Narażenie na czynniki rakotwórcze na stanowiskach pracy i służby

110
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 110-112
Narażenie na czynniki rakotwórcze na stanowiskach
pracy i służby w jednostkach Wojska Polskiego
w latach 2005‑2007
Exposure to carcinogenic factors at the work and service stations in the Polish Army
units between 2005-2007
Jerzy Bzdęga 1,2/, Krzysztof Lasocki 1/, Jan Lach 1/, Jolanta Ostalska 2/
1/
2/
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie
Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Cel pracy. Przedstawienie informacji o narażeniu populacji żołnierzy
i pracowników cywilnych wojska na czynniki rakotwórcze występujące na
stanowiskach pracy i służby w latach 2005‑2007.
Materiał. Informacje uzyskane z rejestru czynników rakotwórczych,
przekazanych z jednostek wojskowych, przedsiębiorstw i instytucji
wojskowych do Wojskowych Ośrodków Medycyny Prewencyjnej.
Słowa kluczowe: czynnik rakotwórczy, kancerogen, narażenie, stanowisko
pracy i służby, ankietyzacja
Aim. The aim of the research was to present information concerning
the exposure of the population of professional soldiers and civilian army
workers to carcinogenic factors at the work and service stations between
2005 and 2007.
Material. The research data were collected from the registry of carcinogenic
factors polled in the military units, military enterprises and institutions by
the agency of the Military Centre of Preventive Medicine.
Key words: carcinogenic factor, carcinogen, exposure, work and service
stations, polling
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 110-112
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Doc. dr hab. Jerzy Bzdęga
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii
ul. Kozielska 4, 01-163 Warszawa
tel. 0-22-68-53-154, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 12.01.2009
Zakwalifikowano do druku: 28.03.2009
Wstęp
Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w jednostkach wojskowych i instytucjach,
których organem założycielskim jest Minister Obrony
Narodowej, ponoszą dowódcy tych jednostek [1]. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia
przeprowadzają organy nadzoru sanitarno-epidemiologicznego, którymi w Wojsku Polskim są Wojskowe
Ośrodki Medycyny Prewencyjnej (WOMP) [2].
Wojskowe ośrodki medycyny prewencyjnej działają
na obszarze:
–WOMP w Bydgoszczy na terenie województw: kujawsko-pomorskiego, łódzkiego i wielkopolskiego
oraz powiatu drawskiego;
–WOMP w Gdyni na terenie województw: pomorskiego i zachodniopomorskiego, z wyłączeniem
powiatu drawskiego, oraz na okrętach Marynarki
Wojennej;
–WOMP w Krakowie na terenie województw: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego;
–WOMP w Modlinie na terenie województw: mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego;
–WOMP we Wrocławiu na terenie województw: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego i śląskiego.
Służba BHP, zgodnie z Kodeksem Pracy, składa
raz w roku informacje o czynnikach rakotwórczych
występujących na stanowiskach służby i pracy do
WOMP, a te z kolei do Wojskowego Instytutu Higieny
i Epidemiologii w Warszawie [3,4]. Cywilny nadzór
sanitarno-epidemiologiczny informacje o czynnikach
rakotwórczych na stanowiskach pracy składa do Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.
Cel pracy
Przedstawienie informacji o narażeniu populacji
żołnierzy i pracowników cywilnych wojska na czynniki rakotwórcze występujące na stanowiskach pracy
i służby:
–ustalenie ogólnej liczby narażonych;
–wykazanie liczby kobiet i mężczyzn narażonych na
Bzdęga J i wsp. Narażenie na czynniki rakotwórcze na stanowiskach pracy i służby w jednostkach Wojska Polskiego ...
rakotwórcze czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne;
–identyfikacja najczęściej występujących rakotwórczych czynników chemicznych.
Tabela. III. Rakotwórcze czynniki chemiczne najczęściej występujące na
stanowiska pracy i służby
Table III. Carcinogenic chemical factors occurring most frequently at the work
and service stations
Liczba osób narażonych
/ Number of subjects exposed
Czynnik rakotwórczy
/ Carcinogenic factor
Materiał
Informacje uzyskano z rejestru czynników rakotwórczych, przekazanych z jednostek wojskowych,
przedsiębiorstw i instytucji wojskowych do wojskowych ośrodków medycyny prewencyjnej. Zakres zbieranych informacji szczegółowo określają załączniki
do rozporządzenia ministra zdrowia: nr 1 – wykaz
substancji, preparatów lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym; nr 2 – wykaz czynników fizycznych i nr 3 – wykaz czynników
biologicznych [4].
2005
K
M
2006
R
K
M
2007
R
K
Tlenek etylenu
CAS 75-21-8
69
37 106 74
44 118 90
55 145
Trichloroetylen
CAS 79-01-6
21
46
67
24
53
77
31
37
68
Kadm i jego związki
CAS 10108-64-2
27
24
51
2
10
12
25
20
40
Dichromian potasowy
CAS 7778-50-9
21
35
56
19
3
22
22
31
53
Ogólną liczbę kobiet i mężczyzn narażonych na
czynniki rakotwórcze przedstawiono w tabeli I.
Dyskusja
K
M
R
2005
2883
1527
4410
2006
2774
1363
4137
2007
3781
1641
5422
K – kobiety / women; M – mężczyźni / men; R – razem / total
Liczbę kobiet i mężczyzn narażonych na chemiczne, fizyczne i biologiczne czynniki rakotwórcze
przedstawiono w tabeli II.
Tabela II. Liczba osób narażonych na czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne
Table II. Number of subjects exposed to chemical, physical and biological factors
Rok
/ Year
Czynniki chemiczne
/ Chemical factors
Czynniki fizyczne
/ Physical factors
Czynniki biologiczne
/ Biogical factors
K
M
R
K
M
R
K
M
R
2005
414
644
1058
155
164
319
2314
719
3033
2006
697
652
1349
206
163
369
1871
548
2419
2007
579
782
1361
228
300
528
2974
559
3533
K – kobiety / women; M – mężczyźni / men; R – razem / total
Najczęściej występujące rakotwórcze czynniki
chemiczne przedstawiono w tabeli III. W 2007 r. wykazano występowanie 68 czynników chemicznych.
Narażenie na czynniki fizyczne dotyczy głównie
promieniowania X (diagnostyka rentgenowska), a na
czynniki biologiczne wirusowego zapalenia wątroby
typu B i C.
R
114 129 243 123 190 322 92 165 257
K – kobiety / women; M – mężczyźni / men; R – razem / total
Rok/Year
M
Benzen
CAS 71-43-2
Wyniki
Tabela I. Ogólna liczba narażonych na czynniki rakotwórcze
Table I. Total number of subjects exposed to carcinogenic factors
111
Liczba osób narażonych, żołnierzy i pracowników cywilnych wojska na czynniki rakotwórcze
występujące na stanowiskach pracy i służby w WP,
w poszczególnych latach, ulega dużym wahaniom [5].
Wynika to z tego, że w latach 1998-2002 była w wojsku
przeprowadzona reorganizacja i znacznie zmniejszono
liczbę żołnierzy jak również zatrudnienie osób cywilnych. Aktualnie, stan liczebny Sił Zbrojnych RP jest
stabilny, z tendencją spadkową. Stan liczebny (dotyczy
tylko żołnierzy) Sił Zbrojnych RP w latach 2005-2007
przedstawiono w tabeli IV.
Tabela IV. Stan liczebny Sił Zbrojnych RP w latach 2005-2007
Table IV. Total population of the Polish Armed Forces in 2005-2007
Rok / Year
2005
2006
Generałowie / Generals
153
139
146
Oficerowie / Officers
27 104
26 282
24 200
Podoficerowie zawodowi
/ Non-commissioned professional
officers
47 778
43 080
42 700
Szeregowi zawodowi
/ Professional privates
6 878
7 238
11 500
Żołnierze służby zasadniczej
/ Privates serving time in the army
57 141
56 000
52 500
Łącznie Siły Zbrojne
/ Total population of the Polish
Armed Forces
139 054
132 739
131 046
Ludność Polski
/ Population of Poland
2007
38 161 313 38 132 227 38 115 000
Dane na 31.05.2008 r.
Drugim ważnym czynnikiem jest nieskładnie
informacji o występowaniu czynników rakotwórczych
na stanowiskach pracy i służby przez inspektorów
BHP. Obowiązku tego nie wykonuje ok. 30% instytucji i jednostek wojskowych. Równocześnie ok. 20%
112
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 110-112
ankiet zawiera liczne błędy, z których najważniejszy
to wymienianie czynników rakotwórczych wg uznania
inspektora BHP (nie wymienionych w rozporządzeniu).
Retrospektywna ocena skutków narażenia zawodowego na czynniki rakotwórcze (zachorowanie
na chorobę nowotworową) pracowników cywilnych
i żołnierzy WP nie jest możliwa do ustalenia. Pracownicy cywilni wojska leczyli się w publicznej służbie
zdrowia i tam były rejestrowane zachorowania. Proces
kancerogenezy jest wieloetapowy i długotrwały, ewentualne zachorowania żołnierzy służby zasadniczej,
która trwała dwa lata, również były rejestrowane
w publicznej służbie zdrowia. Zarejestrowane w latach
1993-1996 w szpitalach wojskowych zachorowania na
nowotwory wśród żołnierzy zawodowych i emerytów
WP przedstawiono w tabeli V. Liczbę zachorowań
w grupach wiekowych wykazano w tabeli VI. Również
niemożliwe jest ustalenie aktualnej sytuacji epidemiologicznej zachorowań na choroby nowotworowe.
Żołnierze zawodowi mają prawo wyboru lekarza
Tabela V. Zarejestrowane zachorowania na nowotwory wśród żołnierzy zawo‑
dowych i emerytów WP
Table V. Registered cancer cases among professional and retired soldiers of
the Polish Army
Umiejscowienie no‑
wotworu / Location of
cancer
Rok / Year
1993
N
%
1994
N
%
1995
N
%
1996
N
%
Płuco / Lung
96 55,6 82 54,9 86 37,9 93 46,2
Jelito grube / Colon
12
6,4
9
6,0
37 16,3 27 13,3
Gruczoł krokowy /
Prostate
2
1,1
3
2,0
8
3,5
11
5,4
Żołądek / Stomach
2
1,1
5
3,3
16
7,0
13
6,4
Pęcherz moczowy /
Urinary bladder
6
3,6
6
4,0
4
1,6
2
0,9
Krtań / Larynx
5
2,9
5
3,3
7
3,1
6
2,7
Nerka / Kidney
8
4,7
9
5,9
14
6,3
8
3,6
Trzustka/ Pancreas
1
0,6
6
4,0
6
2,6
3
1,5
Mózg/ Brain
6
3,6
5
3,3
11
4,9
7
3,1
Przełyk / Throat
1
0,6
3
2,0
2
0,9
2
0,9
Pozostałe / Other
34 19,8 18 12,0 36 15,9 36 16,0
N – liczba zachorowań / number of cases
Tabela VI. Zarejestrowana liczba zachorowań na nowotwory wśród żołnierzy
zawodowych i emerytów WP w grupach wiekowych
Table VI. Registered number of cancer cases among professional and retired
soldiers of the Polish Army according to age groups
Rok / Year
Grupy wiekowe / Age groups
20-29
30-39
40-49
50-59
60 i więcej/and more
1993
5
9
14
30
115
1994
1
3
12
26
42
1995
10
6
20
34
157
1996
4
3
14
21
166
i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej i szpitala
spośród dowolnych świadczeniodawców, którzy zawarli umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
i ich zachorowania są rejestrowane w publicznych
statystykach [6].
Podsumowanie i wnioski
1. Ogólna liczba narażonych na czynniki rakotwórcze występujące na stanowiskach pracy i służby
żołnierzy i pracowników cywilnych wojska w
latach 2005-2007 wynosiła odpowiednio: 4410
osób, 4137 osób i 5422 osoby.
2. Ogólna liczba narażonych na chemiczne czynniki
rakotwórcze występujące na stanowiskach pracy i
służby żołnierzy i pracowników cywilnych wojska
w latach 2005-2007 wynosiła odpowiednio: 1058
osób, 1349 osób i 1361 osób.
3. Ogólna liczba narażonych na fizyczne czynniki
rakotwórcze występujące na stanowiskach pracy i
służby żołnierzy i pracowników cywilnych wojska
w latach 2005-2007 wynosiła odpowiednio: 319
osób, 369 osób i 528 osób.
4. Ogólna liczba narażonych na biologiczne czynniki
rakotwórcze występujące na stanowiskach pracy i
służby żołnierzy i pracowników cywilnych wojska
w latach 2005-2007 wynosiła odpowiednio: 3033
osób, 2419 osób i 3533 osoby.
5. Na stanowiskach pracy i służby żołnierzy i pracowników cywilnych wojska w latach 2005-2007
najczęściej występującymi rakotwórczymi czynnikami chemicznymi był benzen, tlenek etylenu
i trichloroetylen.
Piśmiennictwo / References
1. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia
29 kwietnia 2004 r. w sprawie stosowania do żołnierzy
zawodowych przepisów Kodeksu Pracy w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U. 2004, nr 108, poz.
1148.
2. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 14
czerwca 2002 r. w sprawie organizacji oraz warunków i trybu
wykonywania zadań przez Wojskową Inspekcję Sanitarną.
Dz. U. 2002, Nr 97, poz. 872.
3. Ustawa „Kodeks Pracy”. Dz.U. 2003, nr 213, poz. 2081,
z późn. zm.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia
2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub
procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym w środowisku pracy. Dz.U. 2004, nr 280, poz.
2771.
5. Bzdęga J, Lach J, Łakomy R, Klarecki D. Narażenie na
czynniki rakotwórcze na stanowiskach pracy i służby
w jednostkach wojskowych w latach 1998-2004. Prob Hig
Epidemiol 2006, 87(1): 61-64.
6. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 2004, nr 241, poz.
2416.