Zakłady Chemiczne „Organika

SKŁADOWISKO PESTYCYDÓW W JAWORZNIE – BRIEFING DLA MEDIÓW
Miejsce
Zakłady „Organika-Azot” SA w Jaworznie od ponad 60-ciu lat są producentem
chemicznych środków ochrony roślin. W latach 70-tych i 80-tych wytwarzano tutaj m. in.
DDT i lindan, substancje owadobójcze stosowane w rolnictwie, obecnie zakazane w
większości krajów świata.
Przez wiele lat odpady poprodukcyjne z Zakładów deponowane były na pobliskim
składowisku. Jest to obecnie jedyne duże składowisko w Polsce, zawierające pestycydy i
pozostałości z ich produkcji. Znajduje się tam co najmniej 75 000 ton odpadów,
skażonych pestycydami i wysoce toksycznymi substancjami powstałymi przy ich
produkcji.
Składowisko usytuowane jest na terenie Jaworzna, ok. 2 km od śródmieścia. Nie
posiada izolacji, co powoduje przedostawanie się zanieczyszczeń do wód
powierzchniowych i gruntowych.
Wyniki badań
Analizy wykonane przez Greenpeace pokazują, że teren wokół Zakładów jest
zanieczyszczony pestycydami, metalami ciężkimi (głównie ołowiem) i cyjankami.
Wiele z nich zaliczanych jest do grupy trwałych zanieczyszczeń organicznych –
substancji wysoce toksycznych, trwałych (okres rozkładu w środowisku wynosi nawet 100
lat) i kumulujących się w łańcuchu pokarmowym. Zanieczyszczenia te przedostają się do
potoku Wąwolnica przepływającego przez składowisko, powodując skażenie wód
Przemszy i Wisły. Badania Greenpeace wykazały obecność:
- niebezpiecznych pestycydów, których produkcja jest zakazana w wielu krajach
świata, także Unii Europejskiej (DDT, lindan, chlorfenwinfos, chlorfenson, metoksychlor,
tetradifon);
- arsenu;
- heksachlorocykloheksanu i heksachlorobenzenu, substancji rakotwórczych i
niebezpiecznych dla organizmów wodnych;
- naftalenu, związku z grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych
(WWA);
- metali ciężkich.
Wcześniejsze badania stwierdziły na terenie Zakładów obecność TCDD (2,3,7,8tetrachlorodibenzodioksyny) jednej z najsilniejszych trucizn stworzonych kiedykolwiek
przez człowieka. Na składowisko zakładowe trafiały też odpady zawierające cyjanki.
Znaczna część ww. substancji jest wpisana na listę Ramowej Dyrektywy Wodnej,
zawierającą tzw. niebezpieczne substancje priorytetowe, które powinny całkowicie
zniknąć z naszych wód.
Oddziaływanie
Składowisko "Organiki-Azot" nie posiada zabezpieczeń przed wyciekami toksycznych
substancji do gruntu. Dodatkowo budowa geologiczna terenu powoduje zagrożenie
Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Biskupi Bór” zasilającego dużą część Śląska.
Położone w górnym biegu Wisły, składowisko w Jaworznie jest źródłem skażenia wód
całego dorzecza.
Analizy wskazują obecność toksycznych pestycydów nie tylko w potoku płynącym
poniżej składowiska, ale także powyżej. Dowodzi to, że skażenie terenu nie jest
ograniczone do potoku Wąwolnica, ale obejmuje większy teren.
Oddziaływanie pestycydów na człowieka
Pestycydy i ich pozostałości przedostają się do gleby i wód, są też wchłaniane przez
rośliny, zwierzęta i ludzi.
Wiele pestycydów, zwłaszcza produkowanych na bazie chloru (DDT, metoksychlor) to
substancje bardzo trwałe. Ulegają one powolnemu rozkładowi, pozostając w glebie lub
wodzie nawet sto lat. Stanowią zagrożenie dla organizmów żywych ponieważ mają one
zdolność do wyłapywania i gromadzenia tych substancji w swoich tkankach. Długotrwałe
narażenie na kontakt z trucizną powoduje, że jej stężenie w organizmie jest wielokrotnie
większe, niż w otaczającym je środowisku.
Związki znajdujące się na składowisku Zakładów "Organika-Azot" wykazują działanie
rakotwórcze i mutagenne. Dodatkowo znajdujące się tam pestycydy zakłócają działanie
ludzkiego układu hormonalnego oraz nerwowego oraz powstawanie wad wrodzonych u
dzieci.
Dotychczasowe działania
Eliminacja negatywnego wpływu składowiska na wody była jednym z celów w Planie
Gospodarki Odpadami dla Jaworzna na lata 2004-2006. Cel ten nie został jednak
osiągnięty. Obecnie nie są prowadzone żadne działania w celu zatrzymania emisji
pestycydów ze składowiska.
Konieczne działania
- Skażona woda trafiająca do rzeki Przemszy, a pośrednio także Wisły, wypływająca
z terenu Zakładów i składowiska musi być wyłapywana i oczyszczona.
- Na dalszym etapie konieczne jest usunięcie z terenu Zakładów oraz ich okolicy
wszelkich odpadów skażonych pozostałościami pestycydów.
- Likwidacja składowiska w Jaworznie wymaga powołania przez wojewodę śląskiego
zespołu, składającego się z przedstawicieli samorządu województwa, władz Jaworzna i
Zakładów „Organika-Azot”.
- Środki na to przedsięwzięcie powinny pochodzić z Narodowego i/lub Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także funduszy unijnych.
Kampania Greenpeace „Rzeka nie jest ściekiem”
Około 50% polskich rzek jest nadmiernie zanieczyszczona. Celem kampanii jest
osiągnięcie przez polskie rzeki dobrego stanu ekologicznego do 2015 roku. Wymaga to
usunięcia z naszych wód substancji niebezpiecznych, których źródłem jest z działalność
człowieka. Składowisko w Jaworznie jest największym w Polsce źródłem toksycznych
pestycydów, powodujących skażenie dorzecza Wisły oraz ludzi korzystających z wody.