16. CZY MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE

16. CZY MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE DAJE PODSTAWY DO ŚCIGANIA
ZBRODNIARZY WOJENNYCH?
Z chwilą związania się konwencjami genewskimi państwa zobowiązują się do przyjęcia
ustawodawstwa koniecznego dla karania osób winnych ciężkich naruszeń konwencji. Państwa mają
również obowiązek ścigania przed swoimi własnymi sądami każdej osoby podejrzanej o ciężkie
naruszenie konwencji lub przekazywania takich osób innemu państwu w celu osądzenia. Innymi
słowy, sprawcy ciężkich naruszeń, czyli zbrodniarze wojenni, muszą być ścigani zawsze i wszędzie, a
państwa ponoszą odpowiedzialność za to, by zasada ta była rzeczywiście przestrzegana.
Mówiąc ogólnie, prawo karne danego państwa jest stosowane tylko w przypadku przestępstw
popełnionych na jego terytorium lub przez jego własnych obywateli. Międzynarodowe prawo
humanitarne idzie dalej domagając się od państw poszukiwania oraz karania każdego sprawcy
ciężkiego naruszenia, bez względu na jego obywatelstwo czy miejsce popełnienia przestępstwa. Ta
zasada powszechnej jurysdykcji ma bardzo istotne znaczenie dla zapewnienia skutecznego ścigania
poważnych naruszeń .
Dochodzenia tego typu mogą być prowadzone albo przez sądy krajowe różnych państw albo przez
instytucję międzynarodową. W związku z tą drugą możliwością Rada Bezpieczeństwa NZ utworzyła w
1993 r. i w 1994 r. Międzynarodowe Trybunały Karne dla byłej Jugosławii i Rwandy w celu osądzenia
osób oskarżonych o zbrodnie wojenne popełnione podczas konfliktów w tych państwach.
DLACZEGO NIE ZAWSZE PRZESTRZEGA SIĘ NORM PRAWA HUMANITARNEGO I NIE ZAWSZE
ŚCIGA SIĘ NARUSZYCIELI TEGO PRAWA?
Na pytanie to można odpowiedzieć w różny sposób. Niektórzy twierdzą, że należy za to winić głównie
nieznajomość prawa. Inni uważają, że wynika to z samej istoty wojny, albo z faktu, że cechą prawa
międzynarodowego - a zatem również prawa humanitarnego - jest brak skutecznego,
scentralizowanego systemy stosowania sankcji. Wiąże się to ze współczesną strukturą społeczności
międzynarodowej. Jak by nie było, prawo jest naruszane i przestępstwa są popełniane zarówno w
sytuacjach konfliktowych jak i w czasach pokoju i niezależnie od tego, czy chodzi o jurysdykcję
krajową, czy międzynarodową.
Znacznie bardziej kompromitujące byłoby jednak poddanie się w obliczu takich naruszeń i
zaprzestanie jakichkolwiek działań zmierzających do zapewnienia większego poszanowania prawa
humanitarnego. Dlatego właśnie, zanim zostanie przyjęty bardziej skuteczny system sankcji, należy
ustawicznie potępiać naruszenia i podejmować działania zapobiegawcze i karne. W tym celu trzeba
uważać ściganie karne zbrodni wojennych, zarówno na szczeblu krajowym jak i międzynarodowym, za
jedną z metod wprowadzania w życie prawa humanitarnego.
Należy ponadto zauważyć wysiłki społeczności międzynarodowej na rzecz stworzenia stałego
Międzynarodowego Trybunału Karnego. Zgodnie ze statutem tego sądu przyjętym w lipcu 1998 r. jest
on kompetentny do sądzenia za zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości, w tym za
ludobójstwo, oraz za zbrodnię agresji.
Można mieć nadzieję, że taki sąd położy kres wciąż powszechnej bezkarności.
CO JEST ZBRODNIĄ WOJENNĄ?
Pod pojęciem zbrodni wojennych rozumie się ciężkie naruszenia międzynarodowego prawa
humanitarnego lub, posługując się tradycyjną terminologią, ciężkie naruszenia praw i zwyczajów
wojennych, bez względu na charakter konfliktu. Powszechnie uznana lista wszelkich zbrodni
wojennych zawarta jest w art. 8 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Za zbrodnie wojenne
należy zatem uznać ataki skierowane przeciwko jakiejkolwiek osobie, która w ogóle nie bierze udziału
w działaniach wojennych lub przestała brać w nich udział (ranni lub chorzy żołnierze, jeńcy wojenni,
osoby cywilne, itd.), na przykład:
- zabójstwa;
- tortury i nieludzkie traktowanie;
- celowe zadawanie ogromnych cierpień;
- poważne narażanie zdrowia lub integralności fizycznej;
- atakowanie ludności cywilnej;
- deportowanie lub nielegalne wysiedlanie grup ludności;
- używanie zakazanych broni lub metod walki (broni chemicznej, bakteriologicznej albo zapalającej);
- wiarołomne używanie znaku czerwonego krzyża lub czerwonego półksiężyca albo innych znaków
ochronnych;
- grabież własności publicznej lub prywatnej.
Należy zauważyć, że Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii uznał, że koncepcja
zbrodni wojennej obejmuje także ciężkie naruszenia popełnione podczas konfliktów wewnętrznych.
Tak samo potraktowano tę kwestię w statucie stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego.
Natomiast w umowach z zakresu prawa humanitarnego koncepcja ta pojawia się tylko w kontekście
międzynarodowych konfliktów zbrojnych.