Pobierz plik PDF - Roczniki Geomatyki

POLSKIE
TOWARZYSTWO
PRZESTRZENNEJ
Identyfikacja zasobów
danych
przestrzennych INFORMACJI
gospodarki wodnej
w kontekœcie potrzeb...
ROCZNIKI GEOMATYKI 2008 m TOM VI m Z ESZYT 6
7
IDENTYFIKACJA ZASOBÓW DANYCH
PRZESTRZENNYCH GOSPODARKI WODNEJ
W KONTEKŒCIE POTRZEB PLANOWANIA
IDENTIFICATION OF SPATIAL DATA RESOURCES
FOR WATER MANAGEMENT IN THE CONTEXT
OF PLANNING NEEDS
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddzia³ w Krakowie
S³owa kluczowe: dane przestrzenne, planowanie, gospodarowanie wodami, Ramowa Dyrektywa
Wodna
Keywords: spatial data, planning, water management, Water Framework Directive
Wstêp
Gospodarka wodna jest dyscyplin¹ naukow¹ oraz wa¿nym dzia³em gospodarki narodowej. Zajmuje siê metodami i œrodkami kszta³towania szeroko pojêtych zasobów œródl¹dowych wód powierzchniowych oraz podziemnych, a tak¿e wód przejœciowych i przybrze¿nych. Celem gospodarki wodnej jest zaopatrzenie w wodê zarówno ludnoœci, jak i przemys³u, ochrona wód przed nadmiernym zu¿yciem oraz zanieczyszczeniem, a tak¿e utrzymanie
dobrego stanu iloœciowego wód dla ekosystemów wodnych i od wód zale¿nych. Wa¿nym
aspektem dzia³añ w gospodarce wodnej jest ochrona przeciwpowodziowa.
Wiêkszoœæ wody na Ziemi, to wody s³one (97,3%), z pozosta³ych 2,7% tylko 0,25% jest
dostêpne w rzekach i jeziorach. Pod wzglêdem iloœci zasobów wodnych Polska znajduje siê
na trzecim od koñca miejscu w Europie: na jednego mieszkañca przypada u nas 1580 m3/rok
wody odp³ywaj¹cej z obszaru Polski, gdy œrednio w Europie jest to 4560 m3, a na œwiecie –
7300 m3 odp³ywu rocznego (Zagro¿enia naturalne, 2002). Te liczby pokazuj¹ jak wa¿ne s¹ w
Polsce dba³oœæ o istniej¹ce zasoby wodne oraz ich racjonalne zu¿ycie. Z drugiej strony mimo
tej niekorzystnej sytuacji nie wyst¹pi³y do tej pory istotne problemy i konflikty zwi¹zane z
dostêpem do wody, ponadto warto podkreœliæ, ¿e wed³ug ocen Komisji Europejskiej istnieje
w krajach Unii potencja³ zwi¹zany z mo¿liwoœci¹ zaoszczêdzenia oko³o 20% zu¿ywanej niew³aœciwie wody. Bez w¹tpienia czynnikiem sprzyjaj¹cym bêd¹ w³aœciwa polityka wodna
pañstwa w dziedzinie gospodarki wodnej wspierana przez Uniê Europejsk¹ oraz planowanie
w gospodarowaniu wodami jako istotny przejaw kszta³towania zintegrowanej polityki w tym
8
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
zakresie, odnosz¹ce siê nie tylko do urz¹dzeñ hydrotechnicznych i ochrony przeciwpowodziowej, ale tak¿e szeroko pojêtej ochrony œrodowiska wodnego.
Miejsce gospodarki wodnej w planowaniu
Istot¹ planowania jest okreœlenie przysz³ych celów i zadañ oraz œrodków i instrumentów s³u¿¹cych do ich realizacji. Planowanie w gospodarowaniu wodami ma s³u¿yæ takiemu wykorzystaniu zasobów wody, które odpowiadaj¹c na aktualne potrzeby w zakresie
zaopatrzenia w wodê, zachowa jednoczeœnie odpowiedni stan zasobów na przysz³oœæ.
Takie podejœcie do wykorzystania wody jest zgodne z podstawowym rozumieniem zaopatrzenia w wodê jako us³ugi interesu ogólnego wyra¿onym przez postanowienia Ramowej
Dyrektywy Wodnej (RDW) Unii Europejskiej (Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z
dnia 23 paŸdziernika 2000 r.) oraz traktowaniem wody jako dziedziczonego dobra, a nie
produktu handlowego. W Polsce zgodnie z ustaw¹ Prawo wodne (Ustawa Prawo wodne
z dnia 18 lipca 2001 r.) obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce dokumenty planistyczne: program wodnoœrodowiskowy kraju z uwzglêdnieniem podzia³u na obszary dorzeczy; plan gospodarowania
wodami na obszarze dorzecza; plan ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdzia³ania
skutkom suszy na obszarze kraju, z uwzglêdnieniem podzia³u na obszary dorzeczy; plan
ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego; warunki korzystania z wód regionu wodnego; warunki korzystania z wód zlewni (sporz¹dzane w miarê potrzeby).
Minister w³aœciwy ds. gospodarki wodnej sk³ada co dwa lata Sejmowi RP informacjê o:
stanie zasobów wodnych i ich wykorzystaniu; realizowaniu planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy; wspó³pracy miêdzynarodowej na wodach granicznych; utrzymywaniu wód powierzchniowych i urz¹dzeñ wodnych; prowadzonych inwestycjach; stanie
ochrony ludnoœci i mienia przed powodzi¹ lub susz¹.
Przygotowanie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest podstawowym
zadaniem procesu planowania. Zgodnie z wymogami RDW pierwsze plany powstan¹ ju¿
wkrótce, bo w 2009 r. Obowi¹zek sporz¹dzania planów wynika z art.113 Prawa wodnego
transponuj¹cego postanowienia RDW do prawodawstwa polskiego. Artyku³ 3 Prawa wodnego okreœla obszary dorzeczy1, dla których plany bêd¹ przygotowywane, a póŸniej w cyklach 6-letnich aktualizowane (rys. 1, po str. 12).
Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy powinny wskazywaæ na dzia³ania
prowadz¹ce do osi¹gniêcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosystemów od wody zale¿nych, poprawê mo¿liwoœci korzystania z wód, zmniejszenie iloœci wprowadzanych do wód lub do ziemi substancji mog¹cych negatywnie oddzia³ywaæ na wody,
poprawê ochrony przeciwpowodziowej. Plany te powinny byæ poddane konsultacjom spo³ecznym, prognozie oddzia³ywania na œrodowisko a ich ustalenia uwzglêdnione w koncepcji
przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województwa oraz planach zagospodarowania przestrzennego województwa.
Uzupe³nieniem RDW jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny
ryzyka powodziowego i zarz¹dzania nim, zwana w skrócie dyrektyw¹ powodziow¹ (Dyrek1 Obszar dorzecza – wg ustawy Prawo wodne, obszar l¹du i morza, sk³adaj¹cy siê z jednego lub wielu
s¹siaduj¹cych ze sob¹ dorzeczy wraz ze zwi¹zanymi z nimi wodami podziemnymi oraz morskimi wodami
wewnêtrznymi i wodami przybrze¿nymi, bêd¹cy g³ówn¹ jednostk¹ przestrzenn¹ gospodarowania wodami.
Identyfikacja zasobów danych przestrzennych gospodarki wodnej w kontekœcie potrzeb...
9
tywa 2007/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2007 r.). Jej zapisy zostan¹ wkrótce zaimplementowane do ustawy Prawo wodne. Dyrektywa powodziowa nak³ada obowi¹zek sporz¹dzania
nastêpuj¹cych dokumentów planistycznych: map zagro¿enia powodziowego, map ryzyka
powodziowego oraz planów zarz¹dzania ryzykiem powodziowym. Dokumenty te powinny
byæ uwzglêdnione w planach gospodarowania wod¹ w dorzeczu pocz¹wszy od 2015 roku.
Zgodnie z art. 4a ustawy Prawo wodne uzgodnienia z w³aœciwym dyrektorem regionalnego zarzadu gospodarki wodnej wymaga: studium uwarunkowan i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz strategia rozwoju województwa w zakresie zagospodarowania obszarów szczególnego zagro¿enia powodzi¹ oraz obszarów narazonych na niebezpieczenstwo powodzi (obszarów ma³ego ryzyka); miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i plan zagospodarowania przestrzennego województwa w zakresie zagospodarowania stref ochronnych ujêæ wody, obszarów ochronnych zbiorników wód sródladowych,
obszarów szczególnego zagro¿enia powodzi¹ oraz obszarów narazonych na niebezpieczenstwo powodzi; decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80,
poz. 717, z póŸn. zm.) oraz decyzja o warunkach zabudowy – dla przedsiêwziêæ wymagaj¹cych uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, do wydania którego organem w³aœciwym jest
wojewoda. Wyró¿nione fragmenty tekstu sygnalizuj¹ przewidziane w projekcie zmiany do
ustawy Prawo wodne (projekt z 12 maja 2008) w zwi¹zku z transpozycj¹ dyrektywy powodziowej. Zmiany te przewiduj¹ równie¿ przygotowywanie odrêbnego planu przeciwdzia³ania
skutkom suszy dla ka¿dego dorzecza.
Konieczne jest w trakcie dalszych prac legislacyjnych w Polsce zdefiniowanie relacji
pomiêdzy planami wed³ug Prawa wodnego i planami operacyjnymi wed³ug ustawy o stanie
klêski ¿ywio³owej. Dyrektywa powodziowa wymaga bowiem, aby plany zarz¹dzania ryzykiem powodziowym zawiera³y w sobie czêœæ zwi¹zan¹ z reagowaniem, obejmuj¹c wszystkie aspekty zarz¹dzania ryzykiem powodziowym; wliczaj¹c w to: zapobieganie, ochronê i
stan nale¿ytego przygotowania, w tym prognozowanie powodzi i systemy wczesnego ostrzegania, przy uwzglêdnieniu cech danego dorzecza lub zlewni. Czytelny zwi¹zek miêdzy tymi
ustawami mo¿e byæ argumentem za utrzymaniem dotychczasowych rozgraniczeñ kompetencyjnych w zakresie opracowywania elementów planów ograniczania skutków powodzi
w Polsce (Walczykiewicz i in., 2007).
Plany zarz¹dzania ryzykiem powodziowym powinny by skoordynowane z planami reagowania kryzysowego o których mowa w art. 5. ust. 2. 1a Ustawy z dnia 26 kwietnia
2007r. o zarz¹dzaniu kryzysowym. Na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i
gminnym tworzy siê plany reagowania kryzysowego. G³ówne plany reagowania kryzysowego m.in. zawieraj¹ charakterystykê zagro¿eñ oraz ocenê ryzyka ich wyst¹pienia, w tym
mapy ryzyka i zagro¿enia powodziowego.
Dane przestrzenne zwi¹zane z implementacj¹ RDW
i opracowaniem planów gospodarowania wodami
w dorzeczu
RDW na³o¿y³a na kraje cz³onkowskie obowi¹zek dostarczania do Komisji Europejskiej
wyników wdra¿ania w postaci warstw map cyfrowych. Opracowano wspólne „Wytyczne
10
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy
Wodnej” (Grupa Robocza ds. GIS, 2002). Wytyczne te choæ opracowane kilka lat temu
wprowadzaj¹ zasady, które s¹ zgodne z obowi¹zuj¹ca od 2007 r. Dyrektyw¹ INSPIRE (Dyrektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 r.). Wytyczne w zakresie harmonizacji danych
dotycz¹: wspólnego modelu danych dla wszystkich obiektów przestrzennych, które s¹ potrzebne w procesie wdra¿ania RDW; uk³adu odniesienia i odwzorowania przestrzennego (Elipsoidalny Uk³ad Odniesienia 1989 – ETRS89); skali i dok³adnoœci po³o¿enia danych (za minimaln¹ przyjêto skalê 1:250 000, za docelow¹ – 1:50 000); zunifikowanych identyfikatorów
obiektów przestrzennych; formatu wymiany danych. Bardziej szczegó³owe informacje na
ten temat mo¿na znaleŸæ w pracy Maciejewskiego i wspó³autorów (2005). Tak przygotowany materia³ bêdzie najprawdopodobniej stanowi³ jeden z pierwszych zestawów danych przygotowanych przez ró¿ne pañstwa, a zharmonizowanych na poziomie europejskim.
W szczególnoœci zdefiniowano w wytycznych i przygotowano w poszczególnych krajach wdra¿aj¹cych RDW warstwy tematyczne: obszary dorzeczy, regiony wodne, w³adze
dorzeczy, ujêcia wody powierzchniowej i podziemnej przeznaczonej do spo¿ycia, k¹pieliska,
obszary nara¿one na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych
oraz warstwy: jednolite czêœci wód powierzchniowych, jednolite czêœci wód podziemnych,
obszary chronione (Natura 2000), sieæ monitoringu. Oceniono stan ekologiczny wynikaj¹cy
z wykonania przegl¹du wp³ywu dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko, który jest atrybutem
warstw jednolitych czêœci wód. Czêœæ wy¿ej wymienionych warstw wymaga w Polsce
jeszcze aktualizacji (obszary Natura 2000, obszary nara¿one na zanieczyszczenie zwi¹zkami
azotu pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych), co utrudnia proces ostatecznego ustalenia warstw
wyjœciowych dla pierwszego planu gospodarowania wodami.
RDW pos³uguje siê pojêciem jednolitych czêœci wód2 (powierzchniowych, przejœciowych, przybrze¿nych i podziemnych). Czêœci wód w ró¿nych krajach opisywane s¹ za
pomoc¹ tych samych atrybutów (tabela).
Jednolite czêœci wód rzek zosta³y wyznaczone w oparciu o Mapê Podzia³u Hydrograficznego Polski (MPHP), której dok³adnoœæ odpowiada skali 1:50 000 (Czarnecka i in., 2006).
Wszelkie prace zwi¹zane z implementacj¹ RDW w Polsce traktuj¹ MPHP jako warstwê
referencyjn¹ i bazuj¹ na tym podziale. Wymienione wczeœniej warstwy s¹ z MPHP spójne
pod wzglêdem po³o¿enia obiektów przestrzennych oraz dok³adnoœci (dok³adnoœæ odpowiadaj¹ca skali 1:50 000).
Równie¿ prace zwi¹zane z kolejnym etapem wdra¿ania RDW, dotycz¹ce analizy antropopresji na œrodowisko wodne prowadzono z uwzglêdnieniem wy¿ej opisanych wymogów
oraz przyjêciem MPHP za warstwê referencyjn¹. Analiza ta by³a niezbêdna dla wyznaczenia
jednolitych czêœci wód zagro¿onych nieosi¹gniêciem celów œrodowiskowych RDW. Przygotowany zosta³ projekt bazy danych (Walczykiewicz i in., 2008), a w trakcie realizacji tego
etapu wdra¿ania RDW powsta³o wiele kolejnych warstw mapy cyfrowej (Opracowanie analizy presji, 2007) dotycz¹cych: lokalizacji w 2005 r. punktów monitoringowych iloœci i jakoœci wód powierzchniowych i podziemnych, lokalizacji obiektów hydrotechnicznych (wa³ów
przeciwpowodziowych, zabudowy pod³u¿nej i poprzecznej cieków, dróg wodnych, obiektów ¿eglugi œródl¹dowej, zbiorników wodnych), a tak¿e elektrowni wodnych, ujêæ wód,
2 Jednolita czêœæ wód powierzchniowych to wg RDW oddzielny i znacz¹cy element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumieñ, rzeka lub kana³, czêœæ strumienia, rzeki lub kana³u, wody przejœciowe lub pas wód przybrze¿nych.
Identyfikacja zasobów danych przestrzennych gospodarki wodnej w kontekœcie potrzeb...
11
Tabela. Wa¿niejsze atrybuty dla jednolitych czêœci wód powierzchniowych
N azwa pola
Opis pola
EU_CD
maksymalnie 24- znakowy kod czêœci wód sk³adaj¹cy siê z kodu kraju (dla Polski – PL), kategorii wód,
kodu dorzecza, typu wód oraz numeru ostatniego odcinka wyznaczonej czêœci wód, zgodnie z MPHP
NAME
nazwa czêœci wód, np. Wis³a od Raby do Gróbki, zgodnie z MPHP
SYSTEM
charakterystyka czêœci wód, zgodnie z RDW: system A lub B (w Polsce przyjêto system A)
INS_WHEN
data wprowadzenia danych
INS_BY
informacja przez kogo dane zosta³y wprowadzone
BASIN_CD
kod dorzecza (rys. 1)
STATUS_YR
rok przekazania charakterystyki czêœci wód
MODIFIED
silnie zmieniona czêœæ wód
ARTIFICIAL
sztuczna czêœæ wód
REGION_CD
kod ekoregionu zgodnie z kodyfikacj¹ zawart¹ w RDW, (dla Polski s¹ to kody: 9 – dla Sudetów,
10 – dla Karpat, 14 – dla obszaru Nizin Centralnych, 16 – dla Nizin Wschodnich)
RISKSTATUS
zaliczenie czêœci wód do jednej z 3 kategorii: niezagro¿ona, potencjalnie zagro¿ona, zagro¿ona
nieosi¹gniêciem celów œrodowiskowych wynikaj¹cych z implementacji RDW
zrzutów œcieków, obszarów zmeliorowanych, sk³adowisk odpadów niebezpiecznych dla œrodowiska, poborów kruszywa. Warstwy te zawieraj¹ obiekty przestrzenne istniej¹ce oraz – na
ile by³y dostêpne materia³y – obiekty planowane do realizacji do 2015 roku. Warstwy wykonano specjalnie dla tego zakresu prac na podstawie materia³ów dostarczonych przez regionalne
zarz¹dy gospodarki wodnej (RZGW), urzêdy marsza³kowskie, wojewódzkie zarz¹dy melioracji i urz¹dzeñ wodnych (WZMUW). Ze wzglêdu na brak odpowiednich baz danych, w szczególnoœci brak katastru wodnego oraz ograniczenia czasowe na realizacjê pracy (Opracowanie
analizy presji, 2007) wystarczaj¹ce by³o zlokalizowanie obiektów przestrzennych z dok³adnoœci¹ do tzw. scalonej czêœci wód powierzchniowych (SCWP), która stanowi po³¹czenie s¹siednich jednolitych czêœci wód powierzchniowych o podobnej charakterystyce i podobnym
stopniu zagospodarowania. Tak wiêc czêœæ z wymienionych obiektów przestrzennych mo¿e
posiadaæ lokalizacje z dok³adnoœci¹ do miejscowoœci, w której siê znajduj¹, a nie rzeczywistych
wspó³rzêdnych po³o¿enia. Zagadnienia zwi¹zane z problemami przy lokalizowaniu obiektów
przestrzennych gospodarki wodnej by³y przedstawiane w pracy (Kubacka i in., 2007).
Wszystkie opisane powy¿ej dane s¹ dostêpne w Krajowym Zarz¹dzie Gospodarki Wodnej
(KZGW). Nale¿y mieæ jednak œwiadomoœæ, ¿e jakkolwiek jest to materia³ ogromny, na pewno nie s¹ w nim ujête wszystkie obiekty gospodarki wodnej, tak jak powinno to byæ w
katastrze wodnym. Przyczyn tego nale¿y upatrywaæ równie¿, poza powodami podanymi
wczeœniej, w braku regulacji prawnych odnoœnie udostêpniania danych pomiêdzy poszczególnymi resortami, a tak¿e instytucjami. Spoœród instytucji, które niew¹tpliwie posiadaj¹
potrzebne dane dotycz¹ce zasobów wody (iloœæ i jakoœæ wody) oraz gospodarowania wodami nale¿y wymieniæ: KZGW, IMGW, PIG, IOŒ, GIOŒ, WIOŒ, RZGW, WZUWiM, urzêdy
marsza³kowskie, starostwa powiatowe, Sanepid, operatorzy wodno-kanalizacyjni, wreszcie
przedsiêbiorstwa posiadaj¹ce pozwolenia wodno-prawne na ujêcia wód i zrzuty œcieków.
Obecnie tylko w przedsiêbiorstwach znajduje siê informacja o faktycznym/rzeczywistym
zu¿yciu wody. Dane o faktycznym zu¿yciu wody s¹ niezbêdne przy ewentualnej weryfikacji
pozwoleñ wodno-prawnych na ujêcia wody.
12
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
Dane przestrzenne zwi¹zane z implementacj¹
dyrektywy powodziowej
Jak wspomniano wy¿ej obowi¹zuj¹ca od niedawna dyrektywa powodziowa zak³ada wprowadzenie nastêpuj¹cych dokumentów planistycznych, które obwi¹zywa³yby dla obszarów
dorzeczy: map zagro¿enia powodziowego, map ryzyka powodziowego, planów zarz¹dzania
ryzykiem powodziowym. Zgodnie z dyrektyw¹ powodziow¹ Komisja Europejska proponuje
dokonanie wstêpnej oceny zagro¿enia powodziowego (art. 4. ust. 2) i na jej podstawie przyporz¹dkowanie ka¿dego dorzecza, czy te¿ zlewni do dwóch kategorii. Do pierwszej kategorii
maj¹ zostaæ przypisane te dorzecza, w których uznaje siê brak znacz¹cych zagro¿eñ powodziowych (w chwili obecnej lub mog¹cych wyst¹piæ w przysz³oœci). Druga kategoria, to
dorzecza, dla których stwierdzono istnienie potencjalnego zagro¿enia powodzi¹ (art. 5). Dla
tych ostatnich pañstwa nale¿¹ce do Wspólnoty s¹ zobligowane do przygotowania map zagro¿enia i ryzyka powodziowego do grudnia 2013 r. Dyrektywa narzuca 3 scenariusze wyznaczania obszarów zagro¿enia powodziowego (art. 7) dla powodzi o: wysokim, œrednim i
niskim prawdopodobieñstwie wyst¹pienia. Dla drugiego scenariusza w Dyrektywie proponuje siê wody powodziowe o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia raz na 100 lat – wyst¹pienie
przep³ywu maksymalnego o prawdopodobieñstwie przewy¿szenia 1% – Qmax1%.
Dla ka¿dego ze scenariuszy, oprócz zasiêgu powodzi, maj¹ zostaæ uwzglêdnione: przewidywana g³êbokoœæ lub poziom zwierciad³a wody, tam gdzie stosowne – prêdkoœæ przep³ywu
lub odpowiednio natê¿enie przep³ywu. Uzupe³nieniem do map zagro¿enia powodziowego
maj¹ byæ szacunkowe mapy ryzyka powodziowego, okreœlaj¹ce potencjalne szkody zwi¹zane z powodzi¹, z wyró¿nieniem liczby mieszkañców potencjalnie dotkniêtych powodzi¹,
potencjalnych szkód gospodarczych i szkód œrodowiska naturalnego rozpatrywanych dla
ka¿dego z ww. scenariuszy.
Na podstawie tych map bêd¹ przygotowywane plany zarz¹dzania ryzykiem powodziowym, wskazuj¹ce na dzia³ania s³u¿¹ce zapewnieniu ochrony na odpowiednim poziomie dla
ka¿dego dorzecza, uwzglêdniaj¹ce koszty i korzyœci dzia³añ podejmowanych dla osi¹gniêcia
celów zarz¹dzania ryzykiem powodziowym; zasiêg powodzi, trasy przejœcia fali powodziowej oraz obszary o potencjalnej retencji wód powodziowych; cele œrodowiskowe, o których
mowa w art. 38 ust. 2 Prawa wodnego; gospodarowanie wodami; gospodarkê nieruchomoœciami; planowanie i zagospodarowanie przestrzenne; ochronê przyrody; ¿eglugê i infrastrukturê portow¹.
Studia ochrony przeciwpowodziowej realizowane w RZGW
Do tej pory opracowywano studia ochrony przeciwpowodziowej, które mia³y za zadanie
ustaliæ granice obszarów nara¿onych na niebezpieczeñstwo powodzi, Prawo wodne definiuje je jako obszary bezpoœredniego zagro¿enia i potencjalnego zagro¿enia powodzi¹. Za realizacjê studiów odpowiadaj¹ dyrektorzy siedmiu RZGW. Studia zawieraj¹: czêœæ opisow¹
zwi¹zan¹ z charakterystyk¹ opracowywanego obszaru; czêœæ obliczeniow¹ wyliczaj¹c¹ granice wód prawdopodobnych na podstawie badañ modelowych i czêœæ wizualizacyjn¹, która
przedstawia wyliczane wody prawdopodobne na mapach zagro¿enia powodziowego (cyfrowych mapach topograficznych w skali 1:10 000). Prace nad studiami s¹ ró¿nie zaawanso-
Identyfikacja zasobów danych przestrzennych gospodarki wodnej w kontekœcie potrzeb...
13
wane pod wzglêdem iloœci wyliczanych wód prawdopodobnych (mog¹ to byæ prawdopodobieñstwa wyst¹pienia 0,2%; 0,3%, 1%, 2%, 3,33%, 5%, 10%, 20%, 50%) i szczegó³owoœci
analizowanych zlewni. Dla szeregu najwa¿niejszych rzek wszystkie RZGW maj¹ policzon¹
wodê o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia Q1%.
Zbiorcze zestawienie map zagro¿enia powodziowego rzek, dla których policzono wodê
o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia Q1%, przedstawia pogl¹dowa mapa (stan na rok 2005,
rys.2).
Studia okreœlaj¹ce granice obszarów zagro¿enia powodzi¹ dla wielu rzek w Polsce uwzglêdniaj¹: topografiê, po³o¿enie cieków wodnych i ich ogólne cechy hydrologiczne oraz geomorfologiczne, w tym obszary zalewowe jako naturalne obszary retencyjne, skutecznoœæ istniej¹cej wybudowanej przez cz³owieka infrastruktury przeciwpowodziowej, po³o¿enie obszarów zamieszkanych, po³o¿enie obszarów dzia³alnoœci gospodarczej, kulturowej oraz prognozê d³ugofalowego rozwoju wydarzeñ.
Wyniki studiów realizowanych w ró¿nych rejonach kraju i przez ró¿ne instytucje to m.in.
mapy tradycyjne i/lub numeryczne. Sposób ich opracowywania jest bardzo ró¿ny, np. zakres informacji atrybutowej nie jest ujednolicony. Wszystkie studia wykonane po 2000 r.
zawieraj¹ warstwy mapy numerycznej, zrealizowane na podk³adach topograficznych w skali
1:10 000 w uk³adzie PUWG 1992.
Podsumowanie
Do podstawowych danych przestrzennych z dziedziny gospodarki wodnej uwzglêdnianych w planowaniu nale¿y: hydrograficzna sieæ rzeczna z pochodz¹cymi od niej warstwami
jednolitych czêœci wód, zwi¹zane z ni¹ obszary ochrony przeciwpowodziowej oraz obiekty
hydrotechniczne i in¿ynierskie reguluj¹ce przebieg ochrony; gospodarowanie wodami (pobory wody, zrzuty œcieków) i monitorowanie ich iloœci i jakoœci. Wszystkie omawiane dane
s¹ niezbêdne w procesie opracowywania aktualnie przygotowywanych programów dzia³añ
naprawczych dla jednolitych czêœci wód. Programy te bêd¹ nastêpnie w³¹czone do planów
gospodarowania wodami w dorzeczu, okreœlaj¹cych podstawowe problemy œrodowiskowe
i podsumowuj¹cych dzia³ania niezbêdne dla ich rozwi¹zania. Plany powinny byæ udostêpnione do publicznych konsultacji od grudnia 2008 roku.
Zarz¹dzanie ryzykiem powodziowym (Dyrektywa powodziowa) oraz zarz¹dzanie jakoœci¹ wody (RDW) stanowi¹ elementy zintegrowanego systemu gospodarowania wodami na
obszarze dorzecza. Komisja Europejska (KE) stoi na stanowisku, ¿e cykle wdra¿ania RDW
oraz cykle wdra¿ania przewidziane w dyrektywie powodziowej powinny zostaæ zsynchronizowane i zintegrowane w odniesieniu do obszarów dorzeczy, w³aœciwych organów, harmonogramów wprowadzania w ¿ycie i kontroli, trybu sk³adania sprawozdañ do KE oraz konsultacji z udzia³em spo³eczeñstwa.
Literatura
Czarnecka H., Dobrowolski A., G³owacka B., Ho³dakowska J., Krupa-Marchlewska J., 2006: Mapa cyfrowa
podzia³u hydrograficznego Polski i jej zastosowania, [W:] Zastosowanie GIS w meteorologii i gospodarce
wodnej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Dyrektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiaj¹ca infrastrukturê informacji przestrzennej we
Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE), Dziennik Urzêdowy UE L 108/1, 25.4.2007.
14
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
Dyrektywa 2007/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz¹dzania nim, Dziennik Urzêdowy UE L 288/27, 6.11.2007.
Grupa Robocza ds. GIS, 2002: Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW). Wspólna Strategia Wdra¿ania. Poradnik.
Wytyczne w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy
Wodnej, Wspólny Oœrodek Badañ, JRC, European Communities.
Kubacka D., Barszczyñska M., Walczykiewicz T., 2007: Ocena przydatnoœci istniej¹cych danych geoprzestrzennych do wykonania analiz GIS w celu przeprowadzenia oceny rzek polskich, http://www.pgi.gov.pl/
images/stories/geologia_srodowiskowa/gs/d.kubacka.pdf.
Maciejewski M., Barszczyñska M., Kubacka D., £asut E., Rataj C., Walczykiewicz T. 2005: Zastosowanie
GIS w procesie wdra¿ania Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej, Roczniki Geomatyki t. III, z.
3, PTIP, Warszawa.
Opracowanie analizy presji i wp³ywów zanieczyszczeñ antropogenicznych w szczegó³owym ujêciu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych dla potrzeb opracowania programów dzia³añ i planów gospodarowania wodami. Raport koñcowy, 2007, Maszynopis w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Pañstwowym Instytucie Geologicznym, Instytucie Ochrony Œrodowiska.
Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2000 r., Dziennik Urzêdowy UE L.00.327.1,
22.12.2000.
Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 i Nr 267, poz. 2255.
Walczykiewicz T., Barszczyñska M., Rataj C., £asut E., Kubacka D., Opial-Ga³uszka U., Zientarska B.,
2008: Systemy informacyjne w kontekœcie wymagañ Ramowej Dyrektywy Wodnej i projektowanej
dyrektywy powodziowej, [W:] Systemy informacyjne w zlewniowej gospodarce wodnej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Walczykiewicz T., Ozga-Zieliñski B., £asut E., Wiœniewski J., Biedroñ I., Czernecka J., Paluszkiewicz B.,
Hañski A., 2007: Program wdro¿enia dyrektywy powodziowej, Maszynopis w Instytucie Meteorologii
i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Zagro¿enia naturalne, 2002, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Abstract
The paper discusses problems in water management planning, referring especially to the spatial data
needed in this process. Data collected during implementation of the Water Framework Directive are
mentioned, which are the basis for assessment of aquatic environment status, as well as for preparation of programs of measures and, consequently, of river basin water management plan. On the other
hand, the Directive on the assessment and management of flood risk in force since 2007 requires
preparation of flood hazard maps, flood risk maps and flood risk management plans. These documents can be included in the river basin water management plan, and the deadlines for preparation
and updating them can be synchronized.
Ma³gorzata Barszczyñska
[email protected]
tel. +48 12 639 82 14
mgr in¿. El¿bieta £asut
[email protected]
dr in¿. Tomasz Walczykiewicz
[email protected]
Identyfikacja zasobów danych przestrzennych gospodarki wodnej w kontekœcie potrzeb...
15
Rys. 1. Obszary dorzeczy w Polsce, dla których bêd¹ przygotowywane plany gospodarowania wodami
16
Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz
Rys. 2. Rzeki, na których wyznaczono zasiêg zalewu powodziowego o prawdopodobieñstwie Q1%
(stan na rok 2005)