[email protected]

Spis treści
Przygotuj się do sprawdzianu . . . . . . . . . 4
Planuj swoją pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Czas
na powtórki!
1. Tydzień z humorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Kształcenie literackie: Zwrotka (strofa). Osoba mówiąca w wierszu (podmiot liryczny).
Epitet. Adresat. Kształcenie językowe: Głoska.
Litera. Sylaba. Alfabet. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne, ustne i nosowe, twarde i miękkie.
Ortografia: Pisownia ó i u. Wypowiedź pisemna: Notatka.
2. Tydzień na rozmowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Kształcenie literackie: Narrator. Zdrobnienia. Zgrubienia. Wyrazy neutralne. Wyrazy
potoczne a słownictwo używane w sytuacjach
oficjalnych. Kształcenie językowe: Rodzaje
wypowiedzeń (zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające). Interpunkcja: Znaki na końcu
różnego rodzaju wypowiedzeń. Ortografia:
Pisownia rz i ż. Wypowiedź pisemna: Dialog.
3. Tydzień na komiksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Kształcenie literackie: Cechy gatunkowe komiksu. Cudzysłów, kursywa i dwukropek.
Kształcenie językowe: Zdanie i równoważnik
zdania. Ortografia: Pisownia ch i h. Wypowiedź pisemna: Plan ramowy.
4. Tydzień w domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Kształcenie literackie: Narrator. Wyrazy potoczne a słownictwo używane w sytuacjach oficjalnych. Wyrazy bliskoznaczne. Kształcenie
językowe: Rzeczownik (rzeczowniki własne
i pospolite, przypadek, liczba, rodzaj; rzeczowniki niemające liczby mnogiej lub pojedynczej). Wypowiedź pisemna: Opis przedmiotu.
5. Tydzień na podróże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Kształcenie literackie: Zwrotka (strofa). Refren. Porównanie. Kształcenie językowe:
Przyimek i wyrażenie przyimkowe. Interpunkcja: Zapisywanie dat. Wypowiedź pisemna: Dziennik.
2
6. Tydzień wynalazków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Kształcenie językowe: Czasownik (osoba,
liczba, rodzaj). Ortografia: Pisownia trudnych
form czasowników (bezokoliczniki zakończone na -źć, -ść, -ąć). Wypowiedź pisemna: Instrukcja. Przepis.
7. Tydzień o przyjaźni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Kształcenie literackie: Narrator. Wyrazy bliskoznaczne. Kształcenie językowe: Przymiotnik (przypadek, liczba, rodzaj przymiotnika).
Związek przymiotnika z rzeczownikiem. Wypowiedź pisemna: Opis postaci.
8. Tydzień ze sławnymi Polakami . . . . . 68
Kształcenie językowe: Stopniowanie przymiotników. Ortografia: Pisownia nie z rzeczownikami, czasownikami i przymiotnikami.
Wypowiedź pisemna: Zaproszenie.
9. Tydzień na marzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Kształcenie literackie: Czas i miejsce akcji.
Narrator. Bohater pierwszoplanowy i drugoplanowy. Kształcenie językowe: Przysłówek. Stopniowanie przysłówka. Wypowiedź pisemna:
Opowiadanie z dialogiem.
10. Tydzień o muzyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Kształcenie literackie: Rym. Rytm. Wiersz rymowany. Wyraz dźwiękonaśladowczy. Kształcenie językowe: Liczebnik. Interpunkcja: Zapisywanie dat. Wypowiedź pisemna: Proste
sprawozdanie.
11. Tydzień w świecie baśni
.............
96
Kształcenie literackie: Adresat wiersza. Cechy gatunkowe baśni. Wydarzenia realistyczne i fantastyczne. Miejsce i czas akcji. Wyrazy przeciwstawne (antonimy). Wypowiedź
pisemna: Ramowy i szczegółowy plan wydarzeń. Kształcenie językowe: Zaimek.
12. Tydzień z legendami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Kształcenie literackie: Cechy gatunkowe
legendy. Kształcenie językowe: Podmiot
i orzeczenie. Ortografia: Pisownia wyrazów
z ę, ą, en, em, on, om. Wypowiedź pisemna:
Opis krajobrazu.
13. Tydzień z mitami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Kształcenie literackie: Cechy gatunkowe
mitu. Związki frazeologiczne. Kształcenie językowe: Zdania pojedyncze rozwinięte i nierozwinięte. Interpunkcja: Przecinek w zdaniu
pojedynczym. Nawias. Dwukropek. Wypowiedź pisemna: Zawiadomienie. Ogłoszenie.
14. Tydzień w krainie bajek . . . . . . . . . . . . . . 123
Kształcenie literackie: Cechy gatunkowe bajki. Uosobienie. Dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów. Kształcenie językowe: Przydawka. Ortografia: Pisownia wielką i małą literą.
15. Tydzień z historią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Kształcenie językowe: Dopełnienie. Ortografia: Pisownia wyrazów z ó, u, rz, ż, h, ch, ę,
ą, en, em, on, om. Wypowiedź pisemna: List
oficjalny. List prywatny.
16. Tydzień o przyrodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Kształcenie literackie: Przenośnia. Porównanie. Epitet. Dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów. Kształcenie językowe: Okolicznik. Wypowiedź pisemna: Opowiadanie
z dialogiem.
17. Tydzień z fraszkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Kształcenie literackie: Cechy gatunkowe
fraszki. Osoba mówiąca w wierszu. Adresat
utworu. Epitet. Kształcenie językowe: Spójnik.
Interpunkcja: Przecinek a spójniki. Ortografia: Pisownia wielką i małą literą. Wypowiedź
pisemna: Życzenia.
20. Tydzień z teatrem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Kształcenie literackie: Gra aktorska. Reżyseria. Dekoracja. Charakteryzacja. Kostiumy.
Rekwizyty. Środki wyrazu w teatrze. Kształcenie językowe: Zdania złożone współrzędnie. Interpunkcja: Interpunkcja w zdaniach
złożonych współrzędnie.
Mapy pojęć
Odmienne części mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Nieodmienne części mowy . . . . . . . . . . . . . 194
Wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Głoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Poprawna pisownia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Interpunkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Formy wypowiedzi pisemnej . . . . . . . . . . . 202
Kształcenie literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Czas
na sprawdzian!
Sprawdzian 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Sprawdzian 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Sprawdzian 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Sprawdzian 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Sprawdzian 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
18. Tydzień z fantazją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Kształcenie literackie: Wiersz biały. Ożywienie. Przenośnia. Uosobienie. Wydarzenia fantastyczne i realistyczne. Postacie fantastyczne
i realistyczne. Kształcenie językowe: Związki
wyrazów w zdaniu. Wykres zdania pojedynczego. Wypowiedź pisemna: Pamiętnik.
19. Tydzień z filmem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Kształcenie literackie: Środki wyrazu w filmie. Kształcenie językowe: Zdania złożone podrzędnie. Interpunkcja: Interpunkcja
w zdaniach złożonych podrzędnie. Wypowiedź pisemna: Gratulacje.
3
Przygotuj się
do sprawdzianu
Szóstoklasisto, przed Tobą duże wyzwanie – sprawdzian podsumowujący naukę w szkole
podstawowej. Aby skutecznie się do niego przygotować, warto dobrze zaplanować swoją
pracę. Ułatwi Ci to książka, którą masz przed sobą. Dzięki niej możesz nie tylko powtórzyć
wszystkie wiadomości z języka polskiego wymagane na sprawdzianie, lecz także oswoić się
z typami zadań, które się na nim pojawią.
Planuj
swoją pracę
Najpierw sporządź plan pracy...
Ustal, ile czasu poświęcisz na pracę
z każdym z rozdziałów repetytorium oraz
kiedy rozwiążesz próbne sprawdziany.
W tym celu skorzystaj z tabeli zamieszczonej na stronach 6 i 7. Pomoże Ci ona
w systematycznym przygotowywaniu się
do kwietniowego sprawdzianu.
Potem powtarzaj wiadomości...
W 20 rozdziałach, nazwanych dla ułatwienia
pracy tygodniami, znajdziesz różnorodne
ćwiczenia utrwalające wiedzę i umiejętności
zdobyte w klasach 4–6. Zapoznasz się
też z typami zadań, które pojawią się na
sprawdzianie – wyróżniono je ikoną S .
W trakcie pracy stopniowo będziesz
uzupełniać Przypomnienia – dzięki temu,
po rozwiązaniu wszystkich ćwiczeń,
Twoje repetytorium stanie się prawdziwym kompendium wiedzy. Poprawność
swoich odpowiedzi sprawdzisz na stronie
www.sprawdzian6.nowaera.pl.
4
Czas
na powtórki!
I porządkuj swoją wiedzę,
korzystając z map pojęć...
Mapy pojęć
Na mapach pojęć uporządkowano
zagadnienia, których znajomością
należy się wykazać podczas
sprawdzianu. Na stronie internetowej
www.sprawdzian6.nowaera.pl znajdziesz
te same mapy w wersji interaktywnej – gdy
klikniesz na dane pojęcie, wyświetli się jego
wyjaśnienie. Korzystaj z tego źródła wiedzy
za każdym razem, gdy chcesz przypomnieć
sobie najważniejsze wiadomości. Kiedy
powtórzysz wszystkie zagadnienia z danej
mapy, wstaw
w ramce To już wiem!.
wodzenia
o
P
!
Na koniec zmierz się
z próbnymi sprawdzianami...
W tej części repetytorium znajdziesz arkusze
z zadaniami z języka polskiego – każdy z nich
rozpoczyna się instrukcją. Ułożono je według
wzoru sprawdzianu, do którego przystąpisz
w kwietniu. Aby sprawdzić, jak sobie radzisz,
porównaj swoje odpowiedzi z kluczem
zamieszczonym na stronie internetowej
www.sprawdzian6.nowaera.pl.
W razie trudności zapoznaj się z tabelą
komentarzy i wskazówek – zawiera ona
praktyczne podpowiedzi, jak krok po kroku
postępować podczas rozwiązywania
ćwiczenia danego rodzaju.
Czas
na sprawdzian!
5
Tydzień na komiksy
Co powtarzam i utrwalam?
Kształcenie literackie: cechy gatunkowe komiksu
Interpunkcja: cudzysłów, kursywa i dwukropek
Kształcenie językowe: zdanie i równoważnik zdania
Ortografia: pisownia ch i h
Wypowiedź pisemna: plan ramowy
Ćwiczenie na rozgrzewkę
Zapisz przynajmniej trzy skojarzenia związane ze słowem komiks.
.............................................................................................................................
Kształcenie literackie
Henryk Chmielewski
Tytus, Romek i A'Tomek. Księga I: Tytus harcerzem
26
Tydzień z historią
Co powtarzam i utrwalam?
Kształcenie językowe: dopełnienie
Ortografia: pisownia wyrazów z ó, u, rz, ż, h, ch, ą, ę, en, em, on, om
Wypowiedź pisemna: list oficjalny, list prywatny
Ćwiczenie na rozgrzewkę
Wyjaśnij, co oznacza wyrażenie jajko Kolumba. W razie trudności skorzystaj
ze słownika frazeologicznego.
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
Kształcenie literackie
Bartek Wejman
Gorzki przedmiot pożądania
(fragment)
Odkrycie czekolady to, jak chcą jej wielbiciele, najbardziej znaczące dokonanie Krzysztofa Kolumba podczas jego ostatniej wyprawy. Gdy w 1502 r. dotarł do wyspy Guanaja [...],
natknął się na aztecką łódź przewożącą nasiona kakaowca. [...]
Zwyczaj spożywania czekolady przejęli od Majów Aztekowie, wprowadzając przy okazji
istotne zmiany receptury. [...] Aztekowie dorzucali do wywaru, co tylko się dało: od wanilii
przez pieprz aż po suszone płatki rozmaitych kwiatów. Napój był coraz lepszy, same zaś ziarna
stały się tak bardzo pożądane, że zaczęto używać ich w charakterze waluty. [...]
O całej historii, rzecz jasna, nie miał pojęcia Krzysztof Kolumb. [...] Na hiszpański dwór
królewski zawiózł jedynie garść zdobytych ziaren jako ciekawostkę. Faktem jednak pozostaje,
131
Czas na powtórki!
że to on sprowadził czekoladę do Europy, zaś sława odkrywcy napoju niezasłużenie przypadła
Ferdynandowi Cortezowi [czytaj: kortezowi].
Celem wyprawy Corteza nie było bynajmniej wzbogacenie ludów Europy o nowe smaki
i zapachy. [...] Ferdynand Cortez [...] dość szybko zrozumiał, czym są lub mogą być te przeklęte, dziwne ziarna dla jego mocodawców. Nie do końca pogodził się z tym, że nie są ze złota,
ale i tak przewiózł do Starego Świata pierwszy duży transport tego surowca.
Europa powitała go wylewnie. Dosłownie. Kto tylko spróbował magicznego, boskiego
napoju, natychmiast wylewał go z obrzydzeniem. Kilku dobrych lat trzeba było, aby hiszpańscy mnisi wpadli na pomysł dosypania do ziaren mielonych na pył odrobiny cukru, cynamonu
i anyżu. [...]
Hiszpanie pod koniec XVI w. doskonale zdawali sobie sprawę, jaki skarb posiedli. Przez
blisko 100 lat pilnie strzegli receptury. Nie tylko za wywóz ziarna, lecz także za wyjawienie
sposobu jego uprawy skazywano na śmierć. [...]
Przez wieki świat znał czekoladę wyłącznie w postaci płynnej. Co prawda [...] w 1679 r.
Francuzi posmakowali pierwszych pralin, jednak utwardzone kakao nie miało zbyt wiele
wspólnego z dzisiejszą twardą czekoladą [...]. Trzeba było kolejnych dwóch wieków, aby holenderski chemik Konrad Jan van Houten opracował wydajną, hydrauliczną prasę, która skutecznie oddzielała tłuszcz od reszty kakaowej substancji. Patent1 na to [...] urządzenie otrzymał
w 1828 r. i [...] właśnie ten rok wyznaczył początek współczesnej ery czekolady.
„Polska Newsweek. Historia”, nr 1, 2014
1
1.
S
Patent – dokument przyznający osobie lub firmie wyłączne prawo do czerpania korzyści z wynalazku
przez określony czas.
Dokończ zdanie – wybierz odpowiedź A lub B oraz numer 1 albo 2.
Tekst Bartka Wejmana ma charakter
A.
reklamowy,
1.
prezentuje wydarzenia z historii
czekolady.
2.
zachęca czytelników do jedzenia
czekolady.
ponieważ
B.
informacyjny,
2.
Co było celem wyprawy Ferdynanda Corteza? Wybierz właściwą odpowiedź spośród
S podanych.
132
A
Odkrycie nowych przypraw.
C
B
Zdobycie złota i kosztowności.
D Zdobycie nasion kakaowca.
Założenie plantacji kakaowców.
Tydzień z historią
3.Przeczytaj podane zdanie, a następnie wybierz poprawne uzupełnienie luk 3.1. i 3.2.
S
Ferdynand Cortez dość szybko zrozumiał, czym są lub mogą być te przeklęte, dziwne
ziarna dla jego mocodawców.
W podanym wypowiedzeniu podkreślone wyrazy pełnią funkcję 3.1. ............. . Autor
artykułu użył ich, aby poinformować o 3.2. ............. .
3.2.
3.1.
A
przenośni
A
niezwykłym wyglądzie ziaren kakaowca
B
porównań
B
postawie odkrywcy wobec ziaren kakaowca
C
epitetów
C
magicznych właściwościach ziaren kakaowca
4. Na podstawie artykułu wymień dokonania przypisywane podanym postaciom.
Krzysztof Kolumb – ...............................................................................................
.............................................................................................................................
Konrad Jan van Houten – .......................................................................................
.............................................................................................................................
5. Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –
S
jeśli jest fałszywe.
Aztekowie używali ziaren kakaowca jako pieniędzy.
P
F
W Hiszpanii za ujawnienie sposobu przygotowywania czekolady
groziła kara śmierci.
P
F
6. Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
S
Wyrażenie Stary Świat oznacza w tekście
A
Europę.
C
B
Francję.
D Amerykę Północną.
Hiszpanię.
7. Wyjaśnij, co oznacza zwrot witać się z kimś wylewnie.
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
133
Czas na powtórki!
List Krzysztofa Kolumba do skarbnika królewskiego Rafała Sanxisa o odkryciu Ameryki
z 14 marca 1493 r.
Lizbona, 14 marca [1493 r.]
Wiem, że będziesz uradowany, gdy dowiesz się o powodzeniu mojej wyprawy. Dlatego
piszę Ci ten list, który powiadomi Cię o wszystkim, co w naszej podróży zrobiono i odkryto.
Na trzydziesty drugi dzień po wyjeździe z Kadyksu przybyłem na Morze Indyjskie i odkryłem
tam bardzo liczne i gęsto zaludnione wyspy [...]. Mieszkańcy owych wysp nie różnią się wcale
co do wyglądu, obyczajów lub języka i rozumieją się nawzajem. [...] Nie mogłem zaś dobrze
wyrozumieć, czy jest u nich prawo własności, albowiem widziałem, że jedni udzielali ze swego
posiadania innym, a szczególnie potraw, przysmaków itp.
Nie spotkałem też wśród nich potworów [ludożerców?], jak wielu mniemało, ale są to
ludzie bardzo potulni i dobrotliwi. [...] Nie lubią przebywać tam, gdzie grzeją gorące promienie
słońca, którego siła jest tutaj nadzwyczajna, gdyż równik odległy jest stąd, jak się zdaje, na 26
stopni. [...]
Oto krótki opis naszych działań.
Bywaj zdrów!
Christophorus Colom [czytaj: kristoforus kolom]
Naczelnik floty oceanicznej
Krzysztof Kolumb o odkryciu Ameryki, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
8.
Uzupełnij informacje na podstawie przeczytanego tekstu.
Adresat listu – .......................................................................................................
Nadawca listu – .....................................................................................................
Data napisania listu – .............................................................................................
Miejsce pobytu nadawcy – ......................................................................................
Zwrot pożegnalny zastosowany w liście – .................................................................
9.
Podkreśl wyrazy i wyrażenia, którymi można by scharakteryzować mieszkańców
wysp. Swój wybór uzasadnij cytatami z tekstu.
łagodni, chciwi, dbający o siebie nawzajem, wrodzy, strzegący swojej własności
Uzasadnienie
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
134
Tydzień z historią
10.
Zaznacz na osi czasu pionową kreską datę wyprawy Krzysztofa Kolumba.
XIV
XV
XVI
1543 rok – publikacja
dzieła Mikołaja Kopernika
O obrotach sfer niebieskich
11.
Która z linii zaznaczonych na mapie ukazuje wyprawę Krzysztofa Kolumba? Uzupełnij
właściwy zapis w legendzie.
wyprawa
.....................................................................................................
wyprawa
.....................................................................................................
wyprawa
.....................................................................................................
12.
Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego mieszkańców Nowego Świata nazwano
Indianami.
Tomek Michniewicz, Paulina Szczucińska
Ziemie nieznane
(fragment)
Krzysztof Kolumb w 1492 roku przepłynął Ocean Atlantycki. Najpierw myślał, że dotarł
do Japonii. Potem był przekonany, że to Indie. Dopiero później okazało się, że odkrył nowy
kontynent – Amerykę. To dlatego rdzenni mieszkańcy tego lądu zostali nazwani przez Europejczyków Indianami.
„National Geographic Odkrywca”, luty 2013/4
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
135
Czas na powtórki!
Kształcenie językowe
13.
Uzupełnij zdania podanymi wyrazami w odpowiedniej formie. Następnie dokończ
przypomnienie.
• W XV wieku podróżnicy poszukiwali (złoto i zioła) .............................................. .
• Szesnastowieczna szlachta z nieufnością przyglądała się .........................................
(warzywa) jako nowince kulinarnej.
• Do końca XVIII wieku ziemniaki uchodziły za ....................................... (ozdoba).
• Jutro wybiorę się z moją najlepszą ..................................... (koleżanka) na wystawę
„Kuchnia polskiej szlachty”.
• Wczoraj czytałem o najwybitniejszych ........................................ (cukiernik)
wszech czasów.
Przypomnienie
Dopełnienie to część zdania, która zazwyczaj uzupełnia treść przekazywaną przez ................
............................, na przykład: Jem (co?) czekoladę. Odpowiada ono na pytania wszystkich
orzeczenie / podmiot
przypadków oprócz .................................. i wołacza.
14.
Ułóż pytania, na które odpowiadają podkreślone dopełnienia.
Przykład: Średniowieczni medycy używali przypraw jako lekarstw.
Czego używali średniowieczni medycy jako lekarstw?
• Ola chciałaby zwiedzić Muzeum Czekolady.
..........................................................................................................................
• Bartek przygląda się mapie ukazującej podróże Kolumba.
..........................................................................................................................
• Nauczyciel ciekawie opowiadał o odkryciach geograficznych.
..........................................................................................................................
• Ania upiekła z koleżanką czekoladowe ciasteczka.
..........................................................................................................................
• Do udekorowania tortu użyłam czekoladowych płatków.
..........................................................................................................................
136
Tydzień z historią
15.
Podkreśl dopełnienia w podanych wypowiedzeniach. Następnie uzupełnij tabelę
i dokończ przypomnienie.
• Zapomnieliśmy o ważnej rocznicy!
• Przeczytałam artykuł o odkryciach geograficznych.
• Podczas lekcji historii nauczyciel opowiedział nam o azteckich budowlach.
Dopełnienie
Sposób wyrażenia
o rocznicy
wyrażenie przyimkowe
Przypomnienie
Dopełnienie najczęściej jest wyrażone ......................................, .....................................
lub wyrażeniem ..........................................
16.
Na podstawie zdjęcia ułóż trzy zdania zawierające po jednym dopełnieniu.
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
137
Czas na powtórki!
17.
Ustal, na jakie pytania odpowiadają podkreślone wyrazy i jakimi są częściami zdania.
Uzasadnij swój wybór.
• Dyrektor szkoły wręczył upominki uczestnikom konkursu historycznego.
upominki
Pytanie:
co?
Część zdania:
dopełnienie
Uzasadnienie:
w zdaniu uzupełnia treść orzeczenia
Część zdania:
Uzasadnienie:
Część zdania:
Uzasadnienie:
uczestnikom
Pytanie:
konkursu
Pytanie:
• Ola przeczytała artykuł o historii czekolady.
artykuł
Pytanie:
co?
Część zdania:
dopełnienie
Uzasadnienie:
w zdaniu uzupełnia treść orzeczenia
Część zdania:
Uzasadnienie:
Część zdania:
Uzasadnienie:
o historii
Pytanie:
czekolady
Pytanie:
Ortografia
18.
Uzupełnij luki właściwymi literami.
Stasiek kopn..... ł kamień, potkn..... ł się i run..... ł na ziemię.
Wzi..... liśmy przygotowany prowiant i popłyn..... liśmy na wyspę.
138
Tydzień z historią
19.
Wypisz te nazwy ukazanych przedmiotów, które zawierają: en, em, on lub om.
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
20.
Wyjaśnij pisownię podanych słów. W tym celu dopisz wyrazy pokrewne.
kościół – .......................... gród – .............................. skrót – ...............................
piechur – .......................... duchota – ......................... cecha – ..............................
druhenka – ....................... błahostka – ....................... wahadło – ..........................
karzeł – ............................ wieczerza – ....................... dworzanin – .......................
mężczyzna – ..................... pieniążek – ....................... śnieżyca – ..........................
21.
Wpisz w luki rz lub ż. Zwróć uwagę na to, od jakich słów pochodzą uzupełnione
wyrazy.
• Król uka..... e się poddanym o świcie. Ktoś na pewno uka..... e spóźnialskich.
• Ma..... ę o wyprawie w nieznane. Ma..... ę po kartce.
• Mleko zwa..... yło się po podgrzaniu. Ekspedientka zwa..... yła worek ziemniaków.
139
Czas na powtórki!
22.
S
W którym szeregu znajdują się wyłącznie wyrazy zawierające sz?
Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A
zap..... ęg, k..... emień, ch..... ęst, k..... tałt
B
p..... enica, p..... eszłość, up..... ąż, pok..... ywa
C
wyk..... tałcenie, p..... czelarz, buk..... pan, w..... ędzie
D sk..... ypce, sp..... ączka, st..... elba, t..... epaczka
23.
Zapisz odpowiednie przykłady wyrazów.
rzeczowniki
zakończone
na -mistrz
rzeczowniki
zakończone
na -mierz
rzeczowniki
zakończone
na -aż
rzeczowniki
zakończone
na -eż
Wypowiedź pisemna
24.
25.
Wstaw X w kratki obok sformułowań, które są odpowiednie dla listu prywatnego.
Cześć, Zosiu.
Wybacz, że dawno nie pisałem.
Szanowna Pani.
Liczę na Pana pomoc.
Nie przejmuj się.
Zwracam się do Pana z prośbą.
Przyjedź koniecznie.
Swoją prośbę motywuję...
Dzięki za pomoc.
Proszę przyjąć wyrazy mojej wdzięczności.
Pomóż mi.
Odpisz szybko.
Z góry dziękuję za
rozpatrzenie mojej prośby.
Pragnę nadmienić...
Podkreśl sformułowania, którymi można by zakończyć list oficjalny.
Kończę i pozdrawiam, Całuję, Z wyrazami szacunku, Trzymaj się,
Proszę przyjąć serdeczne pozdrowienia, Ściskam mocno, Łączę wyrazy szacunku,
Pozdrawiam cieplutko, Z poważaniem, Przesyłam mnóstwo całusów, Buziaki
140
Tydzień z historią
26.
Przeczytaj list. Następnie otocz pętlą element, który nie powinien pojawić się w liście
prywatnym. Uzasadnij swoje zdanie.
Zosia Nowak
ul. Miłkowa 4
81-591 Gdynia
Gdynia, 23 marca 2015 r.
Droga Aniu!
Dziękuję za przesłanie książki o podróżach Kolumba. Dzięki nim przygotowałam na
lekcję ciekawą prezentację. Jeśli chcesz, mogę Ci ją udostępnić.
U nas powoli robi się wiosennie, więc mam nadzieję, że w najbliższą sobotę rozpocznę sezon rowerowy. Jeśli nas odwiedzisz, wybierzemy się razem na przejażdżkę.
Na razie kończę, trzymam kciuki za Twój sprawdzian.
Pozdrawiam serdecznie
Zosia
Uzasadnienie
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
27.
Zredaguj list do prezesa bractwa rycerskiego z prośbą o zorganizowanie w Twojej
szkole specjalnego pokazu. Skorzystaj z właściwych argumentów spośród podanych
oraz z zamieszczonych informacji.
Byłaby to niezwykła lekcja historii, podczas której nikt by się nie nudził.
W dniu pokazu lekcje zostałyby odwołane i uczniowie mogliby zostać w domu.
Dowiedzielibyśmy się, z czego składało się rycerskie wyposażenie.
Moglibyśmy walczyć na miecze albo udawać, że gramy w filmie historycznym.
Przypomniano by uczniom rycerskie ideały i zasady postępowania, które warto
stosować także dzisiaj.
Jan Kowalski
prezes Dobrzyńskiego Bractwa Rycerskiego
ul. Grunwaldzka 4/2
00-355 Dobrzyń
Marzena Milewska
przewodnicząca Samorządu Uczniowskiego
Szkoła Podstawowa nr 44
w Wejherowie, ul. Rycerska 8
141
Czas na powtórki!
nazwa miejscowości
i data
imię, nazwisko
i adres nadawcy
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
zwrot do adresata
pisany wielką literą
imię i nazwisko
adresata
.........................................
.....................................................................
.....................................................................
funkcja pełniona
przez adresata
.....................................................................
przedstawienie
sprawy
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
podsumowanie
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
142
pożegnalny zwrot
grzecznościowy
...........................................................
podpis
...........................................................
...........................................................
argumenty
Tydzień
z teatrem
Co powtarzam i utrwalam?
Kształcenie literackie: gra aktorska, reżyseria, dekoracje, charakteryzacja,
kostiumy, rekwizyty, środki wyrazu w teatrze
Kształcenie językowe: zdania złożone współrzędnie
Interpunkcja: interpunkcja w zdaniach złożonych współrzędnie
Ćwiczenie na rozgrzewkę
Zapisz przynajmniej trzy skojarzenia związane ze słowem teatr.
.............................................................................................................................
Kształcenie literackie
Tove Jansson [czytaj: towe janson]
Lato Muminków
(fragment)
Tłumaczenie: irena Szuch-Wyszomirska
emma odstawiła miotłę.
– Nie mam już do was zdrowia – powiedziała. – Nic nie wiecie o teatrze. Nic a nic. Mniej
niż nic, i tyle!
– A czy emma nie mogłaby mi coś niecoś wyjaśnić? – poprosiła Mama Muminka
nieśmiało.
emma zawahała się. W końcu jednak zdecydowała się. Usiadła na brzegu łóżka obok
Mamy Muminka i powiedziała:
– Teatr to nie jest ani salon, ani też przystań dla statków. Teatr jest najważniejszą rzeczą
na świecie, gdyż tam pokazuje się ludziom, jakimi mogliby być, jakimi pragnęliby być, choć
185
niesamodzielna
część mowy
opisuje położenie
przedmiotów względem
siebie
fun
przyimek
e
zy
ę
si
z
na
jcz
ęś
ci
ej
łą
c
informuje o czasie
i miejscu wydarzenia
kcj
Nieodmienne
części mowy
rzeczownikiem
przyimek + rzeczownik
= wyrażenie przyimkowe
spójnik
funkcje
zaimek zastępujący
przysłówek
łączy
wyrazy
pyta
nia
niesamodzielna
część mowy
łączy
zdania
jak?
kiedy?
gdzie?
194
Mapy pojęć
jak?
gdzie?
nia
p yt a
kiedy?
przysłówek
okr
eśla
podział
jł
ie
śc
zę
jc
na
okoliczności
– na przykład czas
i miejsce
czynności
zy
ąc
si
ę
iu
stopn
pochodzący
od przymiotnika
niepochodzący
od przymiotnika
st
op
ni
uj
es
ię
sposób
wykonywania
czynności
czasownikiem
prosto
wy
je w
stępu
z
nieregularnie
wyższym
równym
opisowo
regularnie
najwyższym
To już wiem!
195
SPRAWDZIAN 1.
Instrukcja dla ucznia
1. Czytaj uważnie teksty i zadania. Wykonuj zadania zgodnie z poleceniami.
2. Rozwiązania zadań zapisuj długopisem albo piórem z czarnym tuszem lub atramentem. Nie używaj korektora.
3. W arkuszu znajdują się różne zadania. Odpowiedzi do niektórych z nich zaznaczaj
na karcie odpowiedzi w następujący sposób:
• w zadaniach: 1., 2., 3., 6., 8., 9. i 12. podano cztery odpowiedzi: A, B, C, D. Wybierz
tylko jedną z nich i zamaluj kratkę z odpowiadającą jej literą, na przykład:
A
B
C
D
• w zadaniu 4. należy wskazać tylko jedno wypowiedzenie prawdziwe. Zamaluj kratkę
z odpowiednim numerem stwierdzenia oraz literą P, na przykład:
1P
2P
3P
• w zadaniu 7. należy dokończyć wypowiedzenie informacją A lub B i jej uzasadnieniem 1 albo 2. Zamaluj kratkę z wybraną literą i cyfrą, na przykład:
A1
A2
B1
B2
• w zadaniu 10. należy ocenić, czy stwierdzenia są prawdziwe (T – tak), czy –
fałszywe (N – nie). Zamaluj kratkę z literami, które odpowiadają kolejności
stwierdzeń w zadaniu, na przykład:
TT
TN
NT
NN
4. Staraj się nie popełniać błędów przy zaznaczaniu odpowiedzi. Jeśli się pomylisz,
to błędne zaznaczenie otocz kółkiem i wybierz inną odpowiedź, na przykład:
TT
TN
NT
NN
5. Odpowiedzi do zadań: 5., 11. i 13. zapisz czytelnie i starannie w wyznaczonych
miejscach. Pomyłki wyraźnie przekreślaj.
206
Czas
pracy:
40 minut
W krainie zawijasów
Wszystkie rzeki mają swój początek i koniec. Większość zasila inne rzeki. Są też takie, które
wpadają do mórz i jezior, oraz takie, które nie dopływają nigdzie, znikając niespodziewanie pod
powierzchnią ziemi. Żadna jednak nie płynie po linii prostej. Jedne wiją się oszczędnie, inne robią
to tak zamaszyście, jakby nie znały celu swojej wędrówki. Dlaczego nie płyną najkrótszą drogą?
Zagadka.
Zawijasy rzeczne, czyli meandry, powstają przede wszystkim w dolnych odcinkach rzek, gdzie
jest mały spadek. Zamiast zmierzać najkrótszą drogą do ujścia, rzeka zaczyna „robić bokami”,
tworząc coraz większe zakola. W ten sposób stopniowo poszerza dolinę, w której płynie. Meandry
wędrują w dół dolin, a podczas wezbrań, gdy nurt się wyprostowuje, są odcinane od głównego
nurtu i zamienione w malownicze, lecz skazane na zniknięcie jeziorka zwane starorzeczami.
Mimo wielu badań terenowych mechanizm powstawania meandrów i starorzeczy jest wciąż słabo
poznany. Aby dowiedzieć się więcej, próbowano nawet przeprowadzać eksperymenty w laboratorium. [...] Naturalnego krajobrazu nie da się jednak stworzyć w laboratorium. Na to potrzeba i czasu,
i przestrzeni.
Andrzej Hołdys, W krainie zawijasów (fragment), „Wiedza i życie”, nr 10/2013.
Zadanie 1. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Głównym tematem tekstu jest
A. zjawisko meandrowania rzek.
B. pochodzenie słowa meandry.
C. eksperyment naukowy.
D. ocena stanu polskich rzek.
Zadanie 2. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Z fragmentu artykułu wynika, że wszystkie rzeki
A. wpadają do morza.
B. zasilają inne rzeki.
C. znikają pod ziemią.
D. mają kręty bieg.
Zadanie 3. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Słowo meandry zastąpiono w tekście wyrazem
A. starorzecza.
B. zakola.
C. rzeki.
D. wezbrania.
PRZENIEŚ ROZWIĄZANIA ZADAŃ 1., 2. I 3. NA KARTĘ ODPOWIEDZI
207
Zadanie 4. (0–1)
Oceń, które zdanie jest prawdziwe. Zaznacz P przy zdaniu prawdziwym.
1.
Naukowcy wiedzą, dlaczego rzeki tworzą zakola.
P
2.
Starorzecza to jeziorka, które powstają w wyniku meandrowania rzek.
P
3.
Mechanizm powstawania meandrów można zbadać w laboratorium.
P
Zadanie 5. (0–2)
Uzupełnij stwierdzenie wyrazem z ramki, a następnie uzasadnij swój wybór.
reklamowy
literacki
informacyjny
Tekst W krainie zawijasów ma charakter
Uzasadnienie
Zadanie 6. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
W zdaniu: Mimo wielu badań terenowych mechanizm powstawania meandrów i starorzeczy jest
wciąż słabo poznany orzeczenie odnosi się do wyrazu
A. badań.
B. powstawania.
C. mechanizm.
D. meandrów.
Zadanie 7. (0–1)
Wskaż właściwe dokończenie zdania i uzasadnij swój wybór. Zaznacz literę A albo B
oraz numer 1 lub 2.
Przeczenie nie należy zapisać z wyrazem zasila
208
A.
łącznie,
B.
rozdzielnie,
ponieważ
1.
słowo zasila to czasownik.
2.
słowo zasila to rzeczownik.
PRZENIEŚ ROZWIĄZANIA ZADAŃ 4., 6. I 7. NA KARTĘ ODPOWIEDZI
Julian Tuwim
Rzeczka
Płynie, wije się rzeczka
Jak błyszcząca wstążeczka,
Tu się srebrzy, tam ginie,
A tam znowu wypłynie.
Woda w rzeczce przejrzysta,
Zimna, bystra i czysta,
Biegnąc mruczy i szumi,
Ale kto ją zrozumie?
Tylko kamień i ryba
Znają mowę tę chyba,
Ale one, jak wiecie,
Znane milczki na świecie.
Julian Tuwim, Najpiękniejsze wiersze dla dzieci, Kraków 2002.
Zadanie 8. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Osoba mówiąca w wierszu zwraca się bezpośrednio do odbiorcy za pomocą czasownika
A. płynie.
B. wiecie.
C. srebrzy się.
D. mruczy.
Zadanie 9. (0–1)
Dokończ zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
W drugiej zwrotce wiersza rzeczka została opisana przede wszystkim za pomocą
A. przymiotników.
B. przysłówków.
C. rzeczowników.
D. spójników.
Zadanie 10. (0–1)
W tabeli podano przykłady środków poetyckich występujących w wierszu. Zaznacz T (Tak)
lub N (Nie) w zależności od tego, czy poprawnie określono ich role w utworze.
Środek poetycki i przykład
Rola w utworze
Wyraz dźwiękonaśladowczy: szumi
(rzeka)
Oddaje odgłos płynącej rzeki.
T
N
Epitet: przejrzysta (woda)
Porównuje rzekę do zwierciadła.
T
N
PRZENIEŚ ROZWIĄZANIA ZADAŃ 8., 9. I 10. NA KARTĘ ODPOWIEDZI
209
Zadanie 11. (0–2)
Wybierz zdjęcie, które może być ilustracją do wiersza. Uzasadnij swój wybór, odwołując się
do utworu Juliana Tuwima.
A
B
Wybieram zdjęcie:
Uzasadnienie
Zadanie 12. (0–1)
Który zwrot najlepiej określa cechy kamienia przedstawione w ostatniej zwrotce wiersza?
Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. Mieć serce z kamienia.
B. Przepaść jak kamień w wodę.
C. Milczeć jak kamień.
D. Być z kamienia.
Zadanie 13. (0–7)
Zredaguj kartkę z pamiętnika, w której opiszesz wakacyjny wypoczynek nad wodą.
Pamiętaj, że Twoja praca powinna zająć co najmniej połowę wyznaczonego miejsca.
210
PRZENIEŚ ROZWIĄZANIE ZADANIA 12. NA KARTĘ ODPOWIEDZI
KARTA ODPOWIEDZI
Zadanie 1.
A
B
C
D
Zadanie 2.
A
B
C
D
Zadanie 3.
A
B
C
D
Zadanie 4.
1P
2P
3P
Zadanie 6.
A
B
C
D
Zadanie 7.
A1
A2
B1
B2
Zadanie 8.
A
B
C
D
Zadanie 9.
A
B
C
D
Zadanie 10.
TT
TN
NT
NN
Zadanie 12.
A
B
C
D
211
KOMENTARZE I WSKAZÓWKI DO ZADAŃ ZE SPRAWDZIANU 1.
Numer
zadania
212
Komentarze i wskazówki
1.
Aby wykonać to ćwiczenie, warto najpierw samodzielnie określić temat tekstu
i zanotować go w brudnopisie. Następny krok to porównanie przygotowanej
propozycji z podanymi odpowiedziami.
2.
Kluczem do właściwego rozwiązania tego zadania jest zwrócenie uwagi na wyraz
wszystkie. W pierwszym akapicie tekstu autor określa, które cechy dotyczą
wszystkich rzek, a które – tylko wybranych.
3.
Aby wykonać to zadanie, najlepiej odnaleźć w tekście zdania, w których pojawiają
się wyrazy podane w odpowiedziach. Następnie należy sprawdzić, czy można je
zastąpić w wypowiedzeniach słowem meandry tak, aby dane zdanie nie zmieniło
swojego sensu.
W doskonaleniu umiejętności związanych z posługiwaniem się wyrazami
bliskoznacznymi pomaga ćwiczenie, które polega na zastępowaniu słowa
powtarzającego się w tekście wyrazem o podobnym znaczeniu.
4.
Podczas wykonywania tego typu ćwiczenia najlepiej oceniać prawdziwość każdego
wypowiedzenia osobno.
5.
Aby uzupełnić zdanie właściwym określeniem z ramki, warto najpierw
odpowiedzieć sobie na pytanie: Do czego służy ten tekst?. Tekst reklamowy
nakłania do kupna czegoś lub skorzystania z jakiejś usługi. Celem tekstu
informacyjnego jest przede wszystkim podanie informacji na dany temat, a utwór
literacki zachęca czytelnika do refleksji i wywołuje w nim emocje.
Uzasadnienie to inaczej odpowiedź na pytanie: Dlaczego tak uważasz?.
6.
Aby wskazać poprawną odpowiedź, warto najpierw określić, który z podanych
wyrazów odpowiada na pytanie: kto, co jest poznany? – czyli jest podmiotem
zacytowanego zdania.
7.
W tym zadaniu najpierw należy określić, jaką częścią mowy jest wyraz zasila.
Aby to zrobić, trzeba sprawdzić, na jakie pytania on odpowiada. Następnym
krokiem jest przypomnienie sobie reguł pisowni przeczenia nie z czasownikiem.
8.
W tym zadaniu warto zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie: Kto mówi
w wierszu i do kogo?. Drugi etap to podkreślenie w utworze czasowników podanych
w odpowiedziach i wybranie spośród nich takiego, który odnosi się wprost
do odbiorcy.
9.
W trakcie czytania drugiej zwrotki wiersza warto zwrócić uwagę, które wyrazy
opisują rzeczkę i na jakie pytanie odpowiada każde z tych słów. To pozwoli ustalić,
za pomocą jakiej części mowy została opisana rzeka.
Numer
zadania
Komentarze i wskazówki
10.
Aby wykonać to zadanie, należy przypomnieć sobie funkcje wymienionych
środków poetyckich. Słowo szumi jest wyrazem dźwiękonaśladowczym, gdyż
wskazuje, jaki odgłos wydaje rzeka. Słowo przejrzysta jest epitetem, ponieważ
określa cechę wody. Nie pełni więc funkcji porównania.
11.
Po przeczytaniu utworu warto wyobrazić sobie opisaną w nim rzeczkę. Osoba
mówiąca w wierszu używa bardzo obrazowego porównania: jak błyszcząca
wstążeczka, które jednoznacznie pomaga wskazać właściwą fotografię. Oprócz
wskazania ilustracji należy uzasadnić swój wybór i odwołać się do treści wiersza.
W uzasadnieniu najlepiej zacytować fragment wiersza, w którym jest mowa
o biegu rzeki.
12.
Kluczem do wykonania tego zadania jest znajomość przenośnego znaczenia
podanych zwrotów.
– Mieć serce z kamienia – tak się mówi o kimś, kto jest nieczuły.
– Przepaść jak kamień w wodę – tak się mówi o tym, co zaginęło bez śladu.
– Milczeć jak kamień – to milczeć uporczywie, nie odzywać się zupełnie.
– Być z kamienia – to być nieczułym, niewrażliwym.
13.
Przed przystąpieniem do pisania tekstu warto przypomnieć sobie, czym powinien
się charakteryzować tekst w formie kartki z pamiętnika. Jego cechy można zapisać
w brudnopisie, aby na pewno o niczym nie zapomnieć. Najważniejsze jest:
– pisanie w pierwszej osobie liczby pojedynczej,
– zachowanie dystansu czasowego wobec opisywanych wydarzeń,
– zamieszczenie swoich komentarzy dotyczących przedstawionych sytacji oraz
opisanie własnych uczuć i przemyśleń związanych z tematem wpisu.
Praca powinna być podzielona na akapity, napisana poprawnie pod względem
językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym.
213