Świadczenie_wyrównawcze

Świadczenie wyrównawcze – rzecz o uprawnieniach agenta w razie
rozwiązania umowy agencyjnej
Umowa agencyjna została uregulowana w art. 758 i nast. Kodeksu cywilnego (dalej: „KC”) –
zgodnie z definicją kodeksową w ramach tego stosunku prawnego agent zobowiązuje się w
zakresie swojego przedsiębiorstwa do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy
zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy lub też do zawierania
ich w jego imieniu. Ten typ umowy jest powszechnie wykorzystywany m.in. przez
przedsiębiorców, którzy zorganizowali swoją działalność w formie sieci przedstawicieli
handlowych – agent aktywnie działa na rynku pozyskując klientów dla swojego
zleceniodawcy w zamian za co otrzymuje wynagrodzenie, którym co do zasady jest prowizja
zależna od liczby lub wartości zawartych przez niego umów. Umowa agencyjna jest
stosunkiem prawnym opierającym się na wzajemnej lojalności i zaufaniu stron oraz ich ścisłej
współpracy – zazwyczaj jest ona połączona ze zobowiązaniem agenta do przestrzegania
standardów sprzedaży obowiązujących u zleceniodawcy oraz wykorzystywaniem jego know –
how i oznaczeń, w tym w szczególności znaków towarowych.
Świadczenie wyrównawcze:
Na regulację stosunku agencji znaczący wpływ ma nie tylko ustawodawstwo polskie ale także
europejskie, a w szczególności Dyrektywa Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 roku w
sprawie koordynacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do
przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek. Ustawodawca europejski, a w
konsekwencji i polski, wychodząc z założenia, że agent jest słabszą stroną umowy
wprowadził rozwiązania mające na celu jego ochronę. Jedną z takich instytucji jest właśnie
świadczenie wyrównawcze. Specyfiką umowy agencyjnej jest bowiem pozyskiwanie przez
agenta klienteli i budowanie renomy swojego zleceniodawcy – ta klientela i renoma w razie
rozwiązana stosunku agencji nadal pozostaną przy zleceniodawcy. Tym samym, w wielu
wypadkach po zakończeniu umowy agencji zleceniodawca nadal będzie czerpał korzyści z
klienteli i kontaktów handlowych pozyskanych przez agenta mimo, że ten nie będzie już
uprawniony do prowizji. Z tych powodów wprowadzono w art. 7643 KC instytucję tzw.
świadczenia wyrównawczego. Zgodnie z tym przepisem, po rozwiązaniu umowy agencyjnej
agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego jeżeli w czasie trwania
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów
z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi
klientami. Co więcej, warunkiem przysługiwania roszczenia wyrównawczego jest aby
przemawiały za tym względy słuszności. W konsekwencji, jak podkreśla literatura i
orzecznictwo (m.in. wyrok SN z dnia 29 września 2011 roku sygn. IV CSK 650/10),
świadczenie wyrównawcze jest bardzo specyficznym roszczeniem, które nie jest ani
odszkodowaniem ani wynagrodzeniem ani też bezpodstawnym wzbogaceniem tylko
odrębnym roszczeniem opartym na zasadach słuszności.
Przesłanki świadczenia wyrównawczego:
Opierając swoje roszczenie na świadczeniu wyrównawczym były agent musi zatem wykazać,
że w czasie trwania współpracy pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego
wzrostu obrotów z dotychczasowymi a ponadto, że dający zlecenie nadal czerpie korzyści z
tych umów i biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności przemawiają za tym względy
słuszności. W świetle powołanego wyroku IV CSK 650/10 były agent nie musi udowodnić
konkretnej kwoty korzyści nadal czerpanych przez byłego zleceniodawcę jak bowiem
możemy w nim przeczytać „Kontynuacja współpracy kontraktowej z klientami pozyskanymi
przez b. agenta może prowadzić (w zależności od kręgu takich klientów jako stałych
kontrahentów) do wielu wymiernych korzyści handlowych dla dającego zlecenie,
niekoniecznie dających się zawsze wyrazić w odpowiednich sumach bezpośredniego dochodu
(np. ukształtowanie się stałej klienteli, pozycja rynkowa dającego zlecenie, prognozy
rozwojowe jego przedsiębiorstwa w zakresie określonego typu usług.” Co więcej, ze względu
na trudności w wykazaniu wysokości należnego świadczenia wyrównawczego w powołanym
wyroku dopuszczono również skorzystanie z art. 322 Kodeksu postępowania cywilnego,
który dopuszcza zasądzenie przez sąd orzekający odpowiedniej sumy według swej oceny
opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy jeżeli udowodnienie przez powoda
konkretnej wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.
Odnosząc się do kolejnej przesłanki czyli „względów słuszności” wypada zauważyć, iż Kodeks
wskazuje jako przykładową okoliczność mającą wpływ na ocenę tych względów utratę przez
agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z klientami pozyskanymi przez
agenta. Oparcie się na „względach słuszności” będących klauzulą generalną otwiera zatem
szerokie pole do prowadzenia argumentacji w ew. procesie. Orzecznictwo wskazuje przy
tym, że względami słuszności są tutaj okoliczności dotyczące wykonywania umowy
agencyjnej a nie sytuacji osobistej agenta, czyli np. choroby czy też sytuacji rodzinnej itp. (tak
wyrok SN z dnia 8 listopada 2005 roku I CK 207/05).
Ustawodawca nie określa minimalnej wysokości świadczenia wyrównawczego a jedynie
wprowadza jego maksymalną wartość – zgodnie z art. 7643 § 2 KC „Świadczenie
wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok,
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie
ostatnich pięciu lat”. Warto natomiast pamiętać, że regulacja ta nie stanowi punktu
odniesienia dla określania wysokości świadczenia wyrównawczego limitując tylko jego
maksymalną wysokość. Co więcej, przyznanie świadczenia wyrównawczego nie wyłącza
dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych wynikających z art. 471 KC. Jeżeli zatem
umowa została rozwiązania wyniku niewykonania jej przez zleceniodawcę, zaistniała szkoda
a zleceniodawcy można przypisać winę za niewykonanie zobowiązania to agent będzie mógł
domagać się naprawienia wynikłej z tego tytułu szkody niezależnie od świadczenia
wyrównawczego.
Świadczenie wyrównawcze nie ma jednak charakteru bezwzględnego – w art. 7644 KC
wprowadzono bowiem katalog sytuacji, których zaistnienie wyłącza możliwość dochodzenia
przez agenta tego świadczenia. Co do zasady, dotyczą one rozwiązania umowy bez
zachowania terminów wypowiedzenia z winy agenta oraz wypowiedzenia umowy przez
agenta, chyba że wynikło ono z przyczyn, za które odpowiedzialny jest zleceniodawca. Z
oczywistych względów nie byłoby bowiem uzasadnione domaganie się zapłaty przez agenta,
który nieprawidłowo wykonywał umowę.
Należy również pamiętać, że agent ma jeden rok od dnia rozwiązania umowy na zgłoszenie
zleceniodawcy żądania zapłaty z tytułu roszczenia wyrównawczego – zgodnie bowiem z art.
7643 § 5 KC po upływie tego terminu możliwość dochodzenia takiego roszczenia wygasa.
Co bardzo istotne, aż do momentu rozwiązania umowy agencyjnej postanowienia dotyczące
świadczenia wyrównawczego mogą być zmienione przez strony jedynie na korzyść agenta,
zatem w tym zakresie powyższa regulacja ma charakter bezwzględnie obowiązujący.
Podsumowanie:
Świadczenie wyrównawcze jest bardzo specyficzną, można by powiedzieć, wręcz wyjątkową
instytucją w polskim prawie cywilnym. Jego celem jest zagwarantowanie agentowi
możliwości dochodzenia zapłaty w razie zakończenia stosunku prawnego jeżeli przemawiają
za tym zasady słuszności. Co prawda, dochodzenie roszczenia opartego na świadczeniu
wyrównawczym może napotykać przeszkody natury dowodowej to jednak może być szansą
dla agenta na uzyskanie zapłaty za wzmocnienie pozycji rynkowej swojego zleceniodawcy.
Autor:
Dominik Cheda, aplikant radcowski, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Joanna Mizińska, adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 220
e-mail: [email protected]