury, techniki i metody badania sprawozdań finansowych.
Literatura
1. Bednarski L., Gierusz J. (2001), Rachunkowość międzynarodowa, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
2. Budnikowski A. (2000), Zagrożenia związane z globalizacją i możliwości
ich pokonywania, „Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej
SGH” nr 9, Warszawa.
3. Evaluation of the Possible Adoption of International Standards on Auditing
(ISAs) in UE. Final Report (2009), University of Duisburg - Essen.
4. Kardasz A., Perechuda I. (2011), Globalne wyzwania standaryzacji informacji finansowej jako języka biznesu, w: „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” tom 61 (117).
5. Kundera J. (2003), Jednolity rynek europejski, Wydawnictwo Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
6. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości (2009),
SKwP.
7. Nowak W. (2010), Teoria sprawozdawczości finansowej. Perspektywa
standardów rachunkowości, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Globalizacja rynku finansowego wyzwaniem współczesnej rewizji...
17
8. Pfaff J. (2008), Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdań
finansowych, Wydawnictwo AE Katowice, Katowice.
9. Reponding to the challenges of globalisation (2005), Economic Policy
Cimmittee, Brussels.
10. Rybiński K. (2006), Globalizacja a rynki finansowe, AE Kraków, Kraków.
11. Rybiński K. (2007), Globalizacja w trzech odsłonach, Difin, Warszawa.
12. Surdykowska S. (1999), Rachunkowość międzynarodowa, Zakamycze,
Kraków.
Streszczenie
Sprawozdanie finansowe stanowi podstawowe źródło wiedzy otoczenia o sytuacji
majątkowej i finansowej jednostki oraz o jej wyniku finansowym. Informacje finansowe
w nim zawarte stanowią podstawę podejmowania przez uczestników rynku decyzji
ekonomicznych, głównie związanych z oddaniem pieniądza, lub innych zasobów,
przedsiębiorstwu zarobkowemu z nadzieją na przyszły zysk. Uczestnicy globalnego
rynku finansowego wymagają, by informacja zawarta w sprawozdaniu finansowym
miała charakter globalny, tzn. była zrozumiała dla wszystkich jej odbiorców, niezależnie od kraju z jakiego pochodzą. Informacja finansowa o charakterze globalnym obarczona jest szczególnymi ryzykami. Ponadto, uczestników globalnego rynku finansowego dzielą odległości o charakterze kulturowym, prawnym i społecznym. Specyfika informacji globalnej, wymaga zastosowania szczególnych metod, technik i procedur badania jej wiarygodności. Wypracowanie jednolitych standardów, powszechnie stosowanych przez biegłych rewidentów, stanowi jedno z podstawowych wyzwań współczesnej
rewizji finansowej.
Słowa kluczowe
Sprawozdawczość finansowa, grupa kapitałowa, rewizja finansowa, globalizacja
Globalization of financial market as a challenge for modern audit (Summary)
Financial statements constitute the main source of the environment’s know-how of
entity’s property and financial status, as well as its financial results. The financial information contained therein is a basis for market users’ economic decisions, concerning
mainly the resources and assets invested in a profit-making company in hope for future
gains. Participants of the global financial market demand that the information contained
in financial statements should be global in its character, i.e. comprehensible for all its
receivers, regardless of the country of their origin. Such global financial information is
however burdened with some peculiar risks. Moreover, participants of the global financial market are divided by a number of differences of cultural, legal and social nature.
The specifics of global information require use of diversified methods, techniques and
procedures as far as the assessment of its credibility is concerned. Therefore, it seems
crucial for the modern audit to come out with a set of unified standards commonly used
by the statutory auditors.
Key words
Financial reporting, capital group, audit, globalization