1 PL Zmiany klimatu a bezpieczeństwo: zalecenia Wysokiego

Bruksela, 18 grudnia 2008 r.
S412/08
Zmiany klimatu a bezpieczeństwo:
zalecenia Wysokiego Przedstawiciela
dotyczące działań podejmowanych w związku ze sprawozdaniem
Wysokiego Przedstawiciela i Komisji pt.
„Zmiany klimatu a bezpieczeństwo międzynarodowe”
1.
Wprowadzenie
W marcu 2008 roku Wysoki Przedstawiciel i Komisja Europejska przedstawili Radzie Europejskiej
wspólne sprawozdanie, w którym przeanalizowano wpływ zmian klimatu na bezpieczeństwo
międzynarodowe. Rada Europejska przyjęła to sprawozdanie z zadowoleniem i zwróciła się o
przedstawienie dalszych zaleceń dotyczących stosownych działań, które należy podjąć.
UE jest odpowiednio przygotowana do realizacji agendy na rzecz bezpieczeństwa w kontekście zmian
klimatu. Zmiany klimatu stanowią podstawowe wyzwanie, które należy uwzględniać w polityce
zagranicznej i polityce bezpieczeństwa UE i w pracach instytucji unijnych. Na kwestię tę zwrócono
szczególną uwagę w sprawozdaniu Wysokiego Przedstawiciela na temat wdrażania europejskiej
strategii bezpieczeństwa, które przedstawiono Radzie Europejskiej w grudniu 2008 roku.
Sekretariat Rady i Komisja ściśle współpracowały z kolejnymi prezydencjami UE i innymi
podmiotami, bazując na planie działań podejmowanych w związku z marcowym sprawozdaniem. Na
tej podstawie opracowano zalecenia zamieszczone w niniejszym sprawozdaniu – w szczególności na
podstawie analiz regionalnych i tematycznych przeprowadzonych przez Komisję, państwa
członkowskie i inne podmioty, a także fachowych informacji pochodzących ze społeczeństwa
obywatelskiego i ośrodków analitycznych. Niniejsze sprawozdanie zawiera trzy główne zalecenia
dotyczące:
dokładniejszej analizy wpływu zmian klimatu na bezpieczeństwo na szczeblu regionalnym;
uwzględniania tej analizy w naszych mechanizmach wczesnego ostrzegania;
oraz zintensyfikowania dialogu z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.
2.
Skutki odczuwalne na szczeblu regionalnym
Zmiany klimatu spowodują pogłębienie istniejących czynników niestabilności i mogą prowadzić do
sporów w sprawie szlaków handlowych, obszarów morskich i zasobów, które wcześniej nie były
dostępne. Rozwiązaniem jest dostosowanie. Dzięki objęciu współpracą rozwojową problematyki
dostosowywania się do zmian klimatu, społeczeństwa szczególnie narażone na zagrożenia w
większym stopniu będą w stanie radzić sobie z dodatkową presją spowodowaną zmianami klimatu. Z
wstępnych analiz dotyczących Bliskiego Wschodu, Afryki i Azji Środkowej, które przeprowadzono w
roku 2008, wynika, że rozwój i bezpieczeństwo są zagrożone. Wnioski płynące z tych analiz
przedstawiono w skrócie poniżej. Kolejnym krokiem powinno być przeprowadzenie badań
dotyczących obszarów takich jak: Afganistan i obszary do niego przyległe; Azja Południowa i
Wschodnia; Arktyka; Pacyfik; Karaiby oraz Ameryka Łacińska.
1
PL
We wspólnym sprawozdaniu z marca 2008 roku podkreślono skutki, jakie zmiany klimatu mogą mieć
dla Arktyki. W maju 2008 roku na zaproszenie Danii/Grenlandii ministrowie spraw zagranicznych z
państw posiadających dostęp do Morza Arktycznego (Dania, Kanada, Norwegia, Rosja i USA)
spotkali się w Ilulissat, na Grenlandii, gdzie ponownie potwierdzili swoje zobowiązanie do
przestrzegania przepisów międzynarodowych odnoszących się do Arktyki oraz do rozstrzygania we
właściwy sposób ewentualnych wzajemnych roszczeń. W listopadzie 2008 r. Komisja opublikowała
komunikat pt. „Unia Europejska a region arktyczny” stanowiący pierwszy ważny krok w kierunku
wypracowania unijnej strategii na rzecz Arktyki, która to strategia objęłaby wyzwania związane z
ochroną środowiska i wyzwania natury geopolitycznej.
(a)
Afryka
Skutki zmian klimatu prawdopodobnie będą silnie odczuwalne w Afryce. Najważniejsze
kwestie budzące zaniepokojenie są następujące:
• Postępujące pustynnienie w regionie Sahelu może prowadzić do zwiększenia niestabilności
regionalnej i do migracji na północ, do państw Maghrebu i Europy. Może to nastąpić już
wkrótce, tj. w ciągu kolejnych dwóch dekad, o ile obecny rozkład opadów nie ulegnie
zmianie.
• Podniesienie poziomu morza w delcie +igru w powiązaniu z pustynnieniem na północy
może prowadzić do destabilizacji sytuacji w Nigerii. Destabilizacja ta – chociaż trudno
przewidzieć, kiedy może nastąpić – może naruszyć bezpieczeństwo w regionie i dostawy
energii (20% nigeryjskiej ropy i 80% gazu jest eksportowane do Europy). Zagrożenie to
dotyczy także państw sąsiadujących z Nigerią, przede wszystkim Sierra Leone i GwineiBissau.
• Podnoszenie się poziomu morza, zmniejszająca się ilość opadów i coraz częstsze burze w
Afryce Wschodniej mogą przyczynić się do pogorszenia sytuacji w Kenii, Tanzanii,
Mozambiku i na Madagaskarze. Cyklony i powodzie o wyjątkowej sile, które pojawiły się
na przykład w Mozambiku w 2000 roku, spowodowały przemieszczenie się 500 tys. osób.
Strategia Afryka–EU, przyjęta w grudniu 2007 roku, obejmuje działania w ośmiu obszarach, w tym
działania dotyczące zmian klimatu i bezpieczeństwa. Przyjmując tę strategię za podstawę, nasze
działania powinny skupić się na następujących zagadnieniach:
Pogłębiony dialog. UE współpracuje z Unią Afrykańską w celu wypracowania wspólnego
stanowiska w kwestiach związanych ze zmianami klimatu. Na 2009 rok zaplanowano
przeprowadzenie konsultacji, w których udział wezmą unijni i afrykańscy specjaliści ds.
bezpieczeństwa i środowiska. Po tych konsultacjach można będzie przeprowadzić dyskusje
między Komitetem Politycznym i Bezpieczeństwa UE oraz Radą Pokoju i Bezpieczeństwa Unii
Afrykańskiej.
Kontynentalny system wczesnego ostrzegania. Zacieśnieniu ulega współpraca między centrum
analiz informacji wywiadowczych Unii Afrykańskiej a odpowiadającymi mu strukturami unijnymi.
Istnieje możliwość uwzględnienia problematyki zmian klimatu przy użyciu danych dostarczanych
przez wzmocnione sieci obserwacji zajmujące się zmianami klimatu i migracją, które utworzono na
mocy planu działania UE–Afryka na rzecz realizacji partnerstwa strategicznego Afryka–UE.
Zacieśniona koordynacja działań na szczeblu regionalnym. Unia Europejska i Unia Afrykańska
mogłyby wspierać zacieśnianie koordynacji działań na szczeblu subregionalnym z myślą o
zwiększaniu zaufania i poprawie współpracy transgranicznej.
2
PL
(b)
Bliski Wschód i Afryka Północna
Zmiany klimatu prawdopodobnie będą mieć w przyszłości wpływ na społeczną i polityczną
stabilność na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Najważniejsze kwestie budzące
zaniepokojenie są następujące:
• Napięcia związane z zarządzeniem malejącymi zasobami wody w Dolinie Jordanu i w
dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Wzrost demograficzny i gospodarczy, a także przyspieszony
rozwój rolnictwa wykorzystującego systemy nawadniania zwiększą obciążenie regionalnych
systemów wodnych. Sytuacja ulegnie dalszemu pogorszeniu w związku ze wzrostem
temperatury.
• Chociaż trudno przewidzieć rozkład opadów, zmniejszająca się ilość opadów na wyżynnych
obszarach Etiopii może prowadzić do obniżenia poziomu wody w +ilu, czego skutki może
odczuć Sudan i Egipt. Zmniejszenie produkcji żywności w Etiopii i Somalii przyczyni się
również do pogorszenia sytuacji w Rogu Afryki.
• W Egipcie mogą wystąpić powodzie w delcie +ilu charakteryzującej się gęstym
zaludnieniem i wysokim stopniem uprzemysłowienia. Egipska gospodarka już w tej
chwili musi sobie radzić z problemem absorpcji 600 tys. nowych pracowników, którzy co
roku wchodzą na rynek pracy. W związku z tym społeczne i gospodarcze skutki ewentualnej
utraty obszaru delty Nilu mogłyby być dotkliwe.
• Migracja w Maghrebie związana ze zmianami w środowisku. Oczekuje się, że w ciągu
kolejnych 25 lat znacznie zwiększy się liczba ludności w tym regionie oraz w regionie
Sahelu. Jednocześnie prawdopodobnie zmniejszy się powierzchnia gruntów rolnych.
Połączenie tych dwóch czynników może przyczynić się do nasilenia migracji, które może
skutkować napięciami społecznymi i destabilizacją polityczną.
• +iestabilność państwowa w Jemenie Jemen już teraz musi stawiać czoła zmniejszającym
się dochodom z ropy, niedoborom wody i napięciom między północną i południową częścią
kraju. Zmiany klimatu i zmniejszająca się produkcja rolna mogłyby doprowadzić tę sytuację
do poziomu krytycznego, w tym do destabilizacji politycznej i społecznej.
Mając za podstawę inicjatywy podejmowane w ramach Unii dla Śródziemnomorza i europejskiej
polityki sąsiedztwa, nasza reakcja powinna skupić się na następujących kwestiach:
Pogłębiony dialog. Współpraca z eurośródziemnomorską siecią ds. zmian klimatu – w celu
wspierania uwzględniania kwestii zmian klimatu w prowadzonych działaniach i opracowywania
strategii adaptacyjnych, w których zostaną wzięte pod uwagę czynniki społeczne i zagrożenie
konfliktami.
Zacieśniona koordynacja działań na szczeblu regionalnym. Równolegle do prowadzonego przez UE
dialogu z tymi państwami, powinniśmy zachęcać je do poprawy zarówno współpracy regionalnej, jak i
koordynacji działań podejmowanych w odpowiedzi na zagrożenia. Inicjatywa dotycząca dorzecza
Nilu to obszar wymagający bez wątpienia większej pracy, który można by połączyć z europejską
inicjatywą na rzecz wody.
Ukierunkowane analizy dotyczące: (i) strategii podziału zasobów wodnych w Dolinie Jordanu i w
dorzeczu Tygrysu i Eufratu, opracowywanych z wykorzystaniem najlepszych wzorców w zakresie
gospodarki wodnej i rozwiązywania konfliktów; oraz (ii) oceny prawdopodobnych skutków, jakie
migracja związana ze zmianami klimatu może mieć dla Afryki Północnej.
3
PL
(c)
Azja Środkowa
Skutki zmian klimatu mogą być silnie odczuwane w Azji Środkowej. Najważniejsze kwestie
budzące zaniepokojenie są następujące:
• Dorzecze Amu-darii i Syr-darii. Gospodarka wodna jest źródłem napięć między państwami
leżącymi w górnym biegu tych rzek (Kirgistan, Tadżykistan) a państwami z nimi
sąsiadującymi położonymi w ich dolnym biegu (głównie Uzbekistanem, ale również
Kazachstanem i Turkmenistanem). Zmiany klimatu spowodują zmniejszenie dostaw wody i
mogą w dużym stopniu zwiększyć istniejące zagrożenie wybuchem konfliktów.
• Lodowce kirgiskie. Do 2050 roku może zniknąć 20% lodowców. Spowodowałoby to
obniżenie poziomu rzek i mogłoby mieć poważne skutki dla energii hydroelektrycznej w
Kirgistanie i w Tadżykistanie oraz dla produkcji bawełny w Uzbekistanie, co mogłoby
prowadzić do wzrostu napięć w regionie.
• Jezioro Aralskie w ostatnich dziesięcioleciach ulegało stopniowemu zamuleniu. Proces ten
trwa nadal, powodując upadanie rolnictwa, co z kolei prowadzi do bezrobocia, ubóstwa oraz
potencjalnych niepokojów społecznych i migracji.
Istotna część strategii UE wobec Azji Środkowej dotyczy środowiska. Nasza odpowiedź na wyzwania
związane z bezpieczeństwem powinna opierać się na tej strategii w następujących obszarach:
Zintegrowana gospodarka wodna. Związek między zasobami wodnymi a środowiskiem stanowi
ważny element strategii wobec Azji Środkowej oraz dialogu między UE a Azją Środkową na temat
środowiska. Powinniśmy zachęcać kraje ze sobą sąsiadujące do poprawy współpracy w dziedzinie
wspólnych systemów rzecznych i do upowszechniania zrównoważonego rozwoju rolnictwa.
Konieczne jest dokładniejsze przeanalizowanie gospodarki wodnej w dorzeczu Amu-darii.
Kirgistan i Tadżykistan potrzebują pomocy w ograniczaniu zależności od energii
hydroelektrycznej. W ramach tej pomocy powinniśmy nadal oferować naszą specjalistyczną
wiedzę, w tym wiedzę dotyczącą dywersyfikacji z wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii,
zwłaszcza odnawialnych, oraz budowy mniejszych, zdecentralizowanych hydroelektrowni.
Strategie zmniejszania napięć społecznych. Stosując strategię wobec Azji Środkowej,
powinniśmy skupić się na potencjalnych źródłach konfliktu w Kotlinie Fergańskiej i wokół Jeziora
Aralskiego, w tym na migracji i napięciach o podłożu etnicznym. W tym celu możemy
wykorzystać dorobek inicjatywy środkowoazjatyckiej na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz
grupy zadaniowej ds. programu działań na rzecz środowiska (OECD).
4
PL
3.
Wczesne ostrzeganie
Podstawowe znaczenie ma szybkie podejmowanie działań wyprzedzających skutki, jakie zmiany
klimatu mogą mieć dla bezpieczeństwa. Istniejące unijne instrumenty wczesnego ostrzegania muszą
w większym stopniu skupiać się na zmianach klimatu i pogarszającym się stanie środowiska, nie
pomijając innych istotnych zmiennych, takich jak sposoby rządzenia, wzrost demograficzny czy
konflikty regionalne. Aby pomóc w określaniu potencjalnych niebezpieczeństw i obszarów
narażonych na szczególne zagrożenie, powinniśmy posługiwać się szerszym zakresem danych
dotyczących klimatu. Mogłyby one uwzględniać: (i) produkcję żywności; (ii) ekstremalne zjawiska
pogodowe (cyklony, gwałtowne burze, powodzie, itp.); (iii) susze/poziom opadów/pustynnienie; (iv)
wycofywanie się lodowców, topnienie pokrywy lodowej mórz; (v) dostawy wody; (vi) migrację
wynikającą z czynników związanych ze stanem środowiska; (vii) czynniki globalne, jak na przykład
ceny towarów.
Potrzebnych informacji można szukać w centrum satelitarnym UE, krajowych i europejskich
agencjach meteorologicznych, administracji krajowej i ambasadach państw członkowskich,
delegaturach Komisji, unijnej sieci korespondentów ds. bezpieczeństwa energetycznego, Wspólnym
Centrum Badawczym, jak również w państwach trzecich i organizacjach międzynarodowych.
Potrzebne będą nowe metody i narzędzia analityczne.
W kontekście wczesnego ostrzegania i poszerzania wiedzy zacieśnimy koordynację działań
z odpowiednimi unijnymi strukturami zarządzania kryzysowego, aby zapewnić uwzględnianie
skutków zmian klimatu podczas planowania strategicznego i rozwoju zdolności.
Prawdopodobnie zmiany klimatu będą mieć duży wpływ na bezpieczeństwo energetyczne. Opierając
się na niedawno opracowanym strategicznym przeglądzie sytuacji energetycznej, Rada i Komisja
mogłyby przeanalizować, jakie są potencjalne zagrożenia dla dostaw energii (np. uszkodzenie
infrastruktury; niestabilność dostawców).
4.
Dialog z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi
Od marca 2008 roku UE nadal odgrywa główną rolę jako podmiot podnoszący kwestię zmiany
klimatu i bezpieczeństwa w naszym dialogu prowadzonym z państwami trzecimi i organizacjami
międzynarodowymi. Są wśród nich państwa o największym znaczeniu, jak USA, Kanada, Japonia,
Australia, Chiny, Indie, Brazylia i Rosja, a także państwa szczególnie zagrożone, takie jak Nigeria,
Indonezja, Izrael, Egipt i państwa Azji Środkowej. Jeśli chodzi o forum wielostronne, to
zorganizowano spotkania w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska
(UNEP), Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM) i Inicjatywy na rzecz środowiska i
bezpieczeństwa (ENVSEC). Dyskusje prowadziliśmy również poza kręgami rządowymi, przy okazji
takich wydarzeń jak forum UE–Azja Środkowa na temat bezpieczeństwa i podczas spotkań
organizowanych przez Parlament Europejski.
UE przoduje w działaniach na rzecz wypracowania w Kopenhadze w grudniu 2009 roku globalnego i
kompleksowego nowego porozumienia międzynarodowego. Działając w pojedynkę, UE nie
doprowadzi do ograniczenia emisji ani do rozwiązania kwestii bezpieczeństwa. Do osiągnięcia tych
celów konieczne jest podjęcie wysiłków przez wiele stron. Zarówno na szczeblu krajowym, jak i
unijnym potrzebne są działania angażujące rządy, parlamenty, media i społeczeństwo obywatelskie.
W 2009 roku UE powinna poświęcić szczególną uwagę następującym kwestiom:
5
PL
• +ajważniejsi partnerzy globalni, tacy jak USA, Chiny, Indie i Rosja. UE będzie ściśle z nimi
współpracować, dzieląc się wynikami ocen i badając możliwości w zakresie bliższej współpracy w
dziedzinie zmian klimatu w kontekście bezpieczeństwa. Zasadnicze znaczenie będzie miało jak
najszybsze zacieśnienie współpracy z USA.
• Regiony szczególnie zagrożone. UE nawiązała już bliskie kontakty w zakresie zmian klimatu i
bezpieczeństwa z organizacjami reprezentującymi regiony szczególnie zagrożone, takimi jak
Sojusz Małych Państwa Wyspiarskich, Liga Arabska i Unia Afrykańska. Powinniśmy wykorzystać
te kontakty do uzyskania poparcia z myślą o spotkaniu w Kopenhadze, pracując jednocześnie nad
zwiększeniem możliwości w zakresie radzenia sobie ze zmianami klimatu w kontekście
bezpieczeństwa.
• +ajważniejsze organizacje międzynarodowe (np. ONZ, Unia Afrykańska i OBWE). Zmiany
klimatu stanowią globalne wyzwanie. Bazując na podejmowanych do tej pory działaniach, UE jest
zdecydowana dalej współdziałać z tymi organizacjami, w tym również w kontekście ENVSEC.
Współdziałanie to może opierać się na analizach dotyczących mechanizmów wczesnego
ostrzegania i powinno prowadzić do podejmowania skoordynowanych działań. Obszarem, który
szczególnie wymaga zastosowania podejścia wielostronnego, jest transgraniczna gospodarka
wodna.
5.
Podsumowanie
Jak podkreślono w opracowanym przez Wysokiego Przedstawiciela i Komisję sprawozdaniu pt.
„Zmiany klimatu a bezpieczeństwo międzynarodowe”, wpływ zmian klimatu na bezpieczeństwo może
mieć szeroki zasięg. Nasza reakcja wymaga połączenia działań na szczeblu globalnym z wnikliwym
zrozumieniem skutków na szczeblu lokalnym. Rozwiązaniem będą wiedza i świadomość wagi
problemu.
Musimy również skutecznie propagować nasze przesłania, zarówno na forum zewnętrznym, jak i
wewnętrznym. Aby zapewnić lepszy przepływ informacji, skuteczniejszą koordynację i większą
spójność między inicjatywami na szczeblach UE i państw członkowskich, Sekretariat Rady i Komisja
powinny utworzyć w Brukseli sieć punktów kontaktowych w ramach delegacji krajowych. Wkrótce
udostępniony zostanie – przy wsparciu ze strony Wspólnego Centrum Badawczego – główny portal
internetowy służący wymianie wyników analiz. Jednocześnie Sekretariat Rady i Komisja powinny
zapewnić skuteczną koordynację działań na szczeblu dyplomacji publicznej.
W drugiej połowie 2009 roku Rada powinna ocenić zarówno postępy poczynione w dziedzinie zmian
klimatu i bezpieczeństwa, jak i stan stopień wprowadzenia w życie niniejszych zaleceń.
_______
6
PL