idealy rycerskie

Jest to kompletna prezentacja maturalna na temat "Ideały rycerskie w literaturze polskiej. Omów
temat na podstawie wybranych utworów."
Ideały rycerskie w literaturze polskiej. Omów temat na podstawie wybranych utworów.
Literatura w znaczeniu słownikowym to ogół pisanych dzieł należących do kultury danego narodu,
kraju, całej ludzkości lub też jakiejś epoki. Dlatego w literaturze można szukać wzorców ideałów
ważnych dla jakiejś grupy społecznej czy narodowej, choćby należała ona już do przeszłości, tak
jak rycerstwo. Rycerstwo w średniowieczu było warstwą społeczną cieszącą się szacunkiem i
zaufaniem społecznym. Rycerze często posiadali ziemie, ale ich głównym zadaniem była walka w
obronie seniora i kraju. Bronili także ludzi słabych i bezbronnych.
Wielu pisarzy i poetów w swych dziełach nawiązywało do tradycji i motywów związanych ze
średniowieczem. Twórcy głównie odwoływali się do tradycji oraz ideałów, jakimi kierowało się
rycerstwo – do wzorca cnót, starych niepisanych kodeksów rycerskich, niezłomnych zasad
moralnych, honoru, poświęcenia i oddania. Doprowadziło to do tego, że ideały rycerskie stały się
nieśmiertelne i ponadczasowe, stały się wartościami uniwersalnymi oraz wzorem zachowań nie
tylko dla Europejczyków..
W dobie średniowiecza osobę rycerza obowiązywały szczególne zasady. Oprócz tego, że w życiu
miał kierować się męstwem i odwagą, jego powinnością były lojalność wobec monarchy, miłość do
ojczyzny i życie zgodne z zasadami wiary chrześcijańskiej. Gotów był ponieść śmierć w słusznej
sprawie. Wiele przykładów z życia codziennego wskazuje na to, że pewne elementy kultury
rycerskiej przetrwały po dzień dzisiejszy. Nie są one jednak tak powszechne jak w średniowieczu, a
prawdziwą rycerską postawą niewielu współczesnych może się pochwalić. Część cnót ludzi
tamtych czasów dotrwała do dziś. Powszechnie są one znane jako zasady dobrego wychowania.
Należy do nich między innymi kult kobiety, który przecież wywodzi się z tradycji rycerskiej.
Mężczyźni wciąż ustępują miejsca kobietom, obdarowują je kwiatami. Średniowieczne zasady
wpłynęły również na reguły zachowania podczas posiłków. Są to; zasady zasiadania przy stole,
usługiwanie płci pięknej, estetyczny sposób jedzenia i wiele innych. W cień odchodzą jednak
piękne wartości rycerskie: Bóg, Honor, Ojczyzna.
Literackim przykładem rycerza, który musiał wyrzec się dwóch pierwszych wartości w imię dobra
ojczyzny jest Konrad Wallenrod – bohater Adama Mickiewicza. Rycerz ten postanowił walczyć z
wrogiem wszystkimi możliwymi sposobami. W swojej walce posuwa się nawet do
sprzeniewierzania się zasadom kodeksu rycerskiego. Wykorzystuje podstęp i zdradę, jako główne
metody walki z wrogiem. Wallenrod działa z pobudek religijnych, patriotycznych. Jest rozdarty
wewnętrznie, gdyż pragnie wolności ojczyzny i własnego szczęścia. W swoim działaniu postanawia
poświęcić swoje szczęście rodzinne i życie za wolność i niepodległość swojej ojczyzny.
Najważniejszymi wartościami dla niego stają się ojczyzna i naród. Dla nich podejmuje decyzję o
prowadzeniu walki niehonorowej, podstępnej, poprzez oszustwo. Będąc giermkiem Konrada
Wallenroda, po tajemniczej jego śmierci wciela się w jego postać. Krzyżacy wybierają go na
Wielkiego Mistrza Zakonu, a on doprowadza zakon do klęski. Jest świadomy swojej wielkości i
siły: „Ja to sprawiłem; jakem wielki, dumny, Tyle głów hydry jednym ściąć zamachem!”, Jego
wybór, choć słuszny, nie wznosi go ku chwale, a doprowadza ostatecznie do sądu nad nim i jego
samobójczej śmierci. Postać tytułowa jest osobą o świadomości nieszczęśliwej, która odczuwa
wyrzuty sumienia, mówi o sobie: „płakał, ażeby mordować”. Po dokonaniu zagłady zakonu,
współczuje zakonnikom: „Już dosyć zemsty – i Niemcy są ludzie”. Marzy o oczyszczeniu,
zapomnieniu, powrocie na łono rodziny: „Tam w środku cichej pasterskiej zagrody, Na twoim ręku,
u twego łona Zapomnę, że na świecie narody”. Wie jednak, że powrót do szczęśliwego życia nie
jest już możliwy. Jest to przykład rycerza, który dla ratowania ojczyzny poświęca swoje dobro,
życie, szczęście rodzinne, i który prowadzi podstępną, osamotnioną walkę by zwyciężyć wroga, a
który pomimo zwycięstwa kończy życie klęską, nikomu nie znany: „Zwyciężonemu za pomnik
grobowy Zastaną suche drewna szubienicy, za całą sławę krótki płacz kobiecy I długie nocne
rodaków rozmowy.”
Natomiast w wierszu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego pod tytułem „Rycerz” podmiot liryczny
wspomina czasy świetności rycerstwa. Marzy mu się, by zostać partnerem dawnych rycerzy: „ja
zawsze senny(…)na kształt owych, dawnych”, „jestem rycerz – Boga zamyślenie”, „rycerz gór
zapomnianych”. Chciałby się mierzyć z dawnymi rycerzami, którzy walczyli mieczem ku „obronie
słabszych” Miecz symbolizuje potęgę rycerzy średniowiecznych, którzy wymierzali
sprawiedliwość, biorąc w obronę słabszych i pokrzywdzonych.. Podmiot liryczny wraca z nostalgią
do honorowych obyczajów, które zostały bezpowrotnie utracone. Do czasów, które przeminęły i
odeszły w przeszłość, zostały zapomniane. Jednak wie, że czasy rycerzy bezpowrotnie minęły;” nie
nasłuchuj, nie jadą rycerze”, a wraz z nimi został utracony dawny kodeks rycerski, w którym
królowały cnoty rycerskie: honor, odwaga, sprawiedliwość. Sam autor w wierszu odmawia sobie
zasług, z których słynęli rycerze w swojej świetności „i nigdy nie znaleziony, nigdy wiarą sławny”,
nie oczekuje niczego co zaślepi jego umysł i ciało „i czegóż ja dostanę, czegóż pragnę jeszcze”,
obcy jest mu rozgłos i hałas „nie zawołam – w mórz szumie nikt go nie usłyszy”. Najważniejszą dla
niego sprawą jest fakt, iż jest człowiekiem wiary, co określa w relacji do Boga „Czym ja jestem?
Wierzący przez małość – (…) w zmartwychwstałe ciało”. Sens wiary w zmartwychwstanie dotyczy
prawdy wiary rycerza – wiary w zmartwychwstanie po śmierci. Dlatego tytułowy rycerz pogardza
swoim ciałem, gdyż jest ono przeszkodą w realizacji szczytnych celów „przez ciało czekam”.
Cechami charakteryzującymi podmiot liryczny, jako rycerza są: opanowanie, rozwaga, cnota
„czekania”. Kiedy wybaczająca miłość przezwycięży poczucie krzywdy, wtedy zrodzi się wiara w
zmartwychwstanie, odrodzenie życia: „kłos trawy” pod „stopami szatana”, czyli głosi zwycięstwo
godności i honoru nad całym złem na ziemi. Aby epos rycerski mógł podnieść się na nowo najpierw
należy uświadomić społeczeństwo, które niczym krety, czyli ludzie uporczywie i po ciemku
szukający „i złota, i chleba” zajęte jest troską o byt materialny, a nie mają żadnych wyższych
potrzeb „nad ziemią niedostają”. Rycerz w tym wierszu jest zwiastunem nadziei i orędownikiem
prawdy, do której otaczające go społeczeństwo jeszcze nie dojrzało.
„Przesłanie Pana Cogito” - wiersz Zbigniewa Herberta – również można odczytać jako
współczesne nawiązanie do ideałów rycerskich. Podmiot liryczny w swoim przesłaniu formułuje
zbiór zasad postępowania, ukazując niedoskonałą rzeczywistość, w której żyje i którą należałoby
zmienić. Zbigniew Herbert w tym wierszu nie uznaje takich wartości ewangelicznych, jak
miłosierdzie, przebaczenie, każe konsekwentnie działać i odważnie okazywać pogardę dla
nikczemników: „miej w sobie Gniew i Pogardę, ilekroć widzisz niecne zachowania szpiclów, katów
i tchórzy”, kiedy słyszysz „głos poniżonych i bitych”, ”i nie przebaczaj” gdyż jest przekonany, że
nic nie uprawnia człowieka do wybaczania zarówno w swoim imieniu jak i w imieniu: „tych,
których zdradzono o świcie” mimo, iż jego przesłanie manifestuje niewątpliwy związek z tradycją
chrześcijańską: „strzeż się dumy niepotrzebnej” i „oschłości serca”, „oglądaj w lustrze swą
błazeńską twarz”, w których to słowach zaleca pokorę i dystans wobec samego siebie,
powściągliwość w sądzeniu innych . Zalecenie pokory wypływa ze świadomości o niedoskonałej,
ułomnej naturze człowieka, który z łatwością wydaje wyroki dotyczące innych ludzi, nie
dostrzegając własnych błędów. Jednak w zawiłej naturze ludzkiej człowiek musi sam decydować,
„kim naprawdę chce być”, a przy tym ma „mało czasu trzeba dać świadectwo”. Co oznacza, że
każdy z nas powinien świadczyć o wyborze wartości, jakie uznał za swoje, świadczyć swoim
postępowaniem, a nie tylko słowem. „Idź wyprostowany” – zachowanie postawy wyprostowanej,
bezkompromisowej stanowi wierność etyce autora, opartej na wierności najistotniejszym
wartościom: cnocie, godności, prawdzie, braterstwie. Pamiętaj, że „zostałeś powołany”, co jest
szczególnym wyróżnieniem, „bądź odważny, gdy rozum zawodzi” co znaczy, iż w sytuacjach, które
nie dają się zracjonalizować, wbrew temu co dyktuje rozum, należy zachować męstwo.
Jednocześnie zaleca „kochać źdźbło zaranne, ptaka o nieznany imieniu, dąb zimowy” czyli w tych
słowach odsyła nas do filozofii Św. Franciszka z Asyżu, którego cechuje postawa pełna miłości,
pokory i cierpliwości wobec życia. Konieczność przyjęcia „postawy wyprostowanej” to obowiązek
pamięci wobec przodków, wzorców do naśladowania. Bohaterowie starożytni i średniowieczni:
Gilgamesz, Hektor, Roland – nazwani metaforycznie „obrońcami królestwa bez kresu i miasta
popiołów” przekazują nam jako spadkobiercom wielowiekową tradycję uświęcającej cnotę,
męstwo, honor i prawdę, a której powinniśmy być wierni. Człowiek ma iść tam; „dokąd poszli
tamci” – dawni bohaterowie, herosi, którzy tworzą historię, nagrodą będzie przyjęcie do „grona
zimnych czaszek”, inaczej mówiąc do grona właśnie tych przodków, przez co na wieki wpisze się
do historii. W czasie swej wędrówki człowiek ma „powtarzać stare zaklęcia ludzkości, bajki i
legendy”, i „powtarzać je z uporem”. Poprzez wartości piękne, dobre, szlachetne będzie się zbliżać
ku dobru. Na koniec mówi nam „bądź wierny idź” – co jest istotą przesłania: nie łam się, trwaj, idź.
Podsumowując, Zbigniew Herbert w „Przesłaniu” namawia nas do kultywowania i przestrzegania
starych obyczajów, zasad moralnych. Twierdzi, że trzeba walczyć o te ideały, mimo, że ta walka jest
trudna. Za tą walkę nie otrzymamy nagrody ani pochwał czy oklasków. Jedyne, co otrzymamy, to
wpisanie się do grona wielkich bohaterów.
Jak widać na podstawie powyższych przykładów, ideały rycerskie zachowały swoją ważność przez
całe stulecia. Przez cały ten czas literatura polska przechowuje je jako godne naśladowania i
kultywowania. Jednocześnie pokazuje, że dochowanie im wierności jest bardzo trudne, niekiedy
płaci się za to najwyższą cenę. Słowa: Bóg, Honor, Ojczyzna po dzień dzisiejszy świadczą o
oddaniu się w ręce Boga i gotowości poświęcenia swego życia za Ojczyznę, choć dziś niewielu
ludzi może o sobie powiedzieć, że żyją zgodnie z wysokimi standardami moralnymi, jakie
wyznaczają nam owe ideały, gdyż zbliżenie do ideału wymaga bardzo silnego charakteru. Wybrane
przeze mnie utwory literackie uczą, iż często poświęcenie się tym ideałom niesie ze sobą
rezygnację ze swoich planów życiowych, a człowiek może być im wierny, ale często kosztem
własnego szczęścia, a nawet życia.
Konspekt
Ideały rycerskie w literaturze polskiej. Omów temat na podstawie wybranych utworów.
I Literatura podmiotowa.
1. Mickiewicz A., Konrad Wallenrod, wyd. 1., Kraków 2004
2. Baczyński K,. Rycerz, Warszawa 1991
3. Herbert Z., Przesłanie Pana Cogito, w: J. Łukasiewicz, Poezja Zbigniewa Herberta, Warszawa
1995
II Literatura przedmiotowa
1. Łukasiewicz J., Poezja Zbigniewa Herberta, Warszawa 1995, s. 75-84
2. Święch J., Wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Warszawa 1991, s. 53-61
3. Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, wyd.6, Warszawa 1997, s. 264-267
III Ramowy plan prezentacji
1. Postawienie problemu:
Wiele przykładów literatury polskiej, wskazuje na to, że pewne elementy kultury rycerskiej
przetrwały po dzień dzisiejszy.
2. Kolejność prezentowanych argumentów:
„Konrad Wallenrod” – odrzucenie ideałów rycerskich w celu walki z wrogiem za wszelką cenę;
bohater tragiczny, który świadomie łamie zasady kodeksu rycerskiego dla ocalenia najwyższej
wartości, czyli ojczyzny.
„Rycerz" – przywołanie przez poetę z pokolenia Kolumbów postaci wojownika, który staje się
symbolem wierności ideałom takim, jak honor, odwaga, sprawiedliwość, walka ze złem i w obronie
słabszych.
„Przesłanie Pana Cogito” - wezwanie poety do heroizmu mimo wszystko, bez myślenia o
nagrodzie; Gilgamesz, Hektor oraz Roland jako wzorce do naśladowania dla współczesnego
człowieka, któremu potrzebne są również dzisiaj ideały rycerskie rozumiane jako kodeks etyczny.
3. Wnioski
Ideały rycerskie są godne naśladowania i kultywowania. Wzniosłe ideały takie jak Bóg, Honor,
Ojczyzna odchodzą jednak w przeszłość. Niewielu ludzi może o sobie powiedzieć, że żyje zgodnie
z wysokimi standardami moralnymi.
IV Materiały pomocnicze
1. Kartka z cytatami.