docSzamotuły położone nad rzeką Samą, weszły do kart histo
download 
Reklamacja Transkrypt
Szamotuły położone nad rzeką Samą, weszły do kart histo
www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły Szamotuły Szamotuły położone nad rzeką Samą, weszły do kart historii Wielkopolski, a nawet całej Korony za sprawą rodów nimi władających. Od założenia w XIV wieku miasto pozostawało przez przeszło 500 lat w rękach prywatnych. Dziś to blisko 19-tysięczne miasteczko ze względu na swoje zabytki może stać się doskonałym celem weekendowego wyjazdu, stanowiąc jednocześnie bazę wypadową na teren Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Dzisiejsze położenie Szamotuł nie jest pierwotnym miejscem założenia tej osady. W marcu tego roku polskim archeologom udało się odkryć owiane le- gendą Stare Szamotuły położone zaledwie 3 km od centrum. Niedostrzegalne „gołym okiem” zmiany w terenie zbadano dzięki zdjęciom lotniczym. Ta nowo16 nr 7, Październik 2007 www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły czesna metoda archeologiczna pozwoliła badaczom na odtworzenie układu ulic miasta, jak się okazało zbliżonego do współczesnego. Dzięki tym odkryciom wiemy, gdzie zaczęła się historia tego miasta sięgająca okresu przed XIII wiekiem. Lokacja Szamotuł w obecnym miejscu rozpoczęła się w XIV wieku. tego Świdwów Szamotulskich. Ród ten w XV wieku obok panów z niedalekiego Ostroroga był jedną z najważniejszych rodzin możnowładczych Wielkopolski. Ci potomkowie Tomisława z Szamotuł, kasztelana i wojewody poznańskiego, wiedzieli, jak istotna dla prestiżu rodziny jest fundacja kościoła. Stanowi on jeden z najświetniejszych zabytków architektury późnogotyckiej w Wielkopolsce. Kolegiata św. Stanisława Wnętrze kolegiaty Obecny wygląd trójnawowa bazylika zawdzięcza kolejnym przebudowom u schyłku XV wieku (dzięki staraniom Łukasza Górki) oraz w XVI wieku. W zewnętrznej bryle uwagę przykuwają typowy gotycki szczyt schodkowy i ostrołukowe portale z glazurowanej cegły, natomiast we wnętrzu – późnogotyckie Historia przez rody tworzona Kolejni właściciele Szamotuł pozostawiali po sobie wiele cennych zabytków tak sztuki, jak i historii. Najstarszym obiektem w mieście jest kościół św. Stanisława wzniesiony w 1. ćw. XV wieku z fundacji Dobrogosta i Wincen17 nr 7, Październik 2007 www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły sklepienie gwiaździste. Zresztą to, co najcenniejsze w tym kościele, to wyposażenie wnętrza. Wymienianie najlepiej rozpocząć od najstarszych elementów. tuozerię detalu (np: igrające putta). Na styku nawy i prezbiterium ustawiono nagrobek wielkiego podskarbiego koronnego Jakuba Rokossowskiego, zmarłego w 1580 roku – zaledwie rok po zakupie dóbr szamotulskich od Stanisława Górki. To kanoniczne dla polskiej XVI-wiecznej rzeźby dzieło powstało w krakowskiej pracowni Hieronima Canavesiego. Artysta ten wykonał także nagrobek małżonków Andrzeja i Barbary Górków, znajdujący się w katedrze poznańskiej. Potęga i rola polityczna rodu Górków powodowała, że ich aspiracje mogły sięgać pochówku w katedrze, w pobliżu znamienitych biskupów. Średniowieczny krucyfiks szamotulski Na belce tęczowej znajduje się gotycki krucyfiks z ok. 1380 roku będący wnikliwym studium natury o niezwykle emocjonalnej wymowie. Po słynnych właścicielach Szamotuł pozostały w kolegiacie płyty i nagrobki projektowane przez największych XVI-wiecznych artystów. I tak na ścianie południowej nawy umieszczono brązową płytę Andrzeja Szamotulskiego (zm. 1511) wykonaną w warsztacie Norymberskim Hermana Vischera młodszego. Jest to dzieło niezwykłe w swej formie, niestety w słabo oświetlonej nawie trudno dostrzec wir- Ołtarz z obrazem Matki Boskiej Pocieszenia 18 nr 7, Październik 2007 www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły świadczające o cudach, m.in. płaczącej Marii, jednak obraz koronowano dopiero w 1970 roku, dokonał tego prymas Polski Stefan Wyszyński. Szamotulski cud Nie można zapominać, że kolegiata szmotulska to nie tylko miejsce historii, ale i kultu. W południowej nawie znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej Pocieszenia „Szamotuł Pani”. Obraz prezentowany jest w bardzo ciekawym architektonicznie XVIII-wiecznym ołtarzu, wykonanym przez poznańskiego franciszkanina Adama Swacha. Warta przytoczenia jest historia przybycia cudownego obrazu do Szamotuł. Czasy Halszki z Ostroga Poprzez małżeństwa Szamotuły w XVI wieku przeszły w ręce Górków. Po Szamotulskich pozostała kolegiata i zamek, które przebudowali Górkowie. Rządy Łukasza III to czas szczególnego rozwoju miasta. Ten okres przysłania jednak owiana wieloma tajemnicami historia Halszki Ostrogskiej – żony Łukasza Górki. Zanim jednak przejdziemy do tej legendy, bo choć marginalna dla dziejów miasta, jest najczęściej kojarzona z Szamotułami, parę słów o czasach, w których żyła. Łukasz Górka, syn wspomnianych wcześniej Andrzeja i Barbary, był wojewodą poznańskim, a następnie brzesko-kujawskim. Po podziałach braterskich otrzymał w posiadanie: Szamotuły, Wronki i Sieraków. Ten działacz polityczny cieszył się względami króla Zygmunta Augusta, a co najważniejsze, był przywódcą protestantów w Wielkopolsce. Początkowo należał do braci czeskich, potem przystał do luteran, a kolegiatę szamotulską przekształcił na zbór luterański. Jego wyznanie nie pozwoliło mu na pochówek w katedrze poznańskiej, stąd jego ciało złożono w Szamotułach, a następnie przeniesiono do Kórnika, drugiej rodowej siedziby Górków. Czasy Łukasza to rozwój kulturalny miasta, powstała pierwsza na Wielkopolsce drukarnia prowadzona przez braci czeskich, to tu wydrukowano Zamek Górków XVII-wieczna ruska ikona Matki Boskiej Kazańskiej przybyła na teren Polski wraz z kniaziem ruskim, który dostał się do niewoli za czasów Jana Kazimierza. Ikona zachwyciła Aleksandra Wolffa, przebywającego na dworze królewskim właściciela Szamotuł. Po śmierci ruskiego kniazia, w zamian za wypuszczenie na wolność jego żona sprzedała Wolffowi obraz. Początkowo umieszczony w kaplicy zamkowej w Szamotułach wizerunek zaczął spełniać prośby wiernych, wzmagający się kult spowodował przeniesienie ikony do kolegiaty. Kilkakrotnie przybywały komisje za19 nr 7, Październik 2007 www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły słynny Kancjonał Szamotulski (1561). Ojciec Łukasza rozbudował wcześniejszy zamek rycerski Szamotulskich. Po dziś dzień jest to jeden z najciekawszych zabytków późnogotyckiej architektury obronnej na Wielkopolsce (mimo późniejszych, także XIX-wiecznych, przebudów). Z dawnego systemu obronnego, narożnikowych baszt i kurtyny muru zachowała się tylko dawna wieża bramna. Wieża ta z narożną cylindryczną wieżyczką schodową zwana „basztą Halszki” uzyskała charakter mieszkalny po przebudowie w ok. 1518 roku. Z nią też związana jest legenda o przetrzymywanej w niej Halszce – Czarnej Księżniczce. Naprawdę nazywała się Elżbieta z Ostrogskich i była córką księcia Eliasza Ostrogskiego oraz dziedziczką potężnych dóbr na Wołyniu. To właśnie ziemie te i chęć ich posiadania stały się przyczyną tragedii Elżbiety. Jej matka księżna Beata, a także bliska rodzina nie chciały stracić panowania nad dobrami, stąd próby narzucenia wybranych kandydatów. Spory rodzinne i konflikt interesów między matką a bratem jej męża Konstantym Wasylem, doprowadził do najazdu na Ostróg i wymuszenia siłą małżeństwa z Sanguszką. Tzw. baszta Halszki Wbrew legendom te kilkanaście lat Elżbieta spędziła w baszcie z własnej woli, manifestując w ten sposób niechęć do męża. Po śmierci Górki wróciła na Wołyń, do Dubna na dwór wuja Konstantego. Najbardziej znanym utworem opiewającym jej dzieje jest Halszka J. I. Kraszewskiego. Niektórzy dopatrują się też postaci Elżbiety z Ostrogskich w damie w niebieskiej szacie z obrazu Kazanie Skargi Jan Matejki. Interwencja króla przywróciła Elżbietę matce jednak Zygmunt August przeznaczył ją Łukaszowi Górce. Mimo że ślub się odbył, Beata nie uznała go i wydała córkę za księcia słuckiego Siemiona. Łukasz Górka odbił żonę siłą i przywiózł ją do Szamotuł. Tu w izolacji w baszcie, odmawiając pożycia z Górką, Halszka spędziła 14 lat. Od 50 lat w murach zamkowych działa muzeum Zamek Górków. Ekspozycja prezentowana jest w kilku działach: na zamku, w Baszcie Halszki, spichlerzu i oficynie. Muzeum jest laureatem edycji konkursu Perła Turystyczna Wielkopolski w 2002 roku. W zamku działa muzeum wnętrz magnackich, z pierwot20 nr 7, Październik 2007 www.ciekawe-miejsca.net Polska: Szamotuły nego wystroju zachowały się gotyckie sklepienia piwnic, renesansowy strop belkowy, fragmenty polichromii gotyckich i renesansowych, a także tablica fundacyjna z datą 1518. W Baszcie można zapoznać się z dziejami miasta i okolicy. kę Samę, można dotrzeć do dawnego przedmieścia świdwińskiego. Kamienica przy ulicy Dworcowej Tu sprowadzeni przez dziedzica Szamotuł, kasztelana kaliskiego Jana Korzbok-Łąckiego oo. franciszkanie – reformaci, w latach 1675-82 wznieśli klasztor, wykorzystując przy tym mury dawnego zamku Świdwów Szamotulskich. Obecnie jest to kościół parafialny pw. Świętego Krzyża i niestety rzadko jest otwarty, a szkoda, bo warto zajrzeć do środka. Niewielkie wnętrze o przyćmionym świetle tworzą ujednolicone wyposażenie reformackie, a także barokowe polichromie wiązane z wcześniej opisywanym Adamem Swachem. Wnętrze dawnego koscioła reformatów Kolejne sale w oficynie kryją wystawę etnograficzną, a w XIX wiecznym spichlerzu mieści się Muzeum Archeologii Gazociągu Tranzytowego. Na koniec polecam przejść się po rynku, wokół którego przeważa XIXi XX-wieczna zabudowa. Idąc dalej w stronę dworca PKP, mija się jeszcze kilka malowniczych kamieniczek. Dalej ulicą Ratuszową, przecinając rzecz- Tekst i zdjęcia: Ewa Perlińska Informacje praktyczne: Szamotuły położone są przy drodze wojewódzkiej nr 184, zaledwie 25 km od Poznania. Z Poznania można tu dojechać PKS-em, bądź też PKP (tylko kilka połączeń dziennie). Muzeum Zamek Górków czynne jest wt.-pt. 9-16, sob.-niedz. 10-16, w poniedziałki i dni poświąteczne – nieczynne. Internetowy Przewodnik Turystyczny www.ciekawe-miejsca.net 21 nr 7, Październik 2007
