FULL TEXT - Medycyna Sportowa

113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 1
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2012; 3(4); Vol. 28, 189-196
DOI: 10.5604/1232406X.1028038
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Monika Smolarek1(A,B,C,D,E,F,G), Joanna Kostka2(A,C,D,E,F),
Marta Retlikowska-Lipińska1(A,B,G), Izabela Kośla1(A,B),
Tomasz Kostka1,3(A,B,C,D,E,F,G)
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA A PROFIL RYZYKA
SERCOWO-NACZYNIOWEGO U STARSZYCH
KOBIET ZAMIESZKAŁYCH W ŚRODOWISKU
DOMOWYM
1
2
3
1
2
3
Klinika Geriatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Zakład Medycyny Fizykalnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Instytut Reumatologii w Warszawie
Geriatric Clinic of the Medical University of Lodz
Department of Physical Medicine of the Medical University of Lodz
Institute of Reumatology in Warsaw
PHYSICAL ACTIVITY AND CARDIOVASCULAR RISK PROFILE
IN OLDER COMMUNITY-DWELLING WOMEN
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna
serca, cholesterol, trójglicerydy, glukoza
Key words: physical activity, hypertension, ischemic heart disease, cholesterol,
triglycerides, glucose
Streszczenie
Wstęp. Choroby układu krążenia są najważniejszą przyczyną umieralności osób starszych. W piśmiennictwie relatywnie niewiele jest doniesień na temat badań epidemiologicznych i profilaktycznych prowadzonych wśród seniorów. Celem pracy była ocena poziomu aktywności fizycznej podejmowanej przez kobiety
w wieku powyżej 65 lat oraz analiza zależności między aktywnością fizyczną a wybranymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego.
Materiał i metody. Badaniem objęto 145 kobiet w wieku 72.1±5.23 lat zamieszkałych w Łodzi (środowisko
domowe miejskie). Przeprowadzono wywiad zdrowotny oraz badania lekarskie. Wyliczono wskaźniki BMI,
WHR oraz procentową zawartość tkanki tłuszczowej. Oznaczono stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL i LDL, trójglicerydów, glukozy oraz kwasu moczowego. Ocenę aktywności fizycznej przeprowadzono za pomocą pytania o wykonywanie ćwiczeń fizycznych o czasie trwania co najmniej 30 minut bez przerwy oraz kwestionariuszy Seven Day Physical Activity Recall Questionnaire (SDPAR) i Stanford.
Wyniki. 79.8% kobiet nieaktywnych ruchowo miało zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze w porównaniu z 62.5% kobiet deklarujących wykonywanie ćwiczeń fizycznych przez co najmniej 30 minut (chi2=4.38;
p=0.037). Stwierdzono istotną statystycznie korelację między wydatkiem energetycznym a poziomem cholesterolu HDL (r=0.20; p=0.023) oraz między aktywnością fizyczną o umiarkowanej intensywności a ciśnieniem tętniczym skurczowym (r=-0.18; p=0.031) i ilością branych leków/dzień (r=-0.24; p=0.004). Kobiety
z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca (F=4.12; p=0.044) oraz po przebytym udarze mózgu (F=5.08;
p=0.026) charakteryzowały się mniejszą aktywnością fizyczną.
Wnioski. 1. Umiarkowana aktywność fizyczna starszych kobiet ma istotny wpływ na czynniki ryzyka
sercowo naczyniowe takie jak stężenie cholesterolu HDL oraz skurczowe ciśnienie tętnicze.
2. Kobiety z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca i przebytym udarem mózgu charakteryzowały się
mniejszymi ruchowymi zachowaniami zdrowotnymi w porównaniu z kobietami zdrowymi.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
4810
1
2
27
Background. Cardiovascular diseases are the main reason of mortality in advanced age. There are
relatively few studies exploring epidemiologic and prophylactic issues in the elderly. The aim of this study
was to assess physical activity and its relationship to selected cardiovascular risk factors in older women
aged 65 and more.
Material and methods. A hundred forty-five community-dwelling women aged 72.1±5.23 years, residing in the city of Lodz (urban environment) participated in the study. Medical history was taken and physical
examination was performed. BMI, WHR and the percentage of body fat were calculated. Total HDL and LDL
cholesterol, triglycerides, glucose and uric acid were measured. Physical activity was estimated based on
the question asking about exercising for at least 30 minutes and using two physical activity questionnaires:
Seven Day Physical Activity Recall Questionnaire (SDPAR) and Stanford.
Results. 79.8% of physically inactive women were diagnosed with arterial hypertension as compared
to 62.5% of women who declared exercising for at least 30 minutes (chi2=4.38; p=0.037). Significant statistical correlation was found between daily energy expenditure and HDL cholesterol (r=0.20; p=0.023) as
well as between moderate physical activity level and systolic blood pressure (r=-0.18; p=0.031) and the
number of regularly taking medications ( r=-0.24; p=0.004). Women with diagnosed ischemic heart disease
(F=4.12; p=0.044) and after stroke (F=5.08; p=0.026) had lower than average physical activity level.
Conclusions. Moderate physical activity is related to cardiovascular risk factors such as HDL cholesterol and systolic blood pressure in older women. Women with diagnosed ischemic heart disease and after
stroke were characterised by lower physical activity level as compared to their healthy peers.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Mgr Monika Smolarek
Klinika Geriatrii
90-647 Łódź, ul. Pl. Hallera 1
Tel. (48) 6393215, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
07.02.2012 r.
27.06.2012 r.
189
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 2
Smolarek M. i wsp., Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe
Wstęp
Backgroynd
Choroby układu krążenia są najważniejszą przyczyną umieralności osób starszych (powyżej 65. r.
ż.). Ze względu na częstość występowania i przebieg, są także jedną z najważniejszych przyczyn niepełnosprawności i gorszej jakości życia seniorów [1].
Częstość występowania zaburzeń lipidowych, cukrzycy i nadciśnienia tętniczego zwiększa się wraz z wiekiem. Wiąże się to m.in. z drastycznym ograniczeniem
aktywności fizycznej u osób w podeszłym wieku. Występowanie u ludzi starszych kilku czynników ryzyka sercowo-naczyniowego jednocześnie, powoduje ich wzajemną intensyfikację. Skutkuje to bardzo dużym zagrożeniem wystąpienia chorób cywilizacyjnych. Najczęściej
występującym schorzeniem, a jednocześnie jednym
z zasadniczych czynników ryzyka innych chorób układu
krążenia jest nadciśnienie tętnicze, występujące u 6080% osób powyżej 65 r. ż. [2].
W ostatnich latach prewencja i leczenie zagrożeń
sercowo-naczyniowych stopniowo stawało się coraz
częstszym standardem postępowania w stosunku do
populacji osób starszych. Leczenie nadciśnienia tętniczego nie tylko zmniejsza umieralność i chorobowość
sercowo-naczyniową, lecz także poprawia zachowanie
funkcji poznawczych i jakość życia seniorów [3].
W wytycznych opublikowanych przez American
College of Sports Medicine w 2007 roku dotyczących
prowadzenia aktywności fizycznej osób dorosłych
podkreśla się, że w celu zachowania optymalnego poziomu sprawności fizycznej oraz poprawy bądź utrzymania dotychczasowego stanu zdrowia niezbędne jest
zapewnienie odpowiedniej ilości ruchu (najlepiej codziennie przez 30 min lub przynajmniej minimalnie 3
razy w tygodniu przez 20 minut) [4]. U osób w starszym wieku aktywność fizyczna powinna mieć charakter profilaktyczno-leczniczy i opierać się na naturalnym, umiarkowanym ruchu ułatwiającym zachowanie
optymalnej kondycji fizycznej przez właściwy dobór
form i środków metodycznych [5,6]. Niestety, w tej grupie korzystny efekt ćwiczeń zanika wkrótce po zaprzestaniu stosowania aktywności fizycznej [7].
W dotychczasowym piśmiennictwie relatywnie niewiele jest doniesień na temat badań epidemiologicznych i profilaktycznych prowadzonych wśród grupy
osób starszych. Trudność takich badań wynika prawdopodobnie z faktu, iż osoby w wieku podeszłym
charakteryzuje wielochorobowość, a także nietypowość objawów [8-10]. Celem pracy była ocena poziomu aktywności fizycznej podejmowanej przez kobiety w wieku powyżej 65 lat zamieszkałe w środowisku
domowym miejskim oraz analiza zależności między
aktywnością fizyczną a wybranymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego.
Circulatory system conditions are the main reason
for mortality in elderly population (over 65 years of age).
Due to the incidence and the course of these conditions,
they are also the main reason of disability and deterioration of the quality of life in elderly people [1].
The incidence of lipid disorders, diabetes and
arterial hypertension increases with age. This is connected with dramatic limitations of the involvement in
physical activity in elderly patients. The existence of
a several cardiovascular risk factors in such patients
results in reciprocal intensification of these factors.
This, in turn, results in the substantial risk of civilisation-related diseases. The most frequent condition being one of basic risk factors for other circulatory system diseases is arterial hypertension, affecting 60-80%
of the population above 65 years of age [2].
During recent years, prevention and treatment of
cardiovascular disorders have gradually become an
increasingly frequent treatment approach applied in
the elderly population. Treatment of arterial hypertension not only diminishes mortality rate and the incidence of cardiovascular diseases, but also improves
cognitive functions and the quality of life in the senior
population [3].
The guidelines published by the American College of Sports Medicine in 2007, concerning physical
activity of adults, stress that in order to maintain an
optimal level of physical fitness and improve or maintain good health, a certain amount of movement is
necessary (preferably 30 minutes every day or at
least minimum 20 minutes three times a week) [4]. In
elderly people, physical activity should be performed
for prophylactic and therapeutic purposes and should
be based on moderate movements making it easier
to maintain an optimal physical condition through the
adequate choice of methodological techniques and
tools [5,6]. Unfortunately, the favourable effect of exercise is compromised in this age group after cessation
of physical activity [7].
In the literature, so far there have been relatively
few reports on the epidemiological and prophylactic
studies carried out in elderly population. The problem
probably involves the fact that elderly people are characterised by multiple morbidities as well as atypical
symptoms [8-10]. The goal of this study was to
assess the level of physical activity in women over 65
years of age, living in an urban environment and the
analysis of the correlation between physical activity
and selected risk factors for cardiovascular diseases.
Materiał i metody
Material and methods
Podstawę materiałową doniesienia stanowią badania wykonane w ramach programu Polkard 20072008 pn: „Pilotażowy program oceniający możliwość
i efektywność kompleksowej prewencji pierwotnej
i wtórnej chorób układu krążenia u osób starszych”.
Badaniem objęto 145 kobiet powyżej 65 roku życia zamieszkałych w Łodzi (środowisko domowe miejskie).
Badania wykonano w oparciu o wywiad zdrowotny przeprowadzony za pomocą specjalnie przygotowanej ankiety oraz badania lekarskie.
The report is based on the study conducted as
part of Polkard program from 2007-2008, called
„Pilot Program Assessing the Possibility and
Effectiveness of Complex Primary and Secondary Prevention of Cardiovascular Diseases in Elderly Patients”.
The sample comprised 145 women above 65 years of
age living in Lodz (urban environment).
The study was carried out based on the anamnesis using a specially prepared questionnaire and
on medical examination.
190
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 3
Smolarek M.et al., Physical activity and cardiovascular diseases
Na podstawie wywiadu, dokumentacji medycznej
oraz przeprowadzonych badań lekarskich rozpoznawano wystąpienie w przeszłości zawału serca i udaru mózgu, jak również występowanie takich schorzeń
jak choroba niedokrwienna serca czy nadciśnienie
tętnicze krwi. Dodatkowo w ankiecie pytano o liczbę
przyjmowanych leków/dzień. Na podstawie pomiarów antropometrycznych wyliczano wskaźniki BMI
oraz WHR. Procentową zawartość tkanki tłuszczowej
w organizmie określono na podstawie pomiaru grubości czterech fałdów skórno-tłuszczowych.
Stężenie cholesterolu całkowitego (TC), cholesterolu frakcji HDL, trójglicerydów (TG), glukozy oraz kwasu moczowego oznaczono za pomocą metody enzymatyczno-kolorymetrycznej (firmy Cormay). Do wyliczenia poziomu frakcji LDL cholesterolu zastosowano
wzór Friedewalda: LDL-chol = TC (mg/dl) – HDL-chol
(mg/dl) – TG (mg/dl)/5; (dla TG ≤ 400 mg/dl) [11].
Ocenę aktywności fizycznej przeprowadzono za
pomocą pytania ankietowego: Czy zdarza się Panu/Pani wykonywać ćwiczenia fizyczne (np. biegać,
jeździć na rowerze, pływać, gimnastykować się itp.)
przez co najmniej 30 minut bez przerwy? Do oceny
poziomu aktywności fizycznej wykorzystano również
kwestionariusze: Seven Day Physical Activity Recall
Questionnaire (SDPAR) [12] i Stanford [13]. Te kwestionariusze zostały wybrane ze względu na ich wysoką wiarygodność wykazaną u osób starszych [14].
Kwestionariusz SDPAR zawiera dziesięć pytań dotyczących czasu trwania wysiłków o umiarkowanej, dużej i bardzo dużej intensywności oraz liczby godzin
snu w ciągu ostatniego tygodnia. Do dalszych porównań został wykorzystany wskaźnik – średni całodobowy wydatek energetyczny-kcal/kg/dzień.
Kwestionariusz Stanford ocenia wysiłek fizyczny
o umiarkowanej intensywności.
W odpowiedzi na pytanie rozpoczynające się sformułowaniem: „Czy zwykle zdarza się Pani/Panu”- badana osoba zaznacza odpowiedni rodzaj zachowań
świadczący o nawykach wykonywania umiarkowanej
aktywności fizycznej: wchodzenie po schodach zamiast korzystania z windy, marsz zamiast jazdy samochodem na krótkim odcinku, parkowanie samochodu
dalej od miejsca przeznaczenia w celu podejścia pieszo, spacerowanie przed lub po obiedzie, lub kolacji,
wysiadanie na wcześniejszym przystanku autobusowym/tramwajowym w celu odbycia spaceru, wykonywanie innych czynności o podobnym charakterze.
Za każdą zaznaczoną czynność osoba badana otrzymuje 1 punkt.
Based on the anamnesis, medical documentation
and the medical examination, the history of myocardial infarction and cerebrovascular stroke was diagnosed as well as such conditions as ischemic heart
disease or arterial hypertension. Additionally, the
questionnaire included a question about the subject’s
daily intake of medications. Based on the anthropometric measurements, the indices: BMI and WHR
were calculated. The percentage of body fat tissue
was determined based on the measurement of the
thickness of four skin-fat folds.
The total cholesterol (TC), HDL fraction, triglycerides (TG), glucose and uric acid were assayed using
enzyme colorimetric assay (Cormay). To calculate
the LDL fraction, the Friedewald’s formula was used:
LDL-chol = TC (mg/dl) – HDL-chol (mg/dl) – TG (mg/dl)
/5; (for TG ≤ 400 mg/dl)[11]. Assessment of the subjects’ physical activity involved answering the question: Do you happen to perform physical exercise
(e.g. running, cycling, swimming, gymnastics, etc.)
for at least 30 minutes without break? For the assessment of physical activity the following questionnaires
were also used: Seven Day Physical Activity Recall
Questionnaire (SDPAR) [12] and Stanford [13].
These questionnaires were chosen due to their
high reliability, proven in elderly patients [14]. SDPAR
questionnaire comprises 10 questions concerning
the duration of exercise of a moderate, high and very
high intensity and the number of sleep hours during
the past week. For further comparisons the average
energy expenditure index – kcal/kg/day was used.
Stanford questionnaire assesses physical exercise of moderate intensity. Answering the question
starting with: “Do you happen to...”, the subject ticks
an appropriate statement reflecting the habitual
moderate physical activity, involving: climbing stairs
instead of using a lift, walking instead of using a car
in short distances, parking the car farther from the
place of destination, walking before or after meals,
getting off a bus/tram earlier than necessary to walk
and involvement in other similar activities. For each
activity the subject scored 1 point.
Analiza statystyczna
Statystyczną analizę danych przeprowadzono za
pomocą programu Statgraphics Plus 5.0. Zmienne
analizowano za pomocą analizy wariancji ANOVA,
współczynnika korelacji Pearsona oraz testu Chi2 z poprawką Yates’a dla tablic czteropolowych. Za poziom
istotny statystycznie przyjęto wartość p≤0,05. Wyniki
przedstawiono jako średnią ± odchylenie standardowe.
Statistic analysis
Statistic analysis of the data was carried out using
the Statgraphics Plus 5.0. program. The variables
were analysed using ANOVA variance analysis, Pearson’s correlation coefficient and Chi2 square test with
Yates correction for four fold tables. The significance
level was accepted as p≤0,05. The results are presented as mean values ± standard deviation (SD).
Wyniki
Results
Charakterystykę badanej grupy kobiet przedstawiono w Tabeli 1. Poziom aktywności fizycznej wykazywał tendencję do zmniejszania się wraz z wiekiem,
osiągając dla wskaźnika Stanford umiarkowany poziom istotności statystycznej (r=-0.25; p=0.0026).
Table 1 presents
sample. The level of
tendency to diminish
rate level of physical
-0.25; p=0.0026).
characteristics of the studied
physical activity indicated the
with age, reaching the modeactivity for Stanford index (r=
191
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 4
Smolarek M. i wsp., Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe
Wraz z wiekiem zwiększały się wartości skurczowego ciśnienia tętniczego (r=0.18; p=0.032), zmniejszała się masa ciała (r=-0.24; p=0.0039) i wartości
wskaźnika BMI (r=-0.18; p=0.032). Zwiększała się także
liczba regularnie stosowanych leków (r=0.21; p=0.011).
Wykazano związek między masą ciała i wskaźnikiem BMI badanych kobiet a stężeniem glukozy (odpowiednio r=0.19; p=0.024 i r=0.26; p=0.0025) oraz
poziomem cholesterolu HDL (odpowiednio r=-0.26;
p=0.0036 i r=-0.28; p=0.0016).
Na pytanie ankietowe „Czy zdarza się Pani wykonywać ćwiczenia fizyczne (np. biegać, jeździć na rowerze,
pływać, gimnastykować się itp.) przez co najmniej 30
minut bez przerwy?” 56 kobiet (38.6%) odpowiedziało
twierdząco. Analiza aktywności fizycznej na podstawie
pytania ankietowego dotyczącego wykonywania ćwiczeń fizycznych wykazała jej istotny związek z nadciśnieniem tętniczym (chi2=4.38; p=0.0365). 79.8% kobiet
nieaktywnych fizycznie miało zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze w porównaniu z 62.5% kobiet deklarujących wykonywanie ćwiczeń fizycznych.
W badanej grupie kobiet stwierdzono istotną statystycznie korelację między wydatkiem energetycznym a poziomem cholesterolu HDL (r=0.20; p=0.023)
(Ryc. 1) oraz wystąpieniem incydentu udaru mózgu
(F=5.08; p=0.026)(kobiety po przebytym udarze mózgu charakteryzowały się niższym wydatkiem energetycznym).
Analiza kwestionariusza Stanford wykazała istotny statystycznie związek między aktywnością fizyczną o umiarkowanej intensywności a ciśnieniem tętniczym skurczowym (r=-0.18; p=0.031) (Ryc. 2). Na podstawie ww. kwestionariusza stwierdzono także istotną
Tab. 1. Charakterystyka respondentów
Tab. 1. Characteristics of respondents
192
With age the values of systolic blood pressure
increased (r=0.18; p=0.032), the body mass (r=
-0.24; p=0.0039) and BMI values (r=-0.18; p=0.032)
decreased. Also the number of regularly taken medications increased (r=0.21; p=0.011).
A correlation was found between body mass and
BMIs of the studied females, blood glucose concentration (r=0.19; p=0.024 and r=0.26; p=0.0025 respectively) and HDL cholesterol level (r=-0.26; p=0.0036
and r=-0.28; p=0.0016 respectively).
56 females (38.6%) gave positive answers to the
question “Do you happen to perform physical exercise (e.g. running, cycling, swimming, gymnastics, etc.)
at least 30 minutes without break?” Analysis of physical activity, based on the question concerning physical exercise performance, showed a significant correlation between physical activity and arterial hypertension (chi2=4.38; p=0.0365). 79.8% of physically
inactive females were diagnosed with arterial hypertension as compared with 62.5% females declaring
their involvement in physical activity.
In the studied group of females, a statistically significant correlation was found between energy expenditure and HDL cholesterol level (r=0.20; p=0.023)
(Fig. 1) and cerebrovascular stroke (F=5.08; p=0.026)
(energy expenditure was found to be lower in the
subjects with the history of cerebrovascular stroke).
The analysis of Stanford questionnaire showed
a statistically significant correlation between physical
activity of moderate intensity and systolic blood pressure (r=-0.18; p=0.031) (Fig. 2). Based on the questionnaire, a significant correlation was also found
between moderate physical activity, the daily intake
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 5
Smolarek M.et al., Physical activity and cardiovascular diseases
Ryc. 1. Związek między całodobowym wydatkiem energetycznym a poziomem cholesterolu HDL
Fig. 1. The relationship between daily energy expenditure and HDL cholesterol
Ryc. 2. Związek między aktywnością ruchową o umiarkowanej intensywności a ciśnieniem tętniczym skurczowym
Fig. 2. The relationship between moderate physical activity level and systolic blood pressure
zależność między umiarkowaną aktywnością a ilością
branych leków/dzień (r=-0.24; p=0.004) oraz częstością występowania choroby niedokrwiennej serca
(F=4.12; p=0.044). Kobiety z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca wskazywały na mniej ruchowych
zachowań prozdrowotnych (2.37±1.28) w porównaniu z kobietami zdrowymi (2.88±1.67).
Nie wykazano istotnego związku między poziomem aktywności fizycznej kobiet zamieszkałych w środowisku domowym miejskim a poziomem takich parametrów jak ciśnienie tętnicze rozkurczowe, wskaźnik WHR, procentowa zawartość tkanki tłuszczowej,
stężenie glukozy, cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, trójglicerydów i kwasu moczowego.
of medications ( r=-0.24; p=0.004) and the incidence
of ischemic heart disease (F=4.12; p=0.044). The
women diagnosed with ischemic heart disease were
involved in fewer pro-health activities (2.37±1.28)
than their healthy counterparts (2.88±1.67).
No significant correlation was found between the
physical activity level of the females living in an urban
environment and such parameters as diastolic blood
pressure, WHR ratio, the percentage of adipose tissue, the level of glucose, total cholesterol, LDL fraction, the level of triglycerides and uric acid.
193
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 6
Smolarek M. i wsp., Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe
Dyskusja
Discussion
Częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych wzrasta razem z wiekiem. Z jednej strony
wiąże się to z samym procesem starzenia, z drugiej
zaś z wydłużającym się czasem narażenia na czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego [15,16].
W niniejszej pracy oceniono kompleksowo aktywność fizyczną podejmowaną przez starsze kobiety
zamieszkałe w środowisku wielkomiejskim. Zastosowanie trzech różnych narzędzi oceny aktywności fizycznej umożliwiło wychwycenie zależności o umiarkowanej sile pomiędzy profilem ryzyka sercowo-naczyniowego a różnymi zachowaniami ruchowymi. Wykazano, iż aktywność fizyczna podejmowana przez kobiety powyżej 65 r. ż. powoduje, że czynniki ryzyka
chorób sercowo-naczyniowych takie jak skurczowe
ciśnienie tętnicze czy niskie stężenie HDL cholesterolu są mniej nasilone.
Aktywność fizyczna ma udokumentowane działanie obniżające wartości ciśnienia tętniczego krwi
(RR). Obniżenie wartości RR jest najbardziej widoczne u osób z nadciśnieniem tętniczym stosujących wysiłek fizyczny o charakterze wytrzymałościowym. RR
ulega obniżeniu o ok. 5-7 mm Hg w wyniku systematycznego treningu [17]. W Polsce co najmniej ⅔ osób
starszych choruje na nadciśnienie tętnicze, ok. ⅓ jest
leczonych z powodu choroby niedokrwiennej serca,
a częstość występowania niewydolności krążenia szacowana jest na 20-50% [18, 19]. Większość badań
oceniających wpływ aktywności fizycznej na wartości
ciśnienia krwi dotyczyła mężczyzn [20, 21]. U kobiet,
korzystny wpływ aktywności fizycznej na profil ryzyka
sercowo-naczyniowego nie zawsze był wykazywany
[22]. Nie jest również w pełni wiadomym czy potencjalnie korzystny efekt ćwiczeń obserwowany u kobiet w średnim wieku może być ekstrapolowany na
wiek podeszły. Wyniki obecnego badania pokazują,
że aktywność fizyczna może istotnie wpływać na częstość występowania nadciśnienia tętniczego w populacji kobiet w starszym wieku.
Badanie wykazało także, że zwiększony wydatek
energetyczny oraz waga pacjentek istotnie koreluje
z poziomem cholesterolu HDL. Badania w innych kohortach wiekowych również pokazują tę zależność.
Poziom cholesterolu HDL jest generalnie znacznie
wyższy u osób ćwiczących, a okres wykonywania ćwiczeń ma istotny wpływ na poziom cholesterolu całkowitego [23].
Wykazano istotną zależność między wydatkiem
energetycznym a wystąpieniem incydentu udaru mózgu. Związek między aktywnością podejmowaną w domu typu prace porządkowe, prace w ogrodzie, gimnastyka w domu a udarem mózgu i chorobą niedokrwienną serca wykazały także inne najnowsze badania
[24]. W wieloletnim prospektywnym badaniu u 732
osób w wieku powyżej 60 lat aktywność fizyczna była niezależnym determinantem sprawności umysłowej w zaawansowanym wieku [25]. Sprawność fizyczna i umysłowa oraz regularna aktywność fizyczna wpływają w większym stopniu na jakość życia seniorów niż obecność choroby sercowo-naczyniowej
lub konieczność hospitalizacji [18].
Kobiety o wyższej umiarkowanej aktywności fizycznej zażywały także mniejszą liczbę leków. Podobne
badania również pokazują istotny związek między
liczbą leków a aktywnością fizyczną. Niewielka liczba
The incidence of cardiovascular diseases increases with age. On one hand, it is connected with the
ageing process itself and on the other hand – with the
prolonged time of cardiovascular risk [15,16]. The paper presents complex assessment of physical activity
in elderly women living in an urban environment.
Using three different tools for the assessment enabled finding moderately robust correlations between
cardiovascular risk profile and performance of different motor activities. It was found that involvement in
physical activity in women over 65 years of age
reduces the risk factors for cardiovascular diseases,
such as systolic blood pressure or low level of HDL
cholesterol fraction.
It is documented that physical activity decreases
arterial blood pressure values (RR). The decrease in
RR parameter is more visible in patients with arterial
hypertension involved in physical effort of endurance
type. RR decreases by about 5-7 mm Hg due to systematic training [17]. In Poland, at least ⅔ of elderly
population suffer from arterial hypertension, about ⅓
are treated due to ischemic heart disease and the
estimated incidence of circulatory insufficiency concerns 20-50% of this population [18,19]. Most of the
studies assessing the effect of physical activity on
blood pressure values concerned the male population [20,21]. In the female population, the effect of
physical activity on the cardiovascular risk profile has
not always been shown [22]. It is not sure either,
whether the potentially favourable effect observed in
middle aged females will be equally good for elderly
females. The results of this study show that physical
activity may significantly affect the incidence of arterial hypertension in elderly female population.
The study also found the correlation between an
increased energy expenditure, the patient’s body
mass and the level of HDL cholesterol. The studies
conducted in other age cohorts also show this correlation. The HDL cholesterol level is generally much
higher in people who exercise and the duration of the
exercising period significantly affects total cholesterol
level [23].
A significant correlation was found between energy expenditure and episodes of cerebrovascular
stroke. Recent studies have also shown a correlation
between activities performed at home such as housework, gardening or gymnastics and ischemic heart disease [24]. In a longstanding prospective study carried
out in 732 subjects above 60, physical activity was an
independent determinant of mental fitness of the elderly [25]. Both physical and mental fitness and regular
involvement in physical activity affect the quality of life
of the senior population more than cardiovascular diseases or the necessity of hospitalisation [18].
The women with a higher level of moderate physical activity took fewer medications. A similar study
has also shown a significant correlation between the
amount of medications taken and physical activity.
Taking few medications suggests better health condition which, in turn, favours involvement in physical
activities [26].
With age, the number of regularly exercising individuals decreases. The basic aim of physical activity in elderly people is maintaining adequate levels of
psychophysical capacity and fitness as long as pos-
194
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 7
Smolarek M.et al., Physical activity and cardiovascular diseases
przyjmowanych leków sugeruje lepszy stan zdrowia,
co sprzyja z drugiej strony podejmowaniu aktywności
fizycznej [26].
Wraz z wiekiem drastycznie obniża się liczba osób
ćwiczących regularnie. Podstawowym zadaniem aktywności fizycznej ludzi starszych jest jak najdłuższe
utrzymanie na odpowiednim poziomie wydolności
oraz sprawności psychofizycznej. Natomiast regularna i systematyczna aktywność fizyczna opóźnia procesy inwolucyjne, zmniejsza zagrożenie chorobami
cywilizacyjnymi oraz przyczynia się do dobrego samopoczucia [27].
W działaniach prewencyjno-leczniczych u osób
starszych podstawowe znaczenie ma regularna aktywność fizyczna. Istnieje odwrotna zależność pomiędzy
całkowitym wydatkiem energetycznym u osób w wieku
średnim i starszym a umieralnością ogólną [21]. Prewencja chorób układu krążenia jest w tym przypadku
prawdopodobnie najważniejszym mechanizmem oddziaływania. Wyniki niniejszego badania pokazują,
że związek pomiędzy poziomem systematycznej aktywności fizycznej a profilem zagrożenia sercowo-naczyniowego, choć może mniej widoczny niż u mężczyzn, jest jednak obecny u kobiet, nawet w zaawansowanym wieku.
sible. A regular and systematic physical activity delays involution processes, decreases the risk of civilisation-related diseases and contributes to wellbeing [27].
In the prevention and treatment of elderly individuals, regular physical activity is essential. There is
an inverse correlation between the total energy
expenditure in middle-aged and elderly persons and
a general mortality rate [21]. In this case, cardiovascular prophylaxis is probably the most important mechanism of action. The results of this study indicate
that the correlation between the level of systematic
physical activity and the profile of cardiovascular risk,
although not so high as in the male population, can
be found in females, even elderly ones.
Wnioski
Conclusions
1. Umiarkowana aktywność fizyczna starszych kobiet ma istotny wpływ na czynniki ryzyka sercowo
naczyniowe takie jak stężenie cholesterolu HDL
oraz skurczowe ciśnienie tętnicze.
2. Kobiety z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca i przebytym udarem mózgu charakteryzowały
się mniejszymi ruchowymi zachowaniami zdrowotnymi w porównaniu z kobietami zdrowymi.
1. Moderate physical activity in elderly women has a
significant effect on cardiovascular risk factors,
such as HDL cholesterol level and systolic blood
pressure.
2. The women diagnosed with ischemic heart disease
and with the history of cardiovsascular stroke were
characterised by lower levels of pro-health activities
as compared with their healthy counterparts.
Piśmiennictwo / References
1. Borowiak E, Kostka T. Predictors of quality of life in older people living at home and in institutions. Aging Clin Exp
Res. 2004; 16: 212-220.
2. National High Blood Pressure Education Program Working Group Report on Hypertension in the Elderly. National
High Blood Pressure Education Program Working Group. Hypertension 1994; 23(3): 275-285.
3. Papademetriou V. Blood pressure regulation and cognitive function: A review of the literature. Geriatrics 2005; 60:
20-24.
4. Haskell WL, Lee IM, Pate RR, et al. American College of Sports Medicine; American Heart Association. Physical
activity and public health: updated recommendation for adults from the American College of Sports Medicine
and the American Heart Association. Circulation 2007; 116: 1081-1093.
5. Manu V, Joyner MJ, Booth FW. An obligation for primary care physicians to prescribe physical activity to
sedentary patients to reduce the risk of chronic health conditions. Reh Med. 2002; 6: 45-52.
6. Moskalewicz B, Goryński P. Sprawność fizyczna osób starszych i jej uwarunkowania. Dąbrowski A, Rowiński R
(red.) Sprawna starość. AWF Warszawa 2007;1 : 19-27.
7. Vaitkevicius PV, Ebersold C, Shah MS, et al. Effects of aerobic exercise training in community-based subjects
aged 80 and older: a pilot study. J Am Geriatr Soc. 2002; 50(12): 2009-2013.
8. Kostka T, Para J, Kostka B. Correlates of plasma fibrinogen (FG) levels in a random sample of community-dwelling
elderly. Arch Gerontol Geriatr. 2008; 46: 211-220.
9. Kostka T, Para J, Kostka B. Cardiovascular diseases (CVD) risk factors, physical activity (PA) and plasma plasminogen (Plg) in a random sample of community-dwelling elderly. Arch Gerontol Geriatr. 2009; 48: 300-305.
10. Beckett NS, Peters R, Fletcher A, et al. Treatment of hypertension in patients 80 years of age or older. N Engl J
Med. 2008; 358(18): 1887-1898.
11. Rekomendacje Komisji Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego Profilaktyka Choroby Niedokrwiennej
Serca. Kardiol Pol. 2000; 53: 15-48.
12. Blair SN, Haskell WL, Ho P, et al. Assessment of habitual physical activity by a seven-day recall in a community
survey and controlled experiments. Am J Epidemiol. 1985; 122: 794-804.
13. Sallis JF, Haskell WL, Wood PD. Physical activity assessment methodology in the Five-City Project. Am J
Epidemiol. 1985; 121: 91-106.
195
113 Smolarek1:Layout 1 2013-01-11 09:58 Strona 8
Smolarek M. i wsp., Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe
14. Bonnefoy M, Normand S, Pachiaudi C, Lacour JR, Laville M, Kostka T. Simultaneous validation of ten physical
activity questionnaires in older men: a doubly labeled water study. J Am Geriatr Soc 2001; 49: 28-35.
15. Jabłecka A. Wpływ procesu starzenia się układu autonomicznego na przebieg najczęstszych chorób układu krążenia. Ann Acad Med Siles. 2009; 63: 60-67.
16. Kałka D, Sobieszczańska M, Marciniak W. Aktywność fizyczna jako element prewencji chorób sercowo-naczyniowych u osób w podeszłym wieku. Pol. Merk. Lek. 2006; 127: 48-53.
17. American College of Sports Medicine position stand. Exercise and hypertension. Med Sci Sports Exerc. 2004; 36:
533-53.
18. Borowiak E, Kostka T. Influence of chronic cardiovascular disease and hospitalisation due to this disease on
quality of life of community-dwelling elderly. Qual Life Res 2006; 15: 1281-1289.
19. Rywik SL, Wagrowska H, Broda G, Sarnecka A, Pytlak A. Heart failure in patients seeking medical help at
outpatients clinics. Part I. General characteristics. Eur J Heart Failure 2000; 2: 413-421.
20. Drygas W, Kostka T, Jegier A, Kunski H. Long-term effects of different physical activity levels on coronary heart
disease risk factors in middle-aged men. Int J Sports Med. 2000; 21: 235-241.
21. Lee IM, Skerrett J. Physical activity and all-cause mortality: what is the dose-response relation? Med Sci Sports
Exrerc. 2001; 33: 459-471.
22. Sesso HD, Paffenbarger RS, Ha T, Lee IM. Physical activity and cardiovascular disease risk in middle-aged and
older women. Am J Epidemiol. 1999; 150(4): 408-416.
23. Chitra U, Reddy N, N. B. Role of lifestyle variables on the lipid profile of selected South Indian subjects. Indian
Heart J. 2012; 64(1): 28-34.
24. Soyoung P, Joongyub L, Dong YK, Chul WR, Byung-Joo P. Indoor Physical Activity Reduces All-Cause and
Cardiovascular Disease Mortality Among Elderly Women. J Prev Med Public Health 2012; 45(1): 21-28.
25. Psaltopoulou T, Kyrozis A, Stathopoulos P, Trichopoulos D, Vassilopoulos D, Trichopoulou A. Diet, physical activity
and cognitive impairment among elders: the EPIC-Greece cohort (European Prospective Investigation into Cancer
and Nutrition). Public Health Nutr. 2008; 11: 1054-1062.
26. Jachimowicz V, Kostka T. Aktywność ruchowa a sprawność funkcjonalna i lokomocyjna osób starszych. Medycyna
Sportowa 2009; 25(4): 256-264.
27. Bicka A, Kozdroń E. Aktywność ruchowa ludzi starszych czynnikiem adaptacyjnym do określonego wysiłku fizycznego. Kultura Fizyczna 2003; 5-6: 26-28.
196