zanieczyszczenie powierzchni ziemi górnego śląska – niepożądany

dr Marek Korcz
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
Katowice
[email protected]
Zanieczyszczenie powierzchni ziemi Górnego Śląska – niepożądany skutek
uprzemysłowienia
Stereotyp brudnego Śląska jako cechy wynikającej z przemysłowej historii tego regionu
utrwalił się w świadomości przeciętnego Polaka. Jednakże wszechobecny dawniej w życiu
przeciętnego mieszkańca pył węglowy i pył pochodzący ze spalania węgla znikają w coraz
większym stopniu z krajobrazu. Świadczą o tym wyniki obserwacji zanieczyszczenia
atmosfery i depozycji pyłu.
Współczesna polityka rozwoju zrównoważonego sprzyja porządkowaniu powierzchni ziemi i
przywracaniu ładu przestrzennego wpływając w pewnym stopniu na zmianę postrzegania
dawnych obszarów przemysłowych.
Odmiennie jednak wygląda ten sam krajobraz oglądany w innej skali i przy użyciu innych
narzędzi.
Badania geochemiczne gleb, osadów dennych, wód i powietrza wskazują nieodmiennie, że
epoka industrialna spowodowała na Śląsku, tak jak i w każdym innym rejonie przemysłowym,
powstanie anomalii geochemicznych. Na terenie Śląska anomalie związane z
występowaniem metali ciężkich w glebach obejmują kilkaset kilometrów kwadratowych. Do
nich dochodzą lokalne odkształcenia geochemiczne występujące w miejscach
funkcjonowania izolowanych zakładów przemysłowych i obiektów gospodarki odpadami zbyt
małe aby je postrzegać w skali regionalnej. Stan ten udokumentowany został na mapach
geochemicznych w skalach przeglądowych, rzadziej w skalach szczegółowych. Górnictwo
węgla kamiennego ma pewien, niewielki tylko udział w wytworzeniu tych anomalii.
Najbardziej widoczne są one w sąsiedztwie kopalń rud i hut metali oraz zakładów przemysłu
metalurgicznego. Obecnie obowiązujące krajowe standardy czystości gleb i ziemi nie zostały
jeszcze zastąpione zalecanymi od wielu lat standardami lokalnymi określanymi na podstawie
analizy ryzyka zdrowotnego.
Wprowadzenie
ryzyka
zdrowotnego
jako
kryterium
wyznaczania
obszarów
zanieczyszczonych znajduje uzasadnienie w braku bezpośredniej zależności pomiędzy
stanem zdrowia i stanem zanieczyszczenia oraz dużym wpływem lokalnych czynników.
Niektóre wyniki analiz ryzyka zdrowotnego wskazują, że nie we wszystkich sytuacjach
anomalne zawartości metali ciężkich stwarzają istotne ryzyko zdrowotne. Brak jest jednakże
odpowiedniej liczby tego typu analiz na Górnym Śląsku aby uznać, że zanieczyszczenie gleb
metalami, ten niechciany spadek z poprzedniej epoki przemysłowej nie stwarza zagrożenia
zdrowia dla współczesnego i następnych pokoleń.
W świetle powyższego koniecznym jest uwzględnienie w procedurach rewitalizacji w jak
największym stopniu badań i studiów przedprojektowych obejmujących analizę ryzyka
zdrowotnego i środowiskowego oraz uwzględnienie ich wyników w projektach rewitalizacji
poszczególnych nieruchomości i ich zespołów. Pozwoli to na lokalne określenie w jakim
stopniu niechciany spadek zamienia się w rzeczywisty dług środowiskowy, który wymaga
spłaty w postaci naprawy powstałych szkód. Tym samym zostanie zniesiona jedna z barier
rozwoju Górnego Śląska, bariera niepewności.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa Projektu COAL
KRAJOBRAZ ZBUDOWANY NA WĘGLU
Intelektualna i artystyczna perspektywa różnorodności krajobrazów w
regionach poprzemysłowych
15 maja 2008 r., Katowice