Wykorzystanie danych sprawozdawczości finansowej w

You have downloaded a document from
The Central and Eastern European Online Library
The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers,
research institutes, and various content providers
Source:
Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
Theoretical Journal of Accounting
Location:
Poland
Author(s):
Olga Martyniuk-Kwiatkowska
Title:
Wykorzystanie danych sprawozdawczości finansowej
w ocenie działalności małych przedsiębiorstw
Small companies’ financial statements as the source
of the information about their financial condition
48/2009
Issue:
Citation
style:
Olga Martyniuk-Kwiatkowska. "Wykorzystanie danych sprawozdawczości finansowej
w ocenie działalności małych przedsiębiorstw". Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 48:113124.
https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=6029
CEEOL copyright 2016
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 48 (104), Warszawa 2009 r.
Wykorzystanie danych sprawozdawczości finansowej
w ocenie działalności małych przedsiębiorstw
Olga Martyniuk-Kwiatkowska ∗
Wstęp
Przy prowadzeniu działalności gospodarczej zarządzający małymi przedsiębiorstwami korzystają z różnego rodzaju informacji1. Wielu autorów wskazuje jednak, że system informacji w małych przedsiębiorstwach jest ograniczony.2 Porównując systemy informacyjne małych przedsiębiorstw z dużymi czy średnimi
zauważamy, że w małych są one rzeczywiście znacznie prostsze (organizacja
systemu i przepływu informacji, sposób gromadzenia informacji, prezentacja,
zakres informacji). Może to wynikać z:
ƒ samej struktury organizacyjnej małego przedsiębiorstwa,
ƒ bezpośrednich kontaktów pracowników z podejmującymi decyzje (przełożeni,
właściciele),
ƒ zasobów finansowych (koszt pozyskania informacji),
ƒ zasięgu działania przedsiębiorstwa.
∗
Dr Olga Martyniuk-Kwiatkowska, Katedra Finansów Przedsiębiorstw, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, adiunkt.
1
W praktyce dokonano wielu badań dotyczących źródeł informacji, z jakich korzystają
zarządzający w małych i dużych przedsiębiorstwach. Z badań wynika, że w małych przedsiębiorstwach najczęściej korzysta się z takich źródeł informacji, jak:
- media werbalne (klienci 65%, dostawcy 56%, podwładni 54%),
- media drukowane (magazyny branżowe 58%, notatki pracowników 45%).
Porównując te wyniki z wynikami dla dużych przedsiębiorstw można zauważyć znaczne
różnice w postrzeganiu mediów werbalnych. W dużych przedsiębiorstwach są one także najbardziej popularne, jednak na pierwszym miejscu w tej grupie wskazuje się nieformalną wewnętrzną sieć (71%), następnie przełożonych (71%), znajomych i podwładnych (65%). Badania
te pokazują, że zarządzający małymi przedsiębiorstwami bardziej polegają na osobistych
kontaktach, spotkaniach targowych i informacjach zewnętrznych, niż zarządzający w dużych
przedsiębiorstwach. Zob. szerzej: F. Bouthilier (2002, s. 7-18), R.A. Peterson (1984, s. 43),
G.L. Fann, R.L. Smeltzer (1989, s. 35-44), Raport z badania, (2001).
2
Por. T. Kiziukiewicz, K. Sawicki (1998, s.11), M.Tokarski (2005, s. 16), K. Poznańska,
M. Schulte-Zurhausen (1994, s. 24-27), M. Pomowska, (2003, s. 237), T. Szot-Gabryś (2007,
s. 569-575).
1 Zesz. 33(89)
113
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
Nie oznacza to jednak, że zarządzający małymi podmiotami nie powinni otrzymywać informacji dobrych jakościowo i w odpowiednim czasie. Istotnym źródłem informacji o sytuacji każdego przedsiębiorstwa jest system rachunkowości.
Od struktury i zasięgu działania tego systemu zależą nie tylko ilość, ale i jakość
informacji finansowych dostępnych dla właścicieli i zarządzających przedsiębiorstwem.
Celem artykułu jest próba ilustracji informacji dostarczanych przez sprawozdania finansowe sporządzane w małych przedsiębiorstwach. Korzystając z literatury i wyników badań przeprowadzanych w tym sektorze przedsiębiorstw, autorka
zaprezentuje zniekształcenia, które mogą występować w sprawozdaniach finansowych małych podmiotów gospodarczych wynikające z cech charakterystycznych dla tej grupy jednostek. Ponadto zostaną przedstawione wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez autorkę3 wśród zarządzających małymi przedsiębiorstwami dotyczące:
- zapotrzebowania na informacje finansowe,
- sprawozdawczości wewnętrznej.
1. Wewnętrzne źródła informacji o sytuacji
finansowo-majątkowej małych przedsiębiorstw
Właściciele małych przedsiębiorstw są zainteresowani w szczególności informacjami o efektach swojej pracy, zwłaszcza w kontekście przetrwania firmy. Zarządzający dużym przedsiębiorstwem ma zadania tylko fachowe, obiektywne, ekonomiczne. Egzystencja rodziny i jego samego jest oddzielona od przedsiębiorstwa. W przypadku małych firm los przedsiębiorcy i jego rodziny jest często bezpośrednio uzależniony od losów przedsiębiorstwa. Mali przedsiębiorcy, tracąc swoje przedsiębiorstwo, często ponoszą straty osobiste, tracą swój majątek i zabezpieczenie na przyszłość.
Podobnie jak pozostałe aspekty związane z zarządzaniem małym przedsiębiorstwem, tak i systemy informacyjne zmieniają się wraz z przechodzeniem
firmy do kolejnych faz cyklu życia. W pierwszej fazie cyklu życia nie istnieje
3
Badania ankietowe zostały przeprowadzone w grupie 100 małych przedsiębiorstw z terenu województwa pomorskiego, w styczniu 2005 roku. Informacji udzielali właściciele lub
współwłaściciele przedsiębiorstw, względnie kompetentni pracownicy stopnia kierowniczego na
stanowisku dyrektora. Badaną populację stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające 10–49
osób. Próba badania została dobrana metodą losowania prostego. Do losowania została wybrana co n-ta firma z terenu województwa pomorskiego, bez użycia tablic liczb losowych.
Do zbierania informacji została zastosowana metoda bezpośrednich wywiadów osobistych
(tzw. ankietowanie) oraz jako metoda uzupełniająca wywiady telefoniczne bezpośrednie,
w przypadku potrzeby uzupełnienia odpowiedzi w ankiecie. Narzędziem zbierania informacji
był kwestionariusz ankietowy składający się z trzech części, zawierających łącznie 25 pytań
wyskalowanych.
1 Zesz. 33(89)
114
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
żaden formalny system informacyjny. Wszystkie decyzje podejmuje właściciel na
podstawie posiadanych informacji, które zdobywa samodzielnie, przede wszystkim
ze źródeł zewnętrznych. Nawet główne źródło informacji wewnętrznych – księgowość, jest najczęściej bardzo uproszczona i służy jedynie do rozliczeń podatkowych.
W drugiej fazie przedsiębiorstwo prowadzi już bardziej rozwiniętą ewidencję
zdarzeń gospodarczych, zbiera i przetwarza coraz więcej informacji o rynku. Właściciel potrzebuje informacji o tym, czy przedsiębiorstwo jest w stanie w krótkim okresie wygenerować środki finansowe potrzebne do odnowienia i powiększenia swoich aktywów trwałych i sfinansowania dalszego rozwoju, potrzebuje
coraz więcej informacji o swoich kontrahentach (klientach i dostawcach), konkurencji, poszukuje optymalnych rozwiązań w zakresie produkcji (technologia,
surowce, kooperacja) i sprzedaży (kanały dystrybucji, polityka cen). Wprowadzanie procedur dotyczących sfery finansów, produkcji, marketingu i sprzedaży,
czasu pracy powoduje w fazie następnej generowanie coraz większej ilości raportów na różnych szczeblach przedsiębiorstwa.
W kolejnych fazach cyklu życia przedsiębiorstwa, wraz z rozwojem struktury
organizacyjnej, rozrasta się system informacyjny, co wiąże się z wprowadzaniem
zintegrowanych systemów informatycznych, które są już nie tylko systemami
księgowymi, ale wspomagają również zarządzanie sprzedażą i produkcją, umożliwiają przeprowadzanie coraz bardziej rozbudowanych analiz. Należy okresowo
kontrolować jakość i rzetelność informacji dostarczanych przez te systemy, ponieważ błędy powstające w czasie przetwarzania informacji mogą spowodować
podjęcie błędnych decyzji, narazić przedsiębiorstwo na straty.
Wraz ze wzrostem małego przedsiębiorstwa powinna wzrastać ranga sprawozdawczości finansowej jako źródła informacji dla zarządzających. Bardzo
często jednak mali przedsiębiorcy nie wiedzą, że rzetelnej informacji o ich sytuacji majątkowej i finansowej mogą dostarczać właśnie sprawozdania finansowe.
Wynika to z jednej z charakterystycznych cech małego przedsiębiorcy, jaką jest
brak przygotowania merytorycznego w zakresie finansów przedsiębiorstw, a tym
samym mniejsze zdolności percepcji danych zawartych w sprawozdaniach finansowych. Cecha ta powoduje, że mali przedsiębiorcy unikają rozbudowanych
metod rachunkowych i często ograniczają w swoich przedsiębiorstwach prace
działów księgowości do ewidencjonowania zdarzeń gospodarczych i rozliczania
z tytułu podatków, a informacji szukają w innych źródłach (Golde, 1964, s. 158).
Równocześnie, jak wynika z badań autorki, wiele małych przedsiębiorstw
prowadzi sprawozdawczość wewnętrzną. (63% badanych prowadzących księgi
rachunkowe). Sprawozdania wewnętrzne są przygotowywane najczęściej za
okresy miesięczne (42% zestawień), kwartalne (39% zestawień), rzadziej natomiast za okres roku (19%).
Analizując z kolei zakres, jakiego dotyczą te sprawozdania, należy wskazać,
że najwięcej z nich zawiera informacje dotyczące sprzedaży, następnie rozrachunków z podziałem na terminowe i przeterminowane, zapasów i kosztów dzia-
1 Zesz. 33(89)
115
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
łalności4. Zestawienie sprawozdań wewnętrznych tworzonych przez małe przedsiębiorstwa prowadzące księgi rachunkowe przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Sprawozdania wewnętrzne sporządzane przez małe przedsiębiorstwa
prowadzące księgi rachunkowe – wyniki badań ankietowych
Sprzedaż
Okres
Działów
PH
Miesiąc
Kwartał
Rok
Razem
38
2
0
40
6
21
6
33
ProdukRozra- Koszty
Wyrobów chunki działów Zapasy
cja
(towarów)
10
31
7
15
0
19
13
24
20
2
10
0
7
7
18
39
44
38
42
20
Czas
pracy
1
0
0
1
Razem
108
101
48
257
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Analizując raporty sprzedaży należy stwierdzić, że najwięcej z nich powstaje
w okresach miesięcznych – w szczególności dotyczy to zestawień miesięcznych
według poszczególnych działów sprzedaży. W okresach kwartalnych najczęściej
są sporządzane analizy sprzedaży z uwzględnieniem podziału na przedstawicieli
handlowych i grupy wyrobów (towarów). Zestawienia dotyczące stanu rozliczeń
z klientami i dostawcami najczęściej powstają w okresach miesięcznych. Nie są
one sporządzane w żadnym badanym przedsiębiorstwie za okresy roczne. Raporty dotyczące kosztów według poszczególnych miejsc powstawania i grup zapasów są najczęściej sporządzane w okresach kwartalnych, rzadziej w miesięcznych, a najmniej powstaje ich za okres roku. Odwrotna sytuacja dotyczy zestawień o wykonanej produkcji. Raporty te najczęściej powstają za okresy roczne,
a jedynie w dwóch badanych jednostkach – za okresy kwartalne.
Należy również zauważyć, że w związku z dużą liczbą dodatkowych raportów i zestawień przygotowywanych dla zarządzających wydaje się konieczne
okresowe sprawdzenie procedur związanych z ich przygotowaniem. Ewidencje
gospodarcze związane z rozliczeniami podatkowymi są pod tym względem kontrolowane przez organy podatkowe. Raporty i zestawienia dla celów zarządczych często nie podlegają takiej weryfikacji chociaż wiele decyzji w małych
przedsiębiorstwach jest podejmowane na ich podstawie.
Zakres sprawozdawczości wewnętrznej wskazuje na obszary działalności gospodarczej, które są ważne dla zarządzających małymi przedsiębiorstwami.
Istotne dla nich są zatem informacje o:
• kosztach w różnych przekrojach (zestawienia kosztów),
• źródłach przychodów w różnych przekrojach (zestawienia sprzedaży),
• własnej wiarygodności finansowej (zestawienia zobowiązań),
• zdolności płatniczej odbiorców (zestawienia należności),
4
Zaledwie jedna z badanych firm sporządzała zestawienia dotyczące wykorzystania czasu pracy pracowników.
1 Zesz. 33(89)
116
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
efektywności zarządzania zapasami (zestawienia zapasów),
efektywność produkcji (zestawienia dotyczące produkcji)5.
Podobny zakres informacji istotnych dla zarządzających małymi przedsiębiorstwami podają T. Szot-Gabryś i J. Jaworski (Szot-Gabryś, 2007, s. 571; Jaworski, 2008, s. 25), rozszerzając go o informacje dotyczące:
ƒ szacunków i opłacalności inwestycji rzeczowych, rzadziej kapitałowych,
ƒ progów rentowności,
ƒ poziomu kapitału zaangażowanego w prowadzoną działalność i tempa jego
pomnażania,
ƒ wartości majątku, np. dla celów spadkowych czy przy sprzedaży przedsiębiorstwa.
•
•
2. Uproszczenia i zniekształcenia w sprawozdaniach
finansowych małych przedsiębiorstw
Znaczna grupa małych przedsiębiorstw prowadzi księgi rachunkowe i – podobnie jak duże podmioty gospodarcze, zgodnie z Ustawą o rachunkowości – sporządza sprawozdania finansowe: bilans, rachunek zysków i strat, wprowadzenie
do sprawozdania finansowego, informacje dodatkowe i objaśnienia6. W stosunku
do małych przedsiębiorstw przepisy pozwalają jednak na stosowanie uproszczeń
ewidencyjnych i sprawozdawczych7. Zaliczamy do nich:
- ograniczenia szczegółowości sprawozdania finansowego, tzn. wypełnianie
pól oznaczonych literami i cyframi rzymskimi (art. 50, pkt 2),
- podatkowa kwalifikacja umów leasingowych, tzn. możliwość zaliczenia leasingu finansowego do leasingu operacyjnego (art. 3, pkt 6),
- brak obowiązku ustalania aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku
dochodowego (art. 37, pkt 10),
5
Są to również obszary podlegające największej kontroli. W największej liczbie badanych przedsiębiorstw obszarami podlegającymi szczególnej kontroli są:
- koszty ogółem
100% wskazań,
- należności
94% wskazań,
- własna zdolność płatnicza
75% wskazań,
- zapasy
60% wskazań,
- jakość produkcji
54% wskazań,
- wiarygodność kontrahentów 52% wskazań.
6
Ze względu na kryteria dotyczące obowiązkowego sporządzania rachunku przepływów
pieniężnych i zestawienia zmian w kapitale własnym, te dwa sprawozdania raczej nie dotyczą małych podmiotów gospodarczych.
7
Takie uproszczenia są stosowane w wielu krajach. W Wielkiej Brytanii zostały opracowane oddzielne standardy dla mniejszych podmiotów – Financial Reporting Standards for
Smaller Entities.
1 Zesz. 33(89)
117
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
wycena instrumentów finansowych, według zasad ogólnych, tzn. niestosowanie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania
i sposobu prezentacji instrumentów finansowych, zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r.,
- możliwość wyceny produktu gotowego metodą uproszczoną, tzn. doliczanie
do kosztów bezpośrednich poniesionych kosztów pośrednich związanych
z wytwarzaniem danego produktu niezależnie od poziomu wykorzystania
zdolności produkcyjnych (art. 28, pkt 4a).
Wszystkie wymienione uproszczenia mają ułatwić małym przedsiębiorstwom
prowadzenie ewidencji gospodarczej i przygotowywanie sprawozdań finansowych w sposób rzetelny. Pomimo tego można się spotkać z wieloma przypadkami zniekształceń obrazu sytuacji majątkowej i finansowej prezentowanej
w sprawozdaniach finansowych. Wynika to z trudności w dokonaniu jednoznacznego oddzielenia przedsiębiorstwa z jego otoczenia. Zniekształcenia sprawozdań finansowych małych przedsiębiorstw zostały zaprezentowane w ujęciu
syntetycznym w tabeli 2.
-
Tabela 2. Zniekształcenia sprawozdań finansowych w małych przedsiębiorstwach
Składnik sprawozdania finansowego
Zniekształcenie in plus
Zniekształcenie in minus
Bilans
Do działalności są użytkowane
Prywatne nieruchomości, samochody zaliczo- prywatne nieruchomości, samone do majątku trwałego
chody właścicieli nie zaliczane
do majątku firmy
Udziały objęte za aport wniesiony w postaci
Kapitał
prywatnych samochodów, nieruchomości
podstawowy
właścicieli
Środki wniesione przez właścicieli jako forZobowiązania
ma dofinansowania, wykazane w pozostałych
bieżące
zobowiązaniach
Rachunek zysków i strat
Amortyzacja prywatnych samochodów
Amortyzacja prywatnych nieruchomości
Amortyzacja prywatnych saKoszty działalności
Koszty prywatnych telefonów
mochodów, nieruchomości,
operacyjnej
Koszty prywatnych wyjazdów
Koszty utrzymania prywatnych samochodów
Aktywa
trwałe
Źródło: opracowanie własne.
Zniekształcenia można podzielić na dwie grupy:
in plus, czyli zwiększające wartość pozycji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych,
- in minus, czyli zmniejszające wartość pozycji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych.
Wartość majątku firmy prezentowana w bilansie jest często zawyżana poprzez zaliczanie do aktywów przedsiębiorstwa prywatnych nieruchomości, sa-
1 Zesz. 33(89)
118
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
mochodów właścicieli i członków ich rodzin, które bezpośrednio nie są wykorzystywane w działalności gospodarczej. Zdarzają się także sytuacje odwrotne,
tzn. w bilansie nie są prezentowane składniki majątku (nieruchomości, samochody,
komputery osobiste), z których właściciele korzystają prowadząc swoje przedsiębiorstwo. Do zniekształceń w ramach majątku firmy można zaliczyć także
brak rozdzielenia kasy przedsiębiorstwa od portfela właściciela. Prywatne finanse właścicieli stają się często integralną częścią finansów przedsiębiorstwa.
(Levin, Travis, 1987, s. 30). Zdaniem J.A. Welsh i J.F. White (Welsh, White,
1981, s. 20), tradycyjne definiowanie kapitału własnego i obcego w przypadku
małych przedsiębiorstw jest również niecelowe. Często środki wykazane jako
pożyczki czy zobowiązania są po prostu formą dofinansowania przedsiębiorstwa
przez właścicieli. W ten sposób właściciele mogą w każdej chwili odzyskać zainwestowane środki. Szczególnie jest to ważne przy korzystaniu z wysokich
kredytów bankowych. Bank na obniżenie kapitału własnego nie wyraziłby zgody, a w ten sposób wypłata dla właścicieli jest spłatą długów wobec wierzycieli.
Poza tym sprawozdania finansowe małych przedsiębiorstw nie podlegają ocenie
analityków giełdowych, rzadko więc zwraca się uwagę na strukturę kapitału i jej
optymalizację.
Analizując rachunek zysków i strat małych przedsiębiorstw, należy również
pamiętać o niebezpieczeństwie związanym z bezkrytycznym posługiwaniem się
miernikami finansowymi. Dotyczy to zwłaszcza pozycji kosztów, które podlegają częstszym zniekształceniom niż przychody. Jednym z problemów związanych
ze zniekształcaniem kosztów jest brak pomiaru kosztów pracy właścicieli
i członków ich rodzin8. Zatrudnienie rodziny powoduje zawyżanie kosztów
przedsiębiorstwa, ale przynosi dochód rodzinie. Poza tym często wydatki osobiste właścicieli (np. prywatne telefony, utrzymanie prywatnych samochodów)
obciążają koszty firmy. W ten sposób właściciele unikają opodatkowania swoich
dochodów.
3. Ograniczenia analizy finansowej małych przedsiębiorstw
jako efekt zniekształceń sprawozdań finansowych
Analiza finansowa dostarcza informacji niezbędnych dla bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem i planowania. Spełnia ona ważne zadanie wewnątrz
przedsiębiorstwa, jak też warunkuje jego percepcję przez otoczenie. Wskaźniki
finansowe jako narzędzie analizy finansowej pokazują związki między poszczególnymi kategoriami finansowymi i dostarczają syntetycznie ukształtowane informacje dla zarządzania (planowania i kontroli). Są one często wykorzystywane
jako podstawa interpretowania trendów dokonań przedsiębiorstw, ich bieżącej
8
Koszty pracy własnej nie są uznawane przez prawo podatkowe za koszty uzyskania
przychodu.
1 Zesz. 33(89)
119
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
działalności, ryzyka finansowego i rynkowego oraz wielu decyzji strategicznych
dla przedsiębiorstwa.
Wskaźniki finansowe można podzielić na cztery podstawowe grupy:
- wskaźniki badające płynność finansową,
- wskaźniki określające rentowność przedsiębiorstwa (jego majątku, kapitałów,
poszczególnych rodzajów działalności),
- wskaźniki informujące o strukturze kapitałów przedsiębiorstwa, stopniu jego
zadłużenia,
- wskaźniki oceniające zarządzanie kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa
(wskaźniki obrotowości).
Głównym źródłem danych dla obliczania wskaźników finansowych są sprawozdania finansowe przedsiębiorstw. Sprawozdania finansowe małych jednostek gospodarczych dostarczają wszystkich informacji potrzebnych do obliczenia
powszechnie stosowanych wskaźników finansowych. Przy ich ustalaniu należy
jednak pamiętać o cechach charakteryzujących małe przedsiębiorstwa, bowiem
ma to istotny wpływ na niektóre z tych wskaźników. Analiza wskaźnikowa stanowi użyteczne narzędzie oceny tylko wtedy, gdy jest odpowiednio rozumiana
jej istota i wynikające z niej ograniczenia. Wskaźniki finansowe są natomiast wiarygodne wówczas, gdy ustala się je na podstawie rzetelnych danych, a w małych
przedsiębiorstwach często pojawiają się trudności w dokonaniu jednoznacznego
oddzielenia przedsiębiorstwa od jego otoczenia. R.I. Levin i V.R. Travis (Levin,
Travis, 1987, s. 30) stwierdzają nawet, że standardowe sprawozdania finansowe
w małych przedsiębiorstwach mówią zaledwie w 50% o kondycji przedsiębiorstwa, ponieważ przepływ środków finansowych i składników majątku między
właścicielem a jego przedsiębiorstwem jest ograniczony w małym stopniu.
Przykładem mogą być wymienione w tabeli 2 zniekształcenia w ramach aktywów trwałych, zobowiązań bieżących, czy kosztów działalności operacyjnej.
Analizując wskaźniki płynności, które oceniają zdolność przedsiębiorstwa do
terminowego regulowania zobowiązań bieżących, nie należy jednoznacznie negatywnie oceniać firm, w których kształtują się one na niskim poziomie (Welsh,
White, 1981, s. 20–21). Większa wartość zobowiązań bieżących od aktywów
obrotowych może wynikać z faktu, że część tych zobowiązań stanowią wspominane już środki właścicieli, którzy w ten sposób dofinansowują swoje przedsiębiorstwa. W rzeczywistości zobowiązania te mogą nie być spłacane nawet w długim okresie i nie wiąże się to z konsekwencjami naliczania odsetek czy bankructwem przedsiębiorstwa. Rozwiązaniem, proponowanym przez autorkę, eliminującym to zniekształcenie, może być wprowadzenie w bilansie, w części zobowiązań
krótkoterminowych, odrębnej grupy, jaką będą zobowiązania wobec właścicieli.
Wyliczając wskaźniki płynności będzie wówczas wskazane korygowanie zobowiązań bieżących o zobowiązania wobec właścicieli. Inną propozycją jest obowiązkowe umieszczanie informacji o zobowiązaniach wobec właścicieli w dodatkowych informacjach i objaśnieniach.
Kolejna grupa wskaźników dotycząca rentowności mierzy efektywność majątku zaangażowanego w działalność, zainwestowanych kapitałów czy opłacalność różnego rodzaju działalności, produktów, inwestycji. Również w przypad1 Zesz. 33(89)
120
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
ku tej grupy wskaźników finansowych należy pamiętać o zniekształceniach,
które mogą wystąpić w małych jednostkach. Właściciele małych przedsiębiorstw
przedkładają wzrost i sukces przedsiębiorstwa w długim okresie nad dynamiczny
wzrost i poprawę wyników finansowych w krótkim okresie. J.A. Welsh i J.F. White
(Welsh, White, 1981, s. 20) dodają, że podstawowym celem w małym przedsiębiorstwie, w przeciwieństwie do dużych firm, nie jest rentowność, lecz ograniczenie ryzyka utraty płynności. Wynika to z faktu, że szczególnie w początkowych fazach działalności utrzymanie środków finansowych na odpowiednim
poziomie jest dla małych podmiotów dużym wyzwaniem. Ocena efektywności
niektórych działań może być także zniekształcona przez decyzje podejmowane
z przyczyn osobistych. Poza tym znaczny wpływ na niski poziom wskaźników
rentowności mają obciążenia podatkowe. Właściciel małego przedsiębiorstwa,
który często sam nim zarządza, nie dąży do maksymalizacji zysków, będzie bowiem musiał zapłacić od nich podatek dochodowy. Poza tym jego działania nie
są oceniane prze organ nadzorujący.
Mentalność kredytowa właścicieli małych przedsiębiorstw kształtuje także
strukturę kapitałów. Koszty kapitału obcego i duże poczucie niezależności
w kierowaniu swoim przedsiębiorstwem9 powodują, że właściciele małych firm
dążą do tego, by finansować swoje przedsiębiorstwo w jak największym zakresie z kapitałów własnych10 (Białkowska-Guzyńska, 2002, s. 22; Łuczka, 1997,
s. 150). Na wysokość kapitałów własnych, w części kapitał podstawowy, mają
wpływ zniekształcenia zaprezentowane w tabeli 2, czego efektem mogą być
błędne wnioski pochodzące z analizy wskaźników opartych na tym elemencie
kapitałów przedsiębiorstwa.
Analizując strukturę kapitału należy zauważyć, że w tej grupie jednostek gospodarczych nie ma często zastosowania także dźwignia finansowa. Niski poziom kapitału obcego może wynikać bowiem nie z mniejszej jego rentowności,
a z niechęci właścicieli do zaciągania kredytów i ich przekonania, że kapitał
własny nic nie kosztuje (Łuczka, 1997, s. 64, 77–84). Poza tym poprawa rentowności kapitałowej jest trudniejsza niż w dużym przedsiębiorstwie ze względu na
trudniejszy dostęp do niskooprocentowanych kredytów bankowych. Kredyty
bankowe dla małych przedsiębiorstw są bowiem zazwyczaj droższe. Wynika to
z faktu, że ta grupa jednostek gospodarczych posiada niższą siłę negocjacyjną11,
niższą wiarygodność kredytową i mniejsze obroty ze względu na stosunkowo
niskie kwoty kredytów.
9
Zagrożenie niezależności pojawia się dopiero od określonej wysokości kapitału obcego,
nie wynika z faktu korzystania z niego, ponieważ w określonych granicach może pozwalać
na niezależną działalność. W momencie, gdy ta granica jest przekroczona, niektóre decyzje
mogą być podejmowane nie tylko z punktu widzenia właściciela, ale także kredytodawcy.
10
Badania empiryczne wykazały, że krótkoterminowy kredyt bankowy pełni pierwszoplanową rolę w finansowaniu przedsiębiorstwa i stanowi dominujący rodzaj kredytu bankowego.
Z takich kredytów są także finansowane projekty inwestycyjne (Białkowska-Guzyńska, 2002,
s. 22; Łuczka, 1997, s. 150).
11
Z uwagi na słabą pozycję rynkową.
1 Zesz. 33(89)
121
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
W grupie wskaźników oceniających zarządzanie kapitałem obrotowym (m.in.
rotacja należności, rotacja zapasów i rotacja zobowiązań) należy również przy
interpretacji otrzymanych wyników pamiętać o możliwości występowania pewnych zniekształceń. Szczególnie dotyczy to wskaźników wykorzystujących wartość zobowiązań bieżących. Rozwiązaniem może być eliminacja zobowiązań
wobec właścicieli ze zobowiązań bieżących.
W przypadku przeprowadzania analizy pionowej i poziomej sprawozdań finansowych należy też eliminować zniekształcenia wpływające na błędną interpretację otrzymanych wyników. Szczególną uwagę trzeba poświęcić pozycjom
kosztów w rachunku zysków i strat (tabela 2), które mogą być zawyżone lub
zaniżone. Wydaje się jednak, że to zniekształcenie jest trudne do eliminacji. Czas
przeznaczony na wyodrębnienie „kosztów prywatnych właścicieli” będzie prawdopodobnie niewspółmiernie długi w porównaniu do osiągniętych efektów.
Oceniając kondycję finansową małego przedsiębiorstwa na podstawie sprawozdań finansowych należy także pamiętać o powszechnych ograniczeniach
analizy wskaźnikowej, które wynikają z zakłóceń metodologicznych, finansowych, rzeczowych, organizacyjnych i występują bez względu na wielkość analizowanego podmiotu. (Jerzemowska, 2004, s. 28)
Podsumowanie
Korzystając ze sprawozdań finansowych małych przedsiębiorstw należy pamiętać, że na prezentowane w nich dane ma w dużym stopniu wpływ charakterystyczny system zarządzania tymi podmiotami. Przed ustalaniem więc wskaźników finansowych dla małych przedsiębiorstw, powinno się ze sprawozdań finansowych wyeliminować kwoty niezwiązane z działalnością przedsiębiorstwa.
Wskaźniki wszystkich grup podlegają zniekształceniom, a w największym stopniu wskaźniki dotyczące efektywności i struktury kapitału. Bardzo duży wpływ
na nie ma zdolność i chęć podejmowania ryzyka oraz cele osobiste właścicieli.
Nie należy również porównywać wyników wskaźników finansowych małych
jednostek z wynikami dużych przedsiębiorstw (Dudycz, i in., 2005, s. 1–46),
ponieważ małe przedsiębiorstwo to nie tylko podmiot z niższą wartością majątku, o
mniejszym zatrudnieniu czy o niższych obrotach.
Istotnym źródłem informacji dla właścicieli o sytuacji finansowej małego
przedsiębiorstwa są również sprawozdania wewnętrzne sporządzane w większości małych podmiotów. Zawierają one informacje o obszarach, które w największym stopniu interesują właścicieli i dotyczą najczęściej sprzedaży, rozrachunków, kosztów oraz zapasów.
Rozwiązaniem ułatwiającym zarządzanie małym przedsiębiorstwem mogłoby
być opracowanie standardowych raportów dotyczących najistotniejszych obszarów działalności, z których dobrowolnie mogliby korzystać zarządzający małymi
podmiotami. Ograniczona wiedza z zakresu rachunkowości i finansów często
uniemożliwia im opracowanie takich sprawozdań samodzielnie.
1 Zesz. 33(89)
122
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
Literatura
Białkowska-Guzyńska A., (2002), Raport z badania kondycji małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Warszawa.
Bouthilier F., (2002), Access to Information for Small Business Managers: Examination of some Strategies and Values, „The Canadian Journal of Information and Library
Science” nr 3.
Dudycz T., Hamrol M., Skoczylas W., Niemiec A., (2005), Finansowe wskaźniki
sektorowe – pomoc przy analizie finansowej i ocenie zdolności przedsiębiorstwa do
kontynuacji działalności, „Rachunkowość” nr 3.
Fann G.L., Smeltzer R.L., (1989), Communication Attributes used by Small Business
Owner/Managers for Operational Decision Making, „Journal of Business Communication”, jesień.
Fann G.L., Smeltzer R.L., (1989), The Use of Information from and about Competitors in Small Business Management, „Enterpreneurship Theory and Practice”, lato.
Golde R.A., (1964), Practical Planning for Small Business, „Harvard Business Review”, marzec–kwiecień.
Jaworski J., (2008), Kryteria wyboru uproszczeń ewidencyjnych w małym przedsiębiorstwie, „Monitor Rachunkowości i Finansów” nr 1.
Jerzemowska M., red. (2004), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa.
Kiziukiewicz T., Sawicki K., (1998), Rachunkowość małych firm, PWE, Warszawa.
Levin I.R., Travis V.R., (1987), Small company finance: what the books don’t say,
„Harvard Business Review”, listopad–grudzień.
Łuczka T., (1987), Kapitał jako przedmiot gospodarki finansowej małego i średniego
prywatnego przedsiębiorstwa. Wprowadzenie do finansów przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej.
Peterson R.A., (1984), Small Business Management Assistance. Needs and Sources,
„American Small Business” nr 2.
Pomowska M., (2003), Sektor MSP we Francji – stan aktualny, [w:] Prace Naukowe
Katedry Ekonomii i Zarządzania Przedsiębiorstwem, tom II, Politechnika Gdańska,
Gdańsk.
Poznańska K., Schulte-Zurhausen M.,(1994), Kryteria klasyfikacji małych i średnich
przedsiębiorstw, „Przegląd Organizacji” nr 2.
Raport z badania Sytuacja małych przedsiębiorstw (2001), przeprowadzony przez
GfK Polonia na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa
Szot-Gabryś T., (2007), Wiarygodność i zakres informacji ekonomicznych o małym
podmiocie gospodarczym, [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w kształtowaniu
wiarygodności informacji ekonomicznej, pod red. B. Micherdy, Uniwersytet Ekonomiczny
w Krakowie, Kraków.
Tokarski M., (2005), Faktoring w małych i średnich przedsiębiorstwach, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków.
Welsh J.A., White F.J., (1981), Small business ratio analysis: a cautionary note to
consultants, „Journal of Small Business Management”, październik.
1 Zesz. 33(89)
123
12/2006
CEEOL copyright 2016
CEEOL copyright 2016
Streszczenie
Podejmowanie decyzji dotyczących przyszłości małego przedsiębiorstwa oraz elastyczne dostosowanie się do zmian zachodzących w gospodarce staje się coraz trudniejsze i coraz bardziej skomplikowane, a dynamika zmian wymusza na zarządzających
wykorzystanie w procesie gospodarowania dobrej, pod względem jakościowym, informacji finansowej.
Celem artykułu jest próba ilustracji informacji dostarczanych przez sprawozdania finansowe i raporty wewnętrzne sporządzane w małych przedsiębiorstwach. Wskazano na
możliwości uproszczeń sprawozdań finansowych polskich małych przedsiębiorstw, na
co pozwalają regulacje prawne. Zaprezentowano także możliwe zniekształcenia sprawozdań finansowych spowodowane cechami charakterystycznymi małych jednostek,
m.in. jak system zarządzania czy źródła finansowania. W efekcie powoduje to ograniczenia w zastosowaniu tradycyjnych wskaźników oceniających kondycję finansową
przedsiębiorstwa.
W artykule zaprezentowano również wyniki badań ankietowych dotyczące sprawozdawczości wewnętrznej małych podmiotów gospodarczych.
Summary
Small companies’ financial statements as the source
of the information about their financial condition
In the situation of recent economic changes small business management is going to
be more difficult and challenging. In order to make decisions managers need high quality financial information. The aim of the article is to illustrate the type of information
that is provided by small companies’ financial statements. The author describes the
characteristics of SME which determine their accounting systems and the scope of information they generate, including financial data distortions that may affect the results
of financial analysis.
The article also presents results of surveys investigating internal reporting of small
enterprises.
1 Zesz. 33(89)
124
12/2006
CEEOL copyright 2016