Materiały DEMO IWEP
Transkrypt
Materiały DEMO IWEP
WSPÓLNE REGUŁY KONKURENCJI UNII EUROPEJSKIEJ EP Niniejszy podręcznik – Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej – jest wszechstronnym, podstawowym wykładem wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej. Jest to pierwszy tego rodzaju podręcznik w Polsce, omawiający całość problematyki z uwzględnieniem sektorowych reguł konkurencji. Uwzględnia on rozwiązania zawarte nie tylko w podstawowych aktach prawnych, lecz także w regulacjach prawa miękkiego, mającego ogromne znaczenie w dziedzinie wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej. Podręcznik uwzględnia reformy wprowadzone 1 grudnia 2009 r. na mocy Traktatu z Lizbony. IW Tom ten wchodzi w skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”, które Instytut Wydawniczy EuroPrawo zaczął publikować w 2009 r. Autorami wszystkich publikacji są wybitni specjaliści z zakresu prawa UE i prawa międzynarodowego, wywodzący się ze środowiska akademickiego oraz reprezentujący instytucje unijne i urzędy krajowe zajmujące się w Polsce sprawami Unii Europejskiej. PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ księgarnia internetowa http://iwep.pl www.iweuroprawo.eu e-mail: [email protected] tel. 22 494 34 63 9 788376 270548 EM D ły er ia Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej www.iweuroprawo.pl M at Zamiarem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo oraz autorów serii jest przedstawienie w sposób fachowy i nowoczesny – a zarazem przystępny i przejrzysty – najważniejszych zagadnień ustrojowych oraz prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Podręczniki są dostosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Mogą one również stać się pomocą dla praktyków: prawników, urzędników, biznesmenów i polityków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej. O Tom ten reprezentuje trzecią grupę podręczników (tomy od XIII do XXVIII), obejmującą prawo rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Pierwsza grupa (tomy od I do IX) dotyczy ustroju Unii Europejskiej, grupa druga natomiast (tomy X i XI) odnosi się do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE oraz Unii Gospodarczej i Walutowej. ia er at M ły O EM D EP IW IW EP Agata Jurkowska-Gomułka Tadeusz Skoczny M at er ia ły D EM O WSPÓLNE REGUŁY KONKURENCJI UNII EUROPEJSKIEJ © Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., 2010 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy. IW Redaktor naukowy serii Jan Barcz EP Seria podręczników „System prawa Unii Europejskiej” O Redaktor prowadzący Magdalena Wanot EM Redakcja Magdalena Wanot D Korekta Magdalena Han, Jakub Matuszewicz, Ewelina Skłodowska, Magdalena Wanot książka do nabycia: M at er ia ły Opracowanie typograficzne, skład i łamanie AMGRAF Anna Milczanowska Warszawa 2010 ISBN: 978-83-7627-054-8 księgarnia internetowa http://iwep.pl Informacje o autorach EP Agata Jurkowska-Gomułka – doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz naukowy Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. M at er ia ły D EM O IW Tadeusz Skoczny – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. ia er at M ły O EM D EP IW IW EP Spis treści Wykaz akronimów ........................................................................ xxiii O Wykaz skrótów .............................................................................. xxv EM Wstęp ......................................................................................... xxvii M at er ia ły D 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej ................................................................... XXIV-1 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej ............................................................... XXIV-1 1.1.1. Reguły wolnego handlu a reguły konkurencji ............... XXIV-1 1.1.2. Ochrona „skutecznej konkurencji” .............................. XXIV- 4 1.2. Grupy i rodzaje wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej ............................................................... XXIV- 6 1.2.1. Dwie grupy reguł konkurencji .................................... XXIV- 6 1.2.2. Generalne i sektorowe reguły konkurencji .................... XXIV-7 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji Unii Europejskiej ............................................................... XXIV-9 1.3.1. Źródła pierwotnego i wtórnego prawa konkurencji ........ XXIV-9 1.3.2. Charakter norm unijnego prawa konkurencji ............... XXIV-13 1.3.3. Rozwój unijnego prawa konkurencji ........................... XXIV-15 Literatura uzupełniająca ............................................................. XXIV-16 Podstawowe dokumenty .............................................................. XXIV-17 Pytania podsumowujące .............................................................. XXIV-17 2. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję ........................... XXIV-19 2.1. Praktyki ograniczające konkurencję .................................... XXIV-19 2.1.1. Zakres przedmiotowy zakazu praktyk ograniczających konkurencję ..................................... XXIV-19 vi Spis treści M at er ia ły D EM O IW EP 2.1.2. Zakres podmiotowy zakazów praktyk ograniczających konkurencję ........................................................... XXIV-21 2.1.3. Wpływ na handel między państwami członkowskimi ........................................................ XXIV-23 2.1.3.1. Rola przesłanki wpływu na handel między państwami członkowskimi .................. XXIV-23 2.1.3.2. Szczegółowe zasady oceny wpływu na handel między państwami członkowskimi ... XXIV-25 2.1.4. Zakres przestrzenny stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję (stosowanie eksterytorialne) ....................................................... XXIV-26 2.2. Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) ............................................ XXIV-28 2.2.1. Zakres i istota zakazu porozumień ograniczających konkurencję ........................................................... XXIV-28 2.2.2. Porozumienia zakazane ............................................ XXIV-28 2.2.2.1. Traktatowe i orzecznicze przesłanki zakazu porozumień ograniczających konkurencję ........ XXIV-28 2.2.2.2.Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw .... XXIV-30 2.2.2.3. Przejawy zakłócania konkurencji na rynku wewnętrznym ................................................ XXIV-32 2.2.2.4. Odczuwalność i bagatelność ograniczeń konkurencji ................................................... XXIV-33 2.2.2.4.1. Odczuwalne ograniczanie konkurencji ...................................... XXIV-33 2.2.2.4.2. Porozumienia bagatelne ..................... XXIV-33 2.2.2.5. Antykonkurencyjny cel lub skutek ................... XXIV-35 2.2.2.6. Przykładowe wyliczenie porozumień zakazanych ................................................... XXIV-36 2.2.2.7. Porozumienia horyzontalne i wertykalne .......... XXIV-37 2.2.2.8. Najpoważniejsze ograniczenia konkurencji ....... XXIV-38 2.2.3. Skutki naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 ust. 2 TFUE) .... XXIV-38 2.3. Wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 ust. 3 TFUE) .................................... XXIV- 40 2.3.1. Istota i przesłanki wyłączenia ................................... XXIV- 40 2.3.2. Szczegółowe zasady oceny przesłanek z art. 101 ust. 3 TFUE ........................................................... XXIV- 42 2.3.3. Wyłączenia grupowe ................................................ XXIV- 47 2.3.3.1. Ogólne zasady ustanawiania wyłączeń grupowych ................................................... XXIV- 47 Spis treści vii M at er ia ły D EM O IW EP 2.3.3.2. Wyłączone porozumienia horyzontalne ............ XXIV- 49 2.3.3.2.1. Grupowe wyłączenie porozumień specjalizacyjnych ............................. XXIV- 49 2.3.3.2.2. Grupowe wyłączenie porozumień badawczo-rozwojowych ...................... XXIV-51 2.3.3.2.3. Szczegółowe zasady oceny porozumień kooperacji horyzontalnej .................... XXIV-53 2.3.3.3. Wyłączone porozumienia wertykalne ................ XXIV-56 2.3.3.3.1. Grupowe wyłączenie porozumień wertykalnych ................................... XXIV-56 2.3.3.3.2. Szczegółowe zasady oceny porozumień zawierających ograniczenia wertykalne ....................................... XXIV-59 2.3.3.3.3. Wyłączenie porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów silnikowych ....... XXIV- 62 2.3.3.3.4. Szczegółowe zasady oceny ograniczeń wertykalnych w porozumieniach wertykalnych w sektorze pojazdów silnikowych ..................................... XXIV- 64 2.3.3.4. Wyłączone porozumienia transferu technologii ................................................... XXIV- 66 2.3.3.4.1. Grupowe wyłączenie porozumień transferu technologii ........................ XXIV- 66 2.3.3.4.2. Szczegółowe zasady oceny porozumień dotyczących transferu technologii ...... XXIV- 69 2.3.3.5. Sektorowe wyłączenia grupowe ........................ XXIV-70 2.4. Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE) ................................................................ XXIV-70 2.4.1. Zakres i istota zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku ............................................... XXIV-70 2.4.2. Wyznaczenie rynku właściwego ................................. XXIV-71 2.4.3. Pozycja dominująca na rynku właściwym .................... XXIV-74 2.4.3.1. Pozycja dominująca ........................................ XXIV-74 2.4.3.2. Kolektywna pozycja dominująca ..................... XXIV-77 2.4.4. Nadużywanie pozycji dominującej na rynku ................ XXIV-78 2.4.4.1. Zakazane nadużywanie pozycji dominującej ...... XXIV-78 2.4.4.2. Praktyki wykluczające ................................... XXIV- 80 2.4.4.3. Praktyki eksploatacyjne ................................. XXIV- 84 2.4.4.4. Doktryny obronne na gruncie art. 102 TFUE (niestwierdzenie nadużycia pozycji dominującej) ...................................... XXIV- 86 viii Spis treści M at er ia ły D EM O IW EP 2.5. Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE .............................. XXIV- 88 2.5.1. Podstawy prawne i ich rozwój ................................... XXIV- 88 2.5.1.1. Podstawy traktatowe ...................................... XXIV- 88 2.5.1.2. Pierwsze rozporządzenie wykonawcze (rozporządzenie nr 17/62) ................................ XXIV- 89 2.5.1.3. Nowe rozporządzenie wykonawcze (rozporządzenie nr 1/2003) ............................. XXIV- 89 2.5.2. Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE przewidziane rozporządzeniem nr 1/2003 .................... XXIV-91 2.5.2.1. Reguły podstawowe ........................................ XXIV-91 2.5.2.2. Decyzje Komisji w przypadku stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję ................. XXIV-93 2.5.2.3. Listy wyjaśniające Komisji ............................. XXIV-94 2.5.2.4. Kary pieniężne w postępowaniu antymonopolowym ........................................ XXIV-95 2.5.2.4.1. Rodzaje kar pieniężnych ................... XXIV-95 2.5.2.4.2. Szczegółowe zasady nakładania kar; program darowania i łagodzenia kar .. XXIV-96 2.5.2.5. Ugoda w sprawach kartelowych ....................... XXIV-97 2.5.2.6. Szczegółowe elementy postępowań w sprawach konkurencji prowadzonych przez Komisję ......... XXIV-98 2.5.2.6.1. Złożenie skargi ................................. XXIV-98 2.5.2.6.2. Postępowanie dowodowe .................. XXIV-100 2.5.2.6.3. Prawa stron .................................... XXIV-102 2.5.2.7. Współpraca Komisji z organami i sądami krajowymi ................................................... XXIV-103 2.5.2.7.1. Komisja – organy ochrony konkurencji państw członkowskich Unii Europejskiej ............................ XXIV-103 2.5.2.7.2. Komisja – sądy w państwach członkowskich Unii Europejskiej ...... XXIV-104 2.5.2.8. Kontrola sądowa decyzji Komisji ................... XXIV-106 Literatura uzupełniająca ........................................................... XXIV-107 Podstawowe dokumenty ............................................................ XXIV-108 Pytania podsumowujące ............................................................ XXIV-110 3. Prewencyjna kontrola koncentracji przedsiębiorstw ............... 3.1. Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji w systemie prawa ochrony konkurencji Unii Europejskiej .................... 3.1.1. Rozwój i aktualny stan podstaw prawnych przeciwdziałania nadmiernej koncentracji w Unii Europejskiej ................................................ XXIV-112 XXIV-112 XXIV-112 Spis treści ix M at er ia ły D EM O IW EP 3.1.1.1. Koncentracja a wspólne reguły konkurencji .... XXIV-112 3.1.1.2. Przeciwdziałanie antykonkurencyjnej koncentracji a prawo pierwotne Unii Europejskiej ......................................... XXIV-113 3.1.1.3. Ustanowienie prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw na podstawie prawa wtórnego ............................................ XXIV-114 3.1.2. Istota i model prawny prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw w Unii Europejskiej ...... XXIV-116 3.2. Przedmiot kontroli ......................................................... XXIV-117 3.2.1. „Koncentracje przedsiębiorstw” jako przedmiot kontroli; pojęcie i rodzaje ........................................ XXIV-117 3.2.1.1. Legalna definicja koncentracji ....................... XXIV-117 3.2.1.2. Przedsiębiorstwo .......................................... XXIV-118 3.2.1.3. Koncentracje horyzontalne, wertykalne i konglomeratowe ......................................... XXIV-119 3.2.2. Połączenia (fuzje) ................................................... XXIV-120 3.2.3. Przejęcia kontroli (akwizycje) .................................. XXIV-120 3.2.3.1. Stan faktyczny przejęcia kontroli ................... XXIV-120 3.2.3.2. Istota (podstawy) przejmowanej kontroli ......... XXIV-121 3.2.3.3. Podmioty przejmujące kontrolę i ich rodzaje .... XXIV-122 3.2.3.4. Formy przejęcia kontroli (środki kontroli) ....... XXIV-123 3.2.3.5. Przedmiot przejmowanej kontroli ................... XXIV-123 3.2.3.6. Konsekwencje wymogu „trwałości koncentracji” dla poddania przejęcia kontroli przepisom rozporządzenia nr 139/2004 ............ XXIV-124 3.2.3.7. Kontrola wyłączna ....................................... XXIV-125 3.2.3.8. Kontrola wspólna ......................................... XXIV-126 3.2.3.9. Zmiany jakości kontroli ................................ XXIV-126 3.2.4. Utworzenie pełnofunkcyjnego przedsiębiorstwa wspólnego ............................................................. XXIV-127 3.2.4.1. Koncentracja a kooperacja przedsiębiorstw ...... XXIV-127 3.2.4.2. Pełnofunkcyjne przedsiębiorstwo wspólne ....... XXIV-128 3.2.5. Wyjątki ................................................................. XXIV-130 3.3. Właściwość organów kontroli i jej zasięg ............................ XXIV-131 3.3.1. Podział właściwości między Komisję a krajowe organy ochrony konkurencji .................................... XXIV-131 3.3.1.1. Wyłączność jurysdykcji Unii Europejskiej i właściwości Komisji Europejskiej ................. XXIV-131 3.3.1.2. Wzajemne przekazywanie sobie spraw między Komisją a organami ochrony konkurencji państw członkowskich .................................. XXIV-133 XXIV-137 XXIV-137 XXIV-137 XXIV-138 XXIV-139 XXIV-141 M at er ia ły D EM O IW EP 3.3.2. Kryteria koncentracji o wymiarze unijnym ............... 3.3.2.1. Progi wymiaru unijnego ............................... 3.3.2.1.1. Wymiar unijny koncentracji; dwa testy wymiaru unijnego ............. 3.3.2.1.2. Charakterystyka ogólna testów wymiaru unijnego ........................... 3.3.2.1.3. Pojęcie przedsiębiorstwa uczestniczącego w koncentracji ......... 3.3.2.2. Zasady obliczania obrotu ............................... 3.3.2.2.1. Uwagi wstępne ............................... 3.3.2.2.2. Pojęcie obrotu ................................ 3.3.2.2.3. Obliczanie obrotu i sprawozdania finansowe ....................................... 3.3.2.2.4. Przypisywanie obrotu przedsiębiorstw należących do grup przedsiębiorstw .................. 3.3.2.2.5. Obliczanie obrotu instytucji kredytowych i innych instytucji finansowych oraz zakładów ubezpieczeń ................................... 3.4. Kryteria oceny koncentracji ............................................. 3.4.1. Legalna definicja kryteriów oceny koncentracji podlegających kontroli na podstawie rozporządzenia nr 139/2004 ..................................... 3.4.1.1. Uwagi wstępne ............................................. 3.4.1.2. Zmiana podstawowego testu konkurencji z dniem 1 maja 2004 r. ................................. 3.4.1.3. Antykonkurencyjne skutki koncentracji horyzontalnych i niehoryzontalnych ............... 3.4.1.4. Dodatkowe kryteria oceny koncentracji i środki zaradcze .......................................... 3.4.2. Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji horyzontalnych i niehoryzontalnych ......................... 3.4.2.1. Uwagi wstępne ............................................. 3.4.2.1.1. Ocena koncentracji – charakterystyka ogólna ................. 3.4.2.1.2. Udział w rynku i poziomy koncentracji ................................... 3.4.2.1.3. Skutki nieskoordynowane i skoordynowane ............................. XXIV-141 XXIV-141 XXIV-144 XXIV-144 XXIV-145 XXIV-146 XXIV-146 XXIV-146 XXIV-147 XXIV-149 XXIV-150 XXIV-151 XXIV-151 XXIV-151 XXIV-152 XXIV-153 Spis treści xi M at er ia ły D EM O IW EP 3.4.2.1.4. Czynniki wyrównawcze antykonkurencyjnych skutków koncentracji ................................... XXIV-154 3.4.2.2. Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji horyzontalnych .......................... XXIV-154 3.4.2.2.1. Udziały w rynku i poziomy koncentracji ................................... XXIV-154 3.4.2.2.2. Antykonkurencyjne skutki nieskoordynowane (jednostronne) ..... XXIV-155 3.4.2.2.3. Antykonkurencyjne skutki skoordynowane ............................... XXIV-157 3.4.2.2.4. Skutki antykonkurencyjne połączenia z potencjalnym konkurentem i połączeń stwarzających lub wzmacniających siłę nabywczą na rynkach stanowiących kolejny szczebel obrotu ........................................... XXIV-158 3.4.2.3. Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji niehoryzontalnych ..................... XXIV-159 3.4.2.3.1. Udział w rynku i poziomy koncentracji w przypadku koncentracji niehoryzontalnych ........ XXIV-159 3.4.2.3.2. Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji wertykalnych ................................. XXIV-160 3.4.3.3.3. Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji konglomeratowych .......................... XXIV-167 3.4.3. Czynniki wyrównawcze i obrona przed zakazem ........ XXIV-170 3.4.3.1. Uwagi wstępne ............................................. XXIV-170 3.4.3.2. Wyrównawcza siła nabywcza ......................... XXIV-171 3.4.3.3. Nowe wejścia na rynek .................................. XXIV-171 3.4.3.4. Korzyści efektywnościowe ............................. XXIV-172 3.4.3.5. Przedsiębiorstwo upadające ........................... XXIV-174 3.4.5. Dodatkowe kryteria oceny tworzenia wspólnych przedsiębiorstw i ograniczeń dodatkowych ................ XXIV-175 3.4.5.1. Ocena wspólnych przedsiębiorstw w świetle art. 101 i 102 TFUE ........................ XXIV-175 3.4.5.2. Granice akceptacji ograniczeń dodatkowych .... XXIV-175 xii Spis treści M at er ia ły D EM O IW EP 3.4.5.2.1. Uwagi wstępne; pojęcie „ograniczeń dodatkowych” .............. XXIV-175 3.4.5.2.2. Zasady mające zastosowanie wobec najczęściej spotykanych ograniczeń w przypadku kupna/sprzedaży przedsiębiorstwa ............................. XXIV-177 3.4.5.2.3. Zasady mające zastosowanie wobec najczęściej spotykanych ograniczeń w przypadku tworzenia pełnofunkcyjnych przedsiębiorstw wspólnych ...................................... XXIV-179 3.4.6. Środki zaradcze ...................................................... XXIV-179 3.4.6.1. Uwagi wstępne ............................................. XXIV-179 3.4.6.2. Podstawowe rodzaje środków zaradczych ......... XXIV-183 3.4.6.2.1. Zbycie przedsiębiorstwa na rzecz odpowiedniego nabywcy .................. XXIV-183 3.4.6.2.2. Usunięcie powiązań z konkurentami .............................. XXIV-185 3.4.6.2.3. Inne środki zaradcze ....................... XXIV-186 3.4.6.2.4. Klauzula przeglądowa ..................... XXIV-187 3.4.6.3. Procedura proponowania zobowiązań ............. XXIV-187 3.4.6.4. Wymogi dotyczące wykonania zobowiązań ...... XXIV-189 3.5. Zasady i przebieg postępowania w sprawach koncentracji i podejmowane w nim decyzje Komisji .............................. XXIV-190 3.5.1. Podstawowe zasady postępowania i zakres regulacji ................................................................ XXIV-190 3.5.2. Prewencyjność kontroli ........................................... XXIV-191 3.5.2.1. Zgłoszenie zamiaru koncentracji .................... XXIV-191 3.5.2.2. Czasowy zakaz dokonania koncentracji ........... XXIV-192 3.5.3. Dwufazowość postępowania przed Komisją ............... XXIV-193 3.5.3.1. Badanie wstępne (pierwszy etap postępowania) i decyzje wydawane na zakończenie ................ XXIV-193 3.5.3.1.1. Pełne badanie wstępne i decyzja w pełnej wersji ................................ XXIV-193 3.5.3.1.2. Procedura uproszczona i decyzja w formie skróconej .......................... XXIV-194 3.5.3.2. Badanie zasadnicze (drugi etap postępowania) i decyzje wydawane na zakończenie ................ XXIV-196 3.5.4. Środki zapewniania skuteczności kontroli Komisji ..... XXIV-198 3.5.4.1. Żądanie informacji ....................................... XXIV-198 3.5.4.2. Przeprowadzenie inspekcji ............................ XXIV-198 Spis treści xiii ia ły D EM O IW EP 3.5.4.3. Nakładanie grzywien i okresowych kar pieniężnych w celu przymuszenia ................... XXIV-199 3.5.5. Środki ochrony interesów i prawa do obrony przedsiębiorstw ...................................................... XXIV-200 3.5.5.1. Wysłuchanie stron i osób trzecich .................. XXIV-200 3.5.5.2. Dostęp do akt i postępowanie z informacjami poufnymi .................................................... XXIV-202 3.5.5.3. Przestrzeganie tajemnicy zawodowej ............... XXIV-203 3.5.6. Współpraca Komisji Europejskiej i właściwych organów państw członkowskich ............................... XXIV-204 3.5.6.1. Współpraca Komisji Europejskiej i organów państw członkowskich w procesach alokacji spraw .............................................. XXIV-204 3.5.6.2. Obowiązki informacyjne Komisji wobec organów państw członkowskich ..................... XXIV-204 3.5.6.3. Inspekcje prowadzone przez władze państw członkowskich .................................. XXIV-205 3.5.6.4. Współdziałanie w trakcie inspekcji prowadzonych przez Komisję ........................ XXIV-205 3.5.6.5. Inne formy współpracy Komisji z władzami państw członkowskich .................................. XXIV-206 3.5.7. Kontrola sądowa .................................................... XXIV-207 Literatura uzupełniająca ........................................................... XXIV-207 Podstawowe dokumenty ............................................................ XXIV-208 Pytania podsumowujące ............................................................ XXIV-209 M at er 4. Państwa członkowskie a państwowe monopole handlowe i przedsiębiorstwa publiczne ................................................ XXIV-210 4.1. Zobowiązania państw członkowskich w zakresie zapewniania wolnego handlu i wolnej konkurencji .............. XXIV-210 4.2. Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym (art. 37 TFUE) ............. XXIV-211 4.2.1. Niedopuszczalność państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym w Unii Europejskiej ................................................ XXIV-211 4.2.2. Zakres zastosowania: państwowe monopole handlowe .............................................................. XXIV-212 4.2.3. Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych ........................................................... XXIV-213 4.2.4. Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w rolnictwie ........................................ XXIV-215 xiv Spis treści ia ły D EM O IW EP 4.2.5. Realizacja nakazu ................................................... XXIV-215 4.3. Państwowe monopole finansowe i usługowe oraz przedsiębiorstwa publiczne a reguły konkurencji (art. 106 TFUE) .............................................................. XXIV-215 4.3.1. Cele i zakres zastosowania; przedsiębiorstwo publiczne .............................................................. XXIV-215 4.3.1.1. Adresat i cele art. 106 TFUE ......................... XXIV-215 4.3.1.2. Przedsiębiorstwa publiczne ............................ XXIV-216 4.3.1.3. Przedsiębiorstwa świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym ................ XXIV-218 4.3.2. Ograniczony zakres dopuszczalności przedsiębiorstw publicznych (art. 106 ust. 1 TFUE) ........................... XXIV-220 4.3.3. Zakres wyłączenia stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw, którym powierzono wykonywanie usług w ogólnym interesie gospodarczym lub przedsiębiorstw o charakterze monopolu skarbowego (art. 106 ust. 2 TFUE) ............................................. XXIV-222 4.4. Uprawnienia Komisji do egzekwowania przestrzegania art. 106 ust. 1 i 2 TFUE (art. 106 ust. 3 TFUE) ................... XXIV-224 4.4.1. Uprawnienia Komisji .............................................. XXIV-224 4.4.2. Liberalizacja telekomunikacji w trybie dyrektyw wydanych na podstawie art. 106 ust. 3 TFUE ............ XXIV-225 Literatura uzupełniająca ........................................................... XXIV-226 Podstawowe dokumenty ............................................................ XXIV-227 Pytania podsumowujące ............................................................ XXIV-227 M at er 5. Wspólne reguły konkurencji w odniesieniu do pomocy państwa .............................................................................. XXIV-228 5.1. Wprowadzenie ................................................................ XXIV-228 5.1.1. Pomoc państwa a rynek wewnętrzny ......................... XXIV-228 5.1.2. Zakres i charakter wspólnych reguł konkurencji w odniesieniu do pomocy państwa ............................ XXIV-229 5.2. Pomoc państwa niedozwolona jako niezgodna z rynkiem wewnętrznym ................................................................. XXIV-232 5.2.1. Pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE .... XXIV-232 5.2.2. Pomoc – przysporzenie korzyści w jakiejkolwiek formie przedsiębiorstwu .......................................... XXIV-236 5.2.2.1. „Przysporzenie korzyści” jako istota pomocy ... XXIV-236 5.2.2.2. Brak skutku w postaci przysparzania korzyści jako negatywna przesłanka identyfikacji pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE .... XXIV-237 Spis treści xv M at er ia ły D EM O IW EP 5.2.2.2.1. Test prywatnego inwestora działającego w warunkach gospodarki rynkowej ... XXIV-237 5.2.2.2.2. Test Altmark .................................. XXIV-239 5.2.3. Pomoc państwa ze względu na formy jej udzielania ..... XXIV-240 5.2.4. Przedsiębiorstwo jako beneficjent pomocy ................. XXIV-241 5.2.5. Pomoc państwa ze względu na jej pochodzenie ........... XXIV-243 5.2.6. Selektywność pomocy ............................................. XXIV-246 5.2.6.1. Sprzyjanie przedsiębiorstwom lub gałęziom gospodarki .................................................. XXIV-246 5.2.6.2. Brak selektywnego charakteru ....................... XXIV-247 5.2.6.2.1. Środki ogólne nie stanowiące pomocy państwa ............................. XXIV-247 5.2.6.2.2. Środki uzasadnione charakterem lub ogólną strukturą systemu ........... XXIV-247 5.2.7. Zakłócenie lub groźba zakłócenia konkurencji ........... XXIV-248 5.2.8. Wpływ na handel między państwami członkowskimi ...................................... XXIV-250 5.2.9. Pomoc niedozwolona .............................................. XXIV-251 5.3. Pomoc dozwolona jako zgodna z rynkiem wewnętrznym ex lege ....................................................... XXIV-254 5.3.1. Pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym ex lege .......... XXIV-254 5.3.2. Rodzaje pomocy dozwolonej .................................... XXIV-255 5.3.2.1. Pomoc socjalna ............................................ XXIV-255 5.3.2.2. Pomoc w wypadku klęsk żywiołowych ............ XXIV-255 5.3.2.3. Pomoc uwarunkowana skutkami podziału Niemiec ...................................................... XXIV-256 5.4. Pomoc dopuszczalna jako uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym ................................................................. XXIV-256 5.4.1. Zakres i podstawy pomocy dopuszczalnej na podstawie art. 107 ust. 3 TFUE ............................ XXIV-256 5.4.1.1. Wprowadzenie ............................................. XXIV-256 5.4.1.2. Rodzaje pomocy dopuszczalnej wyróżnione w art. 107 ust. 3 TFUE .................................. XXIV-257 5.4.1.2.1. Pomoc regionalna [art. 107 ust. 3 lit. a) TFUE] .................................. XXIV-257 5.4.1.2.2. Pomoc prorozwojowa i antykryzysowa [art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE] .............. XXIV-258 5.4.1.2.3. Pomoc sektorowa i regionalna [art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE] ............. XXIV-259 5.4.1.2.4. Pomoc na rzecz kultury [art. 107 ust. 1 lit. d) TFUE] ......................... XXIV-259 Spis treści 5.4.1.2.5. Pomoc państwa ze względu na kontekst – pomoc horyzontalna, regionalna i sektorowa ..................................... XXIV-260 5.4.1.3. Rodzaje i podstawy pomocy dopuszczalnej ze względu na formę i skutek dopuszczenia ...... XXIV-261 5.4.1.3.1. Dwa sposoby uznania pomocy państwa za zgodną z rynkiem wewnętrznym (dopuszczalną) ........... XXIV-261 5.4.1.3.2. Pomoc dopuszczalna na podstawie rozporządzenia wyłączającego .......... XXIV-262 5.4.1.3.3. Pomoc dopuszczalna na podstawie aktu indywidualnego ....................... XXIV-264 5.4.2. Pomoc horyzontalna ............................................... XXIV-266 5.4.2.1. Uwagi wstępne ............................................. XXIV-266 5.4.2.2. Pomoc bagatelna (niestanowiąca pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE) ............................................... XXIV-266 5.4.2.3. Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw ... XXIV-269 5.4.2.3.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-269 5.4.2.3.2. Wyłączenia grupowe dla pomocy inwestycyjnej i na zatrudnienie dla małych i średnich przedsiębiorstw .............................. XXIV-270 5.4.2.3.3. Wyłączenie grupowe dla pomocy na przedsiębiorczość kobiet .............. XXIV-270 5.4.2.3.4. Wyłączenie grupowe dla pomocy na usługi doradcze dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz udział tych przedsiębiorstw w targach ....................................... XXIV-271 5.4.2.4. Pomoc na ochronę środowiska ....................... XXIV-272 5.4.2.4.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-272 5.4.2.4.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska podlegającej indywidualnemu zgłoszeniu ...................................... XXIV-272 5.4.2.4.3. Wyłączenie grupowe dla pomocy na ochronę środowiska .................... XXIV-275 5.4.2.5. Pomoc na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną .............................................. XXIV-279 5.4.2.5.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-279 M at er ia ły D EM O IW EP xvi Spis treści xvii M at er ia ły D EM O IW EP 5.4.2.5.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną podlegającej indywidualnemu zgłoszeniu ............. XXIV-280 5.4.2.5.3. Wyłączenie grupowe dla pomocy na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną ................................. XXIV-283 5.4.2.6. Dopuszczalność pomocy na szkolenia i zatrudnienie .............................................. XXIV-285 5.4.2.6.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-285 5.4.2.6.2. Wyłączenie grupowe dla pomocy na szkolenia ................................... XXIV-286 5.4.2.6.3. Warunki dopuszczalności pomocy na szkolenia w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu ............. XXIV-287 5.4.2.6.4. Wyłączenie grupowe dla pomocy dla pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji oraz pracowników niepełnosprawnych ......................... XXIV-288 5.4.2.6.5. Warunki dopuszczalności pomocy państwa na pracowników niepełnosprawnych w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu ...................................... XXIV-289 5.4.2.7. Dopuszczalność pomocy dokonywanej w szczególnych formach ................................ XXIV-290 5.4.2.7.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-290 5.4.2.7.2. Warunki dopuszczalności pomocy w formie nabywania przez władze publiczne udziałów w spółkach kapitałowych .................................. XXIV-292 5.4.2.7.3. Stosowanie reguł pomocy państwa do przedsiębiorstw publicznych w sektorze wytwórczym ................... XXIV-293 5.4.2.7.4. Warunki dopuszczalności pomocy w formie sprzedaży gruntów i budynków przez władze publiczne .... XXIV-294 5.4.2.7.5. Warunki dopuszczalności pomocy w formie krótkoterminowych ubezpieczeń kredytów eksportowych ................................. XXIV-294 xviii Spis treści M at er ia ły D EM O IW EP 5.4.2.7.6. Warunki dopuszczalności pomocy w formie środków związanych z bezpośrednim opodatkowaniem działalności gospodarczej ................ XXIV-295 5.4.2.7.7. Warunki dopuszczalności pomocy w formie gwarancji .......................... XXIV-296 5.4.2.7.8. Warunki dopuszczalności pomocy w formie kapitału podwyższonego ryzyka w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu ............. XXIV-298 5.4.2.7.9. Wyłączenie grupowe dla pomocy w formie kapitału podwyższonego ryzyka ........................................... XXIV-300 5.4.2.8. Dopuszczalność pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw .... XXIV-301 5.4.2.8.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-301 5.4.2.8.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw .............................. XXIV-302 5.4.2.9. Dopuszczalność tymczasowej pomocy państwa dla ratowania gospodarki realnej w warunkach kryzysu gospodarczego i finansowego ............. XXIV-304 5.4.2.9.1. Podstawy dopuszczalności ............... XXIV-304 5.4.2.9.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla środków podjętych w odniesieniu do instytucji finansowych w kontekście kryzysu finansowego .... XXIV-305 5.4.3. Pomoc regionalna ................................................... XXIV-306 5.4.3.1. Podstawy dopuszczalności ............................. XXIV-306 5.4.3.2. Ogólne warunki dopuszczalności projektów krajowej pomocy regionalnej ......................... XXIV-308 5.4.3.3. Kryteria szczegółowej oceny pomocy regionalnej dla dużych projektów inwestycyjnych ............................................ XXIV-310 5.4.3.4. Wyłączenie grupowe dla pomocy regionalnej ... XXIV-311 5.4.4. Pomoc sektorowa ................................................... XXIV-312 5.5. Pomoc dopuszczalna dla usług w ogólnym interesie gospodarczym jako wyłączona spod reguł konkurencji ........ XXIV-314 5.5.1. Rynek wewnętrzny i pomoc państwa a usługi w ogólnym interesie gospodarczym .......................... XXIV-314 Spis treści xix M at er ia ły D EM O IW EP 5.5.2. Wyłączenie spod reguł konkurencji na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE ............................................... XXIV-316 5.5.2.1. Przesłanki traktatowe ................................... XXIV-316 5.5.2.2. Warunki wyłączenia rekompensaty niespełniającej testu Altmark spod obowiązku zgłoszenia ................................... XXIV-317 5.5.2.3. Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla wspierania realizacji usług w ogólnym interesie gospodarczym podlegających zgłoszeniu indywidualnemu .......................... XXIV-319 5.6. Kompetencje i procedury w zakresie stosowania reguł pomocy państwa ............................................................. XXIV-321 5.6.1. Kompetencje organów Unii Europejskiej i państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie stosowania reguł pomocy państwa (art. 108 i 109 TFUE) .............................................. XXIV-321 5.6.2. Postępowanie w sprawie pomocy nowej podlegającej zgłoszeniu ........................................... XXIV-323 5.6.2.1. Reguły procedury zwykłej ............................. XXIV-323 5.6.2.2. Reguły procedury uproszczonej ..................... XXIV-325 5.6.3. Postępowanie w sprawie pomocy przyznanej bezprawnie lub świadczonej niezgodnie z przeznaczeniem ................................................... XXIV-326 5.6.3.1. Reguły podstawowe ...................................... XXIV-326 5.6.3.2. Zapewnienie skutecznego wykonania windykacyjnych decyzji Komisji .................... XXIV-328 5.6.3.3. Postępowanie w sprawie pomocy istniejącej ..... XXIV-330 5.6.4. Wspólne elementy postępowań w sprawach pomocy państwa ..................................................... XXIV-331 5.6.5. Stosowanie prawa pomocy państwa przez sądy krajowe .................................................. XXIV-332 Literatura uzupełniająca ........................................................... XXIV-334 Podstawowe dokumenty ............................................................ XXIV-335 Pytania podsumowujące ............................................................ XXIV-336 6. Sektorowe reguły konkurencji .............................................. XXIV-338 6.1. Sektorowe reguły konkurencji: charakter, podstawy prawne .......................................................................... XXIV-338 6.2. Rolnictwo i rybołówstwo ................................................. XXIV-341 6.2.1. Uwagi wstępne ....................................................... XXIV-341 6.2.2. Rolnictwo ............................................................. XXIV-344 xx Spis treści M at er ia ły D EM O IW EP 6.2.2.1. Praktyki ograniczające konkurencję w rolnictwie ................................................ XXIV-344 6.2.2.1.1. Ogólne reguły oceny praktyk ograniczających konkurencję w rolnictwie ................................... XXIV-344 6.2.2.1.2. Wyłączenie grupowe porozumień w sektorze warzyw i owoców oraz w sektorze tytoniowym .................... XXIV-345 6.2.2.2. Pomoc państwa w rolnictwie .......................... XXIV-346 6.2.2.2.1. Warunki dopuszczalności pomocy państwa w rolnictwie ........... XXIV-346 6.2.2.2.2. Wyłączenie dla pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze rolnym ........................... XXIV-351 6.2.2.2.3. Pomoc de minimis w sektorze rolnym .......................................... XXIV-362 6.2.3. Rybołówstwo ......................................................... XXIV-363 6.2.3.1. Warunki dopuszczalności pomocy państwa w rybołówstwie ............................... XXIV-363 6.2.3.2. Wyłączenie dla pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze rybołówstwa ................................................ XXIV-365 6.2.3.3. Pomoc de minimis w sektorze rybołówstwa ....... XXIV-366 6.3. Transport ...................................................................... XXIV-367 6.3.1. Uwagi wstępne ....................................................... XXIV-367 6.3.2. Transport lądowy ................................................... XXIV-370 6.3.2.1. Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie lądowym ................................. XXIV-370 6.3.2.2. Usługi w ogólnym interesie gospodarczym w transporcie lądowym ................................. XXIV-372 6.3.2.3. Pomoc państwa w transporcie lądowym .......... XXIV-375 6.3.3. Transport morski ................................................... XXIV-376 6.3.3.1. Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie morskim ................................. XXIV-376 6.3.3.1.1. Wyłączenia grupowe dla porozumień w sektorze transportu morskiego ...................... XXIV-376 6.3.3.1.2. Szczegółowe zasady oceny porozumień w sektorze transportu morskiego ...................................... XXIV-378 6.3.3.2. Pomoc państwa w transporcie morskim .......... XXIV-380 Spis treści xxi M at er ia ły D EM O IW EP 6.3.3.2.1. Ogólne warunki dopuszczalności pomocy państwa w transporcie morskim ........................................ XXIV-380 6.3.3.2.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla podmiotów zarządzających statkami .................. XXIV-381 6.3.4. Transport lotniczy .................................................. XXIV-382 6.3.4.1. Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie lotniczym ................................ XXIV-382 6.3.4.2. Pomoc państwa w transporcie lotniczym ......... XXIV-384 6.3.4.2.1. Pomoc dla portów lotniczych ............ XXIV-384 6.3.4.2.2. Pomoc dla przewoźników lotniczych ...................................... XXIV-387 6.4. Usługi pocztowe ............................................................. XXIV-387 6.5. Usługi finansowe ............................................................ XXIV-392 6.5.1. Uwagi wstępne ....................................................... XXIV-392 6.5.2. Wyłączenia grupowe dla porozumień ograniczających konkurencję w sektorze finansowym ......................... XXIV-394 6.5.2.1. Wyłączenie grupowe dla porozumień w ubezpieczeniach ........................................ XXIV-394 6.5.2.2. Szczegółowe zasady oceny porozumień w ubezpieczeniach ........................................ XXIV-396 6.5.3. Pomoc państwa dla banków w kontekście kryzysu finansowego ........................................................... XXIV-397 6.5.3.1. Zastosowanie zasad pomocy państwa do pomocy dla instytucji finansowych ............ XXIV-397 6.5.3.2. Dokapitalizowanie instytucji finansowych ....... XXIV-399 6.5.3.3. Postępowanie z aktywami o obniżonej wartości ..................................................... XXIV- 400 6.5.3.4. Warunki stosowania reguł pomocy państwa w celu przywrócenia rentowności i oceny środków restrukturyzacyjnych w sektorze finansowym w dobie kryzysu ......................... XXIV- 401 6.6. Media ............................................................................ XXIV- 403 6.6.1. Uwagi wstępne ....................................................... XXIV- 403 6.6.2. Pomoc dla kinematografii ........................................ XXIV- 405 6.6.3. Warunki dopuszczalności pomocy państwa wobec radiofonii i telewizji ..................................... XXIV- 406 6.7. Komunikacja elektroniczna ............................................ XXIV- 409 6.7.1. Stosowanie reguł konkurencji w komunikacji elektronicznej ....................................................... XXIV- 409 IW EP 6.7.2. Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla rozwoju sieci szerokopasmowych ......................... XXIV- 411 6.8. Energetyka .................................................................... XXIV- 414 6.8.1. Podstawy prawne ................................................... XXIV- 414 6.8.2. Pomoc państwa związana z kosztami osieroconymi w elektroenergetyce ................................................ XXIV- 415 6.8.3. Pomoc państwa dla wytwórców energii ze źródeł odnawialnych ........................................... XXIV- 417 6.8.4. Pomoc państwa dla przemysłu węglowego ................. XXIV- 417 6.9. Przemysł stoczniowy ....................................................... XXIV- 418 Literatura uzupełniająca ........................................................... XXIV- 421 Podstawowe dokumenty ............................................................ XXIV- 421 Pytania podsumowujące ............................................................ XXIV- 424 M at er ia ły D EM O Indeks .................................................................................... XXIV- 427 ia ły D EM O M at EFTA EOG EOOK ETS EWEA EWG EUR-Lex HHI ICN EP – gąbczaste zwyrodnienie mózgu (choroba szalonych krów) – Dyrekcja Generalna – test pozycji dominującej – dynamiczna pamięć operacyjna – Dziennik Ustaw – Dziennik Urzędowy – Europejski Bank Centralny – Europejski Bank Inwestycyjny – Europejskie Organy Konkurencji – ekwiwalent dotacji brutto – Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – Europejski Obszar Gospodarczy – Europejskie Organy Ochrony Konkurencji – Europejski Trybunał Sprawiedliwości (do 1 grudnia 2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, po 1 grudnia 2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) – Europejska Wspólnota Energii Atomowej – Europejska Wspólnota Gospodarcza – elektroniczna baza aktów prawnych Unii Europejskiej – wskaźnik Herfindahla-Hirschmana, miara koncentracji rynku – Międzynarodowa Sieć Konkurencji er BSE DG DPT DRAM Dz. U. Dz. Urz. EBC EBI ECA EDB EFRROW IW Wykaz akronimów xxiv Wykaz akronimów JAE KE NAAT EP NCA NGA NUTS EM O IW OECD PKB RFN RPM SIEC SPI SSN SSNIP TEWEA D TEWG M at er ia ły TEWWiS TFUE TUE TWE UE UOKiK WE WPH WPR WPT Zb. Orz. – Jednolity Akt Europejski – Komisja Europejska – reguła „odczuwalności” wpływu na handel między państwami członkowskimi – Sieć Organów Ochrony Konkurencji – sieci dostępowe następnej generacji – klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – produkt krajowy brutto – Republika Federalna Niemiec – narzucanie cen odsprzedaży – test znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji – Sąd Pierwszej Instancji, obecnie Sąd – standard siły nabywczej – test hipotetycznego monopolisty – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Traktat o Unii Europejskiej – Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – Unia Europejska – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Wspólnota Europejska – Wspólna Polityka Handlowa – Wspólna Polityka Rolna – Wspólna Polityka Transportowa – Zbiór Orzeczeń Wykaz skrótów xxv ia ły D at M IW O EM – angielski – artykuł – autor – część – dzieło cytowane – inny – i tak dalej – i tym podobne – jednolity – kilometr – litera – łaciński – między innymi – miliard – milion – megawat – następny – następny – niemiecki – niepublikowany – na przykład – numer – około – punkt – podkreślenie – porównaj – pozycja – późniejszy er ang. art. aut. cz. dz. cyt. in. itd. itp. jedn. km lit. łac. m.in. mld mln MW n. nast. niem. niepubl. np. nr ok. pkt podkr. por. poz. późn. EP Wykaz skrótów Wykaz skrótów EP – przypis – redakcja – rok – strona – to jest – tysiąc – tak zwany – ustęp – wiek – w związku – zmiana, zmieniony – zobacz M at er ia ły D EM O przyp. red. r. s. tj. tys. tzw. ust. w. w zw. zm. zob. IW xxvi EP IW Wstęp M at er ia ły D EM O Ten podręcznik chcieliśmy napisać już dawno temu. Wciąż jednak było wiele innych ważnych projektów badawczych i publikacji. Napisanie go dopiero teraz miało też swoje uzasadnienie w świadomości, że wciąż w miarę aktualna jest część III (Reguły konkurencji) podręcznika Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki pod red. J. Barcza1, wydanego w 2005 r., już po istotnych zmianach prawa konkurencji Unii Europejskiej, które weszły w życie z dniem 1 maja 2004 r. – równocześnie z dniem przystąpienia Polski do Unii. Jak mówi stare przysłowie, nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Podręcznik ten napisaliśmy bowiem już po wejściu w życie Traktatu z Lizbony (Traktatu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisanego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.2), który ustanowił jednolitą Unię Europejską, zastępującą – na zasadzie następstwa prawnego – Wspólnotę Europejską. Z dniem 1 grudnia 2009 r. podstawę prawną nowej (jednolitej) Unii stanowią dwa (mające tę samą moc prawną) „traktaty”: Traktat o Unii Europejskiej (TUE) oraz – dla niniejszego podręcznika kluczowy – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE – art. 2 pkt 1 Traktatu z Lizbony). W Traktacie z Lizbony zmieniono tytuły Traktatów oraz numerację ich artykułów, a także niektóre podstawowe terminy3. Zmiany terminologiczne w obu Traktatach istotne z punktu widzenia tego podręcznika zostały wprowadzone na mocy następujących postanowień Traktatu z Lizbony: • art. 2 pkt 2 lit. a) – „wszystkie formy gramatyczne wyrazów »Wspólnota« lub »Wspólnota Europejska« zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazu »Unia«, wyrazy »we Wspólnocie« zastępuje się wyrazami 1 Warszawa 2005 (wydanie II), s. II-323–II-448. Dz. Urz. UE 2007 C 306/1. 3 Wersje skonsolidowane obu Traktatów zostały opublikowane w Dz. Urz. UE 2010 C 83/1. 2 xxviii Wstęp M at er ia ły D EM O IW EP »w Unii«, wszystkie formy gramatyczne wyrazów »Wspólnot Europejskich« lub skrót »EWG« zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazów »Unii Europejskiej« […]. Wszystkie formy gramatyczne przymiotnika »wspólnotowy« zastępuje się wyrazem »Unii« […]”, • art. 2 pkt 2 lit. g) – „wszystkie formy gramatyczne wyrazów »wspólny rynek« zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazów »rynek wewnętrzny«”. Ponadto, zgodnie z art. 19 ust. 1 zdanie pierwsze TFUE, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje obecnie: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Wreszcie – zgodnie z art. 5 ust. 3 Traktatu z Lizbony „[o]desłania do motywów, artykułów, sekcji, rozdziałów, tytułów i części Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zmienione niniejszym Traktatem, zawarte w innych instrumentach lub aktach traktuje się jak odesłania do motywów, artykułów, sekcji, rozdziałów, tytułów i części tych Traktatów, […] z uwzględnieniem ich zmienionego oznaczenia lub zmienionej kolejności zgodnie z niektórymi postanowieniami niniejszego Traktatu”. Postanowiliśmy w pełni zastosować się do przywołanych zmian także w treści tego podręcznika. Co do zasady odwołujemy się w nim do treści i oznaczenia przepisów w brzmieniu TUE i TFUE nadanym im przez Traktat z Lizbony. W naszych własnych prezentacjach i rozważaniach odwołujemy się więc np. do art. 101, 102, 106 czy 107 TFUE; gdyby mogło to rodzić niejasność lub grozić pomyłką, a w szczególności wtedy, gdy tekst podręcznika odnosi się do regulacji i faktów, które zaistniały przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony (tj. przed 1 grudnia 2009 r.), aktualna numeracja artykułów jest poprzedzona wskazaniem „(obecny)”, np. „na mocy (obecnego) art. 101 TFUE”, bądź uzupełniona wskazaniem na ich numerację poprzednią, poprzedzoną określeniem „(dawny)”, np. „w świetle art. 107 ust. 1 TFUE (dawnego art. 87 ust. 1 TWE)”. Jedynie w tytułach aktów prawa wtórnego pozostawiono oryginalną numerację artykułów Traktatu. Także w przypadku cytowania lub odwoływania się do dawnych wyroków sądów UE pozostawiamy stosowane wtedy nazwy sądów orzekających – „Trybunał Sprawiedliwości”, „Europejski Trybunał Sprawiedliwości” (ETS) lub Sąd Pierwszej Instancji (SPI) – oraz numerację artykułów w nich przywoływanych. Konsekwentnie posługujemy się też w podręczniku terminami „Unia Europejska”, „Unia” i „unijny” (w miejsce terminów „Wspólnota” i „wspólnotowy”), także tam, gdzie np. termin „wspólnotowy” jest częścią instytucji prawnej, ustanowionej przez akt prawa wtórnego (np. „wymiar unijny” zamiast „wymiar wspólnotowy” koncentracji w rozumieniu art. 1 rozporządzenia nr 139/2004); ze względu na przedmiot i charakter podręcznika nie musieliśmy na szczęście rozstrzygać, czy uprawnione jest odstąpienie od używania terminów „prawo wspólnotowe” czy „zasady prawa wspólnotowego”. Wstęp xxix M at er ia ły D EM O IW EP Zawsze też używamy terminu „rynek wewnętrzny” zamiast „rynek wspólny”. Jeśli chodzi o inne pojęcia prawa ochrony konkurencji, staramy posługiwać się tymi, które mają swoje ugruntowanie w oficjalnych wersjach tłumaczeń aktów prawa UE i które zostały powszechnie zaakceptowane w doktrynie. Niestety, jakość tych tłumaczeń, zwłaszcza w obszarze prewencyjnej kontroli koncentracji, jest tak zła i niejednolita, że musieliśmy się zdecydować na jedno ze stosowanych pojęć. Także niektórym aktom prawa miękkiego, oprócz oryginalnych, często bardzo długich i nierzadko błędnych tytułów pochodzących z ich oficjalnych tłumaczeń, nadajemy niekiedy tytuły skrócone Niniejszy podręcznik jest opracowaniem prawie zupełnie nowym; tylko niekiedy i w niewielkim zakresie korzystamy z fragmentów naszych wcześniejszych opracowań. Całkowicie nowe elementy dotyczą zwłaszcza dwóch obszarów. Po pierwsze – książka zawiera nowy rozdział VI („Sektorowe reguły konkurencji”). Przygotowaliśmy ją przede wszystkim dlatego, że podstawowe problemy stosowania reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw i do państw współcześnie występują obecnie coraz częściej w kontekście poszczególnych sektorów, zwłaszcza tzw. sektorów infrastrukturalnych. Nie bez znaczenia jest, że ta część niniejszego podręcznika będzie ważnym dopełnieniem podręcznika Polityki Unii Europejskiej. Polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne pod red. A. Jurkowskiej i T. Skocznego, opublikowanego jako tom XXVIII serii „System prawa Unii Europejskiej” przez Instytut Wydawniczy EuroPrawo. Czytelników zainteresowanych sektorowymi regułami konkurencji i sektorowymi regulacjami gorąco zachęcamy do łącznego studiowania odpowiednich rozdziałów obu tych podręczników. Po drugie – zawartość niniejszego podręcznika jest szersza od dotychczasowych (naszych własnych i innych) opracowań z zakresu prawa konkurencji Unii Europejskiej, gdyż w znacznie większym zakresie prezentuje rozwiązania zawarte nie tylko w podstawowych aktach prawnych (w samym traktacie i w rozporządzeniach), lecz także w aktach i dokumentach, które – jakże często we wspólnych regułach konkurencji UE – nie stanowią źródeł prawa (nie są wymienione w art. 288 TFUE), oddziałują na zasadach prawa miękkiego (ang. soft law), mają wszakże ogromne znaczenie dla rozumienia i stosowania norm prawnych Traktatu i rozporządzeń. Są to z reguły dokumenty bardzo obszerne, a my mieliśmy na ich omówienie jedną, dwie strony. Mamy jednak nadzieję, że wydobyliśmy z nich to, co najważniejsze dla czytelnika, i że stanowić to będzie wartość dodaną podręcznika. Podręcznik uwzględnia zasady przyjęte dla wszystkich prac z serii „System prawa Unii Europejskiej”. Nie zawiera więc dyskusji z poglądami innych autorów i nie odnosi się do całej dostępnej literatury polskiej („podstawowa literatura” jest wyborem motywowanym względami dydaktycznymi, może więc nie ujmować prac na wyższym, monograficznym poziomie). Nie wzoruje się też na xxx Wstęp M at er ia ły D EM O IW EP żadnym zagranicznym standardowym podręczniku z prawa konkurencji Unii. Prezentuje rozwiązania normatywne i dorobek orzecznictwa wyrażone za pomocą ujęć i pojęć uznanych za adekwatne dla podręcznika akademickiego, oddających jednak z reguły poglądy autorów, zapewne nie zawsze podzielane przez innych przedstawicieli nauki prawa konkurencji w Polsce. Podręcznik ten jest bowiem przede wszystkim podstawowym wykładem wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej, przeznaczonym głównie dla studentów prawa i administracji polskich szkół wyższych. Jeżeli okaże się on przydatny także dla studentów europeistyki, nauk politycznych czy ekonomii i zarządzania, tym większa będzie nasza satysfakcja. Może tak być zwłaszcza wtedy, gdy programy studiów wyższych zawierają przedmioty obligatoryjne lub fakultatywne poświęcone „prawu wewnętrznemu Unii Europejskiej” lub „rynkowi wewnętrznemu Unii Europejskiej”, które obejmują przede wszystkim „reguły rynku wewnętrznego” (podstawowe swobody przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz „wspólne reguły konkurencji”. Nasz podręcznik pozostaje więc w bezpośrednim i koniecznym związku z podręcznikami opublikowanymi w tomach XIII–XVIII przywołanej serii. Niniejszy podręcznik uwzględnia stan prawny na dzień 30 września 2010 r. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi, zwłaszcza krytyczne, jakie Czytelnicy zechcą skierować pod naszym adresem bezpośrednio ([email protected], [email protected]) lub za pośrednictwem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo. Autorzy EP 1. IW Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej EM O 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej 1.1.1. Reguły wolnego handlu a reguły konkurencji M at er ia ły D Jednym z naczelnych celów integracji europejskiej realizowanej w ramach Unii Europejskiej jest zapewnienie funkcjonowania rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału między państwami członkowskimi (art. 3 ust. 3 zdanie pierwsze TUE i art. 26 TFUE), oraz Unii Gospodarczo-Walutowej (art. 3 ust. 4 TUE i art. 119 TFUE); stąd duża część przepisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej poświęcona jest zapewnieniu, aby zachowaniami i działaniami wszystkich uczestników rynku wewnętrznego UE rządziły reguły wolnego handlu. Integracja gospodarcza w Unii Europejskiej dokonuje się, co do zasady, w modelu gospodarki rynkowej. Artykuł 119 ustęp 1 Traktatu o o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 1. Dla osiągnięcia celów określonych w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej, działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk gospodarczych Państw Członkowskich, rynku wewnętrznym i ustaleniu wspólnych celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją. XXIV-2 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… EM O IW EP Do niekwestionowanych kanonów gospodarki rynkowej należy konkurencja. Kiedy przed ponad pięćdziesięciu laty kreowano podstawy wspólnotowej integracji gospodarczej, zadbano przede wszystkim o to, aby miejsca likwidowanych państwowych barier celnych i ograniczeń ilościowych oraz wszelkich innych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi Unii Europejskiej (wówczas Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej) nie zajęły bariery wypływające z autonomii prywatnej przedsiębiorstw lub z innych działań państwa1. Twórcy integracji postanowili więc w art. 3 lit. f) Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą [następnie art. 3 ust. 1 lit. g) TWE], że ma się ona dokonać m.in. poprzez „stworzenie systemu, który będzie chronić konkurencję wewnątrz Wspólnoty przed jej zakłóceniem”. Trybunał Sprawiedliwości nie pozostawił żadnych wątpliwości, że przepis ten nie był deklaracją programową, lecz zawierał bezpośrednio skuteczną normę prawną i wymagał stworzenia systemu reguł konkurencji, mających zapewnić skuteczną ochronę procesu (mechanizmu) konkurencji przed zakłócającymi ją działaniami przedsiębiorstw i państw. er ia ły D Wyrok ETS z dnia 21 lutego 1973 r. w sprawie 6/72 Europemballage i Continental Can przeciwko Komisji2 „Argument, że art. 3 lit. g) TEWG zawiera tylko ogólny program, który z prawnego punktu widzenia nie powoduje żadnych skutków, pomija fakt, że art. 3 uwzględnia realizację celów uznanych za konieczne do osiągnięcia zadań Wspólnoty. Przez ustanowienie systemu ochrony konkurencji na wspólnym rynku przed zniekształceniem, art. 3 lit. g) nakłada a fortiori warunek, że konkurencja nie może być wyeliminowana”. M at Reguły wolnego handlu i reguły konkurencji były i są ze sobą immanentnie związane. Od początku, zwłaszcza w trakcie budowania rynku wspólnego (ang. common market) i rynku wewnętrznego (ang. internal market), związek ten w najwyższym stopniu determinuje cele polityki konkurencji Unii Europejskiej. Sprawia przede wszystkim, że polityka ta – obok służenia ochronie i promocji konkurencji w gospodarce rynkowej – ma także na celu wspomaganie „eliminacji przeszkód (barier)” wolnego handlu (swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału). 1 Wyrok ETS z dnia 13 lipca 1966 r. w sprawie 56 i 58/64 Consten & Grundig przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1966, s. 299. 2 Zb. Orz. 1975, s. 495. 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji… XXIV-3 M at er ia ły D EM O IW EP Siła imperatywu integracji rynkowej (ang. market integration) sprawiła, że to właśnie polityka i prawo konkurencji zapewniły pełną wolność „handlu równoległego” (ang. parallel trading3) oraz całkowite lub szerokie otwarcie wielu krajowych rynków infrastrukturalnych (np. telekomunikacyjnych)4. Ponieważ integracja gospodarcza nie jest jedynym celem Unii Europejskiej, reguły wolnego handlu i konkurencji UE muszą być stosowane w zgodzie z celami innych jej polityk, takich jak polityka ochrony środowiska (art. 191 TFUE), polityka kulturalna (art. 167 TFUE) czy polityka ochrony konsumenta (art. 169 TFUE). Prymat „integracji” nad „konkurencją” odchodzi jednak w przeszłość. Obecnie, u początków drugiej dekady XXI w., coraz bardziej widoczne jest stopniowe redefiniowanie podstawowego celu polityki konkurencji Unii Europejskiej. Prawną legitymację tego procesu ustanowiono w Traktacie z Maastricht, który przesądził ostatecznie o charakterze ustroju gospodarczego UE. Stworzono imperatyw konstytucyjny „poszanowania zasad otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją” (art. 119 ust. 1 i 2 in fine TFUE; dawny art. 4 ust. 1 i 2 in fine TWE) i zastąpiono imperatyw integracji rynkowej, który leżał u podstaw oryginalnej koncepcji Traktatu o EWG. Jego politycznym uzasadnieniem jest ostateczne „ustanowienie” (nawet jeśli tu i ówdzie występują jeszcze pewne deficyty) jednolitego (ang. single) rynku wewnętrznego, rozumianego jako „przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami […] Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału” (art. 26 ust. 2 TFUE; dawny art. 14 ust. 2 TWE). Redefinicja – w świetle art. 4 TWE (obecnie art. 119 TFUE) – podstawowego celu polityki konkurencji Unii Europejskiej, wyrażonego w art. 3 ust. 1 lit. g) TWE w brzmieniu nadanym mu przez Traktat z Maastricht, oznaczała przejście do pełnienia przezeń funkcji „pozytywnej” polityki, której zasadniczym celem jest ochrona interesu UE w właściwym funkcjonowaniu konkurencji. W konsekwencji, następuje wyraźna ekonomizacja polityki konkurencji Unii Europejskiej. Odejście od dominacji celu „integracja” nad celem „konkurencja” oznacza, że prawo konkurencji Unii Europejskiej ma dziś przede wszystkim na celu zapobieganie takiemu ukształtowaniu się rynku wewnętrznego, które uniemożliwia jednemu lub kilku przedsiębiorstwom osiągnięcie lub utrzymanie władzy nad rynkiem (władzy rynkowej), pozwalającej na „manipulowanie” skalą produkcji lub dystrybucji i/lub podnoszeniem cen ponad poziom, który pozbawiałby konsumentów korzyści z konkurencji. Oznacza to, że polityka 3 Wyrok SPI z dnia 6 października 1994 r. w sprawie T-83/91 Tetra Pak II przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1994, s. II-755; wyrok SPI z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T-62/98 VW przeciwko Komisji, Zb. Orz. 2000, s. II-2707. 4 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 4.4.2. Por. też: tom XXVIII – Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2010. XXIV-4 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… M at er ia ły D EM O IW EP konkurencji UE winna w coraz większym stopniu przyczyniać się do podwyższania efektywności gospodarki europejskiej w rozumieniu maksymalizowania dobrobytu konsumentów i osiągania optymalnej alokacji zasobów. Taka aksjologia polityki konkurencji Unii Europejskiej nie uległa zasadniczej reorientacji mimo zmian wprowadzonych Traktatem z Lizbony, na mocy którego wykreślony został z Traktatu dotychczasowy art. 3 TWE, łącznie z art. 3 ust. 1 lit. g) TWE. Zniknął zatem z Traktatu przepis deklarujący wprost zapewnienie mechanizmu skutecznej konkurencji jako cel Unii (wówczas Wspólnoty Europejskiej). W jego miejsce pojawił się jednak, załączony do TUE i TFUE, protokół nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji, stanowiący, że „rynek wewnętrzny zdefiniowany w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję”. W TFUE zachowany został natomiast dawny art. 4 TWE jako art. 119 TFUE. Na podstawie nowego art. 3 ust. 1 lit. b) TFUE „ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego” należy do wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej. Jednocześnie Tytuł VII TFUE, obejmujący art. 101–109, zyskał nowy tytuł „Wspólne reguły w dziedzinie konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw”. Obecny kształt przepisów TUE i TFUE odnoszących się do rynku wewnętrznego, reguł konkurencji oraz polityk sektorowych i horyzontalnych Unii Europejskiej pozwala na wyodrębnienie trzech filarów (prawa) rynku wewnętrznego5: • przepisy o swobodach rynku wewnętrznego (art. 26–37 i 45–66 TFUE), • wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej (art. 101–109 TFUE), • przepisy dotyczące poszczególnych polityk Unii Europejskiej (np. polityki energetycznej, komunikacji elektronicznej, polityki audiowizualnej), których funkcjonowanie wymaga realizacji założeń rynku wewnętrznego obejmującego niezakłóconą konkurencję, często zagwarantowanie dostaw usług w ogólnym interesie gospodarczym, a także realizację innych celów. Sektorowe reguły konkurencji6 mogą należeć zarówno do drugiego filaru (jeśli są oparte na przepisach art. 103 ust. 1, art. 106 ust. 3, art. 108 ust. 4 lub art. 109 TFUE), jak i do filaru trzeciego (jeśli regulacje sektorowe zostały przyjęte na innej podstawie prawnej niż wymienione artykuły TFUE). 1.1.2. Ochrona „skutecznej konkurencji” Z postanowień protokołu nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji należy wywodzić podstawowy cel prawa konkurencji Unii Europejskiej, 5 6 Szerzej na temat koncepcji trzech filarów rynku wewnętrznego zob.: tamże, s. 2–5. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6. 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji… XXIV-5 jakim jest ochrona konkurencji przed jej zakłóceniem. Wobec tego, że TFUE nie definiuje pojęcia „konkurencja”, istota i zakres realizacji tego celu wynikają z jego rozumienia przez organy stosujące wspólne reguły konkurencji UE. Z dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości wynika, że cele Traktatu można osiągnąć tylko w warunkach panowania tzw. skutecznej konkurencji (ang. effective competition). EM O IW EP Wyrok ETS z dnia 25 października 1977 r. w sprawie 26/76 Metro SB-Grossmärkte GmbH & Co KG. przeciwko Komisji7 „Sformułowany w art. 3 i art. 85 TEWG (obecnie art. 101 TFUE – przyp. aut.) wymóg mówiący, że konkurencja nie może być zniekształcana, zakłada istnienie skutecznej konkurencji; musi więc istnieć poziom konkurencji niezbędny do zapewnienia przestrzegania podstawowych wymogów Traktatu, a także osiągnięcia wyznaczonych w nim celów, w szczególności stworzenia jednolitego rynku o cechach podobnych do rynku krajowego. Wymóg ten dopuszcza, aby charakter i intensywność konkurencji były różne w zależności od towarów lub usług i struktury gospodarczej danego rynku”. er ia ły D Podstawą skutecznej konkurencji jest przede wszystkim samodzielność podejmowania decyzji gospodarczych przez przedsiębiorstwa i konsumentów. W jej zapewnieniu upatruje się sensu i celu reguł konkurencji zawartych w TFUE. Zachowanie skutecznej konkurencji jest głównym celem art. 101 i 102 TFUE. M at Wyrok ETS z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C-202/07 P France Télécom SA przeciwko Komisji8 „Skoro więc art. 82 TWE (obecny art. 102 TFUE – przyp. aut.) dotyczy nie tylko praktyk mogących wyrządzić bezpośrednią szkodę konsumentom, lecz także praktyk, które wyrządzają im szkodę poprzez naruszenie struktury skutecznej konkurencji, na przedsiębiorstwie zajmującym pozycję dominującą ciąży szczególna odpowiedzialność za to, by swym zachowaniem nie naruszało ono skutecznej i niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku”. 7 8 Zb. Orz. 1977, s. 1875. Zb. Orz. 2009, s. I-02369. XXIV-6 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… 1.2. Grupy i rodzaje wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej 1.2.1. Dwie grupy reguł konkurencji M at er ia ły D EM O IW EP Założenia protokołu nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji znajdują rozwinięcie w tych wszystkich normach TFUE i aktów prawa wtórnego, które ustanawiają materialno-, ustrojowo- i proceduralnoprawne reguły ochrony konkurencji przed jej „zakłóceniem” (ang. distortion). Regulacje te pozwalają wskazać na dwie grupy reguł konkurencji, wyróżnionych na podstawie kryterium podmiotów, do których są one skierowane. Są to reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw oraz reguły konkurencji skierowane do państw członkowskich Unii Europejskiej. Reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw mają na celu przeciwdziałanie zakłócaniu (eliminacji lub ograniczaniu) konkurencji w drodze kolektywnych i jednostronnych działań pojedynczych przedsiębiorstw lub ich grup, mających swoje źródło w autonomii prywatnej, jeśli mogą one mieć wpływ na handel między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Sam TFUE zakazuje praktyk ograniczających konkurencję, do których zalicza porozumienia ograniczające konkurencję (art. 101 TFUE, dawny art. 81 TWE) oraz nadużywanie pozycji dominującej na rynku (art. 102 TFUE, dawny art. 82 TWE). Do reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw należy także prewencyjna kontrola koncentracji przedsiębiorstw, dokonywana aktualnie na podstawie rozporządzenia nr 139/2004, wydanego na podstawie art. 103 TFUE (dawny art. 83 TWE) i art. 352 TFUE (dawny art. 308 TWE) 9. Reguły konkurencji skierowane do państw członkowskich mają na celu przeciwdziałanie zakłócaniu konkurencji przez naruszanie zasady równoprawności uczestników handlu w ramach Unii Europejskiej i rynku wewnętrznego. Celowi temu służą przede wszystkim traktatowe reguły oceny dopuszczalności pomocy państwa (art. 107–109 TFUE, dawne art. 87–89 TWE). Do reguł tych trzeba jednak zaliczyć także nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE, dawny art. 31 TWE), chociaż jest on umieszczony w tytule poświęconym swobodnemu przepływowi towarów10; jego rzeczywistym celem jest bowiem eliminacja monopoli państwowych w handlu towarami na obszarze Unii. Zaliczenie do reguł konkurencji skierowanych do państw członkowskich zobowiązań państw członkowskich wobec przedsiębiorstw publicznych, wynikających przede wszystkim z art. 106 TFUE (dawny art. 86 TWE), 9 10 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 3. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 4.2. 1.2. Grupy i rodzaje wspólnych reguł konkurencji… XXIV-7 EM O IW EP jest sprawą konwencji. W samym Traktacie przepisy art. 106 TFUE zostały umieszczone w sekcji zatytułowanej „Reguły skierowane do przedsiębiorstw”, a więc obok obu wymienionych zakazów praktyk ograniczających konkurencję. Może dziwić, że przepis ten, służący w rzeczywistości eliminacji lub ograniczaniu zasięgu monopoli usługowych i finansowych, został umieszczony właśnie w tej sekcji rozdziału „Reguły konkurencji”. Nie ulega bowiem wątpliwości, że art. 106 TFUE służy wzmacnianiu i konkretyzacji zasady równego traktowania przedsiębiorstw prywatnych i publicznych przez państwa członkowskie i wprost (bezpośrednio) zakazuje tym ostatnim faworyzowania przedsiębiorstw publicznych. Co więcej, z samego tekstu art. 106 TFUE wynika, że nakłada on określone zobowiązania wprost tylko na państwa członkowskie, a nie na przedsiębiorstwa; tylko pośrednio rodzi on prawa i obowiązki po stronie tych przedsiębiorstw. Także tylko do państw członkowskich, a nie do przedsiębiorstw, mogą być skierowane środki prawne, które może zastosować Komisja na mocy art. 106 ust. 3 TFUE. Zaliczenie tego przepisu do traktatowych reguł konkurencji skierowanych do państw członkowskich jest więc uzasadnione i dokonywane w większości podręczników prawa konkurencji Unii Europejskiej. D 1.2.2. Generalne i sektorowe reguły konkurencji M at er ia ły Generalne reguły ochrony wolnego handlu i skutecznej konkurencji nie wyczerpują traktatowej koncepcji integracji gospodarczej. Z jednej strony integracja ta jest realizowana nie tylko w formule integracji rynkowej (negatywnej), lecz także w formule integracji politycznej (pozytywnej), której wyrazem są tzw. wspólne polityki (ang. common policies): • Wspólna Polityka Rolna (WPR), • Wspólna Polityka Transportowa (WPT)11, • Wspólna Polityka Handlowa (WPH). W konsekwencji przepisy TFUE dotyczące tych sektorów formułują odrębne reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw w rolnictwie (w którym w dalszym ciągu dominuje nierynkowa formuła integracji)12 oraz w transporcie13 (reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw działających w transporcie nie różnią się wszakże specjalnie od reguł generalnych). Szczególne wyłączenie przedmiotowe generalnych reguł konkurencji TFUE istnieje tylko w przypadku produkcji lub handlu bronią, amunicją 11 Szerzej na ten temat zob.: A. Jurkowska, T. Skoczny, M.A. Nesterowicz, I. Zużewicz-Wiewiórowska, Wspólna Polityka Transportowa [w:] Polityki…, dz.cyt., s. 19–127. 12 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.2. 13 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.3. XXIV-8 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… M at er ia ły D EM O IW EP i materiałami wojennymi [art. 346 ust. 1 lit. b) TFUE, dawny art. 296 ust. 1 lit. b) TWE]. We wszystkich pozostałych sektorach gospodarki europejskiej, w których realizowany jest model integracji rynkowej, obowiązują generalne reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw. W praktyce jednak ich implementacji w niektórych sektorach (pocztowym14, usług finansowych15, usług audiowizualnych16, w komunikacji elektronicznej17 i w energetyce18) ukształtowały się liczne reguły szczegółowe. Sektorowe reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw mają swoje źródło w art. 103 ust. 2 lit. b) i c) TFUE lub art. 106 ust. 2 i 3 TFUE. Ten ostatni przepis stanowi podstawę sektorowych reguł konkurencji skierowanych do państw członkowskich. Sektorowe reguły dopuszczalności pomocy państwa (pomoc sektorowa) mają swoje podstawy w art. 109 TFUE. Artykuł 106 ust. 2 i 3 oraz art. 107 ust. 3 i art. 109 TFUE wyznaczają tym samym także granice dopuszczalności stosowania przez państwa członkowskie instrumentów interwencjonizmu państwowego w gospodarkę, realizującego uprawnione interesy krajowej polityki gospodarczej (w tym przemysłowej), pozostającej w gestii tych państw. W przypadkach tzw. interwencjonizmu akcesoryjnego, wykraczającego poza zakres art. 106 TFUE, wyznaczeniu tej granicy służy orzecznicza doktryna effet utile, zgodnie z którą państwa członkowskie nie mogą wprowadzać lub utrzymywać w mocy środków, które mogłyby działać na szkodę „praktycznej skuteczności” (fr. effet utile) reguł konkurencji. Reguły prokonkurencyjne są także zawarte w przepisach prawa Unii Europejskiej (np. telekomunikacyjnego), stanowiącego podstawę tzw. niezależnej regulacji sektorowej (ang. independent sector-specific regulation). Reguły konkurencji w energetyce atomowej, której funkcjonowaniu w dalszym ciągu poświęcony jest odrębny Traktat [Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (TEWEA) z 1957 r.], mają charakter szczególny. Skoro Traktat ten nie zawiera odrębnych reguł konkurencji, można przyjąć, że także w sektorze energetyki atomowej znajdują zastosowanie reguły konkurencji (obecnego) TFUE. Znajduje to swoje ugruntowanie zarówno w – uchylonym przez Traktat z Lizbony – art. 305 ust. 2 TWE, jak i w art. 106a ust. 3 TEWEA w brzmieniu nadanym mu przez Protokół nr 2 zmieniający Traktat ustanawiający EWEA19. Pogląd ten, dominujący w literaturze przede wszystkim w odniesieniu do reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw, nie został jednak jednoznacznie potwierdzony przez ETS, zwłaszcza w przypadku reguł dopusz14 15 16 17 18 19 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.4. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.5. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.6. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.7. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.8. Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569. 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji… XXIV-9 czalności pomocy państwa, aczkolwiek w tym kierunku idzie praktyka Komisji (por. decyzja Komisji Europejskiej z dnia 22 września 2004 r. w sprawie C-52/2003 Aid in favour of British Energy plc20). EP 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji Unii Europejskiej 1.3.1. Źródła pierwotnego i wtórnego prawa konkurencji M at er ia ły D EM O IW Źródłami pierwotnego prawa konkurencji Unii Europejskiej są przede wszystkim przepisy dwóch sekcji rozdziału I Tytułu VII Traktatu – „Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw” (art. 101–106 TFUE) oraz „Pomoc przyznawana przez państwa” (art. 107–109 TFUE). Do pierwszej sekcji twórcy Traktatu zaliczyli: • zakazy praktyk ograniczających konkurencję (art. 101 i 102 TFUE), • normy kompetencyjne i proceduralne służące ich implementacji (art. 103–105 TFUE), • zobowiązania państw członkowskich wobec przedsiębiorstw publicznych i kompetencje nadzorcze Komisji nad ich realizacją (mimo że nie są one adresowane do przedsiębiorstw – art. 106 TFUE). Sekcja „Pomoc przyznawana przez państwa” zawiera materialnoprawne zasady dopuszczalności pomocy publicznej (art. 107 TFUE) oraz normy kompetencyjne i proceduralne służące ich implementacji (art. 108–109 TFUE). Jak już wskazano, do źródeł pierwotnego prawa konkurencji Unii Europejskiej należy zaliczyć także zakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE). Wreszcie – pośrednio – istotne dla rozumienia i stosowania wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej są także: • art. 4 ust. 3 TUE (zasada lojalności), • liczne normy części I TFUE, w tym zwłaszcza art. 9–12 i 14 TFUE (ustanawiające ogólne zasady prawa UE), • normy części II TFUE, zwłaszcza art. 18 TFUE, • liczne normy ustanawiające swobody przepływu towarów (art. 34–36 TFUE) • liczne normy ustanawiające swobody przepływu usług (np. art. 58 i 60 TFUE), • niektóre normy zawarte w rozdziałach poświęconych WPR (np. art. 42 TFUE) i WPT (np. art. 91 i 93 TFUE) oraz innym politykom UE, w tym polityce ochrony środowiska (art. 11 i 191–193 TFUE), kulturalnej 20 Dz. Urz. UE 2005 L 142/26. XXIV-10 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… M at er ia ły D EM O IW EP (art. 167 TFUE), ochrony konsumenta (art. 169 TFUE) i rozwoju sieci transeuropejskich (art. 154–156 TFUE), • przepisy podatkowe (art. 90–93 TFUE), • przepisy dotyczące zbliżania ustawodawstw (np. art. 114 i 115 TFUE). Dla stosowania wspólnych reguł konkurencji znaczenie mają także normy ustrojowe (art. 7 TFUE oraz liczne przepisy Tytułu I Części VI TFUE – „Postanowienia instytucjonalne”). Wtórne prawo konkurencji Unii Europejskiej stanowią przede wszystkim rozporządzenia wydawane przez Radę (i Parlament Europejski) oraz Komisję, wiążące w całości i stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, oraz – w mniejszym zakresie – dyrektywy, wiążące państwa członkowskie tylko co do celu (rezultatu) – (art. 288 TFUE, dawny art. 249 TWE). Delegację do wydawania rozporządzeń Rady zawierają art. 103 i art. 109 TFUE. Na mocy (obecnego) art. 103 TFUE zostały wydane (obowiązujące dziś): • dwa rozporządzenia Rady dotyczące procedur implementacji (obecnych) art. 101 i 102 TFUE: – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu21, – Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2988/74 z dnia 26 listopada 1974 r. dotyczące okresów przedawnień w postępowaniach i wykonywaniu sankcji zgodnie z regułami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dotyczącymi transportu i konkurencji22, • trzy rozporządzenia Rady tworzące podstawę ustanawiania przez Komisję Europejską tzw. wyłączeń grupowych23: – Rozporządzenie (EWG) nr 19/65 Rady z dnia 2 marca 1965 r. w sprawie stosowania art. 85 ust. 3 TWE do pewnych kategorii porozumień i uzgodnionych praktyk24, znowelizowane rozporządzeniem (WE) nr 1215/1999 z dnia 10 czerwca 1999 r.25, – Rozporządzenie (EWG) nr 2821/71 Rady z dnia 20 grudnia 1971 r. w sprawie stosowania art. 85 ust. 3 TWE do grup porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych26, 21 22 23 24 Dz. Urz. WE 2003 L 1/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.1.3. Dz. Urz. EWG 1974 L 319/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.2. Dz. Urz. EWG Nr 36 z dnia 6 marca 1965, s. 533; wydanie specjalne z 1965 r., s. 35. 25 26 Dz. Urz. WE 1999 L 148/1. Dz. Urz. EWG 1971 L 285/46. 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji… XXIV-11 27 er ia ły D EM O IW EP – Rozporządzenie (EWG) nr 1534/91 Rady z dnia 31 maja 1991 r. w sprawie stosowania art. 85 ust. 3 TWE do pewnych grup porozumień decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeniowym27, • rozporządzenie Rady regulujące zasady i tryb prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw: – Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw28. Niektóre z tych rozporządzeń zawierały delegacje do wydania rozporządzeń przez Komisję. I tak, na podstawie rozporządzenia nr 1/2003 Komisja wydała rozporządzenie wykonawcze29. Na podstawie rozporządzenia nr 139/2004 Komisja wydała jedno rozporządzenie wykonawcze30. Na mocy delegacji zawartej w rozporządzeniu nr 19/65 Komisja wydała trzy (obowiązujące dziś) rozporządzenia wyłączające porozumienia wertykalne: • Rozporządzenie Komisji (UE) nr 330/2010 z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych31, • Rozporządzenie Komisji (UE) nr 461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych32, • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 772/2004 z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE do grup porozumień transferu technologii33. Rozporządzenie nr 2721/71 stanowi podstawę dwóch (obowiązujących dziś) rozporządzeń wyłączających porozumienia horyzontalne: • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2658/2000 z dnia 29 listopada 2000 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE do grup porozumień specjalizacyjnych34, Dz. Urz. WE 1991 L 143/1. Dz. Urz. WE 2004 L 24/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 3. 29 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie prowadzenia przez Komisję postępowania na podstawie art. 81 i 82 TWE (Dz. Urz. UE 2004 L 123/18), znowelizowane Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 622/2008 z dnia 30 czerwca 2008 r. zmieniającego rozporządzenie nr 773/2004 w odniesieniu do prowadzenia postępowań ugodowych w sprawach kartelowych (Dz. Urz. UE 2008 L 171/3). 30 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 802/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE 2004 L 133/1. 31 Dz. Urz. UE 2010 L 102/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.3.3.1. 32 Dz. Urz. UE 2010 L 129/52. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.3.3.3. 33 Dz. Urz. UE 2004 L 123/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.3.4. 34 Dz. Urz. WE 2000 L 304/3. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.3.2.1. M at 28 XXIV-12 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… M at er ia ły D EM O IW EP • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2659/2000 z dnia 29 listopada 2000 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE do grup porozumień badawczo-rozwojowych35. Na podstawie rozporządzenia nr 1534/91 Komisja wydała (obowiązujące dziś) rozporządzenie wyłączające, tj. Rozporządzenie Komisji (UE) 267/2010 z dnia 24 marca 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do niektórych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeniowym36. Na podstawie art. 103 TFUE nie wydano natomiast żadnej dyrektywy Rady. Rada długo nie korzystała z delegacji do wydawania rozporządzeń na podstawie (obecnego) art. 109 TFUE. Dwa najważniejsze rozporządzenia wydała dopiero w końcu lat 90. XX w. Były to: • Rozporządzenie Rady (WE) nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r. dotyczące stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa37, • Rozporządzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustalające szczegółowe zasady stosowania art. 93 TWE38, • Rozporządzenie nr 994/98 zawiera delegację dla Komisji do wydawania rozporządzeń wyłączających dla niektórych rodzajów pomocy państwa. Obecnie są to dwa akty prawne: • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis39, • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych)40. W drodze rozporządzeń ustanowiono także reguły dopuszczalności pomocy państwa w niektórych sektorach41. Do źródeł prawa konkurencji Unii Europejskiej należą liczne rozporządzenia Rady i Komisji ustanawiające materialne i proceduralne reguły konkurencji w rolnictwie42 i w transporcie43, a także liczne dyrektywy i decy35 Dz. Urz. WE 2000 L 304/7. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.3.3.2.2. Dz. Urz. UE 2010 L 83/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.5.2. 37 Dz. Urz. WE 1998 L 142/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.1.3.1. 38 Dz. Urz. WE 1999 L 83/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.6.1. 39 Dz. Urz. UE 2006 L 379/5. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.2.2. 40 Dz. Urz. UE 2008 L 214/3. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.1.3.2. 41 Przykładowo: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego, Dz. Urz. WE 2002 L 205/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.8.4. 42 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.2. 43 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.3. 36 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji… XXIV-13 ia ły D EM O IW EP zje Komisji wydane na podstawie (obecnego) art. 106 ust. 3 TFUE, w tym zwłaszcza dyrektywy telekomunikacyjne44. Odrębną grupę źródeł prawa konkurencji Unii Europejskiej stanowią postanowienia umów międzynarodowych (np. Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, innych międzynarodowych konwencji i kodeksów dobrych praktyk, umów stowarzyszeniowych i handlowych z krajami trzecimi) oraz generalne i indywidualne akty wykonawcze organów je stosujących (np. Urzędu Nadzoru i Sądu EFTA). Do dorobku prawnego w dziedzinie ochrony konkurencji należą również: • liczne akty niewiążące [przede wszystkim tzw. obwieszczenia generalne (ang. general notices)], zawierające głównie wytyczne dla przedsiębiorstw, • dokumenty polityki konkurencji (np. informacje, białe i zielone księgi, raporty), • decyzje indywidualne Komisji, wiążące w całości ich adresatów, • orzeczenia sądów Unii Europejskiej (obecnie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu), wydane na podstawie art. 263 TFUE (w rezultacie skargi na decyzje Komisji) i art. 267 TFUE (z wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego). Istotne znaczenie mają także opinie rzeczników generalnych. Pośrednio do unijnego dorobku prawnego tego zaliczyć można także decyzje i orzeczenia organów i sądów krajowych wydawane na podstawie norm stosujących się bezpośrednio w państwach członkowskich. er 1.3.2. Charakter norm unijnego prawa konkurencji M at Normy unijnego prawa konkurencji nie mają jednolitego charakteru. Tylko niektóre z nich mają zastosowanie bezpośrednie (ang. direct applicability) i wywołują skutek bezpośredni (ang. direct effect), tj. rodzą bezpośrednio prawa i obowiązki dla osób fizycznych i prawnych, w tym umożliwiają powoływanie się na nie przed sądami i organami krajowymi. Do dnia 30 kwietnia 2004 r. bezpośrednie zastosowanie i skutek bezpośredni miały (obecne) art. 102 i art. 101 ust. 1 TFUE45; od dnia 1 maja 2004 r. taki charakter ma już cały (obecny) art. 101 TFUE, łącznie z ust. 346. 44 45 46 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 4.4.2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.1.2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.1.3. XXIV-14 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… EP Wyrok ETS z dnia 30 stycznia 1974 r. w sprawie 127/73 BRT przeciwko SABAM47 „Skoro zakazy wymienione w [obecnych] art. 101 i 102 TFUE z istoty wywołują skutki bezpośrednie w stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi, to artykuły te tworzą prawa bezpośrednio dotyczące zainteresowanych osób fizycznych, których ochroną zajmują się sądy krajowe”. EM O IW Także art. 106 ust. 1 TFUE ustanawia bezwzględne i niezależne od żadnych dalszych przesłanek zobowiązanie państw członkowskich; może więc wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach między państwami członkowskimi a podmiotami indywidualnymi (por. niżej wyrok ETS w sprawie 155/73 Sacchi). W świetle orzeczeń Trybunału z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie C-320/91 Procureur du Roi przeciwko Paul Corbeau48 oraz z dnia 27 kwietnia 1994 r. w sprawie C-393/92 Almelo i inni przeciwko NV Energiebedarf Ijsselmij49 bezpośrednią skuteczność mają także przepisy art. 106 ust. 2 zdanie pierwsze i drugie, ale nie w odniesieniu do pomocy państwa. ia ły D Wyrok ETS z dnia 30 kwietnia 1974 r. w sprawie 155/73 Sacchi50 „Nawet w ramach art. 90 TEWG [obecnego art. 106 TFUE – przyp. aut.] zakazy określone w art. 86 TEWG [obecnym art. 102 TFUE – przyp. aut.] są bezpośrednio skuteczne i przyznają zainteresowanym stronom prawa, które muszą być chronione przez sądy krajowe”. M at er Z kolei art. 107 TFUE nie jest stosowany bezpośrednio przed organami i sądami krajowymi przed podjęciem działań wykonawczych przez Radę (art. 109 TFUE) lub Komisję (art. 108 ust. 1 i 2 TFUE); bezpośrednio skuteczny jest tylko tzw. zakaz wykonawczy ustanowiony w art. 108 ust. 3 zdanie trzecie TFUE51. 47 Zb. Orz. 1974, s. 313. Zb. Orz. 1993, s. I-2533. 49 Zb. Orz. 1994, s. I-1477. 50 Zb. Orz. 1974, s. 409. 51 Zob. m.in.: wyrok ETS w sprawie 120/73 Lorenz przeciwko Niemcom; wyrok ETS z dnia 21 listopada 1991 r. w sprawie C-354/90 Fédération Nationale du Commerce Extérieur des Produits Alimentaires and Syndicat National des Négociants et Transformateurs de Saumon przeciwko Francji, Zb. Orz. 1991, s. I-5505. 48 1.3. Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji… XXIV-15 IW EP Wyrok ETS z dnia 11 grudnia 1973 r. w sprawie 120/73 Lorenz przeciwko Niemcom52 „[…] zakaz wykonawczy wyrażony w ostatnim zdaniu art. 93 ust. 3 TEWG [obecnie art. 108 ust. 3 TFUE – przyp. aut.] wywiera skutek bezpośredni i powoduje powstanie praw podmiotów prywatnych, które muszą być chronione przez sądy krajowe. […] Skutek bezpośredni zakazu rozciąga się na każdy przypadek pomocy udzielonej bez uprzedniego zgłoszenia i trwa, w przypadku notyfikacji, w okresie przejściowym między momentem uruchomienia przez Komisję procedury aż do wydania ostatecznej decyzji”. EM O Zgodnie z art. 288 TFUE (dawny art. 249 TWE) bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich mają także rozporządzenia wydawane na podstawie art. 103 i 109 TFUE, jeśli rodzą prawa i obowiązki po stronie ich adresatów. 1.3.3. Rozwój unijnego prawa konkurencji M at er ia ły D Podstawowe zasady unijnego prawa konkurencji zostały ukształtowane w latach 60. XX w. W latach 70. i 80. XX w. były w zasadzie tylko doskonalone. Od połowy lat 80., wraz z wejściem w życie Jednolitego Aktu Europejskiego i „dopełnieniem” rynku wewnętrznego, zwiększyła się aktywność organów wspólnotowych w zakresie otwierania krajowych rynków infrastrukturalnych [m.in. na podstawie (obecnego) art. 106 TFUE] i przeciwdziałania zakłócającej konkurencję pomocy państwa (obecne art. 107–109 TFUE). Dopiero jednak pod koniec lat 90. XX w. Wspólnota Europejska podjęła liczne próby modernizacji zasad stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję (obecne art. 101 i 102 TFUE)53 i reguł dopuszczalności pomocy państwa (obecne art. 107–108 TFUE)54. Jednym z zasadniczych stymulatorów tych zmian była perspektywa rozszerzenia Unii Europejskiej o 10 nowych państw (w tym o Polskę). Rozszerzenie to dokonało się ostatecznie z dniem 1 maja 2004 r. Z tą datą weszły w życie (zastępując rozporządzenie nr 17/62) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 Rady z dnia 27 grudnia 2002 r. w sprawie stosowania art. 81 i 82 TWE55 oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. 52 53 54 55 Zb. Orz. 1973, s. 1471. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.1.3. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.1.2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.1.3. XXIV-16 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… ia ły D EM O IW EP w sprawie prewencyjnej kontroli koncentracji (zastąpiło ono rozporządzenie nr 4064/89)56. Przepisy te mają ogromne znaczenie także dla określenia zakresu stosowania unijnych reguł konkurencji w Polsce, gdyż art. 101 i 102 TFUE mogą być stosowane (w całości) także przez krajowe organy ochrony konkurencji57. Zakres stosowania krajowych i unijnych regulacji poświęconych kontroli koncentracji wyznacza tzw. wymiar unijny koncentracji58. Krajowe organy ochrony konkurencji nie mają natomiast kompetencji do stosowania art. 107 TFUE. Rozporządzenie nr 1/2003 przyniosło istotne zmiany głównie w odniesieniu do (formalnego) sposobu stosowania zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE). W przypadku zakazu nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE) Komisja Europejska podjęła natomiast próbę przeorientowania sposobu interpretacji tego przepisu w duchu podejścia ekonomicznego poprzez wydanie komunikatu w sprawie priorytetów stosowania (obecnego) art. 102 TFUE59. Pierwszą dekadę XXI w. charakteryzuje również coraz popularniejsze prywatne wdrażanie prawa ochrony konkurencji (ang. private enforcement of competition law), tj. dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych (m.in. odszkodowań) z tytułu naruszenia unijnych reguł konkurencji przed krajowymi sądami powszechnymi60. W dziedzinie prawa subwencyjnego (prawa pomocy publicznej) „kamieniem milowym” w ostatniej dekadzie okazało się wypracowanie tzw. testu Altmark, służącego do klasyfikowania rekompensat udzielanych podmiotom świadczącym usługi w ogólnym interesie gospodarczym jako pomocy publicznej61. er Literatura uzupełniająca M at • Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej. Studia prawno-ekonomiczne, red. C. Banasiński, Warszawa 2005. • Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach 1962–2004, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2007. • Skoczny T., Europejskie prawo konkurencji – od doskonalenia przez modernizację w kierunku transformacji, „Studia Prawno-Europejskie” 2002, t. VI. 56 57 58 59 60 61 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 3.2.1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.5.2.1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 3.3.2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.4.4.2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2.2.3. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.2.5.2.2. Podstawowe dokumenty XXIV-17 • Skoczny T., Reguły konkurencji [w:] Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, Warszawa 2005. • Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, red. A. Wróbel, tom II (red. K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer), Warszawa 2009. EP Podstawowe dokumenty M at er ia ły D EM O IW • Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, Dz. Urz. WE 2003 L 1/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie prowadzenia przez Komisję postępowania na podstawie art. 81 i 82 TWE, Dz. Urz. UE 2004 L 123/18. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Dz. Urz. WE 2004 L 24/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 802/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE 2004 L 133/1. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r. dotyczące stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa, Dz. Urz. WE 1998 L 142/1. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustalające szczegółowe zasady stosowania art. 93 TWE, Dz. Urz. WE 1999 L 83/1. Pytania podsumowujące • Jak kształtuje się relacja między regułami konkurencji a regułami wolnego handlu? • Na czym polegają wzajemne zależności celu „integracja” i „konkurencja” w świetle unijnej polityki konkurencji? • Gdzie umiejscowione są reguły konkurencji w ramach prawa rynku wewnętrznego Unii Europejskiej? • Do czyich kompetencji należy ustanawianie wspólnych reguł konkurencji w Unii Europejskiej? XXIV-18 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji… M at er ia ły D EM O IW EP • Jakie szczegółowe reguły należą do reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw, a jakie należą do reguł konkurencji skierowanych do państw członkowskich Unii Europejskiej? • Jak wygląda katalog źródeł unijnego prawa konkurencji? • Które normy prawa konkurencji są bezpośrednio stosowane i wywierają skutek bezpośredni? 6.7. Komunikacja elektroniczna XXIV-413 Dopuszczalność pomocy państwa dla zapewnienia powszechnego i taniego dostępu do łączności szerokopasmowej zależy od poziomu dostępności łączy szerokopasmowych na danym obszarze. Komisja rozróżnia trzy sytuacje: Pomoc państwa jest dopuszczalna, bo promuje spójność terytorialną, społeczną i gospodarczą i służy znoszeniu nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku (pkt 37–40 i 41 wytycznych) Obszary czarne – działa tam co najmniej dwóch operatorów sieci szerokopasmowych, a usługi tych sieci są świadczone w warunkach konkurencji Interwencja państwa jest niepotrzebna (niedopuszczalna) (pkt 37–40 i 43 wytycznych) IW O EM D Pomoc państwa może zostać dopuszczona, jeśli spełnia dodatkowe warunki, np. musi służyć stworzeniu infrastruktury alternatywnej czy zapewnieniu przystępnych cen, a efektów tych nie można wywołać w drodze regulacji ex ante (pkt 37–40 i 44–46 wytycznych). er ia ły Obszary szare – np. obszary zmonopolizowane przez jednego operatora EP Obszary białe – infrastruktura dostępu szerokopasmowego nie istnieje lub w ciągu około trzech najbliższych lat nie zostanie zbudowana przez inwestorów prywatnych (tak jest głównie na obszarach wiejskich) M at Dopuszczenie przez Komisję planowanego środka pomocy państwa jest możliwe tylko wtedy, gdy zostanie wykazane, że środek ten został zaprojektowany tak, że zapewni osiągnięcie celu leżącego we wspólnym interesie oraz ograniczy zakres zakłócania konkurencji, gdyż: • nie istnieją inne bardziej stosowne środki (np. regulacja ex ante, wspieranie bezpośredniego użytkownika), • pomoc powoduje efekt zachęty (bez niej inwestycja nie zostałaby zrealizowana), • środek pomocy ma charakter proporcjonalny; do stwierdzenia dopuszczalności takiego środka na obszarach białych i szarych Komisja wymaga: – zapewnienia właściwego zasięgu terytorialnego pomocy, – zastosowania otwartej procedury jej przyznawania, – dokonania wyboru oferty najkorzystniejszej pod względem ekonomicznym, XXIV-414 6. Sektorowe reguły konkurencji D 6.8. Energetyka EM O IW EP – respektowania zasady neutralności technologicznej, – wykorzystania istniejącej infrastruktury, – umożliwienia osobom trzecim hurtowego dostępu do subsydiowanej infrastruktury, – zapobiegania praktykom cenowym w zakresie dostępu hurtowego, – stworzenia mechanizmu wycofania pozwalającego na unikniecie nadmiernej rekompensaty (pkt 47–51). Przedmiotem oceny w świetle art. 107 ust. 3 TFUE jest coraz częściej wspieranie przez państwa członkowskie szybkiej budowy sieci zapewniającej szerokopasmowy dostęp następnej generacji (ang. New Generation Access – NGA), czyli dostęp do sieci, które składają się w całości lub w części z elementów optycznych i które mogą zapewnić świadczenie usług szerokopasmowego dostępu o wyższych parametrach (np. o wyższej przepustowości). Ocena pomocy państwa w tym zakresie nie odbiega znacznie od reguł oceny zgodności z rynkiem wewnętrznym wspierania budowy „pierwszej generacji” sieci szerokopasmowych, acz często wymaga analiz jeszcze bardziej szczegółowych (pkt 52–59). 6.8.1. Podstawy prawne M at er ia ły W szerokim rozumieniu sektor energetyczny obejmuje procesy pozyskiwania źródeł energii, wytwarzania energii oraz dostarczania energii do odbiorców końcowych, w rozumieniu wąskim – jedynie wytwarzanie energii i jej dostarczanie. Dla górnictwa i energetyki jądrowej – należących do sektora energetycznego w rozumieniu szerokim – w przeszłości stworzono odrębne podstawy prawne w postaci – odpowiednio – Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (TEWWiS) oraz Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (TEWEA). TEWWiS zawierał odrębny zestaw reguł dla ochrony konkurencji dla górnictwa i hutnictwa (sektora stalowego). Z dniem wygaśnięcia TEWWiS, czyli 22 lipca 2002 r., te szczególne reguły zostały zastąpione przez generalne reguły konkurencji Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (obecnie TFUE). Na poziomie prawa wtórnego obowiązuje obecnie jedno rozporządzenie dotyczące dopuszczalności pomocy państwa w sektorze górniczym. Komunikat Komisji – Pomoc na ratowanie i restrukturyzację oraz pomoc na zakończenie działalności w sektorze stalowym143 wygasł z dniem 31 grudnia 2009 r. 143 Dz. Urz. WE 2002 C 70/21. 6.8. Energetyka XXIV-415 D EM O IW EP TEWEA ani nie zawiera odrębnych reguł konkurencji dla sektora energetyki jądrowej, ani nie uzupełnia w żaden specyficzny dla sektora sposób ogólnych reguł konkurencji przyjętych w TFUE. W konsekwencji energetyka jądrowa podlega regułom ustanowionym w art. 101–109 TFUE144. Sektor energetyczny w rozumieniu wąskim (wytwarzanie i dostarczanie energii) do czasu zmian wprowadzonych przez Traktat z Lizbony nie miał żadnej odrębnej regulacji traktatowej. Dopiero po 1 grudnia 2009 r. pojawił się w Traktacie nowy Tytuł XXI – „Energetyka”145. We wprowadzonych przepisach nie pojawiają się co prawda specjalne reguły konkurencji dla energetyki, ale wśród celów polityki Unii Europejskiej w dziedzinie energetyki znajduje się m.in. „zapewnienie funkcjonowania rynku energii” [art. 194 ust. 1 lit. a) TFUE], w którego obszarze z całą pewnością mieści się ochrona konkurencji, zwłaszcza że art. 194 ust. 1 zdanie pierwsze zastrzega realizację celów polityki energetycznej „w ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego”. Artykuł 194 ust. 2 TFUE przyznaje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie kompetencje do ustanawiania środków niezbędnych do osiągnięcia celów określonych w tym artykule. Przepis ten mógłby się stać podstawą wydania aktu prawa wtórnego w zakresie sektorowych reguł konkurencji. Jest to jednak o tyle mało prawdopodobne, że w orzecznictwie utrwalił się pogląd o stosowaniu generalnych reguł konkurencji w sektorze energetycznym146. ły 6.8.2. Pomoc państwa związana z kosztami osieroconymi w elektroenergetyce er 144 ia Wraz z rozpoczęciem procesu liberalizacji rynku energii elektrycznej147, w celu umożliwienia przedsiębiorstwom elektroenergetycznym dostosowania Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.2.2. Szerzej na ten temat zob.: M. Będkowski-Kozioł, F. Elżanowski, T. Skoczny, Polityka energetyczna Unii Europejskiej [w:] Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych…, dz. cyt., s. 129–164. 146 Wyrok ETS: z dnia 27 kwietnia 1994 r. w sprawie C-393/92 Almelo i inni przeciwko NV Energiebedarf Ijsselmij, Zb. Orz. 1994, s. I-1477; wyrok ETS z dnia 23 października 1997 r. w sprawie C-157/94 Komisja przeciwko Holandii, Zb. Orz. 1997, s. I-5699; wyrok ETS z dnia 23 października 1997 r. w sprawie C-158/94 Komisja przeciwko Włochom, Zb. Orz. 1997, s. I-5789; wyrok ETS z dnia 23 października 1997 r. w sprawie C-159/94 Komisja przeciwko Hiszpanii, Zb. Orz. 1997, s. I-5815; wyrok ETS z dnia 11 września 2003 r. w sprawie C-207/01 Altair Chimica SpA przeciwko ENEL, Zb. Orz. 2003, s. I-8875; wyrok SPI z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawie T-16/91 REV Rendo przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1996, s. II-1827. 147 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 96/92/WE z dnia 19 grudnia 1996 r. w sprawie wspólnych zasad wewnętrznego rynku energii elektrycznej, Dz. Urz. WE 1997 L 27/1. M at 145 XXIV-416 6. Sektorowe reguły konkurencji M at er ia ły D EM O IW EP się do warunków rosnącej konkurencji, państwa członkowskie Unii Europejskiej zaczęły udzielać tym podmiotom pomocy w formie środków przeznaczonych na skompensowanie kosztów zobowiązań i gwarancji działania, których nie można byłoby honorować z racji przepisów dyrektywy 96/92/WE. Swoje stanowisko wobec tych tzw. kosztów osieroconych w elektroenergetyce Komisja określiła w 2001 r. poprzez Komunikat dotyczący metodologii analizy pomocy państwa związanej z kosztami osieroconymi148. W komunikacie tym zawarta jest przede wszystkim definicja kosztów osieroconych, zgodnie z którą do kategorii tej można zaliczyć tylko koszty wymagalnych prawnie i nieodwołalnych „zobowiązań i gwarancji działania”, pochodzących sprzed dnia 19 lutego 1997 r., a ponoszonych co do zasady tylko do dnia 18 lutego 2006 r., o ile mają one charakter ekonomiczny i nie przekraczają minimalnego poziomu niezbędnego dla umożliwienia honorowania zobowiązań i gwarancji działania sprzecznych z dyrektywą 96/92//WE. Koszty osierocone mogą przybierać różne formy: • długoterminowych kontraktów na zakup energii, • inwestycji podejmowanych z domniemaną lub sprecyzowaną gwarancją sprzedaży, • inwestycji podejmowanych poza zakresem normalnej działalności (pkt 3 komunikatu). Ponieważ liberalizacja rynku energii elektrycznej leży w ogólnym interesie rynku wewnętrznego zgodnie z obowiązującym w momencie wydawania komunikatu art. 2 i art. 3 ust. 1 lit. t) TWE, a obecnie – z art. 194 ust. 1 lit. a), natomiast częściowa kompensacja kosztów osieroconych ze środków publicznych może zachęcić przedsiębiorstwa elektroenergetyczne do długoterminowego utrzymywania ich inwestycji, Komisja uznała, że pomoc przewidziana dla wyrównania kosztów osieroconych kwalifikuje się normalnie do odstępstwa na mocy (obecnego) art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, jeżeli ułatwia ona rozwój pewnych rodzajów działalności gospodarczej bez szkodliwego wpływu na warunki handlowe w wymiarze sprzecznym ze wspólnym interesem. Pomoc ta musi wszakże spełniać kryteria szczegółowe, określone w komunikacie, w tym musi służyć wyrównaniu odpowiednich kosztów osieroconych, które zostały jasno określone i wydzielone, a system płatności tej pomocy musi uwzględniać przyszły rozwój konkurencji. Przy dokonywaniu analiz takiej pomocy pozytywnie oceniana będzie zwłaszcza jej degresywna natura, przy czym maksymalna suma pomocy musi zostać z góry określona. Pomoc ta nie może zostać udzielona przedsiębiorstwom, które otrzymały już pomoc na ratowanie lub restrukturyzację (zakaz kumulacji – pkt 4 komunikatu). Państwa członkowskie mają swobodę wyboru metody finansowania pomocy przeznaczonej na wyrównanie kosztów osieroconych, przy czym stosowane metody nie mogą powodować skutków dyskryminacyjnych i zniechęcać in148 List Komisji SG (2001) D/290869 z dnia 6 sierpnia 2001 r. 6.8. Energetyka XXIV-417 nych przedsiębiorstw lub nowych podmiotów od wchodzenia na pewne rynki krajowe lub regionalne (pkt 5 komunikatu). 6.8.3. Pomoc państwa dla wytwórców energii ze źródeł odnawialnych er ia ły D EM O IW EP W kontekście stosowania generalnych reguł konkurencji do sektora elektroenergetycznego należy wspomnieć również o serii rozstrzygnięć Komisji wydawanych na gruncie (obecnego) art. 107 TFUE, a dotyczących ustanowionych prawem krajowym zobowiązań do zakupu „zielonej energii”. Decyzje te respektują stanowisko Trybunału wypracowane w wyroku z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 Preussen Elektra przeciwko Schleswag AG149, zgodnie z którym takie zobowiązanie nie stanowi pomocy państwa w rozumieniu (obecnego) art. 107 TFUE. Potwierdzają to kolejne decyzje Komisji w sprawach: • N 475/2003 – Nowe zdolności generowania energii, • N 14/2002 – Federalny program zielonej energii, • N 254/2006 – Panneaux photovoltaiques. Jedynie w Decyzji 2007/580/WE z dnia 24 kwietnia 2007 r. w sprawie słoweńskiego programu zielonej energii150 Komisja uznała za pomoc państwa zobowiązanie do zakupu zielonej energii po cenach powyżej cen rynkowych. Kwestia dopuszczalności pomocy państwa związanej z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych również poruszona w rozporządzeniu nr 800/2008 (art. 23) oraz we Wspólnotowych wytycznych w sprawie pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska (pkt 41 i 102–206)151. 6.8.4. Pomoc państwa dla przemysłu węglowego M at Do 22 lipca 2002 r. pomoc państwa dla górnictwa podlegała ocenie na gruncie TEWWiS oraz wydanych na jego podstawie decyzji Wysokiej Władzy (Komisji). Po wygaśnięciu TEWWiS pomoc państwa dla górnictwa jest dopuszczalna na warunkach określonych w wydanym na podstawie (obecnego) art. 107 ust. 3 lit. e) i art. 109 TFUE Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego152. 149 150 151 152 Zb. Orz. 2001, s. I-2099. Dz. Urz. UE 2007 L 219/9. Dz. Urz. UE 2008 C 82/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.2.5. Dz. Urz. WE 2002 L 205/1. XXIV-418 6. Sektorowe reguły konkurencji M at er ia ły D EM O IW EP Generalnie rzecz biorąc pomoc ta, uzasadniona nierównowagą konkurencyjną węgla wydobywanego w państwach Unii Europejskiej z węglem importowanym spoza Unii, jest dopuszczalna tylko dla umożliwienia kontynuacji procesu restrukturyzacji przemysłu węglowego oraz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej (pkt 2–9 preambuły; art. 1 rozporządzenia). Zgodnie z rozporządzeniem nr 1407/2002 pomoc państwa dla górnictwa uznaje się za zgodną z rynkiem wewnętrznym tylko wtedy, gdy jest ona zgodna ze szczegółowymi przepisami tego rozporządzenia (bez uszczerbku dla programów pomocy państwa na badania i rozwój technologiczny, środowisko naturalne i kształcenie) i pokrywa wyłącznie koszty związane z węglem do produkcji energii elektrycznej, skojarzonej produkcji ciepła i energii i elektrycznej, produkcji koksu i opalania pieców hutniczych w przemyśle stalowym (art. 3 rozporządzenia). Wyłączeniu na mocy rozporządzenia nr 1407/2002 podlegają aktualnie dwa rodzaje pomocy: • pomoc na dostęp do zasobów węgla, przybierająca jedną z dwóch form (niepodlegających kumulacji – art. 5 rozporządzenia): – pomoc na inwestycje początkowe (do wysokości 30% całkowitych kosztów inwestycji), – pomoc na bieżącą produkcję, przeznaczoną na pokrycie bieżących strat produkcyjnych (o ile działalność beneficjenta stanowi część planu dostępu do rezerw węgla), • pomoc na pokrycie kosztów nadzwyczajnych związanych z racjonalizacją i restrukturyzacją przemysłu węglowego (tzw. „odziedziczonych zobowiązań”, w tym zobowiązań z tytułu świadczeń socjalnych). Rozporządzenie nr 1407/2002 obowiązuje do dnia 31 grudnia 2010 r., przy czym w dniu 20 lipca 2010 r. Komisja przedstawiła projekt rozporządzenia Rady w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych kopalń węgla153, które miałoby obowiązywać od dnia 1 stycznia 2011 r. do końca 2026 r. 6.9. Przemysł stoczniowy Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie zawiera żadnych przepisów odnoszących się wprost do przemysłu stoczniowego. Pomoc państwa w tym sektorze podlega zatem ocenie na gruncie art. 107 TFUE oraz aktów wydanych na podstawie (obecnych) art. 107 ust. 3 lit. e), art. 109 i art. 207 TFUE. Pomoc na budowę statków wojskowych jest wyłączona spod zakazu art. 107 ust. 1 TFUE zgodnie z art. 346 TFUE. 153 KOM (2010) 372 wersja ostateczna; SEC (2010) 850, SEC (2010) 851. 6.9. Przemysł stoczniowy XXIV-419 EM O IW EP W związku z wygaśnięciem w dniu 31 grudnia 2003 r. rozporządzenia nr 1540/98154 oraz przedłużającymi się w OECD pracami nad zastąpieniem Porozumienia w sprawie respektowania normalnych warunków konkurencji w przemyśle stoczniowym i remontowym155, które nigdy nie weszło w życie156, w grudniu 2003 r. Komisja przyjęła Zasady ramowe dotyczące pomocy państwa dla przemysłu stoczniowego157. Z dniem 31 grudnia 2005 r. wygasły całkowicie środki tymczasowe ustanowione na mocy rozporządzenia nr 1177/2002, zmienionego rozporządzeniem nr 502/2004158, służące przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji ze strony Korei. W zasadach ramowych określono szczególne reguły oceny pomocy państwa dla stoczni, podmiotów z nimi powiązanych, właścicieli statków i osób trzecich, udzielanej, bezpośrednio lub pośrednio, na budowę, remonty lub przebudowę statków. Zasady ramowe przyjęły jako regułę podstawową, że pomoc dla stoczni może zostać przyznana tylko zgodnie z (obecnymi) art. 107 i 108 TFUE oraz wydanymi na ich podstawie przepisami proceduralnymi159 i horyzontalnymi160. Zasady ramowe określają dodatkowe (szczegółowe) reguły dopuszczalności pomocy: 154 M at er ia ły D Rozporządzenie Rady (WE) nr 1540/98 z dnia 28 czerwca 1998 r. o ustanowieniu nowych zasad pomocy publicznej dla przemysłu stoczniowego, Dz. Urz. WE 1998 L 202/1. 155 Agreement respecting normal competitive conditions in the commercial shipbuilding and repair industry, Dz. Urz. WE 1995 C 355/1. 156 W rezultacie nigdy też nie weszło w życie implementujące je Rozporządzenie Rady (WE) nr 3094/95 z dnia 22 grudnia 1995 r. w sprawie pomocy dla przemysłu stoczniowego (Dz. Urz. WE 1995 L 332/1). 157 Dz. Urz. UE 2003 C 317/11. 158 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1177/2002 z dnia 27 czerwca 2002 r. dotyczące tymczasowego mechanizmu obronnego dla przemysłu stoczniowego, Dz. Urz. WE 2002 L 1722/1; Rozporządzenie Rady (WE) nr 502/2004 z dnia 11 marca 2004 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1177/2002, Dz. Urz. UE 2004 L 81/6. 159 Rozporządzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania art. 93 Traktatu, Dz. Urz. WE 1999 L 83/1. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.6.2. 160 Zob.: rozporządzenia Komisji (WE) z dnia 12 stycznia 2001 r. nr 68/2001, 69/2001 i 70/2001 (Dz. Urz. WE 2001 L 10/20, 10/30 i 10/33), wyłączające stosowanie art. 87 i 88 TWE do pomocy szkoleniowej, de minimis i dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz wspomagania restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności (Dz. Urz. WE 1999 C 288/2), na rzecz ochrony środowiska naturalnego (Dz. Urz. WE 2001 C 37/3) oraz na badania i rozwój (Dz. Urz. WE 1996 C 45/6). Zob. też obecnie obowiązujące rozporządzenie wyłączające nr 800/2008. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.1.3.2). XXIV-420 6. Sektorowe reguły konkurencji 161 ia ły D EM O IW EP • na badania, prace rozwojowe161 i innowacje – maksymalna intensywność pomocy na innowacje nie może przekraczać 20% kosztów inwestycji brutto, • restrukturyzacyjnej, w szczególności pomocy związanej z zamykaniem stoczni (np. kosztów socjalnych i doradczych) – pod warunkiem że redukcja ich działalności ma charakter efektywny i nieodwracalny, • na tworzenie miejsc pracy – zgodnie z wymogami rozporządzenia nr 2204/2002162, • w formie kredytów eksportowych oraz na pomoc dla państw rozwijających się zgodnie z warunkami Porozumienia OECD z 1998 r.163, • regionalnej, powiązanej z inwestycjami na rzecz restrukturyzacji stoczni – intensywność pomocy nie może przekraczać 22,5% [w regionach objętych art. 107 ust. 3 lit. a) TFUE] lub 12,5% [w regionach objętych art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE] kosztów kwalifikowanych określonych w wytycznych w sprawie pomocy regionalnej164. Wszystkie programy pomocy państwa dla przemysłu stoczniowego podlegają zgłoszeniu Komisji, chyba że są wyłączone spod stosowania art. 108 ust. 3 na podstawie rozporządzeń wyłączających. Kumulacja pomocy dla przemysłu stoczniowego oraz pomocy z innych źródeł nie może przekraczać pułapów intensywności ustanowionych w Zasadach ramowych. Zasady ramowe miały być stosowane nie później niż do 31 grudnia 2006 r. Ich obowiązywanie zostało przedłużone najpierw do dnia 31 grudnia 2008 r.165, a następnie do 31 grudnia 2011 r.166. M at er W zakresie, w jakim spełnia warunki Wytycznych ram pomocy państwa na badania i rozwój (Dz.Urz. WE 1996 C 45/6). Zob. też obecnie obowiązujące rozporządzenie wyłączające nr 800/2008 (art. 31). Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.2.4. 162 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2204/2002 z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie stosowania Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia, Dz. Urz. WE 2002 L 337/3. Zob. także obecnie obowiązujące rozporządzenie wyłączające nr 800/2008 (art. 13). Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.2.6. 163 Stosowane w Unii Europejskiej na mocy decyzji Rady 2001/76/WE (Dz. Urz. WE 2001 L 202/1), zm. decyzją 2002/634/WE (Dz. Urz. WE 2002 L 206/16). 164 Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej z 1998 r., Dz. Urz. WE 1998 C 74; Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2007–2013, Dz. Urz. UE 2006 C 54/13. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 5.4.3. 165 Komunikat Komisji w sprawie przedłużenia okresu obowiązywania wspólnotowych zasad ramowych dotyczących pomocy państwa dla przemysłu stoczniowego, Dz. Urz. WE 2006 C 260/7. 166 Komunikat Komisji w sprawie przedłużenia zasad ramowych dotyczących pomocy państwa dla przemysłu stoczniowego, Dz. Urz. WE 2008 C 173/3. Literatura uzupełniająca XXIV-421 Literatura uzupełniająca M at er ia ły D EM O IW EP • Kosiński E., Rodzaje i zakres sektorowych wyłączeń zastosowania ogólnych reguł konkurencji, Poznań 2007. • Krakała-Zielińska M., Prawo pocztowe Unii Europejskiej, Warszawa 2009. • Nesterowicz M.A., Zasady prawa konkurencji Wspólnoty Europejskiej w transporcie morskim, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2001, nr 2. • Nowak B., Wewnętrzny rynek energii w Unii Europejskiej, Warszawa 2009. • Piątek S., Prawo telekomunikacyjne Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 2003. • Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2010. • Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, Warszawa 2005. • Skoczny T., Pomoc publiczna w mediach audiowizualnych w świetle prawa wspólnotowego, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2005, nr 3/4. • Skoczny T., Pomoc publiczna w transporcie lotniczym w świetle prawa wspólnotowego, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2005, nr 3/4. • Skoczny T., Sektorowe reguły konkurencji w prawie wspólnotowym [w:] Prawo konkurencji Wspólnoty Europejskiej. Źródła, t. 2: Reguły sektorowe, red. T. Skoczny, Warszawa 2002. • Szymajda I., Konkurencja w transporcie lotniczym prawo europejskie i problemy dostosowania prawa polskiego, Warszawa 2002. • Usługi portów lotniczych w Unii Europejskiej i w Polsce a prawo konkurencji i regulacje lotniskowe, red. F. Czernicki, T. Skoczny, Warszawa 2010. Podstawowe dokumenty • Rozporządzenie Komisji (UE) nr 267/2010 z dnia 24 marca 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do niektórych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeniowym, Dz. Urz. UE 2010 L 83/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 906/2009 z dnia 28 września 2009 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do określonych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych pomiędzy przedsiębiorstwami żeglugi liniowej (konsorcja), Dz. Urz. UE 2009 L 256/1. XXIV-422 6. Sektorowe reguły konkurencji M at er ia ły D EM O IW EP • Rozporządzenie Rady (WE) nr 487/2009 z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do pewnych kategorii porozumień i uzgodnionych praktyk w sektorze transportu lotniczego, Dz. Urz. UE 2009 L 148/1. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 246/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do pewnych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych pomiędzy kompaniami żeglugi liniowej (konsorcja), Dz. Urz. UE 2009 L 79/1. • Rozporządzenie nr 169/2009 Rady (WE) z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie stosowania zasad konkurencji do transportu kolejowego, drogowego i żeglugi śródlądowej, Dz. Urz. UE 2009 L 61/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 736/2008 z dnia 22 lipca 2008 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw zajmujących się produkcją, przetwórstwem i wprowadzaniem do obrotu produktów rybołówstwa, Dz. Urz. UE 2008 L 201/16. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 774/2008 z dnia 24 lipca 2008 r. ustanawiające tymczasowe szczególne działanie mające na celu wspieranie restrukturyzacji flot rybackich Wspólnoty Europejskiej dotkniętych kryzysem gospodarczym, Dz. Urz. UE 2008 L 202/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1535/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 TWE do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej, Dz. Urz. UE 2007 L 337/35. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1857/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z wytwarzaniem produktów rolnych oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 70/2001, Dz. Urz. UE 2006 L 358/3. • Rozporządzenie nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego, Dz. Urz. UE 2007 L 315/1. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 r. ustanawiające wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych, Dz. Urz. UE 2007 L 299/1. • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 875/2007 z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 TWE do pomocy de minimis dla sektora rybołówstwa i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1860/2004, Dz. Urz. UE 2007 L 193/6. Podstawowe dokumenty XXIV-423 IW EP • Rozporządzenie Rady (WE) nr 1198/2006 z dnia 26 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego, Dz. Urz. UE. 2006 L 223/1. • Rozporządzenie Rady (WE) nr 1184/2006 z dnia 24 lipca 2006 r. dotyczące stosowania niektórych reguł konkurencji w odniesieniu do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi, Dz. Urz. UE 2006 L 214/7, zm. rozporządzeniami Rady (WE): nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007, Dz. Urz. UE 2007 L 299/1, nr 361/2008, Dz. Urz. UE 2008 L 121/1, nr 491/2009, Dz. Urz. 2009 L 154/1. • Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego, Dz. Urz. WE 2002 L 205/1. • Rozporządzenie (EWG) nr 1534/91 Rady z dnia 31 maja 1991 r. w sprawie stosowania art. 85 ust. 3 Traktatu do określonych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeniowym, Dz. Urz. O EWG 1991 L 143/1. M at er ia ły D EM • Rozporządzenie (EWG) nr 1017/68 z dnia 19 lipca 1968 r. w sprawie stosowania zasad konkurencji do transportu kolejowego, drogowego i żeglugi śródlądowej, Dz. Urz. EWG 1968 L 175/1. • Komunikat Komisji w sprawie stosowania zasad pomocy państwa wobec radiofonii i telewizji publicznej, Dz. Urz. UE 2009 C 257/1. • Komunikat Komisji – Dokapitalizowanie instytucji finansowych w związku z obecnym kryzysem finansowym: ograniczenie pomocy do niezbędnego minimum oraz mechanizm zabezpieczające przed nadmiernym zakłóceniem konkurencji, Dz. Urz. UE 2009 C 10/2. • Komunikat Komisji w sprawie postępowania z aktywami o obniżonej wartości we wspólnotowym sektorze bankowym, Dz. Urz. UE 2009 C 72/1. • Komunikat Komisji – Wytyczne wspólnotowe w sprawie stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych, Dz. Urz. UE 2009 C 235/4. • Komunikat Komisji – Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw, Dz. Urz. UE 2009 C 195/9. • Wytyczne w sprawie pomocy państwa na rzecz podmiotów zarządzających statkami, Dz. Urz. UE 2009 C 132/6. • Komunikat Komisji – Zastosowanie zasad pomocy państwa do środków podjętych w odniesieniu do instytucji finansowych w kontekście obecnego, globalnego kryzysu finansowego (komunikat bankowy), Dz. Urz. UE 2008 C 270/8. XXIV-424 6. Sektorowe reguły konkurencji ia ły D EM O IW EP • Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw kolejowych z 2008 r., Dz. Urz. UE 2008 C 184/13. • Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 TWE do sektora usług transportu morskiego, Dz. Urz. UE 2008 C 245/2. • Wytyczne wspólnotowe dla pomocy publicznej w sektorze rolnictwa i leśnictwa w latach 2007–2013, Dz. Urz. UE 2006 C 319/1. • Wytyczne dotyczące finansowania portów lotniczych i pomocy państwa na rozpoczęcie działalności dla przedsiębiorstw lotniczych oferujących przeloty z regionalnych portów lotniczych, Dz. Urz. UE 2005 C 312/1. • Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa na rzecz transportu morskiego, Dz. Urz. UE 2004 C 13/3. • Zasady ramowe dotyczące pomocy państwa dla przemysłu stoczniowego, Dz. Urz. UE 2003 C 317/11. • Komunikat Komisji skierowany do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomicznego i Społecznego oraz Komitetu Regionów na temat niektórych aspektów prawnych związanych z utworami filmowymi i innymi utworami audiowizualnymi, Bruksela, 26 września 2001 r. COM, (2001) 534 final, Dz. Urz. WE 2001 C 43. • Komunikat Komisji dotyczący metodologii analizy pomocy państwa związanej z kosztami osieroconymi, List Komisji SG (2001)D/290869 z dnia 6 sierpnia 2001 r.. • Obwieszczenie Komisji w sprawie stosowania reguł konkurencji do sektora pocztowego i w sprawie oceny pewnych środków publicznych odnoszących się do usług pocztowych, Dz. Urz. WE 1998 C 39/2. er Pytania podsumowujące M at • Jakie sektory mają odrębne, a jakie – szczególne reguły konkurencji? Jakie przepisy mogą być podstawą prawną odrębnych i szczególnych reguł konkurencji? • W sytuacji sprzeczności reguł ochrony konkurencji z regulacjami dotyczącymi wspólnej organizacji rynków rolnych, które z przepisów mają pierwszeństwo? • W jakim zakresie stosowany jest zakaz praktyk ograniczających konkurencję w rolnictwie? • Jakie kształtują się warunki udzielania pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w rolnictwie? Pytania podsumowujące XXIV-425 M at er ia ły D EM O IW EP • W jakim zakresie stosowany jest zakaz praktyk ograniczających konkurencję w transporcie lądowym, morskim i lotniczym? • Jakie zasady rządzą udzielaniem rekompensat za świadczenie transportowych usług publicznych? • Jak kształtuje się dopuszczalność pomocy państwa dla podsektora transportu lotniczego? • Jaka pomoc państwa uznawana jest za zgodną z rynkiem wewnętrznym w podsektorze transportu morskiego? • Jak wygląda zasięg oddziaływania generalnych reguł konkurencji na sektor pocztowy? • W jakim zakresie porozumienia w sektorze usług finansowych korzystają z wyłączenia spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję? • Jakie kształtują się główne narzędzia „pakietu antykryzysowego” w sektorze bankowym? • Jakie są zasady udzielania pomocy państwa dla kinematografii i produkcji filmowej? • Na jakich warunkach dopuszczalna jest pomoc dla radiofonii i telewizji? • Jak kształtuje się dopuszczalność wsparcia publicznego przeznaczonego na rozwój sieci szerokopasmowych? ia er at M ły O EM D EP IW dostęp do sieci antykonkurencyjne skutki koncentracji XXIV-113, XXIV-149, XXIV-174 antykryzysowa pomoc państwa XXIV-258, XXIV-304–306 dostęp następnej generacji (NNA) XXIV- 414 drapieżnictwo cenowe O E XXIV- 82 ECA, zob. Europejskie Organy Konkurencji bad banks EM B D ły C XXIV-154, er ia czynnik wyrównawczy XXIV-170 at decyzja o niezgodności koncentracji z rynkiem wewnętrznym XXIV-197 M decyzja o zgodności koncentracji z rynkiem wewnętrznym XXIV-196 decyzje związków przedsiębiorstw XXIV-31 doktryna jednego przedsiębiorstwa XXIV-22 doktryna niezbędnych ograniczeń XXIV-29 dostęp do akt XXIV-202 XXIV-165 efekty nieskoordynowane XXIV- 401 bezpieczny port XXIV-55, XXIV-234, XXIV-240, XXIV-326 D XXIV- 414 IW A EP Indeks efekty skoordynowane XXIV-170 XXIV-166, efekt zachęty XXIV-264, XXIV-273, XXIV-281, XXIV-287, XXIV-289, XXIV-311, XXIV- 413 EKD, zob. ekwiwalent dotacji brutto ekonomiczna reguła rozsądku XXIV-29 ekwiwalent dotacji brutto (EKD) XXIV-241, XXIV-263, XXIV-268, XXIV-270, XXIV-271, XXIV-284, XXIV-287–289, XXIV-309, XXIV-312, XXIV-362 eliminacja konkurencji energetyka XXIV- 46 XXIV- 414–417 Europejskie Organy Konkurencji (ECA) XXIV-206–207 G grzywna XXIV-95–96, XXIV-183, XXIV-198, XXIV-199–201 XXIV-428 Indeks kontrola bezpośrednia H HHI, zob. wskaźnik koncentracji HHI XXIV-122 kontrola innych pomieszczeń kontrola pośrednia XXIV-122 kontrola przedsiębiorstw I kontrola wspólna inspekcje XXIV-191, XXIV-198–199, XXIV-200, XXIV-205–206 XXIV-101 XXIV-126 kontrola wyłączna XXIV-125 XXIV-53 EP kooperacja horyzontalna korzyści efektywnościowe XXIV-173 J jednomarkowość XXIV- 65 koszty osierocone XXIV-101 XXIV-172, XXIV- 415–416 XXIV-138–139 XXIV- 403–405 klauzula holenderska klauzula niemiecka klauzule białe XXIV-136 licencje XXIV-135 XXIV-384, 395 D klauzule czarne XXIV- 48, XXIV-50, XXIV-52, XXIV-58, XXIV- 64, XXIV- 67, XXIV-384, XXIV-395–396 XXIV-39, XXIV- 67 ia klauzule szare ły klauzule o zakazie konkurencji XXIV-177 er Komitet Doradczy do spraw Koncentracji XXIV-203, XXIV-206 at Komitet Doradczy do spraw Pomocy Państwa XXIV-331–332 M komunikacja elektroniczna XXIV-340, XXIV- 409–414 koncentracja horyzontalna XXIV-149, XXIV-152 XXIV-226, XXIV-119, koncentracja konglomeratowa XXIV-150 XXIV-120, koncentracja niehoryzontalna XXIV-119, XXIV-151, XXIV-159, XXIV-161 koncentracja wertykalna XXIV-150, XXIV-151 XXIV-119, konkurencja międzymarkowa XXIV- 60 XXIV-146 L EM kinematografia kryteria oceny koncentracji O kategoria obrotu IW Krajowe Organy Ochrony Konkurencji XXIV-136 K XXIV- 66–70, XXIV-179 M mechanizm odstraszania XXIV-167 XXIV-158, mechanizmy korekcyjne XXIV-134 misja publiczna XXIV- 404 monopol skarbowy XXIV-220 motywacja do wykluczenia XXIV-169 N nadużywanie pozycji dominującej XXIV-19, XXIV-78 rzecznik do spraw wysłuchań XXIV-102, XXIV-201 niezbędne ograniczenia konkurencji XXIV-29 NNA, zob. dostęp następnej generacji O obowiązki informacyjne XXIV-204 Indeks obrona upadającego przedsiębiorstwa XXIV-174 XXIV-142, XXIV-143 ograniczenie konkurencji XXIV-38 okresowe kary pieniężne pomoc nowa XXIV-264 pomoc pochodząca od władzy publicznej XXIV-243 ochrona procesu (mechanizmu) konkurencji XXIV-2 XXIV-187 ogólna klauzula przeglądowa XXIV-32–34, XXIV-200 pomoc pochodząca z zasobów publicznych XXIV-243 pomoc polegająca na zmniejszaniu obciążeń przedsiębiorstw XXIV-241 pomoc polegającą na subwencjonowaniu XXIV-241 pomoc prorozwojowa pomoc przejrzysta XXIV-367 państwowe monopole handlowe XXIV-212 pomoc ad hoc O pomoc sektorowa XXIV-312–313 EM polityka reguły rozsądku XXIV-29 XXIV-263 XXIV-263, XXIV-268, pomoc regionalna XXIV-257–260, XXIV-306, XXIV-311 Plan Działań w zakresie Pomocy Państwa XXIV-265, XXIV-280, XXIV-322, XXIV-332 XXIV-78 XXIV-258 IW P podmiot kolektywny XXIV-259 pomoc na rzecz kultury EP obrót netto XXIV-429 ły D pomoc bagatelna (de minimis) XXIV-249, XXIV-254, XXIV-263, XXIV-267, XXIV-268, XXIV-234, XXIV-262, XXIV-266, XXIV-274, XXIV-282, XXIV-299, XXIV-305, XXIV-352, XXIV-362 pomoc socjalna XXIV-259–261, XXIV-255 pomoc uwarunkowana skutkami podziału Niemiec XXIV-256 pomoc w formie gwarancji XXIV-296 pomoc w wypadku klęsk żywiołowych XXIV-255 pomoc dla dużych projektów inwestycyjnych XXIV-310–311 porozumienia horyzontalne XXIV-37, XXIV- 49 pomoc dla producenta krajowego XXIV-251 porozumienia licencyjne at er ia pomoc de minimis, zob. pomoc bagatelna porozumienia bagatelne (de minimis) XXIV-33, XXIV-34 M pomoc horyzontalna XXIV-260, XXIV-266 pomoc indywidualna XXIV-263, XXIV-270, XXIV-271, XXIV-272, XXIV-284, XXIV-286 pomoc inwestycyjna pomoc istniejąca XXIV-278 XXIV-323, XXIV-330 porozumienia specjalizacyjne XXIV-371 porozumienia wertykalne XXIV-37 XXIV-34, porozumienia zakazane pomoc na ochronę środowiska praktyka odmowy dostaw XXIV-302 pomoc na restrukturyzację XXIV-302 XXIV- 49 porozumienia techniczne poziom koncentracji pomoc na ratowanie XXIV-178 porozumienia ograniczające konkurencję XXIV-19, XXIV-28 pomoc na badania, rozwój i innowacje XXIV-279–284 XXIV-275 XXIV-34, XXIV-28 XXIV-153 XXIV- 83 praktyki antykonkurencyjne praktyki eksploatacyjne XXIV-79 XXIV- 84 XXIV-430 Indeks XXIV-31 praktyki uzgodnione XXIV-246 selektywność regionalna prawa specjalne XXIV-218 selektywność sektorowa prawa wyłączne XXIV-218 SIEC, zob. test znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji prawo wglądu do akt XXIV-102 XXIV-246 Sieć Organów Ochrony Konkurencji XXIV-103 procedura zbycia skarga o stwierdzenie nieważności XXIV-106 program pomocy XXIV-263, XXIV-270, XXIV-271, XXIV-284, XXIV-286, XXIV305 prywatne wdrażanie prawa ochrony konkurencji XXIV-39 XXIV-216 przedsiębiorstwo zagrożone XXIV-302 przepisy sektorowe XXIV-339 przesłanki ewaluacyjne XXIV-236 XXIV-235, XXIV-235, D przesłanki identyfikacyjne XXIV-236, XXIV-268 XXIV-105 ły przyjaciel sądu radiofonia at XXIV- 408 reguła de minimis M reguła NAAT XXIV-29 XXIV- 83, XXIV-168 sprzedaż pakietowa sprzedaż wiązana XXIV- 83, XXIV-168 swoboda przepływu towarów XXIV-214 system prewencyjnej kontroli koncentracji XXIV-117 środki behawioralne XXIV-186 środki kontroli XXIV-123 środki zaradcze XXIV-188 T XXIV- 406 test bilansujący XXIV-265, XXIV-273, XXIV-281, XXIV-311, XXIV- 412 XXIV-25 rynek relewantny (właściwy) czasowo XXIV-74 test dominacji kolektywnej test dominacji rynkowej XXIV-149 XXIV-115 test hipotetycznego monopolisty XXIV-73 S sąd krajowy XXIV-257, XXIV-265, XXIV-266, XXIV-291, XXIV-317, XXIV-339 test Altmark XXIV-16, XXIV-223, XXIV-234, XXIV-239–240, XXIV-315, XXIV-317, XXIV-386, XXIV- 412 XXIV- 406 rażące błędy XXIV-71, XXIV-90, XXIV-149, XXIV-150, XXIV-190, XXIV-231, telewizja publiczna er R XXIV-152, XXIV-236 ia przysporzenie korzyści soft law EM przedsiębiorstwo publiczne skutki antykonkurencyjne XXIV-159 IW program darowania i łagodzenia kar XXIV-96 O XXIV-189 EP prewencyjna kontrola koncentracji przedsiębiorstw XXIV-132 test prywatnego inwestora XXIV-237–238, XXIV-297 XXIV-93 sektorowe reguły konkurencji XXIV-338 selektywność indywidualna XXIV-246 XXIV-234, test prywatnego sprzedawcy XXIV-239 test prywatnego wierzyciela XXIV-238 Indeks test rażącego błędu XXIV-319 Z test znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji (SIEC) XXIV-115, XXIV-148, XXIV-158 transakcje wzajemnie uwarunkowane XXIV-125 zachowania równoległe zakaz ustanawiania nowych monopoli XXIV-215 EP XXIV-30 zasada effet utile XXIV- 60 XXIV-107 XXIV- 8 zasada jednej kontroli XXIV-134 IW umowy o podwykonawstwo uprawniony interes XXIV-253 zasada dwufazowości postępowania XXIV-190 XXIV- 60 umowy dżentelmeńskie XXIV-32 zakaz nadużywania pozycji dominującej XXIV-70 zakaz wykonawczy U umowy agencyjne XXIV-431 XXIV-190, zasada kontroli prewencyjnej XXIV-323 zasada nadzoru prewencyjnego zasada one stop shop XXIV- 65 wskaźnik koncentracji HHI XXIV-54, XXIV-153, XXIV-155, XXIV-159 ia ły wyłączenie grupowe XXIV-56, XXIV-261, XXIV-262, XXIV-269, XXIV-270, XXIV-275, XXIV-280, XXIV-283, XXIV-284, XXIV-286, XXIV-288, XXIV-300, XXIV-311 er wyłączna kontrola negatywna wyłączna kontrola pozytywna at wyrównawcza siła nabywcza wysłuchanie pisemne M wysłuchanie ustne XXIV-138 zasada „pierwszy i ostatni raz” XXIV-302–303 zasada prywatnego inwestora XXIV-292–293 D wyłączenie de minimis (bagatelne) XXIV-268 XXIV-116 EM wolni jeźdźcy O W XXIV-125 XXIV-125 XXIV-171 XXIV-201 XXIV-201 wytyczne w formie listu wyjaśniającego XXIV-94 zasada skutku zasada standstill XXIV-27 XXIV-215 zasada subsydiarności (pomocniczości) XXIV-134 zasada terytorialności zasada zawieszenia XXIV-27 XXIV-323 zmowa umowna lub milcząca zobowiązania XXIV-20 XXIV-189 zobowiązania behawioralne zobowiązania wyłączne XXIV- 82 Ż żądanie informacji XXIV-182 XXIV-100 W skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”: Ustrój Unii Europejskiej pod redakcją naukową prof. Jana Barcza EP wchodzą: I: Rozwój podstaw prawnych Unii Europejskiej Tom II: Zasady ustrojowe Unii Europejskiej IW Tom System instytucjonalny Unii Europejskiej Tom IV: Źródła prawa Unii Europejskiej Tom V: System ochrony prawnej w Unii Europejskiej EM O Tom III: Obywatel Unii Tom VII: Finanse Unii Europejskiej. Aspekty instytucjonalne i prawne Tom VIII: Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej. Aspekty prawne ia ły D Tom VI: Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej er Tom IX: X: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa at Tom M Tom XI.1: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 1: Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpraca policyjna Tom XI.2: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 2: Zarządzanie granicami, polityka wizowa, azylowa i imigracyjna Tom XI.3: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych Tom XII: Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie W skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”: Prawo rynku wewnętrznego i polityki Unii Europejskiej pod redakcją naukową prof. Jana Barcza EP wchodzą: XIII: Pojęcie rynku wewnętrznego Tom XIV: Swobodny przepływ towarów Tom XV: Swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii Europejskiej Tom XVI: Prawo przedsiębiorczości i prawo spółek O Swoboda świadczenia usług w Unii Europejskiej EM Tom XVII: IW Tom D Tom XVIII: Swoboda przepływu kapitału i usługi finansowe w Unii Europejskiej XIX: Uznawanie kwalifikacji Tom XX: Zabezpieczenie społeczne Tom XXI: Harmonizacja prawa podatkowego w Unii Europejskiej ia ły Tom Zamówienia publiczne er Tom XXII: at Tom XXIII: Rynek wewnętrzny a własność intelektualna M Tom XXIV: Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej Tom XXV: Wspólna Polityka Handlowa. Aspekty prawne Tom XXVI: Wspólna Polityka Rolna. Aspekty prawne Tom XXVII: Polityki Unii Europejskiej: Polityki społeczne. Aspekty prawne Tom XXVIII: Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne Serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej” towarzyszą następujące wybory dokumentów: EP Ustrój Unii Europejskiej. Podstawowe dokumenty O IW Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Ustawy dotyczące członkostwa Polski w UE, (wybór brązowy). EM Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych, (wybór zielony). ły D Traktat z Lizbony. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (teksty skonsolidowane), (wybór czerwony). er ia Traktat z Lizbony. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej wraz Wyjaśnieniami Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości: at Tom 1: Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych Tom 2: Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna M Tom 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych WSPÓLNE REGUŁY KONKURENCJI UNII EUROPEJSKIEJ EP Niniejszy podręcznik – Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej – jest wszechstronnym, podstawowym wykładem wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej. Jest to pierwszy tego rodzaju podręcznik w Polsce, omawiający całość problematyki z uwzględnieniem sektorowych reguł konkurencji. Uwzględnia on rozwiązania zawarte nie tylko w podstawowych aktach prawnych, lecz także w regulacjach prawa miękkiego, mającego ogromne znaczenie w dziedzinie wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej. Podręcznik uwzględnia reformy wprowadzone 1 grudnia 2009 r. na mocy Traktatu z Lizbony. IW Tom ten wchodzi w skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”, które Instytut Wydawniczy EuroPrawo zaczął publikować w 2009 r. Autorami wszystkich publikacji są wybitni specjaliści z zakresu prawa UE i prawa międzynarodowego, wywodzący się ze środowiska akademickiego oraz reprezentujący instytucje unijne i urzędy krajowe zajmujące się w Polsce sprawami Unii Europejskiej. D EM O Tom ten reprezentuje trzecią grupę podręczników (tomy od XIII do XXVIII), obejmującą prawo rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Pierwsza grupa (tomy od I do IX) dotyczy ustroju Unii Europejskiej, grupa druga natomiast (tomy X i XI) odnosi się do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE oraz Unii Gospodarczej i Walutowej. er ia ły Zamiarem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo oraz autorów serii jest przedstawienie w sposób fachowy i nowoczesny – a zarazem przystępny i przejrzysty – najważniejszych zagadnień ustrojowych oraz prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Podręczniki są dostosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Mogą one również stać się pomocą dla praktyków: prawników, urzędników, biznesmenów i polityków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej. M at Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej www.iweuroprawo.pl PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ księgarnia internetowa http://iwep.pl www.iweuroprawo.eu e-mail: [email protected] tel. 22 494 34 63 9 788376 270548