Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogiczne

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogiczne
Oprac. Grażyna Kowalczyk
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Zasady konstruowania indywidualnego programu edukacyjnego
dla ucznia z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu umiarkowanym lub znacznym
Regulacje wynikające z przepisów prawa oświatowego dotyczące obowiązku
opracowywania
indywidualnego
programu
edukacyjnego
dla
ucznia
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym
art. 1 pkt 1, 4, 5a
Ustawa
z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty
zapewnienie dzieciom i młodzieży realizacji prawa do kształcenia,
wychowania i opieki odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju;
dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości
psychofizycznych dziecka i korzystania z pomocy psychologicznopedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej; zapewnienie
możliwości realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia,
form, programów, zajęć rewalidacyjnych
(Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz.
2572, Nr 273, poz. 2703, Nr
281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17,
poz.141, Nr 94, poz. 788, Nr
122, poz.1020, Nr 131, poz.
1091, Nr 167, poz. 1400, Nr
249, poz. 2104; z 2006 r. Nr art. 22a ust. 1 i 2
144, poz. 1043, Nr 208, poz.
1532, Nr 227, poz.1658; z 2007
przyznanie nauczycielowi prawa wyboru programów i podręczników
r. Nr 42, poz.273, Nr 80, poz.
spośród programów i podręczników dopuszczonych do użytku
542, Nr 115, poz. 791, Nr 120,
szkolnego, a także prawa do opracowania własnego programu
poz. 818, Nr 181, poz. 1292)
wychowania przedszkolnego lub programu nauczania
Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 30
kwietnia 2007 r. w sprawie
warunków i sposobu
oceniania, klasyfikowania
i promowania uczniów…
(Dz. U. Nr 83, poz. 562, Nr
130, poz. 906; z 2008 r. Nr 3,
poz. 9)
Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 26 lutego 2002 r.
w sprawie podstawy
programowej wychowania
przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego…
(Dz. U. Nr 51, poz. 458 z późn.
zm., w tym zm. z 2005 r. Nr 19,
poz. 165 – zał. nr 1 i 3; z 2006 r.
Nr 228, poz. 1669)
§ 6 ust. 3
obowiązek nauczyciela dostosowania, na podstawie orzeczenia
o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez poradnię
psychologiczno-pedagogiczną,
wymagań
edukacyjnych
do
indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia,
u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe…
§ 11 ust. 2 i 7
uwzględnienie
indywidualnego
programu
edukacyjnego
w klasyfikacji śródrocznej i rocznej ucznia z upośledzeniem
umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, począwszy od
klasy IV szkoły podstawowej
zależność edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu
umiarkowanym lub znacznym od indywidualnych programów
edukacyjnych opracowanych przez nauczycieli i specjalistów
pracujących z dziećmi zarówno w szkołach podstawowych, jak
i w szkołach przysposabiających do pracy
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Oprac. Grażyna Kowalczyk
Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 18 § 4 ust. 4
stycznia 2005 r. w sprawie
warunków organizowania
obowiązek opracowywania - na podstawie wielospecjalistycznej
kształcenia, wychowania
oceny poziomu funkcjonowania ucznia - oraz modyfikowania
i opieki dla dzieci i młodzieży
indywidualnego programu edukacyjnego określającego zakres
niepełnosprawnych…
zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów, rodzaj zajęć
w specjalnych przedszkolach,
rewalidacyjnych lub socjoterapeutycznych, zgodnie z jego
szkołach…
potrzebami edukacyjnymi i możliwościami psychofizycznymi
(Dz. U. Nr 19, poz. 166)
Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 18
stycznia 2005 r. w sprawie
warunków organizowania
kształcenia, wychowania
i opieki dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych…
w przedszkolach, szkołach…
ogólnodostępnych
i integracyjnych
§ 5 ust. 2 pkt 2b i c
obowiązek dostosowania programów nauczania do indywidualnych
potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych
dzieci
i młodzieży niepełnosprawnych… oraz opracowania dla każdego
ucznia i realizowania indywidualnego programu edukacyjnego
określającego
zakres
zintegrowanych
działań
nauczycieli
i specjalistów,
rodzaj
zajęć
rewalidacyjnych
lub
socjoterapeutycznych z nim prowadzonych
(Dz. U. Nr 19, poz. 167)
Co wynika z powyższych przepisów prawnych?
Edukacja (oddziaływania dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze, rewalidacyjne,
profilaktyczne) uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym
opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych przez nauczycieli
i specjalistów pracujących z uczniami na podstawie wielospecjalistycznej oceny poziomu ich
funkcjonowania (diagnoza funkcjonalna), i zawierających realne cele, zadania i treści
wynikające:
ze strefy najbliższego rozwoju uczniów,
z podstawy programowej kształcenia ogólnego.
O czym należy pamiętać przed przystąpieniem do konstruowania programu?
a) o podstawowych założeniach, na których powinna opierać się praca z uczniem (m.in.
o nawiązaniu z nim pozytywnego kontaktu emocjonalnego, o dokładnym poznaniu jego
możliwości psychospołecznych i edukacyjnych, o działaniach stymulujących sprawność
ruchową, rozwój umysłowy, społeczny, o sprawdzeniu w bezpośrednich kontaktach
z uczniem jego umiejętności i kompetencji, o pozytywnym wzmacnianiu nawet niewielkich
jego postępów, o wczesnym podjęciu działań rehabilitacyjnych, o bardzo dokładnym
poznaniu jego środowiska rodzinnego, inne1),
b) o wyborze metod, form pracy i środków dydaktycznych uwzględniających zasady
ortodydaktyki (m.in. zasadę gruntownej znajomości dziecka, dostosowania poczynań
pedagogicznych do możliwości i potrzeb ucznia, aktywnego i świadomego udziału dziecka
w procesie uczenia się, inne2),
1
patrz: Lidia Klaro-Celej, Katarzyna Lausch, Krzysztof Lausch, Lidia Mossakowska – “Propozycja konstrukcji programu edukacji
uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym” w “Przewodniku dla nauczycieli uczniów
upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym” pod red. naukową Marii Piszczek – Część I, wyd. CMPPP,
Warszawa 2001
2
patrz: jak w przypisie 2
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Oprac. Grażyna Kowalczyk
2
c) o specyfice kształcenia jako całościowego, zintegrowanego nauczania i wychowania,
biorącego pod uwagę - podczas ustalania kierunków pracy - własne tempo rozwoju ucznia
niepełnosprawnego,
d) o obowiązku uwzględnienia w indywidualnych programach edukacyjnych treści nauczania
i celów zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla uczniów
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, w szczególności
dotyczących:
rozwijania autonomii ucznia
wdrażania ucznia do funkcjonowania społecznego, rozumienia i uznawania norm
społecznych
wyposażania ucznia w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na
postrzeganie siebie jako niezależnej osoby (aby mógł porozumiewać się z otoczeniem
w sposób werbalny lub pozawerbalny, aby zdobył maksymalną samodzielność
w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, by był zaradny w życiu
codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności, aby
miał poczucie decydowania o sobie, by mógł uczestniczyć w różnych formach życia
społecznego zachowując prawo do swojej inności).
Kto powinien opracować indywidualny program edukacyjny (IPE) dla każdego ucznia?
Zespół nauczycieli i specjalistów!
Zespół stanowią osoby:
• nauczyciel-wychowawca oraz pozostali (wszyscy) nauczyciele pracujący
z uczniem
• specjaliści: psycholog, logopeda, terapeuci (np. mowy), rehabilitant, inni
• rodzice
Podstawowe zadania zespołu:
• ustalanie uczniowi wielospecjalistycznej oceny poziomu jego funkcjonowania,
• programowanie aktywności indywidualnej i zespołowej angażującej jednocześnie
sfery: umysłową, emocjonalno-motywacyjną i działaniową ucznia,
• programowanie zintegrowanych oddziaływań rewalidacyjnych wspierających
rozwój ucznia.
Jaka jest rola rodziców przy konstruowaniu i realizacji IPE?
Bardzo ważna!
• partnerzy w kształceniu i wychowaniu dzieci,
• pełnoprawni uczestnicy edukacji i rewalidacji,
• współtwórcy indywidualnych programów edukacyjnych (udział w posiedzeniu
zespołu ustalającego program),
• realizatorzy elementów programu edukacyjnego w warunkach domowych.
Współpraca nauczyciela z rodzicami dziecka niepełnosprawnego
warunkuje osiąganie przez niego powodzenia w edukacji!
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Oprac. Grażyna Kowalczyk
3
Jakie elementy powinny wchodzić w skład wielospecjalistycznej oceny poziomu
funkcjonowania?
sfery rozwojowe: komunikowanie się, uspołecznienie, funkcje poznawcze, samodzielność,
umiejętności i nawyki życia codziennego, koordynacja wzrokowo-ruchową, mała i duża
motoryka, a także, w przypadku starszych uczniów, umiejętności przysposabiające do pracy
i sprawność fizyczna.
Ocena powinna być przeprowadzana przynajmniej raz w roku (a w zależności od potrzeb,
np. przy zaobserwowanych zmianach w poszczególnych sferach rozwojowych –
częściej).
Jakie obszary oddziaływań powinien zawierać IPE?
sfery rozwojowe: komunikowanie się, uspołecznienie, funkcje poznawcze, samoobsługę,
koordynację wzrokowo-ruchową, motorykę małą, motorykę dużą, inne – dla których należy
określić cele główne i szczegółowe zaznaczając sposób ich realizacji
potencjał ucznia – jego „mocne strony”
metody i techniki zalecane w pracy z uczniem
środki dydaktyczne
formy pomocy i wsparcia ucznia i jego rodziny
formy pracy z rodziną
rodzaje zajęć rewalidacyjnych, w których uczeń bierze udział (zgodnych z zaleceniem
zawartym w orzeczeniu poradni psychologiczno-pedagogicznej)
Ważne!
IPE opracowuje i realizuje cały zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem.
IPE powinien być modyfikowany w miarę potrzeb (w oparciu o systematyczną obserwację
postępów ucznia).
IPE powinien być ukierunkowany na rozwijanie u dziecka niepełnosprawnego
intelektualnie kompetencji społecznych niezbędnych mu do funkcjonowania w życiu
dorosłym, do edukacji w szkole przysposabiającej do pracy, w przyszłości – do
zatrudnienia na otwartym lub chronionym rynku pracy.
IPE stanowi podstawę do opracowywania dla ucznia śródrocznej i końcoworocznej oceny
opisowej (wskazane jest uzgodnienie oceny z rodzicami ucznia niepełnosprawnego).
W opracowaniu wykorzystano
materiał autorstwa Lidii Klaro-Celej zawarty w
„ABC
konstruowania indywidualnych programów edukacyjnych” (rozdz. II), MSCDN, Płock, 2007
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Oprac. Grażyna Kowalczyk
4