Efekty realizacji Programu Współpracy Transgranicznej

Transkrypt

Efekty realizacji
Programu Współpracy Transgranicznej
Rzeczpospolita Polska
- Republika Słowacka
2007-2013
raport końcowy
opracowanie dla Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju
Badanie finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Pomocy Technicznej Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika
Słowacka 2007-2013
koordynacja:
Andrzej Regulski
autorzy raportu:
Magdalena Ośka
Martin Obuch
Marta Ponichter-Kolenda
Andrzej Regulski
współpraca:
Magdalena Belof
Krzysztof Czauderna
Julian Zawistowski
IMAPP sp. z o.o.
ul. Rejtana 15/25
02-516 Warszawa
[email protected]
www.imapp.pl
Fundacja Naukowa
Instytut Badań Strukturalnych
ul. Rejtana 15/28
02-516 Warszawa, Polska
[email protected]
www.ibs.org.pl
2
Streszczenie
Wstęp
Raport jest podsumowaniem badania ewaluacyjnego pt. Efekty realizacji Programu Współpracy
Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013 zrealizowanego przez
konsorcjum IMAPP oraz Instytutu Badań Strukturalnych na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury
i Rozwoju. Wyniki badania opierają się przede wszystkim na pogłębionej analizie danych zastanych, tj.
dokumentów programowych oraz dokumentacji wszystkich projektów dofinansowanych w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013 (dalej:
PWT PL-SK 2007-2013). Najważniejszym uzupełnieniem analizy danych zastanych były zakrojone na
szeroką skalę jakościowe i ilościowe badania terenowe.
Wyniki ewaluacji w zakresie osi priorytetowych I i II
Na przestrzeni ostatnich lat kontekst społeczno-gospodarczy, w którym realizowany był PWT PL-SK
2007-2013 uległ znaczącym zmianom. Zmiany te objęły również część uwarunkowań będących
podstawą kształtowania strategii rozwoju pogranicza polsko-słowackiego. W ujęciu
makroekonomicznym, poszczególne części obszaru pogranicznego nadgoniły część dystansu
rozwojowego dzielącego je od lepiej rozwiniętych części Unii Europejskiej. Sam obszar pozostał jednak
niejednolity pod względem poziomu rozwoju gospodarczego. Z przeprowadzonych analiz wynika, że
okres od 2007 r. charakteryzował się znacznym zwiększeniem intensywności relacji transgranicznych
pomiędzy Polską i Słowacją (które już wcześniej - m.in. na tle innych polskich granic - były stosunkowo
dobrze rozwinięte). Potwierdzają to badania ankietowe obejmujące jednostki samorządu
terytorialnego zrealizowane po obydwu stronach granicy.
Zapisy programu były - w obydwu osiach priorytetowych i we wszystkich tematach - stosunkowo
pojemne, co dało beneficjentom dużą dowolność w zgłaszaniu przedsięwzięć realizowanych
w partnerstwie z instytucjami z drugiej strony granicy. De facto okazało się jednak, że interwencja
została skoncentrowana na kilku szczególnie popularnych typach projektów, co wynikało w dużym
stopniu ze struktury podmiotowej beneficjentów, wśród których ponad 80% wszystkich środków
zaabsorbowały jednostki samorządu terytorialnego. Nie powinno więc dziwić, że zgłaszane przez nie
projekty najczęściej były związane z zadaniami własnymi poszczególnych szczebli władz
samorządowych. I tak, gros środków na działania infrastrukturalne (oś priorytetowa I) trafił na zadania
w zakresie rozbudowy dróg lokalnych oraz rozwoju gospodarki wodno-kanalizacyjnej. Pozostałe typy
projektów zgłaszane były zdecydowanie rzadziej. Z kolei w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego
(oś priorytetowa II) wsparto przede wszystkim lokalną infrastrukturę turystyczno-rekreacyjną oraz
kulturową, z niewielkim, choć zauważalnym udziałem zadań miękkich.
Cele PWT PL-SK 2007-2013, oprócz postulatów transgranicznych, zawierały także szereg oczekiwanych
rezultatów dotyczących rozwoju terenu przygranicznego. Z tej perspektywy warto zauważyć, że
zadania przewidziane do wsparcia w osiach priorytetowych I i II można było sfinansować także przy
pomocy innych programów finansowanych ze środków europejskich. Szacujemy, że PWT PL-SK 20072013 odpowiadał za od kilku do kilkunastu procent "prorozwojowej" interwencji skierowanej na obszar
pogranicza (w zależności od części obszaru i zakresu tematycznego). Względnie największą rolę
Program odgrywa w obszarze turystyki i kultury oraz dziedzictwa kulturowego. Znaczenie Programu
wzrasta jeszcze bardziej, gdy analizę odniesiemy jedynie do pasa przygranicznego. Z przeprowadzonej
3
oceny wynika jednak, że interwencja PWT PL-SK 2007-2013 miała w niektórych przypadkach charakter
konkurencyjny do działań innych programów.
Cele sformułowane w PWT PL-SK 2007-2013 miały charakter dualny. Z jednej strony, dotyczyły
zagadnień związanych ze współpracą polsko-słowacką, a z drugiej - wieloaspektowego rozwoju obszaru
pogranicza (do czego partnerska współpraca miała prowadzić). Cele w zakresie intensyfikacji
współpracy były niewątpliwie realizowane, przy czym dotyczyło to przede wszystkim podmiotów, które
współpracowały ze sobą wcześniej. Nie powinno to dziwić z uwagi na ich strukturę podmiotową zdecydowanie największa część wsparcia trafiła do jednostek samorządowych. Interwencję Programu
należy także ocenić jako wpisującą się w cele związane z rozwojem obszaru przygranicznego, jednak m.in. z uwagi na ich bardzo szeroki zakres przy stosunkowo niewielkiej alokacji - miały one charakter
uzupełniający do działań finansowanych z innych źródeł. Z tej perspektywy należy więc stwierdzić, że
to właśnie interwencja innych programów (czy też szerzej - innych działań publicznych) należała do
najważniejszych zewnętrznych uwarunkowań realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013
Program wsparł przede wszystkim pary (lub grupy) instytucji, które współpracowały już przed
ubieganiem się o dofinansowanie. W ponad połowie przypadków wcześniejsza kooperacja związana
była m.in. ze wspólną realizacją projektów dofinansowanych ze środków europejskich. Ponieważ
główną grupą beneficjentów były jednostki samorządu terytorialnego, większość partnerstw należy
ocenić jako relacje naturalne, wynikające m.in z położenia geograficznego poszczególnych jednostek.
Choć współpraca ma w ich przypadku długą tradycję, to wsparcie w ramach PWT PL-SK 2007-2013 nie
jest jednak bez znaczenia, ponieważ daje realne pole do rozszerzenia zakresu tematycznego
współpracy i zwiększenia jej intensywności. Praktycznie wszyscy partnerzy są zainteresowani dalszą
współpracą z podmiotami, z którymi wspólnie realizowali projekt w ramach PWT PL-SK 2007-2013 - co
ważne dotyczy to w takim samym stopniu "nowych", jak istniejących partnerstw. Połowa z nich posiada
konkretne plany dalszych wspólnych inicjatyw, a większość pozostałych - przynajmniej ich wstępny
zarys. Badani postrzegają PWT PL-SK 2014-2020 jako kluczowe źródło finansowania współpracy
transgranicznej. Ewentualne wykorzystanie innych środków będzie zależało od szczegółowych zasad
udzielenia wsparcia.
Podsumowując analizę efektów realizacji PWT PL-SK 2007-2013 jako największy sukces Programu
należy ocenić jego wkład w zmiany cywilizacyjne na terenie pogranicza, które zostały osiągnięte dzięki
realizacji projektów we współpracy polsko-słowackiej, w zdecydowanej większości w ramach już
istniejących partnerstw. Inwestycje dofinansowane ze środków Programu są silnie skoncentrowane w
powiatach z pasa przygranicznego, który był szczególnie aktywny w aplikowaniu o fundusze.
Zauważalny postęp odnotowano przede wszystkim w obszarze lokalnej infrastruktury transportowej
oraz gospodarce wodno-ściekowej. Projekty z osi I i II przyczyniły się również do stopniowego
wzbogacania oferty turystycznej pogranicza, warto jednak zauważyć, że nie uruchomiło to jeszcze
zauważalnych trendów - udział obszaru wsparcia w ruchu turystycznym utrzymuje się na względnie
stałym poziomie. Program wymiernie wzmocnił także bazę infrastrukturalną instytucji kultury.
Wśród obszarów, w których realizację Programu należy ocenić jako nie do końca zadowalającą, trzeba
w pierwszej kolejności wymienić stosunkową niewielką liczbę nowych partnerstw, co było w dużym
stopniu związane z przytłaczającą dominacją jednostek samorządu terytorialnego w gronie
beneficjentów. Przyczyną innych problemów były bardzo pojemne zapisy PWT PL-SK 2007-2013, które
przełożyły się "popytowy" sposób rozdysponowania środków. Spowodowało to, że niektóre inwestycje
- choć niewątpliwie mające znaczenie dla społeczności lokalnych - miały relatywnie małe znaczenie
transgraniczne i z powodzeniem mogły być realizowane np. w ramach regionalnych programów
operacyjnych
4
Wyniki ewaluacji w zakresie osi priorytetowej III
Na poziomie Programu założono stosunkowo szeroki zakres tematyczny mikroprojektów. W praktyce
okazało się, że zainteresowaniem beneficjentów cieszy się przede wszystkim możliwość
dofinansowania przedsięwzięć związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym, sportem i rekreacją
oraz turystyką. Wśród beneficjentów dominującą rolę odgrywają jednostki samorządu terytorialnego
oraz podległe im podmioty – głównie instytucje kultury. Beneficjenci z tej kategorii skorzystali
z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 w największym stopniu absorbując około 60% budżetu FMP. Wśród
pozostałych jednostek wdrażających mikroprojekty należy wymienić stowarzyszenia i organizacje
pozarządowe, które realizowały łącznie 29% przedsięwzięć wspartych w ramach Funduszu Małych
Projektów. Jeśli chodzi o beneficjentów ostatecznych, to na wsparciu z Programu korzystali głównie
lokalni mieszkańcy (zarówno Słowacy, jak i Polacy), a w dalszej kolejności pracownicy instytucji
realizujących projekty (w tym także pracownicy instytucji partnerskich) oraz turyści.
Rozkład terytorialny mikroprojektów jest bardziej równomierny (mniej rozproszony) niż projektów
dużych. Mikroprojekty realizowane są w całym obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013, przy czym szczególnie na Słowacji - nie koncentrują się w pasie przygranicznym. W ujęciu przestrzennym – na
terenie całego obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można zaobserwować komplementarność
mikroprojektów z inwestycjami wspartymi w osiach I i II (istotna statystycznie zależność na poziomie
powiatów).
Cele szczegółowe związane z FMP (nawiązywanie i wzmocnienie bezpośrednich kontekstów pomiędzy
polska i słowacką stroną na trenach przygranicznych oraz tworzenie bazy dla kolejnych projektów
w przyszłości) są – co do zasady - realizowane. Mikroprojekty skierowane były przede wszystkim do
lokalnych mieszkańców (po obydwu stronach granicy), a w dalszej kolejności do pracowników
instytucji-partnerów oraz turystów. Istotną grupą docelową byli również uczniowie. Badanie
ankietowe beneficjentów potwierdza, że realizacja mikroprojektów najmocniej przełożyła się na
wzrost intensywności realizacji z panterami z Polski/Słowacji oraz poprawę wizerunku obszaru
z drugiej strony granicy, i jego mieszkańców. Oddziaływanie to ma charakter jednoznacznie
transgraniczny i jest największą wartością dodaną dofinansowanych z FMP przedsięwzięć.
Skala oddziaływania mikroprojektów była jednak mniejsza niż w przypadku projektów
dofinansowanych w osi I i II, co wynikało z nieporównywalnej skali przedsięwzięć. Warto przy tym
zauważyć, że mikroprojekty o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnych charakteryzowały
się większym wpływem (wartością dodaną) w wymiarze rozwoju lokalnego (dostęp do usług
publicznych, rozwój turystyki). Różnice pomiędzy mikroprojektami "miękkimi" i "twardymi" nie
występują natomiast na poziomie zagadnień transgranicznych (intensywność współpracy, wizerunek
partnerów itp.).
W zdecydowanej większości (prawie 80%) mikroprojekty wdrażane były przez partnerów, którzy
w przeszłości już ze sobą współpracowali, najczęściej przy okazji wspólnej realizacji projektów
finansowanych ze środków europejskich. Najwięcej nowych partnerstw odnotowano wśród organizacji
pozarządowych i stowarzyszeń, a najmniej - wśród jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku
tej grupy beneficjentów najczęściej można mówić o "naturalnych" partnerstwach (wynikających m.in.
z położenia geograficznego). Generalnie jednak należy stwierdzić, że realizacja mikroprojektów
sprzyjała w znacznie większym stopniu rozwojowi partnerstw już istniejących, niż podejmowaniu
nowej współpracy. Trwałość partnerstwa jest zdecydowanie większa wśród tych partnerów, dla
których realizacja mikroprojektu nie była pierwszym etapem współpracy. Trwałość nowych partnerstw
należy także ocenić jako zadowalającą. Mają one jednak ograniczony wpływ na rozszerzenie zakresu
współpracy o nowe obszary tematyczne. Również w zestawieniu z projektami z osi I i II, siła partnerstw
5
jest porównywalna jedynie w przypadku tych mikroprojektów, których beneficjenci wcześniej już ze
sobą kooperowali.
Przeprowadzana analiza pozwoliła na zidentyfikowanie pewnych problemów w działaniu projektu
parasolowego, które, częściowo, przełożyły się na koszty jego funkcjonowania. Większość z nich
wynikała z konieczności koordynacji działań pięciu partnerów działających w dwóch różnych
systematach prawno-instytucjonalnych. Problemy te przekładały się na znaczne skomplikowanie
procedur związanych z raportowaniem i rozliczaniem. Planowana w okresie 2014-2020 zmiana formuły
projektu (3 terytorialnie wydzielone projekty parasolowe) jest z tej perspektywy dobrym
rozwiązaniem, z zebranych informacji nie wynika jednak, aby miało się to przełożyć na zmniejszenie
kosztów wdrażania mikroprojektów na poziomie całego Programu.
Znacznie więcej wątpliwości sformułować należy pod adresem samej formuły mikroprojektów. Do
najważniejszych zastrzeżeń należy zaliczyć: niekorzystne dla niektórych beneficjentów warunki
finansowania, nie w pełni funkcjonalny system monitorowania, nieudaną próbę wprowadzenia do
Programu koncepcji projektów komplementarnych oraz nadmiar obciążeń związanych z obsługą
administracyjną mikroprojektu.
6
Zhrnutie
Úvod
Správa je zhrnutím hodnotenia s názvom „Efekty realizácie Programu cezhraničnej spolupráce Poľská
republika - Slovenská republika 2007-2013“. Hodnotenie pre Ministerstvo infraštruktúry a rozvoja
Poľskej republiky realizovalo konzorcium IMAPP a Inštitút štrukturálnych výskumov. Výsledky štúdie
vychádzajú predovšetkým z hĺbkovej analýzy existujúcich údajov, t. j. programových dokumentov a
dokumentácie všetkých realizovaných projektov spolufinancovaných v rámci Programu cezhraničnej
spolupráce Poľská republika – Slovenská republika 2007-2013 (ďalej: PCS PL-SK 2007-2013).
Najdôležitejším doplnením analýzy existujúcich údajov boli rozsiahle kvalitatívne a kvantitatívne
terénne skúmania.
Výsledky hodnotenia prioritnej osi I. a II.
V posledných rokoch sa výrazne zmenil sociálny a ekonomický kontext implementácie PCS PL-SK 20072013. Zmeny sa týkali aj podmienok pre realizáciu rozvojovej stratégie poľsko-slovenského
prihraničného regiónu. Z makroekonomického pohľadu, sa jednotlivé časti hraničného územia priblížili
k rozvinutejším častiam Európskej únie. Napriek tomu región ako celok vykazuje nižšiu ekonomickú
výkonnosť. Analýzy poukazujú na výrazné zvýšenie intenzity cezhraničnej spolupráce medzi Poľskom a
Slovenskom od roku 2007 (spolupráca bola už predtým relatívne rozvinutá v porovnaní s ostatnými
poľskými hranicami). Tento trend potvrdili prieskumy vykonané medzi miestnou samosprávou na
oboch stranách hranice.
Oblasti podpory boli v rámci oboch prioritných osí programu relatívne široko formulované. To
poskytovalo prijímateľom vysokú mieru flexibility pri predkladaní projektov realizovaných v
partnerstve s inštitúciami z druhej strany hranice. Napriek tomu sa projekty koncentrovali na niekoľko
populárnych typov projektov (oblastí). To do veľkej miery vyplýva z faktu, že viac ako 80% všetkých
prijímateľov predstavovali subjekty územnej samosprávy. Realizované projekty väčšinou súviseli s
činnosťami vykonávanými územnej samosprávy. Z tohto dôvodu podstatná časť zdrojov alokovaných
na infraštruktúru (prioritná os I) smerovala na rozvoj lokálnych ciest, kanalizácie a pripojenie na pitnú
vodu. Ostatné aktivity boli zastúpené výrazne v menšom počte. Na druhej strane v oblasti sociálnoekonomického rozvoja (prioritná os II.) boli podporené hlavne aktivity v oblasti rozvoja miestneho
cestovného ruchu, rekreácie a kultúrnej infraštruktúry.
Popri požiadavkách na cezhraničný charakter intervencií, PCS PL-SK 2007-2013 zahŕňal aj ciele súvisiace
s rozvojom cezhraničného regiónu. Z tohto pohľadu je dôležité, že úlohy vyplývajúce zo stanovených
cieľov je možné podporovať aj z iných programov financovaných zo zdrojov EÚ. Odhadujeme, že v
závislosti od časti regiónu a zamerania projektu, podiel PCS PL-SK 2007-2013 projektov predstavoval
nízku až významnú časť rozvojových intervencií. Inými slovami, príspevok programu bol najvýznamnejší
v oblasti cestovného ruchu, kultúry a kultúrneho dedičstva. Význam podpory programu sa ešte zvýši
ak berieme do úvahy len prihraničné oblasti (priamo pri štátnej hranici). Hodnotenie zároveň
poukázalo na oblasti, v ktorých podpora z PCS PL-SK 2007-2013 a iných programov si navzájom
konkurovali.
Ciele formulované pre PCS PL-SK 2007-2013 mali dvojaký charakter. Časť z nich sa týkala poľskoslovenskej spolupráce a ďalšia časť celkového rozvoja cezhraničného regiónu (ku ktorému spolupráca
mala prispieť). Jednoznačne došlo k zintenzívneniu spolupráce, najmä v prípadoch, kde existovala
predchádzajúca spolupráca. Nie je prekvapením, že najväčšiu skupinu tvorili subjekty miestnej
7
samosprávy. Plnenie cieľov programu je potrebné posudzovať aj s ohľadom na prínos k rozvoju
cezhraničného územia. V dôsledku širokého spektra podporovaných oblastí a relatívne malej finančnej
alokácii, intervencie programu boli len doplnkovými k iným zdrojov. Z tohto pohľadu, k plneniu cieľov
PCS PL-SK 2007-2013 súvisiacich s celkovým rozvojom cezhraničného regiónu prispeli predovšetkým
intervencie iných programov financované z verejných zdrojov.
Program podporoval najmä páry (skupiny) inštitúcií, ktoré spolupracovali už pred podaním žiadosti o
nenávratný finančný príspevok. Vo viac ako polovici prípadov sa predchádzajúca spolupráca týkala
implementácie spoločných projektov financovaných zo zdrojov EÚ. Pretože hlavnou skupinou boli
subjekty miestnej samosprávy, pri väčšina partnerstiev možno hodnotiť vzťahy ako neutrálne, keďže
vyplývali napríklad z geografickej blízkosti obcí. Aj keď spolupráca medzi miestnymi samosprávami má
dlhú tradíciu, podpora z PCS PL-SK 2007-2013 bola relevantná. Umožnila rozšíriť tematické zameranie
spolupráce a zvýšiť jej intenzitu. Všetci prijímatelia deklarovali záujem o pokračovanie v spolupráci s
partnermi, s ktorými zrealizovali spoločný projekt v rámci PCS PL-SK 2007-2013. Dôležité je, že záujem
vyjadrili ako nové, tak aj existujúce partnerstvá. Polovica z nich má konkrétne plány pre spoločné
aktivity a ostatní majú aspoň predbežnú predstavu. Respondenti, ktorí sa zúčastnili prieskumu
považujú PCS PL-SK 2014-2020 za hlavný zdroj financovania cezhraničnej spolupráce. Využívanie iných
zdrojov je determinované podmienkami získania podpory.
V závere analýzy efektov PCS PL-SK 2007-2013 je potrebné uviesť, že najväčším úspechom PCS PL-SK
2007-2013 sú „civilizačné“ zmeny v cezhraničnom regióne. Tie boli dosiahnuté prostredníctvom
implementácie projektov poľsko-slovenskej spolupráce, pričom väčšina z nich vychádzala z
predchádzajúcej spolupráce. Investície spolufinancované programom sú koncentrované v
prihraničných oblastiach (susediacich s hranicou), ktoré boli veľmi aktívne pri predkladaní žiadostí
(projektov). Viditeľný pokrok bol dosiahnutý v oblasti miestnej dopravnej infraštruktúry, vodovodov a
kanalizácie. Projekty realizované v prioritnej osi II prispeli k zlepšeniu ponuky cestovného ruchu.
Napriek tomu, podiel podporeného územia na celkovom cestovnom ruchu ostáva nezmenený.
Podpora programu sa prejavila a je merateľná v oblasti posilnenia zdrojov kultúrnych inštitúcií.
Jednou z oblastí, kde existujú rezervy je relatívne nízky počet nových partnerstiev. To je do určitej
miery dané vysokým podielom miestnej samosprávy na celkovom počte prijímateľov. Ďalším dôvodom
boli široko formulované tematické oblasti PCS PL-SK 2007-2013 a následné rozdelenie zdrojov podľa
dopytu. To zapríčinilo podporu projektov, ktoré boli jednoznačne relevantné pre miestne komunity,
ale bez výrazného cezhraničného prínosu. Tie bolo možné podporiť aj z iných programov, napr.
regionálneho operačného programu.
Výsledky hodnotenie prioritnej osi III.
Na úrovni programu bolo relatívne široké spektrum tém pre mikro-projekty. Realizácia programu
ukázala, že prijímatelia sa prednostne zaujímali o získanie podpory v oblasti kultúrneho a prírodného
dedičstva, športu, rekreácie a cestovného ruchu. Miestna samospráva a ňou zriaďované/riadené
organizácie, prevažne kultúrne inštitúcie, má dominantné postavenie medzi prijímateľmi. Až 60%
všetkých zdrojov určených na Fond malých projektov (FMP) bolo využitých v rámci projektov
realizovaných miestnou samosprávou. Ďalšou významnou skupinou prijímateľov boli mimovládne
organizácie, ktoré realizovali približne 29% mikro-projektov. Z podporených mikro-projektov mali
prínos najmä obyvatelia na oboch stranách hranice, potom pracovníci inštitúcií realizujúcich mikroprojekty a turisti.
Územné rozdelenie mikro-projektov je podobné ako pri väčších projektoch implementovaných v
prioritných osiach I. a II. Mikro-projekty sú realizované na celom území cezhraničného regiónu, ale nie
sú koncentrované v prihraničnom pásme (území), najmä na slovenskej strane. Z priestorového hľadiska
8
je možné identifikovať komplementaritu medzi mikro a väčšími projektmi na celom území PCS PL-SK
2007-2013 (štatisticky významné väzby na úrovni okresov).
Špecifické ciele FMP (vytvorenie a posilnenie priamych väzieb medzi poľskou a slovenskou stranou
cezhraničného regiónu a vytvorenie podmienok pre ďalšie projekty v budúcnosti) sú z pravidla
implementované. Mikro-projekty boli určené primárne obyvateľom na oboch stranách hranice,
zamestnancom partnerských inštitúcií a turistom. Významnou cieľovou skupinou boli študenti.
Prieskum medzi prijímateľmi potvrdil, že realizácia mikro-projektov sa najefektívnejšie prejavila na
zvýšení intenzity spolupráce s partnermi, ako aj zlepšení vnímania oblasti na druhej strane hranice and
medzi obyvateľmi. Táto interakcia má jednoznačne cezhraničný charakter a predstavuje najvyššiu
pridanú hodnotu projektov realizovaných v rámci FMP.
Dopad (vplyv) mikro-projektov bol menší v porovnaní s projektmi realizovanými v rámci prioritnej osi
I. a II., čo vyplýva z rozdielnej veľkosti projektov. Za zmienku stojí fakt, že mikro-projekty s relatívne
vysokým podielom kapitálových výdavkov majú väčší vplyv (pridanú hodnotu) na miestny rozvoj
(dostupnosť verejných služieb, rozvoj cestovného ruchu). Rozdiel medzi investičnými a neinvestičnými
projektmi sa nevyskytuje na úrovni cezhraničnej spolupráce (intenzita spolupráce, vnímanie partnerov,
atď.).
Prevažná väčšina (takmer 80%) mikro-projektov bolo implementovaných partnermi, ktorí v minulosti
spolupracovali, najmä pri realizácii projektov spolufinancovaných zo zdrojov EÚ. Najvyšší počet nových
partnerstiev bol vytvorený medzi mimovládnymi organizáciami a združeniami, naopak najmenej medzi
miestnou samosprávou. Väčšinu partnerstiev medzi samosprávami možno považovať za prirodzenú
(napr. vzhľadom na geografickú blízkosť). Vo všeobecnosti, mikro-projekty preferovali rozvoj
existujúcich partnerstiev pred vytváraním novej spolupráce. Dĺžka trvania partnerstiev je výrazne
vyššia v prípade subjektov s predchádzajúcimi skúsenosťami. Udržateľnosť partnerstiev nových
partnerstiev je uspokojivá, napriek tomu je ich prínos k riešeniu nových tém obmedzená. V porovnaní
s projektmi prioritnej osi I. a II. udržateľnosť partnerstva je porovnateľná iba v prípade mikro-projektov,
kde prijímatelia už v minulosti spolupracovali.
Vykonaná analýza umožnila identifikovať určité problémy v realizácii strešných projektov, ktoré sa
čiastočne prejavili na nákladoch spojených s realizáciou strešných projektov. Väčšina z nich vyplýva z
potreby koordinácie aktivít 5 partnerov pôsobiacich v rozdielnych legislatívnych a inštitucionálnych
systémoch. Problémy mali za dôsledok výrazne komplikované postupy týkajúce sa podávania správ a
účtovníctva. Z tohto pohľadu, plánovaná zmena riadenia (vytvorenie územne oddelených strešných
projektov) sa javí ako dobré riešenie. Predmetné zmeny nebudú mať vplyv na zníženie nákladov na
implementáciu mikro-projektov na úrovni programu.
V budúcnosti bude potrebné vyriešiť viaceré otázky spojené s implementáciou mikro-projektov. Medzi
najdôležitejšie patria: nepriaznivé podmienky financovania pre niektoré skupiny prijímateľov, nie plne
funkčný systém monitorovania, neúspešný pokus o zavedenie konceptu komplementárnych
(doplnkových) projektov v programe a neúmerné administratívne zaťaženie (úlohy) pri riadení mikroprojektov.
9
Executive summary
Introduction
The report is a summary of the evaluation survey entitled "The Effects of the Cross Border Cooperation
Programme the Republic of Poland - the Slovak Republic 2007-2013". It has been carried out by a
consortium of IMAPP and the Institute for Structural Research and commissioned by the Ministry of
Infrastructure and Development. The survey results are based primarily on in-depth analysis of existing
data, i.e. the Programme's documents and the documentation of all projects funded under the Cross
Border Cooperation Programme the Republic of Poland - the Slovak Republic 2007-2013 (hereinafter:
CBC PL-SK 2007-2013). The most important addition to the analysis of existing data was the extensive
qualitative and quantitative fieldwork.
Results of the evaluation in terms of priority axis I and II
In recent years, social and economic context in which the CBC PL- SK 2007-2013 has been
implemented, changed considerably. Those changes also concerned some conditions of the
development strategy of the Polish-Slovak border region. In macroeconomic terms, the individual parts
of the border area have caught up with a part of the development gap between the more developed
parts of the European Union. The region itself, however, remained patchy in terms of economic
development. Analyses show that the period from 2007 was characterized by a significant increase in
the intensity of cross-border relations between Poland and Slovakia (already relatively well developed,
e.g. in comparison with other Polish borders). This is confirmed by surveys involving local governments
carried out on both sides of the border.
In both the priority axes and in all subject areas, the records of the Programme were relatively
capacious. This gave the beneficiaries a large flexibility in submitting projects carried out in partnership
with institutions from across the border. However, it turned out that the intervention concentrated on
a few particularly popular types of projects. This resulted to a large extent from the subjective structure
of the beneficiaries, among which more than 80% of all means was absorbed by the local government
units. It should be no surprise that the projects they submitted were most frequently those related to
the tasks of their own. And so, the bulk of funds for infrastructure (priority axis I) went towards tasks
in the development of local roads, as well as water supply and sewerage. The remaining types of
projects were submitted decidedly less frequently. On the other hand, in terms of socioeconomic
development (priority axis II) primarily supported was the local tourist, recreation and cultural
infrastructure, with a small, but noticeable share of soft tasks.
Apart from the cross-border postulates, the objectives of the CBC PL-SK 2007-2013 included also a
number of expected results pertaining to the development of the border region. From this viewpoint,
it is worth noting that the tasks to support the priority axes I and II can also be financed by other
programs financed from the EU funds. We estimate that the CBC PL- SK 2007-2013 was responsible for
a few to several percent of the "pro-development" interventions aimed at the border area (depending
on the part of the area and the subject scope). Relatively speaking, the Programme plays the most
important role in the area of tourism, culture and the cultural heritage. Its meaning increases the more,
when the analysis is referred only to the border area. The assessment shows, however, that the
intervention CBC PL- SK 2007-2013 was in some cases regarded as competition with the other
programms.
10
The objectives formulated in the CBC PL- SK 2007-2013 had a dual nature. On the one hand, they
focused on issues related to the Polish - Slovak cooperation, on the other - a multi-faceted
development of the border area (to which the partnership was to lead). Targets for intensification of
cooperation were undoubtedly carried out, primarily with respect to entities that have cooperated
with each other before. This should not come as surprising in view of their structure - by far the largest
part of the support went to the local government units. The Programme’s intervention should also be
assessed as inscribing in objectives related to the development of the border area. However - due e.g.
to their very wide scope with a relatively small allocation - they were complementary to the activities
funded from other sources. From this perspective, it must therefore be concluded that it was the
intervention of other programmes (or more broadly - other public actions) that was one of the most
important external determinants of conditions relevant to completion of the CBC PL- SK 2007-2013
objectives.
The Programme supported primarily pairs (or groups) of institutions that have already worked
together before applying for a grant. In more than half of the cases the earlier cooperation was related
to, e.g. joint implementation of projects co-financed from European funds. Because the main group of
beneficiaries were the local government units, the majority of partnerships needs to be assessed as
neutral relations, resulting e.g. from the geographical location of particular units. Though in their case
the cooperation has had a long tradition, the support under the CBC PL-SK 2007-2013 is not at all
irrelevant. It provides real opportunities to increase the thematic scope of cooperation and increases
its intensity. Virtually all partners are interested in further cooperation with entities, with which they
have implemented a joint project under the CBC PL- SK 2007-2013. What is important, the above is of
equal concern to both the "new", and the existing partnerships. Half of them have specific plans for
further joint initiatives, and most of the rest - at least their initial outline. The survey takers perceive
the CBC PL-SK 2014-2020 as the key source of funding for cross-border cooperation. Possible use of
other means will depend on the detailed rules for granting support.
To sum up the analysis of the effects of the CBC PL-SK 2007-2013, the Programme's input in the
civilisation changes in the border region needs to be seen as the greatest success of the Programme.
It has been achieved through the implementation of Polish-Slovak cooperation projects, the majority
of them being a part of already existing partnerships. Investments co-funded by the Programme are
highly concentrated in the counties of the border area, which has been particularly active in applying
for the funds. Noticeable progress has been observed primarily in the area of the local transport
infrastructure as well as water and sewerage management systems. Projects of axis I and II also
contributed to the gradual enrichment of border tourism offer. It is however worth noting that this has
not yet launched a noticeable trend; the share of the support area in tourism remains relatively
constant. The programme also measurably strengthened the infrastructure resources of cultural
institutions.
Among the areas in which the implementation of the programme should be assessed as not fully
satisfactory is the relatively small number of new partnerships. This was largely related to the
overwhelming dominance of local government units in the group of beneficiaries. The reason for other
problems was the highly inclusive regulations of the CBC PL-SK 2007-2013, which translated to the
"demand-wise" way of distributing the means. This resulted in some projects being relatively
insignificant in terms of the cross-border aspect – though no doubt relevant to local communities - and
could be implemented, e.g. as a part of the regional operational programmes.
Results of the evaluation in terms of priority axis III
A relatively wide range of topics of micro-projects were assumed at the Programme level. However,
the practice has proven that the beneficiaries were particularly interested in the possibility of co-
11
financing projects related to culture and cultural heritage, sport and recreation, as well as tourism.
Local government units and their subordinate bodies - mostly cultural institutions - play the dominant
role among the beneficiaries. Those belonging to this category have benefited from the
implementation of the CBC PL-SK 2007-2013 to the greatest extent, having absorbed approx. 60% of
the Small Projects Fund's budget. Among other institutions implementing micro-projects mentioned
should be associations and NGOs, which implemented a total of 29% of the projects supported under
the Small Project Fund (SPF). When it comes to the ultimate beneficiaries, it is mainly the local
residents who benefited from the Programme (both Slovaks and Poles), followed by the staff of the
institutions implementing the projects (including employees of partner institutions), as well as tourists.
The territorial distribution of the micro-projects is more uniform (less scattered) than of large projects.
The micro-projects are implemented in the entire area of the CBC PL-SK 2007-2013, however, they do
not focus on the border area - especially in Slovakia. In spatial terms, complementarity of microprojects with investments supported in axis I and II can be observed in the entire area of the CBC PLSK 2007-2013 (statistically significant relationship at the county level).
Specific objectives related to the SPF (establishing and strengthening the direct contexts between the
Polish and the Slovak side in the border areas and creating a base for further projects in the future) are
- as a rule - implemented. The micro-projects were aimed primarily at the local residents (on both sides
of the border), and further at the employees of the partner institutions and tourists. An important
target group were also students. A survey of beneficiaries confirms that the implementation of microprojects was most effectively translated to the increase in the intensity of implementation with the
partners from Poland/Slovakia, as well as to improving the image of the area on the other side of the
border, and among its inhabitants. This interaction is clearly cross-border and it is the largest added
value of the projects financed by the SPF.
However, the impact of the micro-scale projects was smaller than in the case of projects funded in the
axis I and II, which resulted from the unparalleled scale of the projects. It is also worth noting that the
micro-projects with a relatively high share of capital expenditures were characterized by a greater
influence (added value) in terms of local development (access to public services, development of
tourism). The differences between the "soft" and "hard" micro-projects do not occurat the level of
cross-border issues though (intensity of cooperation, the image of the partners etc.).
The vast majority (almost 80%) of the micro-projects was implemented by partners, who in the past
have cooperated with each other, usually in the joint implementation of projects financed from
European funds. The largest number of new partnerships was identified among NGOs and associations,
and the least - among local governments. In case of the latter group of beneficiaries, the most common
partnerships can be called "natural" (resulting from, e.g. geographical location). In general, it should
be noted that the implementation of micro-projects favoured to a much greater extent the
development of existing partnerships, rather than establishing new cooperation. Durability of
partnership is much greater among those partners, for whom the implementation of the micro-project
was not the first stage of cooperation. The durability of the new partnerships is also satisfactory,
however, their influence on expanding the scope for cooperation in new subject areas is limited. Also,
in comparison with the projects of axes I and II, the strength of the partnerships is comparable only in
the case of those micro-projects, which beneficiaries had previously cooperated.
The conducted analysis allowed identifying certain problems in the implementation of the umbrella
project, which have partly translated into the cost of its operation. The majority of them stemmed
from the need to coordinate the activities of five partners in two different legal and institutional
systems. These problems translated into a significant complication of procedures related to reporting
12
and accounting. As seen from this perspective, the planned change in the project formula for the 20142020 period (3 geographically separated umbrella projects) is a good solution. It does not translates
into a reduction in the costs of implementation of micro-projects at the level of the entire Programme.
Much more doubts should to be addressed to the formula of micro-projects. The most important
objections include: unfavorable financing conditions for some beneficiaries, not a fully functioning
monitoring system , an unsuccessful attempt to introduce the concept of complementary projects in
the Programme and excessive tasks related to the administrative management of a micro-project.
13
Spis treści
Spis treści ............................................................................................................................................... 14
1
Wprowadzenie .............................................................................................................................. 15
2
Metodologia badania .................................................................................................................... 16
3
PWT PL-SK 2007-2013 – kontekst i uwarunkowania ..................................................................... 17
4
Ocena interwencji w osiach priorytetowych I i II .......................................................................... 26
5
6
4.1
Zagadnienia horyzontalne ..................................................................................................... 26
4.2
Cele i wskaźniki – poziom programu i osi priorytetowych .................................................... 55
4.3
Temat 1.1. Infrastruktura komunikacyjna i transportowa .................................................... 58
4.4
Temat 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska ..................................................................... 69
4.5
Temat 2.1. Rozwój współpracy transgranicznej w zakresie turystyki ................................... 77
4.6
Temat 2.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego .......................................... 91
4.7
Temat 2.3. Projekty sieciowe .............................................................................................. 102
4.8
Studia przypadków .............................................................................................................. 109
4.9
Synteza w kontekście pytań badawczych ............................................................................ 112
4.10
Wnioski i rekomendacje (w zakresie osi priorytetowych I i II) ............................................ 118
4.11
Conclusions and recommendations (in the areas of priority axes I and II) ......................... 126
4.12
Závery a odporúčania (ohľadom prioritných osí 1 a 2) ....................................................... 136
Ocena interwencji w osi priorytetowej III ................................................................................... 143
5.1
Wprowadzenie .................................................................................................................... 143
5.2
Cele interwencji III osi priorytetowej PWT PL-SK 2007-2013 .............................................. 144
5.3
Struktura i zakres wsparcia.................................................................................................. 146
5.4
Oddziaływanie interwencji .................................................................................................. 160
5.5
Partnerstwo ......................................................................................................................... 166
5.6
Studia przypadków .............................................................................................................. 171
5.8
Zagadnienia wdrożeniowe................................................................................................... 178
5.9
Kontynuacja mikroprojektów w Programie na lata 2014-2020 .......................................... 186
5.10
Synteza analizy w kontekście pytań badawczych ................................................................ 191
5.11
Wnioski i rekomendacje (w zakresie FMP) .......................................................................... 195
5.12
Conclusions and recommendations (in the area of the SPF) .............................................. 198
5.13
Závery a odporúčania (ohľadom SFMP) .............................................................................. 201
Aneksy ......................................................................................................................................... 204
6.1
Aneks 1. Metodologia badania i narzędzia badawcze......................................................... 204
6.2
Aneks 2. Dokumentacja badań terenowych........................................................................ 204
6.3
Aneks 3. Prezentacje ........................................................................................................... 204
14
1 Wprowadzenie
Raport jest podsumowaniem badania ewaluacyjnego pt. Efekty realizacji Programu Współpracy
Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013 zrealizowanego przez
konsorcjum IMAPP oraz Instytutu Badań Strukturalnych na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury
i Rozwoju.
Wyniki badania opierają się przede wszystkim na pogłębionej analizie danych zastanych, tj.
dokumentów programowych oraz dokumentacji wszystkich projektów dofinansowanych w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007-2013 (dalej:
PWT PL-SK 2007-2013). Najważniejszym uzupełnieniem analizy danych zastanych były zakrojone na
szeroką skalę jakościowe i ilościowe badania terenowe. Ich zestawienie przestawiliśmy szczegółowo w
rozdziale 2.
Właściwą część raportu rozpoczyna rozdział 3 zawierający syntetyczną charakterystykę trendów
społeczno-gospodarczych obserwowanych na terenie polsko-słowackiego pogranicza. Przestawione
tam tendencje są punktem wyjścia do szczegółowej analizy i oceny interwencji w osiach
priorytetowych I i II programu (rozdział 4), którą przeprowadziliśmy dwutorowo: na poziomie całego
PWT PL-SK 2007-2013 oraz w ujęciu sektorowym, w odniesieniu do poszczególnych tematów
interwencji: transportu, ochrony środowiska, turystyki, kultury i dziedzictwa oraz projektów
sieciowych.
Analogicznie do osi priorytetowych I i II, w rozdziale 5 przedstawiliśmy wnioski dotyczące
dotychczasowego wdrażania Funduszu Mikroprojektów (oś priorytetowa III).
Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie zestawiania i informacje w raporcie dotyczą stanu wdrażania
PWT PL-SK 2007-2013 na koniec października 2014 r.
15
2 Metodologia badania
metoda badawcza
uszczegółowienie


analiza danych zastanych

dokumenty programowe
dokumentacja projektów – wnioski o dofinasowanie i
budżety (pełne badanie projektów z osi I i II, próba
projektów z osi III)
dane statystyczne związane z kontekstem realizacji
interwencji
przedstawiciele instytucji związanych z realizacją i wdrażaniem
PWT PL-SK 2007-2013::

pogłębione wywiady indywidualne






zogniskowany wywiad grupowy
badanie ankietowe jednostek
samorządu terytorialnego
(telefoniczne)
Instytucja Zarządzająca – Ministerstwo Infrastruktury i
Rozwoju (2)
Instytucja Krajowa po stronie słowackiej (1)
przedstawiciele Wspólnego Sekretariatu Technicznego (2)
przedstawiciele instytucji-partnerów projektu
parasolowego (euroregionów po stronie polskiej oraz
wyższych jednostek terytorialnych po stronie słowackiej)
(5)
przedstawiciele Regionalnych Punktów Kontaktowych (2)
przedstawiciele kontrolerów I stopnia (2)
przedstawiciel Komisji Europejskiej (1)
eksperci oceniający projekty w czasie obydwu naborów projektów
PWT PL-SK 2007-2013, n=6
badanie na próbie jednostek samorządu terytorialnego (poziom
gmin) po obu stronach obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013,
n=100 (50 jednostek ze Słowacji, 50 jednostek z Polski)
badanie ankietowe beneficjentów
programu (telefoniczne)
badanie na próbie podmiotów realizujących projekty w ramach osi
priorytetowych I i II PWT PL-SK 2007-2013 (z zachowaniem
podziału na kraj pochodzenia oraz rolę w projekcie – partner
wiodący/ partner ), n=100
badanie ankietowe beneficjentów
mikroprojektów (ankieta
internetowa)
badanie na próbie podmiotów realizujących projekty w ramach osi
priorytetowej III, n=218
16
3 PWT PL-SK 2007-2013 – kontekst i uwarunkowania
Obszar interwencji PWT PL-SK 2007-2013 został wyznaczony na poziomie NTS-3 i objął (wg. podziału
sprzed 2008 r.) podregiony krośnieńsko-przemyski, nowosądecki, bielsko-bialski (po stronie polskiej)
oraz kraj preszowski i Kraj Żyliński (po stronie słowackiej). Do tych jednostek dołączono również po
stronie polskiej powiaty pszczyński, oświęcimski, rzeszowski oraz powiat grodzki Rzeszów. W tym
krótkim wprowadzeniu przedstawiliśmy najważniejsze trendy ekonomiczne zachodzące na terenie
wsparcia, odnieśliśmy się również wstępnie do kwestii polsko-słowackiej współpracy. Wszystkie te
wątki rozwijamy szczegółowo w kolejnych rozdziałach raportu.
Wykres 1. PKB per capita na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (z uwzględnienie parytetu siły nabywczej)1
UE = 100
Polska/Słowacja =100
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, GUS i ŠÚSR
Cały obszar wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 jest stosunkowo niejednolity pod względem poziomu
rozwoju gospodarczego (Wykres 1). Na początku ubiegłej dekady zdecydowanie najlepiej rozwinięty
był podregion bielski. Na nieco niższym poziomie znajdowały się Kraj Żyliński oraz podregiony
oświęcimski i rzeszowski.2 Pozostałe części analizowanego obszaru (Kraj Preszowski, podregiony
przemyski, krośnieński i nowosądecki) znajdowały się w jeszcze gorszej pozycji ekonomicznej i należały
do najsłabiej rozwiniętych części Polski i Słowacji. Kolejne 10 lat przyniosło zauważalne zmiany.
Wszystkie podregiony (w przypadku Polski=) i kraje (w przypadku Słowacji) znacznie nadrobiły dystans
dzielący je od przeciętnego poziomu rozwoju notowanego w Unii Europejskiej (mierzonego PKB
w parytecie siły nabywczej). Szczególnie imponująca jest dynamika Kraju Żylińskiego, który na pozycji
"lidera" obszaru pogranicza zmienił podregion bielski. Początkowo szybko rozwijał się także Kraj
1
Z uwagi na dostępność najnowszych danych statystycznych, dla Polski zastosowano podział na NTS-3
(podregiony) obowiązujący od 2008 r.
2
Z podregionów tych wsparciem objęty jest jedynie powiat oświęcimski, powiat m. Rzeszów oraz powiat
rzeszowski. Prezentacja trendów w układzie podregionów wynika z dostępności danych
17
Preszowski, jednak po kryzysie w 2008/2009 jego dynamika spadła ponowie traci dystans do
podregionów oświęcimskiego i rzeszowskiego. Najsłabiej rozwiniętymi częściami pogranicza polskosłowackiego pozostają podregiony nowosądecki, krośnieński i przemyski.
Wykres 2. Stopa bezrobocia na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013
Polska – szczegółowo
Słowacja – szczegółowo
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ ŠÚSR
Z danych o stopie bezrobocia (Wykres 2) widać, że sytuacja na rynkach pracy powiązana jest znacznie
silniej z gospodarkami państw (Polski i Słowacji), a z nie obszarem pogranicza - bezrobocie w Kraju
Preszowskim i Żylińskim ma wyraźnie inną dynamikę, niż w polskich podregionach. Widać również, że
stan rynku pracy po stronie polskiej jest gorszy niż w całym kraju ogółem - co nie było regułą jeszcze
na początku dekady. Bardzo podobnie jest na Słowacji, gdzie należy jednak także zwrócić uwagę na
zauważalnie gorszą sytuację powiatów znajdujących się w pasie przygranicznym w porównaniu z całym
obszarem wsparcia PWT PL-SK 2007-2013.
18
Ramka 1. Wyodrębnienie pasa przygranicznego
Wykres 3. Pas przygraniczny - potencjał ludnościowy a
absorpcja środków PWT PL-SK 2007-2013
Już na poziomie ogólnego kontekstu
makroekonomicznego warto spojrzeć na
obszar wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 w
nieco bardziej szczegółowy sposób. Do
programu zakwalifikowano bowiem obszary szczególnie po stronie polskiej - które są
stosunkowo oddalone od polsko-słowackiej
granicy i tym samym ich relacje z partnerami
ze Słowacji muszą być względnie mniejsze.
Dlatego też na potrzeby analityczne (do
czego wielokrotnie odwołujemy się w
kolejnych rozdziałach) wyodrębniliśmy pas
powiatów bezpośrednio przylegających do
granicy, co pozwoliło na prezentację danych
zarówno całego obszaru wsparcia jak i
oddzielnie dla pasa przygranicznego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie budżetów
projektów PWT PL-SK 2007-2013
Mapa 1. Wyodrębnienie pasa przygranicznego
Źródło: Opracowanie własne
Na podstawie dostępnych informacji można jednoznacznie stwierdzić, że pas przygraniczny (p. ramka
powyżej) jest terenem słabszym ekonomicznie niż cały obszar wsparcia PWT PL-SK. Wynika to m.in.
z jego położenia (słabiej zaludnione tereny górskie lub podgórskie), a także z braku dużych miast największe ośrodki pogranicza (Bielsko-Biała, Rzeszów, Preszów i Żylina) zlokalizowane są poza pasem
przygranicznym.
19
Wykres 4. Przybliżenie potencjału gospodarczego obszaru interwencji PWT PL-SK
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Dane statystyczne dostępne jedynie dla Polski potwierdzają, że tereny te są znacznie mniej zamożne,
niższa jest także ich aktywność gospodarcza. Wskazują na to m.in. niższy niż wynikałoby z potencjału
demograficznego udział w przychodach z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Na terenie
pasa przygranicznego wolniej przebiegają także zmiany strukturalne.
Wykres 5. Rozwój gospodarczy i zmiany strukturalne na obszarze interwencji PL-SK
Zmiany strukturalne – udział pracujących w grupie sekcji:
handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i
gastronomia, informacja i komunikacja
przychody JST z PIT i CIT per captia (Polska = 100)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
20
Ramka 2. Opinie Polaków o Słowakach
Wykres 6 Odsetek mieszkańców deklarujących sympatię do
Słowaków
Dobrze rokującym rozwojowi współpracy
transgranicznej jest ogólnie pozytywny stosunek
Polaków do Słowaków. W szczególności, że
mieszkańcy województw objętych PWT PL-SK
2007-2013 żywią sympatię do swoich
południowych sąsiadów częściej niż ogół
mieszkańców Polski – systematycznie
potwierdzają to wyniki badań ankietowych
realizowanych przez CBOS.
Źródło: Opracowanie własne.
Ramka 3. Granice obszaru wsparcie PWT PL-SK w latach 2007-2013 i 2014-2020
Analizując przestrzenny wymiar interwencji PWT PL-SK 2007-2013 warto również pamiętać
o przesunięcach w obszaru wsparcia w programie na lata 2014-2020. Wynikają one m.in. ze zmiany
granic podregionów. Obszar interwencji zostanie roszerzony o powiaty olkuski i chrzanowski (po
stronie polskiej) oraz Nową Wieś Spiską (po stronie słowackiej). O wsparcie nie będą się już
natomiast mogli ubiegać beneficjenci z powiatu strzyżowskiego.
Mapa 2. Przesunięcia obszaru interwencji PWT PL-SK
Źródło: Opracowanie własne na podstawie PWT PL-SK 2007-2013/2014-2020
21
Ramka 4. Współpraca polsko-słowacka na poziomie samorządowym
Wyniki badań ankietowych
jednostek samorządu
terytorialnego z Polski i
Słowacji wskazują, że
współpraca między oboma
krajami funkcjonuje od lat.
Co więcej, szczególnie w
przypadku Polski, od 2007
roku obserwowane jest
nasilenie tych tendencji,
które częściowo wiązać
można z oddziaływaniem
PWT PL-SK 2007-2013. Około
jednej czwartej samorządów,
które przed 2007 rokiem nie
współpracowały z
przedstawicielami kraju
sąsiedzkiego i jednocześnie
deklaruję obecną kooperacje,
realizuje projekt w PWT PL-SK
2007-2013.
Wykres 7. Doświadczenia we współpracy z przedstawicielami Polski/Słowacji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST
Kluczowe tematy współpracy nie zmieniają się od lat. Zarówno obecnie, jak i przed 2007 rokiem samorządy z
Polski i Słowacji współpracowały najczęściej w obszarze kultury i sportu, a w dalszej kolejności turystyki i
rekreacji oraz rozwoju regionalnego. Duże zmiany widoczne są również w odniesieniu do realizacji wspólnych
działań promocyjnych, które deklaruje obecnie 44% przedstawicieli samorządów, przy zaledwie 20% przed
2007 rokiem. Podobnych, choć nieco mniejszy skok dotyczy działań związanych z edukacją. Stosunkowo
najmniej popularna obecnie jak i kiedyś jest kooperacja dotycząca różnego rodzaju działań związanych z
rozwojem gospodarki.
Wykres 8 Obszary współpracy JST z Polski i Słowacji – odsetek respondentów deklarujących współpracę w danym
obszarze
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST
22
Ramka 4. Współpraca polsko-słowacka na poziomie samorządowym
Niemal połowa (44%)
Wykres 9 Odsetek JST deklarujących, że podmioty z ich gminy (inne niż JST)
respondentów badania
współpracują z partnerami z Polski/Słowacji w wybranych obszarach tematycznych
CATI JST zadeklarowało, że
wie o współpracy innych
podmiotów działających w
ich gminie (innych niż JST) z
partnerami z drugiego kraju
(odpowiednio Polski i
Słowacji). Co więcej,
współpraca ta dotyczy
najczęściej tych samych
obszarów tematycznych, w
których współpracują
samorządy, szczególnie w
odniesieniu do trzech
pierwszych pozycji, tj.
kultury, sportu, turystyki i
rekreacji. Większy odsetek
wskazań dotyczy m.in.
edukacji, co
prawdopodobnie oznacza
współpracę szkół z terenu
obu krajów.
Jako, że najpopularniejsze obszary współpracy miedzy samorządami nie zmieniają się od lat i co więcej,
pokrywają się one z obszarami współpracy innych podmiotów, to właśnie w tym tematach tj. kulturze,
turystyce oraz sporcie i rekreacji upatrywać można największej szansy dla rozwijania nowych i wzmacniania
istniejących partnerstw, jako że są to niejako najnaturalniejsze dziedziny kooperacji, co potwierdzają również
wyniki badań jakościowych z Interesariuszami Programu. Potwierdzają to z resztą dane dotyczące dziedzin, w
których zdaniem ankietowanych samorządowców, współpraca w nadchodzących latach będzie najważniejsza
i jest najbardziej wskazana.
Wykres 10. Obszary w których współpraca w najbliższych latach jest najbardziej wskazana
23
W ramach badania CATI JST przedstawiciele samorządów poproszeni zostali o ocenę sytuacji w gminie,
w odniesieniu do kilku obszarów problemowych. Korzystając z siedmiostopniowej skali, gdzie jeden
oznaczało 1 bardzo złą sytuację, natomiast 7 bardzo dobrą, oceniali każdy z przedstawionych poniżej
tematów. Średnia z ocen balansowała między 3 a 5, zdecydowanie najlepiej oceniano kwestie
związane z rozwojem gospodarki wodno-kanalizacyjnej oraz stanem obiektów historycznych i
kulturowych, jak również poziomem ich wykorzystania. Najgorsze oceny dotyczyły problemu
bezrobocia, oraz związanego z tym powiązania oferty edukacyjnej z potrzebami rynku pracy i częstego
efektu bezrobocia, tj. niekorzystnego zjawiska emigracji mieszkańców, która jest problemem
szczególnie istotnym dla polskich respondentów.
Poza różnicami dotyczącymi oceny poszczególnych tematów, widoczne są również różnice pomiędzy
odpowiedziami udzielanymi przez polskich i słowackich ankietowanych. W ujęciu ogólnym Polacy
systematycznie lepie oceniaj sytuacje w ich gminach w niemal każdym, z obszarów. Wyjątek stanowi
tu problem emigracji mieszkańców oraz bezrobocia wśród mieszkańców.
Wykres 11. Przeciętna ocena sytuacji w gminie w poszczególnych obszarach problemowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI JST
Jak można się domyślać, najgorzej oceniane są te obszary problemowe, w których na przestrzeni
ostatnich lat zaobserwowano najmniej pozytywnych zmian lub wręcz pogorszenie sytuacji. Trzeba przy
tym podkreślić, że trzy najsłabsze pod tym względem tematy dotyczą ogólnych problemów
strukturalnych tj. bezrobocia i powiązanej z nim emigracji. Zmiany jakie zaszły w ostatnich latach w
odniesieniu do tych problemów odstają zdecydowanie na niekorzyść od pozostałych obszarów,
związanych w większej mierze z rozwojem i wykorzystaniem różnego rodzaju infrastruktury.
Widoczna poprawa sytuacji związanej z wykorzystaniem walorów historycznych, kulturowych
i przyrodniczych pogranicza zachęcają JST do realizacji kolejnych przedsięwzięć z tym związanych.
Respondenci zapytani o to czy są zainteresowani realizacją projektów w wybranych obszarach
tematycznych, określonych na podstawie Projektu PWT PL-SK 2014-2020, najczęściej
wskazywali działania związane w/w kwestiami oraz wsparciem transgranicznej infrastruktury
rekreacyjnej i kulturowej.
24
Wykres 12. Ocena zmian jakie zaszły na przestrzeni ostatnich 5 lat – odsetek JST deklarujących pogorszenie, poprawę lub
brak zmian
Trzy czwarte respondentów wyraża również chęć rozwoju infrastruktury drogowej, a około 60% byłoby
zainteresowanych działaniami edukacyjnym w obszarze kształcenia specjalistycznego, zawodowego i
ustawicznego. Relatywnie niewielkim powodzeniem wśród ankietowanych cieszyły się inicjatywy
związane edukacją w obszarze zarządzania ryzykiem i bezpieczeństwa oraz rozwój transportu
publicznego. Jednak przynajmniej w tym ostatnim przypadku, wynikać to może z faktu, że tego typu
działania nie należą do zadań JST.
Wykres 13. Zainteresowanie wsparciem w ramach poszczególnych obszarów interwencji PWT PL-SK 2014-2020
25
4 Ocena interwencji w osiach priorytetowych I i II
4.1 Zagadnienia horyzontalne
4.1.1 Struktura tematyczna i podmiotowa
W tej oraz w kolejnych sekcjach przedstawiliśmy analizę struktury interwencji PWT PL-SK 2007-2013
na poziomie całego programu. Bardziej szczegółowe wnioski - w tym związane ze specyfiką sektorową
poszczególnych projektów - zaprezentowaliśmy w następnych podrozdziałach, które dotyczą
poszczególnych tematów.
Wykres 14. Struktura tematyczna interwencji PWT PL-SK 2007-2013 (udziały krajów według udziału partnerów)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST.
Na poziomie całego Programu (Wykres 15) najwięcej środków przeznaczono na projekty związane z
infrastrukturą transportową (ponad 31%), nieco mniej na zadania w obszarze ochrony środowiska,
turystyki oraz kultury (odpowiednio 26, 21 i 19%). Struktura wartości dofinansowania w podziale na
obydwa państwa jest zbliżona, choć występują pewne interesujące różnice. Przede wszystkim
partnerzy słowaccy byli względnie mniej zainteresowani realizacją inwestycji w obszarze ochrony
środowiska, częściej natomiast ubiegali się o finansowanie projektów związanych z kulturą i
dziedzictwem, co w dużym stopniu wynika z podaży projektów w poszczególnych obszarach
tematycznych po obu stronach granicy – p. kolejne sekcje.
Wykres 15. Struktura podmiotowa interwencji PWT PL-SK 2007-2013
26
We wszystkich działaniach zastosowano standardowy katalog potencjalnych beneficjentów. Na
poziomie całego Programu wśród partnerów realizujących projekty zdecydowanie dominują jednostki
samorządu terytorialnego - po obu stronach ponad 60% środków trafiło do gmin. Zaangażowanie
pozostałych szczebli samorządu różni się w zależności od kompetencji samorządów w obydwu
państwach. W Polsce istotną rolę odgrywają powiaty (szczególnie w projektach transportowych),
tymczasem ich słowackie odpowiedniki (okresy) praktycznie nie biorą udziału w programie. Ich miejsce
zajmują kraje samorządowe - odpowiedniki polskich województw (których z kolei udział w programie
jest znikomy).
Ramka 5. Jaka była struktura budżetów w poszczególnych działaniach?
W ramach ewaluacji PWT PL-SK 2007-2013 poddaliśmy analizie również szczegółowe budżety projektów.
Dzięki ujednoliconej strukturze wniosków o dofinasowanie (każdy wydatek musiał zostać przypisany do jednej
z ośmiu kategorii) możliwa była ocena, jakiego rodzaju zadania beneficjenci finansowali przede wszystkim. Do
analizy tej odwołujemy się w ocenie poszczególnych tematów, kilka wątków warto jednak zaznaczyć w ramach
analizy na poziomie całego programu.

Projekty PWT PL-SK 2007-2013 mają charakter przede wszystkim inwestycyjny. Udział wydatków z tej
kategorii (głównie związanych z robotami budowalnymi) wynosił przeciętnie ponad 88%. Tak duży
udział nakładów inwestycyjnych nie powinien dziwić - głównymi beneficjentami programu są
jednostki samorządu terytorialnego, które dzięki wsparciu z Programu były w stanie sfinansować
budowę/modernizację obiektów powiązanych z ich zadaniami własnymi.

W temacie 2.1 udział wydatków inwestycyjnych jest mniejszy niż w tematach osi I. Wynika to nie tyle
z odmiennej struktury typowego projektu, ale z tego, że w obszarze turystyki wsparcie uzyskało kilka
projektów nieinwestycyjnych (miękkich).

Analiza budżetów jest pierwszym przykładem odmienności tematu 2.3 (projekty sieciowe)
w porównaniu z pozostałymi tematami - wspierano w nim przede wszystkim zadania miękkie, przez
co projektom sieciowym najczęściej znacznie bliżej do mikroprojektów (oś III), niż do przedsięwzięć z
osi I i II.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej
27
4.1.2 Struktura przestrzenna3
W ramach całego PWT PL-SK 2007-20134 wsparcie otrzymało 108 projektów o łącznej wartości ponad
160 mln euro. Kwota ta stosunkowo równomiernie rozkłada się pomiędzy obydwa państwa
uczestniczące w Programie (nieznaczna przewaga Polski). Względna waga interwencji Programu nie
jest jednak jednolita, jeżeli pod uwagę weźmie się liczbę mieszkańców terenu (potencjalnie) objętego
wsparciem, który po stronie polskiej zamieszkuje ponad 3 mln osób, a po słowackiej - połowę mniej.
W przeliczeniu na jednego mieszkańca wartość inwestycji realizowanych po stronie słowackiej jest więc
przeszło dwukrotnie większa.
Wykres 16. Udziały województw/krajów w łącznej wartości projektów PWT PL SK 2007-20135
wartości bezwzględne
wartości per capita
Dalsza dezagregacja statystyk ujawnia jeszcze większe zróżnicowanie. Po stronie słowackiej różnice
w alokacji per capita pomiędzy Krajem Preszowskim i Krajem Żylińskim nie są duże, jednak po stronie
polskiej na przeciętnego mieszkańca obszaru wsparcia z Małopolski przypada prawie trzykrotnie więcej
środków niż na mieszkańca Podkarpacia. Jednym z głównych powodów tej różnicy są historycznie
silniejsze relacje transgranicznym Słowacją w woj. małopolskim. Z kolei stosunkowo niska absorpcja
środków w woj. śląskim jest przynajmniej częściowo powiązana z "konkurencją" ze strony POWT CZ-PL
2007-2013. Względnie niższy poziom absorpcji w woj. podkarpackim należy tłumaczyć specyficzną
strukturą osadniczą – relacje z partnerami słowackim są słabsze m.in. z powodu większej odległości
pomiędzy miastami po obu stronach granicy i generalnie niską gęstością zaludnienia w obszarze
sąsiadującym z Bieszczadami i Beskidem Niskim.
3
Dla prawidłowej interpretacji wyników, szczególnie w układzie przestrzennym, należy pamiętać, że pod uwagę
brano nie całe projekty, ale zadania realizowane przez poszczególnych partnerów. Przykładowo, jeśli w projekcie
partnerem wiodącym był beneficjent słowacki, ale część infrastruktury została wybudowana po stronie polskiej
przez polskiego partnera, to właśnie jemu przypisany został odpowiedni udział w budżecie.
4
Analiza dotyczy stanu programu na koniec października 2014 r.
5
Wartości dla polskich województw odnoszą się jedynie
28do podregionów i powiatów objętych wsparciem PWT
PL-SK 2007-2013.
Wykres 17. Wartość projektów PWT PL-SK 2007-2013 w układzie krajów/regionów oraz powiatów (euro per capita)
powiaty słowackie
powiaty polskie (dla porównania utrzymana ta sama skala osi)
Jeszcze głębsze różnice można zaobserwować na poziomie powiatowym. Na uwagę zasługują przede
wszystkim wartości per capita - absorpcja liderów po stronie słowackiej (powiaty Tvrdosin,
Medzilaborce) jest w przeliczeniu na jednego mieszkańca prawie dwukrotnie większa niż w powiecie
nowotarskim, który znacznie odbiega od reszty polskiego pogranicza. Przechodząc do wartości
bezwzględnych, warto zauważyć w pierwszej kolejności bardzo dużą koncentrację po stronie polskiej:
cztery powiaty (nowotarski, nowosądecki, żywiecki i sanocki) odpowiadają za ponad dwie trzecie
łącznej wartości projektów realizowanych przez partnerów z Polski. Koncentracja po stronie słowackiej
jest nieco mniejsza.
29
Polska
nowotarski
nowosądecki
żywiecki
sanocki
cieszyński
jasielski
gorlicki
bielski
tatrzański
m. Krosno
m. Rzeszów
krośnieński
bieszczadzki
suski
m. Nowy Sącz
jarosławski
przemyski
m. Bielsko-Biała
leski
wadowicki
strzyżowski
m. Przemyśl
przeworski
rzeszowski
25 913 020
12 898 629
9 308 292
7 192 384
4 886 567
3 649 895
3 582 305
2 736 848
2 543 339
2 120 516
1 815 002
1 481 290
795 882
750 885
515 487
355 855
342 029
230 154
182 626
153 444
85 760
17 600
0
0
30
17
18
13
6
5
8
6
7
6
12
4
4
2
1
3
1
4
2
1
1
2
2
1
Tvrdošín
Čadca
Kežmarok
Stará Ľubovňa
Žilina
Námestovo
Sabinov
Bardejov
Medzilaborce
Humenné
Svidník
Vranov nad Topľou
Dolný Kubín
Kysucké Nové Mesto
Prešov
Liptovský Mikuláš
Stropkov
Bytča
Snina
Levoča
Martin
Poprad
12 091 184
10 839 250
8 981 632
8 097 237
6 051 973
5 796 120
4 190 092
3 458 402
3 189 753
3 067 024
2 568 628
2 563 086
2 491 795
1 298 646
1 277 906
819 884
766 292
513 903
343 270
256 839
32 100
0
16
12
18
15
20
9
8
6
6
25
10
6
5
3
8
3
2
1
6
1
1
1
Słowacja
sieciowe
liczba
partnerów
kultura
łącznie (euro)
turystyka
powiat
środowisko
kraj
transport
Tabela 1. Struktura przestrzenna wartości realizowanych projektów (z uwzględnieniem udziału partnerów w budżetach)
1.1
8
1.2
6
7
6
1
1
2.1
7
2
5
4
1
2
2.2
5
6
2
6
1
2.3
4
2
1
4
2
2
2
1
1
3
4
2
1
2
1
1
1
2
2
1
9
2
1
1
1
2
1
4
1
1
1
1
2
2
1
6
5
8
4
2
1
1
1
6
3
1
5
1
2
1
1
1
3
5
4
2
2
1
2
3
4
1
4
2
2
2
5
5
6
4
2
16
3
3
1
1
1
1
1
1
4
1
1
2
1
12
1
1
4
2
2
2
5
2
1
2
1
1
1
30
7
3
1
1
1
2
1
1
Mapa 3. Wartość projektów PWT PL-SK (udziały poszczególnych partnerów) w przeliczeniu na jednego mieszkańca
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST
31
Wykres 18. Struktura przestrzenna interwencji – wyodrębnienie pasa przygranicznego
udziały
wartości per capita
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST
Patrząc na obydwa państwa łącznie, pas przygraniczny odpowiada za prawie 90% wartości projektów,
tymczasem na jego terenie mieszka niecała połowa wszystkich mieszkańców pogranicza. Oznacza to,
że - szczególnie po polskiej stronie - faktyczny obszar interwencji jest znacznie węższy niż wynika
z zapisów Programu. Jeśli weźmie się to pod uwagę przy określeniu wartości projektów w przeliczeniu
na jednego mieszkańca, to różnice pomiędzy Polską i Słowacją nie są już istotnie mniejsze.
Wykres 19. Udziały w wartościach projektów pasa przygranicznego oraz pozostałego obszaru wsparcia
ogółem
Polska
Słowacja
32
4.1.3 Znacznie i komplementarność interwencji6
Na interwencję PWT PL-SK 2007-2013 należy spojrzeć także z nieco szerszej perspektywy, a więc
w odniesieniu do wszystkich programów realizowanych ze środków funduszy strukturalnych. Co
prawda programy EWT powinny wspierać unikalne projekty o znaczeniu transgraniczny (które –
z założenia nie mają szans na finansowania w programach krajowych i regionalnych). Z drugiej jednak
strony, jak pokazuje analiza na poziomie poszczególnych tematów PWT PL-SK 2007-2013, w wielu
przypadkach pomiędzy obydwoma grupami instrumentów występuje jednak konkurencja: beneficjenci
mogą próbować samodzielnie ubiegać się o środki na modernizację lokalnej drogi lub – jeśli jest ona
odpowiednio położona – porozumieć się z partnerem zagranicznym i wspólnie aplikować do programu
transgranicznego.
We wszystkich istotnych kategoriach interwencji,7 udział Programu w łącznej wartości inwestycji
finansowanej ze środków UE na terenie obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 wynosi około 5%.
W przeliczeniu na jednego mieszkańca wartość projektów wspartych z krajowych i regionalnych
programów operacyjnych na obszarze wsparcia wynosiła około 1 819 zł. Jest to poziom zbliżonym do
reszty kraju, do czego trzeba doliczyć jeszcze dodatkowe 95 zł z PWT PL-SK 2007-2013. Jeśli weźmiemy
jednak pod uwagę jedynie powiaty pasa przygranicznego,8 to wartość projektów z innych programów
jest już istotnie większa – 1 910 zł per capita, znacznie wzrasta też udział środków z PWT PL-SK 20072013 które odpowiadają za prawie 10% całości interwencji z funduszy strukturalnych. Stosując pewne
uproszczenie można więc stwierdzić, że PWT PL-SK 2007-2013 jest formą dodatkowego finansowania
dla obszaru problemowego, jakim (przynajmniej w niektórych aspektach, jak zaznaczono w rozdziale 3
oraz w ramach analiz sektorowych) jest pas przygraniczny. Udział interwencji na poziomie całego
obszaru wsparcia jest również znaczący, choć mniejszy niż w powiatach bezpośrednio przylegających
do granicy.
Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 różni się w zależności od tematu interwencji. Waga projektów
transgranicznych jest duża (ponad 12%) w obszarze szeroko pojętej turystyki. Warto przy tym
zauważyć, że pas przygraniczny jest bardzo skuteczny w przeciąganiu środków na zadania w tym
zakresie ze wszystkich programów – w przeliczeniu na jednego mieszkańca absorbuje więcej niż
pozostałe części województw śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego oraz Polska ogółem. Jeszcze
większą rolę PWT PL-SK 2007-2013 odgrywa w działaniach związanych z kulturą i dziedzictwem
kulturowym (10,9% w na całym obszarze, ponad 20% w pasie przygranicznym), przy czym środki
przeznaczone na współpracę transgraniczną pełnią tutaj raczej rolę wyrównawczą, ponieważ absorpcja
funduszy z innych źródeł jest bardzo niska, szczególnie w pasie przygranicznym.
Względnie niewielka (2,3% ogółem, 3,7% w pasie przygranicznym) jest rola środków PWT PL-SK 20072013 w działaniach związanych z gospodarką wodno-ściekową, co najprawdopodobniej wynika
z dwóch czynników. Po pierwsze, do powiatów pasa przygranicznego kierowany jest bardzo silny
strumień wsparcia z innych programów, w szczególności z odpowiednich RPO (ponad dwukrotnie
większa absorpcja na mieszkańca niż przeciętnie w Polsce. Po drugie, projekty PWT PL-SK 2007-2013
polegające na rozwoju gospodarki wodno-ściekowej koncentrują się praktycznie wyłącznie
6
Niestety z uwagi na niewystarczającą dostępność danych monitoringowych na poziomie lokalnym po stronie
słowackiej, pogłębioną analizę jesteśmy w stanie przeprowadzić jedynie dla strony polskiej, analiza strony
słowackiej ogranicza się jedynie do poziomu WJT.
7
Do tej grupy zaliczamy tematy priorytetów, w ramach których w PWT PL-SK wsparto co najmniej kilka
projektów.
8
W tych powiatach koncentruje się zdecydowana większość
projektów PWT PL-SK 2007-2013 – p. poprzednia
33
sekcja.
w powiatach nowotarskim, nowosądeckim i żywieckim, przez co ich wartość w skali całego pogranicza
jest stosunkowo niska.
Tabela 2. Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 w poszczególnych obszarach interwencji (Polska) – wartości per capita w euro
udział PWT
PL-SK (cały
obszar)
udział
PWT PL-SK
(PP)
1.1,
1.2,
2.1, 2.2
5,0%
9,6%
drogi lokalne i
ścieżki
rowerowe
(23, 24)
1.1
5,0%
10,7%
gospodarka
wodnościekowa
(45,46)
1.2
2,3%
3,7%
obszar
kategorie
temat
PL-SK
wszystkie (p.
poniżej)
wykres: porównanie wartości per capita w poszczególnych
kategoriach interwencji
34
udział PWT
PL-SK (cały
obszar)
udział
PWT PL-SK
(PP)
2.1
8,1%
12,6%
2.2
10,9%
20,1%
obszar
kategorie
temat
PL-SK
turystyka i
rekreacja,
promowanie
walorów
przyrody (55,
56 i 57)
dziedzictwo
kulturowe,
infrastruktura
kulturalna,
usługi
kulturalne (58,
59 i 60)
wykres: porównanie wartości per capita w poszczególnych
kategoriach interwencji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK oraz dokumentacji projektowej.
Relatywne znaczenie projektów PWT PL-SK 2007-2013 nie jest również jednolite w poszczególnych
powiatach całego obszaru wsparcia, a także ramach samego pasa przygranicznego. Pogłębiona analiza
zagadnienia wykracza poza ramy tego badania, warto jednak zauważyć, że w niektórych powiatach
pogranicza projekty transgraniczne stanowią ponad 10% całości interwencji ze środków europejskich.9
Szczególnie wyróżnia się pod tym względem powiat nowotarski (prawie 24% - do czego głównie
przyczyniły się projekty drogowe i wodno-ściekowe) oraz jasielski (17% - przede wszystkim projekty
drogowe). Z drugiej strony należy pamiętać, że w ponad połowie powiatów objętych interwencją PWT
PL-SK 2007-2013, rola projektów transgranicznych jest pomijalnie mała (mniej niż 2%).
9
Oczywiście w obszarach tematycznych powiązanych z PWT PL-SK 2007-2013
35
Wykres 20. Znaczenie interwencji PWT PL-SK 2007-2013 w układzie powiatów
(udział PWT PL-SK 2007-2013 w łącznej absorpcji środków EFRR/FS w odpowiednich kategoriach interwencji)
kolor zielony – powiaty z pasa przygranicznego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy projektów WST i danych SIMIK.
Na podstawie dostępnych danych dla Słowacji należy ocenić, że względna rola interwencji PWT PL-SK
2007-2013 jest tam istotnie większa niż po stronie polskiej. Wynika to przede wszystkim z odmiennej
struktury i alokacji w słowackich programach operacyjnych. Głównym źródłem finansowania inwestycji
rozwojowych przez samorządy lokalne jest tam wdrażany centralnie ROP. Jego interesująca cechą – w
porównaniu ze wszystkimi polskimi regionalnymi programami operacyjnymi – jest znacznie mniejsza
pula środków przeznaczona na rozwój lokalnej infrastruktury drogowej. Wartość projektów PWT PLSK 2007-2013 jest na tym tle zauważalna – stanowi prawie 1/3 środków rozdysponowanych na
działania w tym zakresie. Porównywalna rolę Program odgrywa w obszarze infrastruktury kulturalnej,
a jego znaczenie jest jeszcze większe w rozwoju infrastruktury turystycznej. Udział PWT PL-SK 20072013 w finansowaniu rozwoju i modernizacji gospodarki wodno-ściekowej jest mniejszy, ale i tak
wyższy niż w Polsce.
36
Tabela 3. Znaczenie PWT PL-SK 2007-2013 w poszczególnych obszarach interwencji (Słowacja) – wartości per capita w euro
ogółem
lokalna infrastruktura transportowa
punkt odniesienia: ROP 5.1
turystyka
udział PWT-PL-SK: 18,2%
32,4%
71,7%
gospodarka wodno-ściekowa
punkt odniesienia: OP Životné prostredie 1.1
kultura/ ochrona dziedzictwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPRV.
37
6,6%
29,8%
Ramka 6. Z czym koreluje się poziom absorpcji środków z PWT PL-SK 2007-2013?
Obserwacja 1: Większa absorpcja środków z PWT PL-SK 2007-2013 jest dodatnio powiązana z
absorpcją środków w ramach programów krajowych i regionalnych. 10
Z dostępnych danych wynika, że
powiaty, do których trafia
najwięcej środków z PWT PL-SK
(w przeliczeniu na jednego
mieszkańca) są także przeciętnie
bardziej skuteczne w
pozyskiwaniu funduszy
europejskich z innych źródeł.11
Taką zależność można przede
wszystkim tłumaczyć ogólną
sprawnością lokalnych władz
samorządowych w pozyskiwaniu
zewnętrznych środków
rozwojowych.
Obserwacja 2: Większa absorpcja środków z PWT PL-SK 2007-2013 jest ujemnie (choć niezbyt
silnie) powiązana z poziomem zamożności powiatu
Choć zależność ta nie jest bardzo
silna, to można postawić tezę, że
po stronie polskiej – dla której
dysponujemy odpowiednimi
danymi – PWT PL-SK pełni w
pewnym sensie rolę
redystrybucyjną. Jak pokazaliśmy
w jednym z wcześniejszych
zestawień, alokacja z Programu,
szczególnie w pasie
przygranicznym, jest
dodatkowym wsparciem dla
terenów o względnie słabych
parametrach strukturalnych.12
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK, danych GUS i i ŠÚSR.
10
Z bazy powiatów usunięto okres Tvrodosin i powiat nowotarski – obserwacje odstające.
Analizę ograniczamy do kategorii interwencji, które miały istotny udział w PWT PL-SK.
12
Zależność ta jest znacznie silniejsza w przypadku mikroprojektów – p. rozdział 5.
11
38
Obserwacja 3: Absorpcja środków PWT PL-SK 2007-2013 po polskiej stronie nie jest powiązana z
sytuacją na lokalnym rynku pracy, po stronie słowackiej zależność jest nieznacznie negatywna.
W polskiej części obszaru
wsparcia brakuje wyraźnej
zależności pomiędzy sytuacją na
lokalnym rynku pracy (wyższa
wartość wskaźnika oznacza niższy
poziom bezrobocia – przeciętnie
w okresie realizacji Programu) a
absorpcją środków PWT PL-SK
2007-2013. Z kolei po stronie
słowackiej zależność jest
nieznacznie negatywna, co daje
podstawę do oceny struktury
przestrzennej projektów jako
redystrybucyjnej (a więc bardziej
intensywnej na terenach
słabszych strukturalnie).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych SIMIK, danych GUS i i ŠÚSR
Zadania związane z rozwojem infrastruktury drogowej i wodno-kanalizacyjnej (oś priorytetowa I) były
znacznie wyższej w hierarchii potrzeb beneficjentów, ponieważ w większości wskazywali oni, że
poszczególne części projektów miałyby szansę na realizację także bez środków PWT PL-SK 2007-2013.
Nie powinno się jednak utożsamiać tego z ryzykiem wystąpienia efektu jałowej straty. Przeciwnie wsparcie w zakresie osi priorytetowej I odpowiadało najpilniejszym potrzebom lokalnym samorządów
i miało duże znacznie związane z rozwojem cywilizacyjnym. Odmienna sytuację można zaobserwować
w osi priorytetowej II, w której zdecydowana większość inwestycji nie miałaby szans na realizację bez
wsparcie PWT PL-SK 2007-2013.
Wykres 21. Efekt dodatkowości: czy partnerzy zrealizowaliby swoje elementy projektów bez wsparcia w PWT PL-SK 20072013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI.
39
4.1.4 Partnerstwo
Realizacja projektów partnerskich musi zawierać w sobie minimum dwa z czterech elementów.13
Analizę interwencji PWT PL-SK 2007-2013 z punktu widzenia realizacji zasady partnerstwa
rozpoczynamy od przeglądu budżetów projektów. Sam fakt partycypacji większej liczby beneficjentów
w finansowaniu danego przedsięwzięcia nie jest oczywiście wystarczającym warunkiem do uznania je
za partnerskie. Przytoczone poniżej dane pokazują jednak szereg ciekawych tendencji zarówno na
poziomie całego Programu, jak i jego poszczególnych działań.
Partnerzy z Polski i Słowacji - patrząc na Program jako całość – podzielili się dostępną alokacją w niemal
równych proporcjach (nieznaczna przewaga partnerów z Polski – 50,9% udziału w całym budżecie PWT
PL-SK 2007-2013). Proporcje te są nieco inne na poziomie poszczególnych tematów.14 Generalnie
polscy partnerzy mają większy udział w działaniach infrastrukturalnych (oś I), zaś słowaccy – w
działaniach społecznych (oś II). W skali całego Programu, podmioty z Polski znacznie częściej pełniły
funkcję partnerów wiodących: takie projekty stanowiły ponad 69% wartości całego Programu, przy
czym tutaj także wystąpiły istotne różnice na poziomie tematów (od 48,8% w 2.2 do 88,9% w 1.2).15
Wykres 22. Struktura budżetów projektów – udziały
partnerów z poszczególnych krajów
Wykres 23. Podział alokacji według kraju pochodzenia
partnera wiodącego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej
Co ciekawe, szczegółowa analiza budżetów projektów pokazuje, że partnerzy wiodący nie odpowiadali
za dominująca część budżetu w realizowanych przez siebie projektach. Przeciętnie ich udział wynosił
ponad 52%, jednak w niektórych tematach (1.1 i 2.2) większy wkład do budżetu mieli pozostali
partnerzy – przede wszystkim zagraniczni, ponieważ partnerzy krajowi (czyli pochodzący z tego samego
państwa co partner wiodący) w skali całego Programu odpowiadali za zaledwie 5,6% wartości
projektów. Nieco inaczej było jedynie w przypadku tematu 2.3 (projekty sieciowe), w których
pozostałych partnerów krajowych trafiło prawie 16% .
13
wspólne przygotowanie, wspólna realizacja, wspólny personel, wspólne finansowanie.
Różnice można tłumaczyć m.in. zróżnicowanym zapotrzebowaniem beneficjentów po obydwu stronach granicy
na wsparcie dostępne w poszczególnych tematach. Zgodnie z analizą przedstawioną w kolejnych sekcjach, po
stronie polskiej relatywnie większa była podaż np. projektów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej.
15
W całym programie w 68 ze 106 projektów role partnera
40 wiodącego pełnili beneficjenci z Polski.
14
Wykres 24. Udział partnerów wiodących w budżecie
projektu
Wykres 25. Udział partnerów krajowych i zagranicznych w
budżecie projektu
Przywołane powyżej dane dotyczą agregatów na poziomie całego Programu oraz poszczególnych
działań. Interesujące są jednak nie tylko średnie dla poszczególnych obszarów tematycznych
interwencji PWT PL-SK 2007-2013, ale także rozkład udziałów (a tym samym odpowiedzialności)
pomiędzy partnerów na poziomie pojedynczych projektów.

W przypadku około 42% projektów udział partnerów zagranicznych w budżecie znajdował się
w przedziale 40-60%. Takie relacje pomiędzy partnerami należy ocenić jako optymalne
i zrównoważone, ponieważ obydwie strony (partnerzy krajowi i partnerzy zagraniczni)
w podobnym stopniu angażują się w realizację wspólnego przedsięwzięcia – choć w przypadku
pojedynczych inwestycji sprawdzać mogą się również inne proporcje.

Dość powszechnym zjawiskiem była dominacja partnerów krajowych nad partnerami
zagranicznymi. Partnerzy krajowi (wspólnie z partnerem wiodącym) w 47% przypadków
odpowiadali za więcej niż 60% budżetów projektów, a 16% - za więcej niż 80%. Tak niewielki
udział partnera zagranicznego (partnerów zagranicznych) może budzić poważne wątpliwości
i nasuwać pytania o to, czy taki poziom współdzielenia odpowiedzialności w projekcie jest
pożądany z punktu widzenia celów programu. W skrajnych przypadkach (było 5 takich
projektów) partnerzy zagraniczni uczestniczyli w finansowaniu projektów na poziomie mniej
niż 5%, a w przypadku dwóch – mniej niż 1%. Z perspektywy okresu programowania 20142020, należy rozważyć opracowanie bardziej restrykcyjnych zapisów, które uniemożliwiłby
realizację tego typu inwestycji w ramach programu współpracy transgranicznej. Warto przy
tym zauważyć, że problem ten w większym stopniu dotyczył przedsięwzięć, w których rolę
partnerów wiodących pełnili beneficjenci słowaccy.

Interesująca jest także druga skrajność, a więc dominacja partnera zagranicznego nad
partnerem wiodącym i innymi partnerami krajowymi. Zdarzało się to relatywnie rzadko (11%
przepadków), co nie zmienia faktu, że jest to sytuacja zaskakująca, ponieważ odpowiedzialność
partnera wiodącego za powodzenie projektu jest znacznie większa niż pozostałych partnerów.
Jak zauważyli respondenci badań jakościowych możliwym wytłumaczeniem jest podejście
słowackich beneficjentów, którzy – nawet jeśli pełnili de facto rolę wiodącą – woleli przenieść
obowiązki zarządzania projektem na stronę polską, m.in. z uwagi na lokalizację WST.
41
Wykres 26. Udział najsilniejszego partnera w budżecie
projektu – projekty uszeregowane malejąco
Wykres 27. Histogram – udział partnerów zagranicznych
w budżetach projektów
Nieco więcej światła na realizację zasady partnerstwa w projektach PWT PL-SK 2007-2013 rzuca
przeprowadzone w ramach niniejszej ewaluacji badanie ankietowe beneficjentów. Wynika z niego, że
w zdecydowanej większości partnerstw beneficjenci Programu współpracowali wcześniej z partnerami,
z którymi starali się o dofinansowanie, a jedynie część rozpoczęła współpracę dopiero w związku
z chęcią realizacji projektów w Programie. Informacje te potwierdziło 70% respondentów, przy czym
większość z nich ma doświadczenie we współpracy zarówno z partnerami z własnego kraju, jak
i z sąsiadami zza granicy. Oznacza to, że Program miał pewien wpływ na zawieranie nowych partnerstw,
jednak tego typu kooperacje nie stanowiły większości. Wynika to w dużej mierze z założeń przyjętych
na etapie programowania – dotychczasowa współpraca partnerów była jednym z kryteriów oceny
technicznej.
Wykres 28. Wcześniejsza współpraca z partnerami projektu
Wykres 29. Kraje pochodzenia partnerów projektu, z
którymi respondent wcześniej współpracował
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów PWT PL-SK 2007-2013.
Ponad połowa ankietowanych, którzy zadeklarowali wcześniejszą współpracę z partnerami projektu,
przyznaje, że dotyczyła ona m.in. realizacji przedsięwzięć współfinansowanych ze środków unijnych. W
50% przypadków partnerzy ci współpracują ze sobą już od czasu PHARE CBC, a 65% beneficjentów
realizowało wspólne projekty w ramach inicjatywy INTERREG III A.
42
Wykres 30. Odsetek respondentów, którzy deklarują, że
wcześniejsza współpraca z partnerami dotyczyła realizacji
projektów współfinansowanych z funduszy unijnych
Wykres 31. Program unijny w ramach którego realizowano
wcześniejsze projekty we współpracy – odpowiedzi
respondentów, można było wybrać więcej niż jedną
odpowiedź.
Co ciekawe, w 82% przypadków, wcześniejsza współpraca partnerów, niezależnie od tego czy
współfinansowana z programów unijnych czy też nie, dotyczyła tych samych obszarów współpracy co
obecnie. Przy czym 50% ankietowanych deklaruje, że projekt z PWT PL-SK 2007-2013 dotyczy dokładnie
tych samych obszarów co wcześniejsza współpraca, natomiast 32% stwierdza, że wcześniejsza
współpraca dotyczyła, obok tematu realizowanego projektu, również innych dziedzin.
Wykres 32. Zakres wcześniejszej współpracy partnerów
Wykres 33. Obszary tematyczne wcześniejszej współpracy
partnerów.
43
Wśród najczęściej wymienianych tematów, w których kooperują partnerzy z Polski i Słowacji
wymieniano kulturę, turystykę i rekreację oraz sport. Odpowiedzi takie nie powinny dziwić, ponieważ
beneficjentami PWT PL-SK 2007 były głównie jednostki samorządu terytorialnego. Jak wskazują wyniki
przeprowadzonego badania wśród tego typu podmiotów, to właśnie kultura, turystyka, rekreacja oraz
sport, są najczęściej wskazywanymi obszarami kooperacji z partnerami z zagranicy. Co więcej, zdaniem
ankietowanych współpraca właśnie w tych obszarach jest najbardziej wskazana również w przyszłości.
Ponieważ zdecydowana większość projektów realizowana jest w partnerstwach trwających co najmniej
od kilku lat, a partnerzy mają za sobą szereg wspólnych przedsięwzięć, nie powinno dziwić, że niemal
wszyscy beneficjenci planują kontynuację współpracy. Co więcej, ponad trzy czwarte z nich deklaruje,
że dalsza współpraca obejmować ma wszystkich dotychczasowych partnerów, a mniej niż jedna piąta
deklaruję chęć współpracy tylko z częścią ich. Co ważne, ankietowani ani razu jednoznacznie nie
stwierdzili, że nie są zainteresowani przyszłą kooperacją, jedynie 3% beneficjentów ma pewne
wątpliwości, które w dwóch przypadkach wynikają z niezadowolenia z efektów dotychczasowej
współpracy.
Wykres 34. Plany dotyczące dalszej współpracy z
partnerami
Wykres 35. Partnerzy z którymi chcą współpracować
ankietowani planujący jakąkolwiek współpracę
Warto podkreślić, że zdecydowana większość respondentów, którzy potwierdzili chęć dalszej
współpracy, zadeklarowała, że mają już pomysły na kolejne wspólne działania. Przy czym, w niemal
połowie przypadków są to konkretne plany, a w kolejnych 40% zarys pomysłu. Jedynie 12%
ankietowanych nie wie jeszcze czego miałaby dotyczyć dalsza współpraca. Biorąc pod uwagę, że
większość beneficjentów jest zainteresowana obszarami wsparcia oferowanymi w Programie na lata
2014-2020, można uznać, że spora część pomysłów dalszej współpracy realizowana będzie w PWT PLSK 2014-2020
44
Wykres 36. Stopień skonkretyzowania planów dalszej
współpracy (wyłącznie respondenci,
Wykres 37. Odsetek respondentów zainteresowanych
wsparciem z PWT PL-SK 2014-2020
Reasumując, partnerstwa wsparte w PWT PL-SK 2007-2013 to w większości przypadków partnerstwa
istniejące wcześniej, co potwierdza zarówno analiza dokumentacji projektowej, jak również wywiady
z interesariuszami Programu i ekspertami oceniającymi wnioski. Wynikać to może w pewnej mierze
z założeń samego Programu i kryteriów oceny projektów, które premiowały trwałe partnerstwa, a więc
siłą rzeczy, partnerstwa istniejące wcześniej. Nie jest to jednak z całą pewnością jedyny powód,
ponieważ - jak wskazują badania ankietowe JST - współpraca między przedstawicielami samorządów z
Polski i Słowacji ma miejsce od lat i jest czymś dosyć powszechnym i naturalnym. Potwierdzają to
zresztą również opracowania naukowe dotyczące współpracy transgranicznej.16
Wykres 38. Sprecyzowanie planów współpracy
(wśród beneficjentów, którzy planują kontynuację współpracy w przyszłości)
16
Sarmiento-Mirwaldt, K., Roman-Kamphaus, U., Cross-border Cooperation in Central Europe: A Comparison of
Culture and Policy Effectiveness in the Polish–German and Polish –Slovak Border Regions, EUROPE-ASIA
STUDIES, Vol. 65, No. 8, October 2013, 1621–1641
45
Wykres 39. Plany ubiegania się o wsparcie w PWT PL-SK 2014-2020
Wyniki badań ilościowych nie wskazują na występowanie systematycznych barier czy problemów
wynikających z nawiązywania partnerstw i realizacji projektów w takiej formule. Jednak wnioski
z badań jakościowych, które objęły interesariuszy Programu wskazują na pewną słabość partnerskiej
formuły projektów, wynikającą w m.in. z różnic w podziale administracyjnym obu krajów. Zdaniem
respondentów główna bariera dotyczyła rozdrobnienia jednostek poziomu gminnego po stronie
słowackiej – obce są znacznie mniejszymi podmiotami niż polskie gminy, co utrudnia realizację
wspólnych projektów. Wielkość gminy przekłada się bowiem m.in. na możliwość wygospodarowania
wkładu własnego,17 a także na zasoby organizacyjne (w tym osobowe), które dana jednostka może
przeznaczyć na realizację i obsługę administracyjną projektu. Niezależnie od tego, dotychczasowi
beneficjenci Programu są nadal zainteresowani rozwijaniem współpracy z partnerami, z którymi
dotychczas realizowali swoje projekty. Większość z nich ma już sprecyzowane plany dalszej kooperacji,
co świadczy o sile i potencjalnej trwałości już istniejących partnerstw.
17
Nawet po uwzględnieniu dodatkowego wkładu z funduszy centralnych na pokrycie wkładu krajowego.
46
4.1.5 Systemu wyboru i oceny projektów
Proces wyboru projektów
W ramach PWT PL-SK 2007-2013 zdecydowano się na przeprowadzenie 2 naborów w początkowym
etapie wdrażania Programu. Odbyły się one 2008 i 2009 roku, łącznie dla wszystkich tematów osi I i II.
W kolejnych latach nie przeprowadzono kolejnych konkursów. Wraz z pojawianiem się w Programie
znaczących oszczędności, wynikających z rozliczania kolejnych przedsięwzięć oraz przesunięciem
środków z tematu 2.3 oraz osi IV, wsparcie przyznawano kolejnym projektom z listy rezerwowej.
Dofinansowanie przyznano ostatecznie niemal jednej trzeciej zgłoszonych przedsięwzięć.
Tabela 4. Liczba złożonych i dofinansowanych projektów w osiach I i II PWT PL-SK 2007-2013
priorytet/temat
oś priorytetowa I
liczba złożonych wniosków
łączna liczba
I nabór
II nabór
złożonych
wniosków
36
63
99
łączna liczba
dofinansowanych
przedsięwzięć
% dofinansowanych
projektów w stosunku
do złożonych wniosków
36
36%
temat 1.1
12
24
36
16
44%
temat 1.2
24
39
63
20
32%
oś priorytetowa I
103
140
243
71
29%
temat 2.1
42
60
102
26
25%
temat 2.2
48
59
107
26
24%
temat 2.3
13
21
34
19
56%
łącznie
139
203
342
107
31%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu rocznego z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 za 2010 r.
Wnioski z badań terenowych oraz analiza zakresu poszczególnych projektów wskazują, że
nieprzeprowadzanie nowych naborów po 2009 r. było rozwiązaniem nietrafnym z punktu widzenia
wyboru inwestycji najlepiej realizujących cele Programu:


18
po pierwsze, kolejne dofinansowane przedsięwzięcia były relatywnie słabsze niż projekty z listy
podstawowej (czego odzwierciedleniem była niższa liczba uzyskanych punków), szczególnie
pod kątem ich wpływu transgranicznego. Jak zauważyli eksperci oceniający wnioski biorący
udział w wywiadzie grupowym, wiele inwestycji formalnie wpisywało się w bardzo szerokie
cele Programu (np. wsparcie infrastruktury instytucji kultury), analiza ich zakresu rzeczowego
wskazywała jednak, że ich znaczenie transgraniczne i wpływ na grupy docelowe po obu
stronach granicy było często niższe niż przedsięwzięć ocenionych najwyżej;18
po drugie, przyznanie dofinansowania po latach (np. po 3-4 latach od złożenia wniosku) dla
inicjatyw, których realizacja zaplanowana była np. na 3 lata, sprawiało duże problemy dla
realizacji projektu zgodnie z założeniami przyjętymi na etapie składania wniosku. Wynikało to
m.in. ze zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej (np. zmiana cen towarów i usług), zmiany
sytuacji poszczególnych partnerów projektu (np. część zadania mogła być w tym czasie
zrealizowana z innych źródeł) oraz braku czasu na wdrożenie przedsięwzięcia zgodnie
z przyjętym harmonogramem (np. konieczność realizacji projektu zaplanowanego na 3 lata, w
Oceną jakości projektów zajmujemy się w kolejnych sekcja raportu.
47
1,5 roku jaki pozostał do zamknięcia całego Programu). Na problem ten szczególną uwagę
zwrócono podczas wywiadów z kontrolerami I stopnia.
Jak wynika z badań terenowych, powyższe problemy potęgował również relatywnie słaby poziom
przygotowania niektórych projektów. Generalnie zarówno kontrolerzy, jak i eksperci oceniający
wnioski przyznają, że część projektów była nieprzemyślana, co wynika częściowo, ze stosunkowo
niewielkich wymagań stawianych beneficjentom składającym aplikacje. W ramach dokumentacji
aplikacyjnej wymaganej na poziomie PWT PL-SK 2007-2013 nie trzeba było przedstawiać m.in. studium
wykonalności dla projektów z komponentem inwestycyjnym, wystarczające było przedstawienie
analizy ekonomiczno-finansowej. Nie była wymagana również dokumentacja techniczna, ani
przedstawienie niezbędnych decyzji i pozwoleń. Z kolei informacje o budżetach projektów oraz
harmonogramy rzeczowo-finansowej przygotowywane były niekiedy na tak dużym poziomie ogólności,
że sami eksperci oceniający wnioski nie byli w stanie ocenić na ich podstawie zasadności niektórych
pozycji.
Dowodem na nieprzemyślenie części projektów, szczególnie pod kątem budżetów, są stosunkowo
duże oszczędności w Programie, które uzyskano po rozliczeniu kolejnych zakończonych przedsięwzięć.
Z oszczędności tych dofinansowano kolejne inicjatywy, wśród których również zdarzały się takie z
przeszacowanymi kosztami, generujące w efekcie kolejne oszczędności.
Ramka 8. Wymagania dotyczące dokumentacji aplikacyjnej
Wnioskodawcy starający się o dofinansowanie z PWT PL-SK 2007-2013 wraz z wnioskiem o dofinansowanie
musieli przedłożyć łącznie 13 załączników oraz ewentualne inne dokumenty, z których 6 było
obowiązkowych dla wszystkich projektów:
 załączniki obowiązkowe:
o budżet projektu;
o harmonogram rzeczowo-finansowy projektu;
o deklaracje (VAT, brak zaległości wobec Skarbu Państwa);
o mapy, szkice lokalizacyjne sytuujące projekt;
o oświadczenie o współfinansowaniu projektu;
o upoważnienia;
 załączniki nieobowiązkowe lub obowiązkowe dla części projektów:
o analiza ekonomiczno-finansowa – wymagana w przypadku projektów w ramach których
realizowane są inwestycje infrastrukturalne, analiza taka mogła być zastępowana Studium
Wykonalności zawierającym analizę ekonomiczno-finansową, jednak dokument ten nie był
wymagany;
o analiza wpływu na środowisko – wymagana w przypadku projektów w ramach których
realizowane są inwestycje infrastrukturalne;
o bilans za rok ubiegły;
o rachunek zysków i strat za rok ubiegły;
o statut i inne dokumenty potwierdzające statut prawny;
o dokumentacja techniczna;
o niezbędne decyzje i pozwolenia;
o upoważnienia;
o inne dokumenty.19
Na podstawie przeprowadzonej analiz można sformułować wniosek, że części powyższych problemów
udałoby się uniknąć wprowadzając modyfikacje dotyczące zarówno wymagań stawianych przed
beneficjentami, jak polityki naborów projektów:
19
Instrukcja wypełniania oraz składania formularza wniosku o dofinansowanie z europejskiego funduszu rozwoju
regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 20072013, s. 26.
48



potencjalnym beneficjentom, szczególnie tym z osi I i II stawiać należy wyższe wymagania
etapie ubiegania się o dofinansowani, dotyczące zarówno zaplanowania samego projektu, w
tym przygotowania i zebrania przynajmniej części niezbędnej dokumentacji i pozwoleń, w
tym studium wykonalności lub biznes planu;
powinno się zrezygnować ze wspólnych naborów dla wszystkich tematów i osi, na rzecz
naborów tematycznych;
lepszym rozwiązaniem jest przeprowadzenie kolejnych naborów w późniejszym okresie
wdrażania Programu, niż wspieranie kolejnych inwestycji z listy rezerwowej.
Ocena projektów w PWT PL-SK 2007-2013 obejmowała dwie części: ocenę formalną, w tym ocenę
kwalifikowalności projektu (część A) oraz ocenę techniczną (część B), podzieloną na ocenę strategiczną
i operacyjną, która miała charakter jakościowy. W II naborze ocena techniczna podzielona została na
ocenę wstępną oraz właściwą. Na dodatkowym etapie analizie ekonomiczno-finansowej poddawano
komponent inwestycyjny, wszystkich projektów, które go posiadały.
Ocenę formalną przeprowadzali pracownicy Wspólnego Sekretariatu Technicznego. Składało się na nią
11 pytań zamkniętych, na które można było udzielić odpowiedzi tak/nie. Ten etap nie budzi większych
kontrowersji. Ocena techniczna składała się z sześciu kryteriów oceny strategicznej oraz z czterech
kryteriów oceny operacyjnej, kryteria te były sformułowane tak samo dla każdego z obszarów
tematycznych interwencji. Każde z kryteriów oceniano w trzystopniowej skali, przyznając odpowiednio
1, 3 lub 5 punktów. Z uwagi na różne znaczenie specyfiki i celów interwencji, zostały im nadane wagi
od 1 do 4. Łącznie na ocenie technicznej uzyskać można było 60 punktów. Minimalny próg który musiał
osiągnąć projekt to 40 punków z wszystkich 6 kryteriów i jednocześnie nie mniej niż 12 punktów z
oceny wpływu transgranicznego (S5). Podczas oceny operacyjnej można było uzyskać maksymalnie 40
punktów, natomiast minimalny próg wynosił 25.
W oparciu o łączną punktację przyznaną poszczególnym projektom były one kwalifikowane do
poszczególnych kategorii:



A – bardzo dobre projekty, na najwyższym poziomie spełniające kryteria Programu,
otrzymujące od 86 do 100 punktów;
B – dobre projekty, spełniające kryteria Programu, jednak mające pewne niedociągnięcia,
otrzymujące od 56 do 85,99 punktów;
C – niezadowalające projekty, niespełniające podstawowych kryteriów Programu, w tym
mające mniej niż 12 punktów za kryterium dotyczące wpływu transgranicznego, otrzymujące
mniej niż 65 punktów.
Tabela 5. Kryteria oceny strategicznej i operacyjnej
etap oceny
ocena
strategiczna
ocena
operacyjna
nazwa kryterium
waga
S1. Odpowiednio szeroki zakres partnerstwa projektu.
2
S2. Wdrażanie Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Strategii Goeteborskiej.
1
S3. Zgodność z politykami horyzontalnymi.
1
S4. Zgodność z priorytetami Programu i strategiami lokalnymi, regionalnymi
oraz krajowymi.
2
S5. Udowodniony wpływ transgraniczny.
4
S6. Wpływ na sytuację grupy docelowej.
2
O1. Zdolność administracyjna Wnioskodawcy (partnerów) do wdrożenia
projektu.
2
49
etap oceny
nazwa kryterium
waga
O2. Jakość partnerstwa.
2
O3. Jakość budżetu.
2
O4. Logika i jakość przygotowania projektu.
2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Podręcznika.
Ocena techniczna przeprowadzana była podczas panelu ekspertów organizowanego przez Wspólny
Sekretariat Techniczny. Przed każdym posiedzeniem WST przeprowadzał szkolenie dotyczące
metodologii oceny oraz poszczególnych kryteriów zaprezentowanych w Wytycznych dla oceniających.
Projekty oceniane były indywidualnie, przez 3 ekspertów dobranych drogą losowania, w tym jednego
z Polski i Słowacji. Na początku każdy z ekspertów oceniał projekt samodzielnie w ramach każdego
z kryteriów. Później oceny te były konfrontowane i konsultowane z opiniami pozostałych ekspertów.
Na tym etapie konieczne było wypracowanie konsensusu, ponieważ oceny poszczególnych osób nie
mogły się różnić o więcej niż 12 punktów. Następnie na podstawie średniej liczby punktów przyznanych
przez poszczególnych ekspertów wniosek kwalifikowano do jednej z kategorii (A, B, C).
Panel ekspertów składał się z przewodniczącego lub jego zastępcy, sekretarza oraz ekspertów. Eksperci
nominowani byli po stronie polskiej przez IZ, odpowiednie samorządy województw oraz euroregiony.
Propozycje te ostatecznie musiał zatwierdzać Komitet Monitorujący. Zgodnie z założeniami
Podręcznika wszyscy członkowie Komitetu Monitorującego mogli brać udział w posiedzeniach panelu
eksperckiego jako obserwatorzy. Formułę oceny projektów w formie panelu, z możliwości
porównywania i dyskutowania opinii z innymi ekspertami, reprezentującymi obydwa państwa należy
ocenić jako trafną i efektywną. Wielu respondentów badań jakościowych zauważała jednak, że
niekiedy eksperci reprezentujący dany region mieli bardziej liberalne podejście do oceny projektów
zgłaszanych przez beneficjentów z tego obszaru.
Zgodnie z informacjami uzyskanymi od ekspertów ocena jednego wniosku zajmowała od dwóch do
czterech godzin, w zależności od stopnia złożoności danego przedsięwzięcia. W ich opinii czas na
weryfikację dokumentacji projektowej był zazwyczaj wystarczający dla oceny strategicznej, jednak nie
zawsze odpowiedni dla pogłębionej oceny budżetów, które stanowiły najbardziej kontrowersyjną część
wniosku (szerzej o tym problemie piszemy w kolejnej części tej sekcji). Eksperci podkreślali jednak, że
w przypadku analizy tej części wniosku dobrym rozwiązaniem było wprowadzenie od drugiego naboru
dodatkowej osoby, której zdaniem była analiza ekonomiczno-finansowa projektów zawierających
element inwestycyjny.
Ja mam wrażenie że jednak czasami, przynajmniej w przypadku projektów inwestycyjnych
przydałoby się mieć trochę więcej czasu, na to żeby móc się zapoznać nie tylko z tym co jest zapisane
we wniosku (…) ale i móc zbadać rynek.
Eksperci oceniający wnioski przyznawali, że czasami przydałoby się im więcej czasu, co pozwoliłoby
także na sprawdzenie innych informacji/deklaracji zawartych w dokumentacji projektowej. Jako
rozwiązanie, które ich zdaniem poprawiłoby efektywność procesu oceny, pod kątem wyboru
najlepszych inwestycji, wskazano przykład formuły stosowanej w POWT Cz-PL 2007-2013. W Programie
tym dokumentacja aplikacyjna była przekazywana ekspertom drogą mailową, z dwutygodniowym
wyprzedzeniem, tak aby mieli czas się z nią zapoznać, porównać wszystkie złożone oraz zweryfikować
informacje zawarte we wnioskach (np. dotyczące budżetów lub potencjałów lub problemów
zidentyfikowanych przez poszczególnych wnioskodawców). Następnie, podobnie jak w przypadku PWT
PL-SK 2007-2013, przeprowadzane były panele eksperckie, na których przyznawano ostateczną
50
punktację. Podejście takie pozwalało na pogłębioną weryfikację informacji, w tym kosztorysów,
zawartych we wnioskach. Dodatkowo, taka formuła oceny dawała szanse na porównanie
przedsięwzięć pomiędzy sobą i wybór najlepszych z nich.
Czas na lepsze przygotowanie się jest szczególnie cenny w sytuacji, w której ekspert mający
zastrzeżenia do którejś z części wniosku, musi przedstawić szczegółową propozycję zmian (np. zmian
poszczególnych pozycji w budżecie, z dokładnością do jednego centa).
Kryteria oceny projektów
Jak już wspomniano powyżej, na ocenę techniczną projektów składało się 6 kryteriów oceny
technicznej i 4 oceny operacyjnej. Treść tych kryteriów była taka sama dla wszystkich osi Programu,
nie różnicowano ich w zależności od tematu interwencji. Pomimo tego, że przed każdym panelem WST
prowadziło szkolenie, w którym wskazywano na co należy zwrócić szczególną uwagę w przypadku
poszczególnych elementów oceny, jak również pomimo uszczegółowienia i modyfikacji samych
wytycznych dotyczących tego procesu, jednolite kryteria dla całego Programu należy ocenić jako
rozwiązanie nie do końca skuteczne. Niezależnie od tego, że eksperci generalnie nie mieli większych
problemów z oceną dokumentacji aplikacyjnej w ramach poszczególnych kryteriów, wnioski z badań
jakościowych wskazują, że realizacja tego zadania stosunkowo często opierała się na intuicyjnym
rozumieniu niektórych kryteriów.
Co więcej, duża część oceniających wnioski przyznawała oceny w poszczególne kryteriach na podstawie
wszystkich informacji zwartych w dokumentacji aplikacyjnej, a nie konkretnego pola we wniosku.
Samo w sobie nie było to złym rozwiązaniem, problemem jest jednak niejednolite podejście - np. gdy
część ekspertów ocenia transgraniczność projektu na podstawie konkretnego pola we wniosku, inni
opierają się na „wrażeniach ogólnych” z analizy całej aplikacji.
Tabela 6. Uwagi do wybranych kryteriów oceny technicznej projektów PWT PL-SK 2007-2013 na podstawie panelu
ekspertów oceniających wnioski.
nazwa kryterium
S1. Odpowiednio
szeroki zakres
partnerstwa
projektu.
uwagi
Kryterium dotyczące partnerstwa w opinii ekspertów pozwalało eliminować projekty,
które mogłyby być realizowane w innym programie (najczęściej RPO). Na podstawie
informacji o formule partnerstwa oraz zakresie działań realizowanych przez
poszczególnych partnerów oceniali, na ile dane przedsięwzięcie jest rzeczywiście
inicjatywą partnerską, a na ile jedynie dwoma (lub więcej) inwestycjami po obu stronach
granicy. Zdaniem oceniających, sama formuła kryteriów była dobra i zazwyczaj udawało
się zidentyfikować i nisko ocenić te projekty, w których partnerstwo było palcem na
wodzie pisane. Pomocny w tym względzie był punkt dotyczący niska aktywność
partnerów, niski stopień zaangażowania partnerów, partnerstwo utworzone jedynie na
potrzeby spełnienia wymogów Programu. Jak przyznają sami oceniający przedsięwzięć
takich było stosunkowo dużo: czasami mam wrażenie, że dostawaliśmy spady po RPO,
tzn. nie udało się dostać dofinansowania na dom kultury w RPO, więc znajdowało się
partnera po stronie słowackiej, który też chciał mieć dom kultury i (…) z uwzględnieniem
1-2 imprez.
Pewną sprzeczność dostrzeżono również wśród elementów, które należało brać pod
uwagę podczas oceny, w szczególności zdefiniowanych jako:


rezultaty wcześniejszej współpracy pomiędzy partnerami;
utworzenie nowych, trwałych transgranicznych struktur partnerskich.
Elementy te należy ocenić jako częściowo sprzeczne, ponieważ pierwsze z nich promuje
trwałe partnerstwa, natomiast drugie dotyczy nawiązywania i tworzenia nowych.
51
nazwa kryterium
uwagi
S2. Wdrażanie
Odnowionej
Strategii
Lizbońskiej i
Strategii
Goeteborskiej.
Kryterium oceniane bardzo indywidualnie przez każdego z ekspertów, którzy
przyznawali, że dla każdego czym innym mogła być np. innowacyjność projektu,
szczególnie w obszarze infrastruktury turystycznej i infrastruktury kultury. W ujęciu
ogólnym nie budziło ono jednak szczególnych kontrowersji i nie sprawiało problemów
wnioskodawcom.
S3. Zgodność z
politykami
horyzontalnymi.
Kryterium nie sprawiało większych problemów ani po stronie wnioskodawców, ani dla
oceniających, jednocześnie – w opinii oceniających – nie było de facto czynnikiem
różnicującym.
S4. Zgodność z
priorytetami
Programu i
strategiami
lokalnymi,
regionalnymi oraz
krajowymi.
Kryterium, do którego podchodzono bardzo indywidualnie. Dotyczy to zarówno zapisów
zawartych we wnioskach, jak i podejścia samych ekspertów. Niektórzy wnioskodawcy
ograniczali się do przywołania tytułów odpowiednich dokumentów strategicznych,
rzadziej odnoszono się do konkretnych działań i celów strategii. Część ekspertów
przyznawała punktację w większym stopniu w oparciu o swoją wiedzę o zawartości
obowiązujących dokumentów strategicznych oraz zakresu danego projektu, niż
deklaracji wnioskodawców dotyczących relacji między ich przedsięwzięciem
a poszczególnymi strategiami. Ekspertom zależało na tym, żeby nie wykluczać tych
wnioskodawców, którzy zgłaszają dobre projekty, ale nie zdają sobie sprawy ze
zgodności przedsięwzięcia z istniejącymi strategiami/programami.
S5. Udowodniony
wpływ
transgraniczny.
20
Najważniejsze kryterium oceny w PWT PL-SK 2007-2013, jednak jego opis należy ocenić
jako dość ogólny, nawet po modyfikacji treści jaka nastąpiła przed 2 naborem. 20 Sam
fakt wdrażania projektu po obu stronach graniczy nie musi świadczyć o jego
udowodnionym wpływie transgranicznym, co pokazują przykłady niektórych
dofinansowanych przedsięwzięć m.in. w obszarze infrastruktury komunikacyjnej oraz
turystycznej. Z oceny zaprezentowanej w kolejnych sekcjach raportu wynika, że
elementy brane pod uwagę w ocenie wniosków21 i instrukcje do przyznawania punktacji
nie były wystarczającym narzędziem do odrzucenia projektów, których oddziaływanie
transgraniczne było znikome lub żadne.
Objęci badaniem eksperci przyznali, że z perspektywy czasu widać subiektywność tego
kryterium, co wynikało częściowo z faktu, że musieli bazować na prognozach
i deklaracjach wnioskodawców (np. organizacja cyklicznych imprez w oparciu
o powstałą infrastrukturę, wydarzenia towarzyszących projektom infrastrukturalnym,
szczególnie w obszarze turystyki i kultury). Jak stwierdził jeden z ekspertów, jeśli przy
infrastrukturze była 1 wspólna impreza to dostawali mało punktów, jeśli postarali się
i przygotowali dużo imprez, rożnego rodzaju działań miękkich to dostawali więcej
punktów.
S6. Wpływ na
sytuację grupy
docelowej.
Zgodnie z kryteriami zdaniem eksperta jest ocenienie czy projekt jest adresowany do
odpowiednich grup docelowych, określonych we wniosku o dofinansowanie. (…) czy cele
projektu odpowiadają zapotrzebowaniu ze strony grypy docelowej (…).
O1. Zdolność
administracyjna
Zdaniem ekspertów kryterium to pozwalało m.in. zidentyfikować podmioty
powoływane jedynie w celu uzyskania dofinansowania na realizację danego projektu.
Przed drugim naborem wpływ transgraniczny zdefiniowano m.in., jako wdrażanie projektu po obu stronach
granicy i integrowanie społeczności zamieszkujących te kraje.
21
Elementy brane pod uwagę podczas oceny wniosku: korzyści, jakie płyną z wdrożenia projektu są widoczne po
obu stronach granicy, wpływ na integrację społeczną w regionach zaangażowanych w Program, projekt daje
możliwość dalszej współpracy transgranicznej.
52
nazwa kryterium
uwagi
Wnioskodawcy
(partnerów) do
wdrożenia
projektu.
Jednak, jak sami przyznają kryterium nie było ono do końca sprawiedliwe ponieważ
silnie premiowało podmioty publiczne (JST lub ich związki i stowarzyszenia),
o stosunkowo stabilnej sytuacji finansowej, nieporównywalnej np. z organizacjami
pozarządowymi. Jak trafnie zauważył jeden ekspertów: ten kto ma temu będzie dodane.
Z drugiej strony należy podkreślić, że posiadanie doświadczenia z realizacji projektów
dofinansowanych ze środków zewnętrznych jest jednak czynnikiem istotnym, ponieważ
potwierdza, że beneficjent dysponuje pewnym minimalnym potencjałem
instytucjonalnym, koniecznym do zarzadzania inwestycją, o wsparcie której aplikuje.
Zdaniem ekspertów kryterium dublowało się z analogicznym elementem oceny
strategicznej, jednak jego opis w dokumentacji, był zupełnie nieadekwatny do kryteriów
przyznawania punktacji – jak udowodniła analiza dokumentacji dofinansowanych
projektów, każdy wnioskodawca mógł zadeklarować współpracę na wszystkich czterech
wymiarach, nawet jeśli miała ona charakter czysto symboliczny.
O2. Jakość
partnerstwa.
W Podręczniku nie określono minimalnych warunków brzegowych pozwalających na
przyznanie dofinansowania projektu. Samo spełnienie warunków Rozporządzenia
traktowane było bardziej jak wymóg formalny, niż kwestia, którą należy zweryfikować
pod kątem rzeczywistej jakości partnerstwa. Spowodowało to, że jako wystarczająco
„partnerski” (także na poziomie finansowania i realizacji) uznano projekt, w którym
udział partnera zagranicznego w budżecie wynosił 0,3%. Jak przyznają sami eksperci jak
kto opisał to tak musieliśmy uznać, bo nie było jak sprawdzić .
Część wniosku i zarazem kryterium, którego dotyczyło najwięcej uwag;

O3. Jakość
budżetu.

budżety trudno było zweryfikować podczas 2-4 godzinnego panelu
eksperckiego;
budżety bywały na tyle ogólne, że nie zawsze wszystko z nich wynikało (np.
ogólna kategoria wydatków, pod którą wylistowane są różne grupy wydatków,
bez określenia ich liczby, np. ile materiałów promocyjnych). Czasami więc
eksperci posiłkowali się informacją o np. liczbie odbiorców projektu i jego
koszcie, określając poziom dofinansowania na jedna osobę i w ten sposób
szacowali czy koszty nie są za wysokie.
Zdaniem ekspertów jest to jedno z ważniejszych kryteriów, które powinno być
uwzględniane na etapie oceny strategicznej a nie operacyjnej. Warto rozważyć jednak
następujące modyfikacje.

O4. Logika i jakość
przygotowania
projektu.

Po pierwsze, logika interwencji powinna być w większej mierze związana z
prezentacją tego, w jaki sposób projekt wpisuje się w cele i założenia
Programu, a tego nie czy na poziomie samego przedsięwzięcia dobrze dobrano
cele i wskaźniki. Innymi słowy, logika interwencji powinna pokazywać relacje
projekt-program, a nie wskaźniki-cele-zakres projektu.
Po drugie, należały sformułować oddzielne kryterium dla działań związanych
z informacją i promocją, kładąc jednocześnie zdecydowanie większy nacisk na
zadania związane z promowaniem efektów projektu wśród lokalnych
społeczności: to ma być strategia komunikacji projektu z grupami docelowymi,
a nie wypełnienie wymogów unijnych.
Źródło: Opracowanie własne m.in. na podstawie wywiadów z ekspertami.
Analiza zapisów Wytycznych dla oceniających, jak i wnioski z wywiadów z ekspertami wskazują, że
stworzenie jednego, wspólnego katalogu i definicji kryteriów oceny dla bardzo zróżnicowanej
53
tematycznie interwencji, przełożyło się na dosyć uznaniowe podejście do oceny projektów. Cały proces
oceny w praktyce opierał się w większej mierze na wiedzy i intuicji oceniających, niż założeniach
Programu i kryteriach, które były zbyt pojemne (Program) i ogólne (Podręcznik). Reasumując, pod
adresem rozwiązań dotyczących procesu oceny i wyboru projektów w PWT PL-SK 2007-2013 można
wysunąć kilka zastrzeżeń.



22
Na poziomie wyboru projektów poważnym problemem były bardzo niejednoznaczne kryteria
oceny technicznej, w szczególności te dotyczące partnerstwa i efektu transgranicznego (patrz
ramka), pomimo tego, że po pierwszym naborze opis i wytyczne dla oceniających zostały
doprecyzowane w przypadku większości kryteriów,22 poziom ich opisu ocenić należy jako zbyt
ogólny, prowadzący do zbyt arbitralnych ocen.
Niezbyt fortunnym rozwiązaniem był brak możliwości rewizji oceny wniosku po zapoznaniu się
przez ekspertów z innymi projektami, które oceniane były w dalszej kolejności. W takiej
sytuacji niemożliwy był wybór najlepszych ze zgłoszonych projektów (porównanie ich), a na
ocenę rzutować mogła kolejność ocenianych wniosków. Sami eksperci przyznali, że sposób
oceny zmieniał się wraz z oceną kolejnych aplikacji.
Za duży problem uznać należy również przygotowanie jednakowych kryteriów oceny
projektów dla wszystkich obszarów interwencji. Doprowadziło to do sytuacji, w której ta sama
definicja np. wpływu transgranicznego dotyczyła projektów drogowych oraz organizacji imprez
kulturalnych.
Przed II naborem doprecyzowano lub zmodyfikowano zapisy dotyczące wszystkich kryteriów oceny
technicznej. W przypadku partnerstwa (S1) podkreślono, że eksperci powinni zweryfikować czy partnerstwo nie
zostało stworzone na potrzeby realizacji projektu. W przypadku zgodności ze strategiami i politykami
horyzontalnymi (S2, S3, S4) doprecyzowano, na jakiego rodzaju zagadnienia eksperci powinni zwracać uwagę.
Zdefiniowano wpływ transgraniczny (S5) m.in., jako wdrażanie projektu po obu stronach granicy i integrowanie
społeczności zamieszkujących te kraje. Doprecyzowano,
54 że przy wpływie na sytuacje grup docelowych (S6)
eksperci powinni m.in. zbadać, w jaki sposób grupy docelowe mogą skorzystać z efektów projektu.
4.2 Cele i wskaźniki – poziom programu i osi priorytetowych
Przed przejściem do szczegółowej analizy interwencji Programu oraz jej rezultatów, warto zawrócić
uwagę na ogólne założenia zapisane w PWT PL-SK 2007-2013 dotyczące celów Programu oraz
przypisanych do nich wskaźników monitorowania.
Tabela 7. Cele PWT PL-SK 2007-2013
poziom celu
postulaty związane ze
współpracą transgraniczną
postulaty związane z rozwojem obszaru
przygranicznego
cel główny
Intensyfikacja opartej na
partnerstwie współpracy
polsko-słowackiej…
… która sprzyjać będzie trwałemu rozwojowi
obszaru przygranicznego.
oś priorytetowa I:
Rozwój infrastruktury
transgranicznej
Rozwój polsko-słowackiej
współpracy partnerskiej w
zakresie poprawy stanu
infrastruktury
transgranicznej…
…ukierunkowanej na integrację przestrzenną,
bezpieczeństwo, zwiększenie dostępności
komunikacyjnej i atrakcyjności regionu dla
mieszkańców, inwestorów i turystów.
oś priorytetowa II:
Rozwój społecznogospodarczy
Promowanie polskosłowackiej współpracy
partnerskiej…
…dla zrównoważonego społecznogospodarczego, środowiskowego i kulturalnego
rozwoju terenów przygranicznych Polski i
Republiki Słowackiej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie zapisów Programu.
Podobnie jak w przypadku innych programów współpracy transgranicznej z okresu 2007-2013, cele
PWT PL-SK 2007-2013 mają charakter dualny. Z jednej strony obejmują postulaty związane ze
współpracą transgraniczną, a z drugiej oczekiwania związane z zagadnieniami rozwojowymi (do
których współpraca ta powinna prowadzić).


W zakresie współpracy wymiennie stosuje się terminy takie jak intensyfikacja, rozwój
i promowanie. Nie jest więc oczywiste, na ile autorom Programy zależało na tworzeniu nowych
partnerstw, a w jakim stopniu na wykorzystywaniu partnerstw istniejących. Jak pokazała
analiza we wcześniejszej sekcji, w znacznie większym stopniu udało się zrealizować drugi z
wymienionych postulatów.
W zakresie rozwoju obszaru przygranicznego cele programu określają pewne postulaty
dotyczące potencjalnego oddziaływania interwencji. Rozwój indukowany wdrażaniem PWT PLSK 2007-2013 powinien być trwały oraz zrównoważony, obejmować kwestie społecznogospodarcze, środowiskowe i kulturalne oraz dotyczyć integracji przestrzennej,
bezpieczeństwa, dostępności komunikacyjnej i atrakcyjności regionu dla mieszkańców,
inwestorów i turystów.
Tak szerokie spektrum celów względnie niewielkiego programu (jeśli za punkt odniesienia weźmie się
np. budżety programów regionalnych) wdrażanego na dużym obszarze utrudnia precyzyjną analizę
jego rezultatów. Zarysowany powyżej podział na zagadnienia związane ze współpracą oraz rozwojem
regionalnym będą jednak punktem wyjścia do pogłębionej analizy pięciu tematów PWT PL-SK 20072013, gdzie pod uwagę wzięto także inne postulaty zapisane w Programie, uzupełniając je także o cele
sformułowane w Podręczniku).
Ocena realizacji celów na poziomie Programu nie jest możliwa na podstawie wskazanych w nim
wskaźników. Wynika to z następujących przesłanek:
55


wskaźniki mają w większości charakter mierników produktu oraz rezultatu bezpośredniego,
a więc nie odnoszą do oddziaływania interwencji, ale jedynie jej skali i prostych efektów;
wskaźniki mają stosunkowo niewielką wartość informacyjną. Z analizy dokumentacji wynika,
że proaktywnie wszyscy beneficjenci deklarowali wszystkie cztery wymiary współpracy
(wskaźnik celu głównego). Ponieważ w żadnym z dokumentów nie określono minimalnych
"warunków brzegowych" dla intensywności tej współpracy (np. minimalnego udziału partnera,
aby uznać go za współfinansującego projekt), informacje pochodzące z tej części dokumentacji
projektów nie pozwalają na ocenę realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013.
Tabela 8. Wskaźniki PWT PL-SK 2007-2013 – wartości docelowe i przewidywana realizacja
OP
program
I
II
wartość
szacunkowa
(monitoring/
wnioski)
% realizacji
100
38
38,00%
produkt
200
101
50,50%
Liczba kilometrów nowych /zmodernizowanych
transgranicznych połączeń komunikacyjnych
produkt
200
302,78
151,39%
Liczba mieszkańców będących pod oddziaływaniem
nowej/zmodernizowanej infrastruktury komunikacyjnej
rezultat
70 000
462 184
660,26%
Liczba mieszkańców obsługiwanych przez nową
/zmodernizowaną infrastrukturę ochrony środowiska
rezultat
60 000
126 928
211,55%
Liczba miejscowości/wsi będąca pod bezpośrednim
oddziaływaniem nowej/zmodernizowanej infrastruktury
komunikacyjnej
rezultat
180 000
89
0,05%
Liczba trwałych polsko słowackich kontaktów partnerskich
rezultat
30
22
73,33%
Liczba wspólnych projektów
produkt
200
70
35,00%
Liczba partnerów
produkt
500
221
44,20%
Liczba odnowionych obiektów historycznych
produkt
90
43
47,78%
Liczba inicjatyw, które przyczyniają się do ochrony
różnorodności biologicznej
produkt
25
0
0,00%
Liczba instytucji zaangażowanych w działalność sieci
produkt
100
267
267,00%
nazwa wskaźnika
typ
wskaźnika
wartość
docelowa z
Programu
Liczba wspólnych projektów transgranicznych spełniających
przynajmniej dwa z czterech kryteriów programu.
produktu
150
produktu
150
produktu
150
Liczba wspólnych projektów
produkt
Liczba partnerów
56
OP
nazwa wskaźnika
typ
wskaźnika
wartość
docelowa z
Programu
wartość
szacunkowa
(monitoring/
wnioski)
% realizacji
Liczba produktów turystycznych
produkt
350
111
31,71%
Liczba uczestników kursów, którzy podnieśli swoje kwalifikacje
rezultat
5 000
2 941
58,82%
Liczba umów partnerskich realizowanych po zakończeniu
projektu
rezultat
100
73
73,00%
Liczba mieszkańców będąca pod oddziaływaniem projektów
ukierunkowanych na poprawę bezpieczeństwa
rezultat
40 000
181 000
452,50%
Liczba pracowników służb, którzy ukończyli kursy
rezultat
300
52
17,33%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Programu, danych monitoringowych i wniosków o dofinansowanie.
W analizie realizacji celów przedstawionej w kolejnych sekcjach nie odnosiliśmy się wprost do
wskaźników produktu i rezultatu (bezpośredniego) pochodzących z Programu. W miarę możliwości
wykorzystaliśmy dostępne miary statystyki publicznej (jako informacje kontekstowe) oraz w większości
jakościowe informacje pochodzące z dokumentacji poszczególnych projektów.
57
4.3 Temat 1.1. Infrastruktura komunikacyjna i transportowa
4.3.1 Założenia interwencji PWT PL-SK 2007-2013
cel główny
Ulepszenie i zapewnienie spójności przestrzennej obszaru polsko-słowackiego
pogranicza oraz poprawienie jego dostępności
cele transgraniczne
cele rozwojowe


rozwój transportu tranzytowego

wyeliminowanie głównych "wąskich
gardeł" lub brakujących połączeń w

lokalnej przygranicznej sieci
komunikacyjnej, które hamują rozwój
stosunków społecznych i gospodarczych
postulaty
realizowane



postulaty
nierealizowane lub
realizowane

w niewielkim
stopniu
poprawa bezpośrednich połączeń
między słowacką i polską stroną obszaru

pogranicza
rozwój i modernizacja infrastruktury
ułatwiającej przekraczanie granic
wspólne plany i programy na rzecz
rozwoju infrastruktury transportowej i
komunikacyjnej, aby stworzyć spójny
system transgraniczny
rozwój systemów podnoszących jakość i
efektywność transportu publicznego i
multimodalnego, w tym koordynacja
rozkładów jazdy
58
poprawa dostępności obszarów
położonych z dala od krajowych
ośrodków rozwoju
rozwój transportu i komunikacji w
wymiarze lokalnym "dnia
codziennego" (małe drogi, dostęp
do szkół, urzędów, ośrodków
zdrowia itp.)
poprawa dostępności konkretnego
obszaru do celów gospodarczych i
turystycznych

poprawa bezpieczeństwa

rozbudowa sieci
telekomunikacyjnych

rozwój społeczeństwa
informacyjnego, z uwzględnieniem
nowoczesnych rozwiązań
komunikacyjnych (Internet)
4.3.2 Analiza i ocena interwencji
Wsparcie w ramach tematu 1.1 trafiło do 16 projektów, z których dwa (15% wartości) dotyczyły
budowy ścieżek rowerowych, a pozostałe 14 – rozbudowy i modernizacji infrastruktury drogowej (85%
wartości). Łączna wartość realizowanych projektów opiewa na kwotę ponad 50 mln euro, przez co
temat 1.1 jest działaniem Programu o względnie najwyższej alokacji. Choć partnerami wiodącymi
w większości projektów są beneficjenci z Polski, to podział budżetów pomiędzy partnerów jest już
znacznie bardziej równomierny: partnerzy ze strony polskiej realizują części projektów o łącznej
wartości 52%, a podmioty ze strony słowackiej – 48%. Zgodnie ze statystykami przedstawionymi
w sekcji 4.1, wśród beneficjentów (po obydwu stronach granicy) występują praktycznie wyłącznie
jednostki samorządu terytorialnego, przy czym beneficjenci polscy reprezentują przede wszystkim
poziom gmin i powiatów, natomiast po stronie słowackiej znacznie silniejszą rolę odgrywają kraje
samorządowe. Wynika to bezpośrednio z podziału kompetencji władz samorządowych w obydwu
państwach.
Temat 1.1: Podsumowanie najważniejszych wskaźników i statystyk
udział w budżecie Programu (oś I i II)
struktura tematyczna interwencji
Podobnie jak we wszystkich pozostałych tematach PWT PL-SK 2007-2013 (z wyjątkiem projektów
sieciowych), także w temacie 1.1 najwięcej środków zaabsorbowanych zostało przez powiaty leżące
wzdłuż granicy, przy czym jego udział jest największy w całym programie – wynosi aż 99,3% (przy czym
po stronie słowackiej aż 100%, co oznacza, że wszystkie projekty zostały zrealizowane w pasie
przygranicznym). Takie proporcje nie powinny być zaskoczeniem, ponieważ trudno uzasadnić
transgraniczny charakter lokalnej infrastruktury transportowej na terenach znacznie od granicy
oddalonych. Zgodnie jednak z przywołanymi poniżej przykładami trzeba jednak podkreślić, że sam fakt
realizacji inwestycji w powiecie sąsiadującym z granicą nie jest warunkiem wystarczającym, aby
budowane/modernizowane odcinki drogowe uznać za faktycznie transgraniczne.
Bardzo zróżnicowana była aktywność beneficjentów pochodzących z poszczególnych powiatów
obszaru przygranicznego. Zdecydowanym liderem jest pod tym względem powiat nowotarski, na
terenie którego zrealizowano inwestycje drogowe o całkowitej wartości prawie 9 mln euro, co stanowi
bardzo istotną część łącznych środków zaabsorbowanych przez ten powiat na rozwój lokalnej
infrastruktury transportowej z programów finansowanych z FS/EFRR. Relatywnie dużą wartość
(w sumie ponad 16 mln euro) miały projekty realizowane w powiatach Kežmarok, Čadca i Námestovo,
które razem z powiatem nowotarskim odpowiadają za ponad połowę wartości wszystkich inwestycji w
temacie 1.1. Po stronie polskiej stosunkowo duża była również wartość przedsięwzięć zrealizowanych
59
w powiatach jasielskim, gorlickim i żywieckim (po około 3 mln euro). Generalnie jednak bardzo mocno
zarysowuje się koncentracja inwestycji drogowych w centralnej i zachodniej części badanego regionu.
W części wschodniej projektów drogowych było znacznie mniej, co zdaje się wynikać przede wszystkim
z niewielkiej gęstości zaludnienia na południu Podkarpacia oraz wschodniej części Kraju Preszowskiego,
braku większych miast w tej części pogranicza oraz – w konsekwencji – niewielkiej liczby już
funkcjonujących transgranicznych połączeń drogowych. Taki stan rzeczy niewątpliwie przełożył się na
ograniczoną podaż potencjalnych projektów.
Mapa 4. Struktura przestrzenna projektów zrealizowanych w temacie 1.1
Jednoznaczna ocena projektów drogowych dofinansowanych w ramach tematu 1.1 PWT PL-SK 20072013 jest utrudniona z uwagi na nie do końca oczywiste zapisy samego dokumentu programowego.
Z jednej strony, na poziomie celu głównego bardzo mocno wyartykułowano, że wspierane projekty
powinny prowadzić do poprawy spójności przestrzennej i dostępności pogranicza. Z tej perspektywy
faktyczna transgraniczność inwestycji nie zawsze jest konieczna - do realizacji sformułowanego w ten
sposób celu przyczyniają się także projekty poprawiające jakość dróg prowadzących do ośrodków
miejskich po jednej stronie granicy. Wydaje się, że w przynajmniej części przypadków takie właśnie
podejście zastosowali beneficjenci: zgłaszano do wsparcia niepowiązane ze sobą odcinki prowadzące
np. do miast powiatowych/gminnych po obydwu stronach granicy (czyli najczęściej partnerów
60
projektu), a transgraniczność miała wynikać z tego, że za część z nich odpowiadają partnerzy polscy,
a za część - słowaccy.
Z drugiej jednak strony w samym Programie wyrażono jednoznaczne oczekiwanie, że promowane będą
projekty prowadzące do poprawy bezpośrednich połączeń między słowacką i polską stroną obszaru
pogranicza. To właśnie postulat był dla nas punktem wyjścia do oceny projektów dofinansowanych
w temacie 1.1. Braliśmy jednak pod uwagę także inne aspekty, w tym potencjalne znaczenie projektów
z punktu widzenia społeczności lokalnych - w Programie wyrażono oczekiwanie, że wspierane
inwestycje powinny sprzyjać poprawie dostępności konkretnego terenu do celów gospodarczych
i turystycznych.
Nieco innego podejście niż w pozostałych tematach wymagało przeprowadzenie oceny na poziomie
poszczególnych projektów. Szczegółowa analiza dokumentacji pokazała, że
składają się
z budowy/modernizacji kilku odcinków, z których część oceniliśmy jako doskonale wpisujące się
w założenia interwencji, a pozostałe – w znacznie mniejszym stopniu. Dlatego też poniższe komentarze
odnoszą się raczej do poszczególnych odcinków, a nie całych projektów dofinasowanych z PWT PL-SK
2007-2013.
Na podstawie analizy dokumentacji oraz innych dostępnych publicznie źródeł wszystkie projekty (a w
niektórych przepadkach - konkretne odcinki drogowe) przypisaliśmy do jednej z 4 kategorii.
typ
wyjaśnienie
A*
bezpośrednie odcinki transgraniczne lub dochodzące do granicy
A
drogi (odcinki) istotne z punktu widzenia dostępności ciągów transgranicznych
B
drogi (odcinki) bez większego znaczenia dla ruchu transgranicznego, ale istotne
dla dostępności atrakcji turystycznych w obszarze przygranicznym
C
drogi (odcinki) bez większego znaczenia dla ruchu transgranicznego, istotne
jedynie z punktu widzenia społeczności lokalnych (dostęp do usług
publicznych, dróg wyższego rzędu itp.)
Wydaje się oczywiste, że w założenia Programu zdecydowanie najlepiej wpisują się projekty (lub ich
elementy) z kategorii A*, do której zakwalifikowaliśmy 3 odcinki drogowe. Najbardziej kompleksowa z
nich jest Orawska Droga (PW: Województwo Małopolskie). Projekt pozwolił na znaczne zwiększenie
przepustowości przejścia granicznego Winiarczykówka-Bobrov oraz znaczne podniesienie standardu
prowadzących do niego dróg. Dzięki temu powstało nowe, transgraniczne połączenie komunikacyjne
w atrakcyjnym turystycznie rejonie Jeziora Orawskiego. Jest to także jedyny przykład zaangażowania
po stronie polskich władz samorządowych szczebla wojewódzkiego - w pozostałych projektach
partnerami z Polski były wyłącznie władze gminne i powiatowe. Szczególnie wysoko należy ocenić
odtworzenie odcinka (PW: Powiat Krośnieński)23 z Niżnej Polianki do granicy, co pozwoliło na
23
Transgraniczny charakter pozostałych odcinków wspartych w ramach tego projektu może jednak budzić
wątpliwości p. Ramka.
61
stworzenie nowego przejścia granicznego na terenie Beskidu Niskiego, a więc terenu o wyjątkowo
niskiej dostępności transportowej.24
Bardzo wysoko należy także ocenić projekty z grupy A, a więc inwestycje o transgranicznym znaczeniu,
które nie obejmowały odcinków bezpośrednio przechodzących przez granicę. Z taką sytuacją mieliśmy
do czynienia przede wszystkim w centralnej i zachodniej części obszaru wsparcia. Część połączeń
transgranicznych zmodernizowano wcześniej, są to zresztą często ciągi dróg krajowych, których
wsparcie wykracza poza możliwości finansowe programów EWT. Taka sytuacja nie oznacza jednak
braku potencjału dla projektów drogowych w tego typu programach - w wielu przypadkach konieczny
jest rozwój sieci uzupełniającej, która połączy z transgranicznymi ciągami komunikacyjnymi np.
atrakcje turystyczne lub strefy aktywności gospodarczej. Generalnie taki charakter ma przynajmniej
kilka "pakietów" projektów dofinansowanych w ramach PWT PL-SK 2007-2013. W pierwszej kolejności
należy wymienić projekty realizowane w Pieninach wokół przejścia granicznego Niedzica-Lysa nad
Dunajcem (PW Powiat Nowotarski i Preszowski Kraj Samorządowy), które znacznie poprawiły jakość
infrastruktury transportowej m.in. w okolicach Jeziora Czorsztyńskiego, a więc terenu często
odwiedzanego przez turystów. Docelowo podobne znaczenie mogą mieć również inwestycje
realizowane w okolicach trójstyku polsko-słowacko-czeskiego, przy czym stanie się to dopiero po
zbudowaniu nowej transgranicznej drogi Cierne-Istebna, co ma nastąpić po zakończeniu prac nad
odcinkiem autostrady D3 po stronie słowackiej.
Poważne wątpliwości można sformułować pod adresem projektów (odcinków), które przypisaliśmy do
kategorii B i C. Ich wspólnym elementem jest generalnie niewielkie znaczenie transgraniczne, przez co
lepszym źródłem finansowania byłyby dla nich regionalne programy operacyjne. W szczególności nie
są one bezpośrednio powiązane z żadnym transgranicznym ciągiem drogowym. W przypadku
inwestycji z grupy B, pozytywnym aspektem jest jednak ich częściowe powiązanie z rozwojem
gospodarczym terenów przygranicznych. Taki charakter mają m.in. drogi powiatowe realizowane
w Beskidzie Niskim (na terenie powiatu gorlickiego - PW: Powiat Krośnieński), które poprawiają
dostępność uzdrowisk znajdujących się na terenie przygranicznym. Podobne znaczenie ma również
część odcinków realizowanych w ramach projektów realizowanych w powiecie żywieckim (PW: Powiat
Żywiecki).
Jeszcze bardziej problematyczne są inwestycje zakwalifikowane do kategorii C. W ich przypadku,
brakuje logicznego powiązania z rozwojem gospodarczym obszaru pogranicza, a jedyną motywacją
wnioskodawców (często wprost artykułowaną w dokumentacji projektów) była chęć modernizacji
lokalnej drogi. Dobrym przykładem jest projekt realizowany przez Gminę Żurawica w partnerstwie
z Obcem Ludmiorwa. Obydwie gminy dzieli od siebie ponad 140 km. Po stronie polskiej powstała droga
na osiedlu domków jednorodzinnych, a po słowackiej - podjazd pod cerkiew. Projekt nie jest powiązany
z żadnym istniejącym lub planowanym połączeniem transgranicznym.
Niezależnie od krytycznej oceny niektórych projektów, należy podkreślić, że zdecydowana większość
inwestycji dofinansowanych w temacie 1.1 PWT PL-SK zakwalifikowaliśmy do kategorii A* lub A.
Podanie dokładnego udziału tego typu odcinków w alokacji nie jest możliwe z powodu połączenia ich
z innymi, często mniej trafnymi z punktu widzenia celów programu w ramach większych projektów.
Przykłady przywołane w tekście oraz w poniższych ramkach proponujemy wykorzystać przede
wszystkim jako punkt odniesienia podczas wdrażania programu w okresie 2014-2020. Eksperci
oceniający projekty powinni być wyczuleni na inwestycje o znaczeniu stricte lokalnym, ponieważ
24
Na przykład przejazd z Krempnej do Niżnej Polianki zmniejszył się z ponad godziny do niewiele ponad 20
minut.
62
można spodziewać się dużej liczby tego typu aplikacji - możliwości finansowania infrastruktury
transportowej przez władze gminne i powiatowe będą bardzo ograniczone.
Tabela 9. Charakterystyka i ocena projektów w temacie 1.1
nr projektu/
partnerzy25
wart.
ocena26
zakres rzeczowy
efekt/znaczenie
transgraniczne
A*
modernizacja całego
ciągu
komunikacyjnego
(Orawska Droga) po
obu stronach
przejścia
WiniarczykówkaBobrov
znacznie zwiększenie
przepustowości przejścia
granicznego na terenie o
dużym potencjale
turystycznym, docelowo
duża szansa na zwiększenie
relacji transgranicznych w
obszarze Jeziora
Orawskiego, odciążanie
przejścia w Chyżnem
A*
budowa nowego
odcinka Niżna
Polianka-Granica
Państwa
utworzenie nowego
drogowego przejścia
granicznego Niżna Polianka
– Ożenna na atrakcyjnym
turystycznie obszarze
Beskidu Niskiego27
B
modernizacja drogi
powiatowej 1896R
Krosno - Toki
niewielki – droga
równoległa do granicy i
stosunkowo od niej
oddalona, nie jest
elementem optymalnej
trasy z Jasła lub Krosna na
Słowację, z perspektywy
ruchu tranzytowego jest
raczej konkurencją dla DW
993
A*
modernizacja ciągu
drogowego BecherovKonieczna
modernizacja ważnego
połączenia
transgranicznego BecherovKonieczna
4 odcinki drogowe
zmodernizowane po
stronie polskiej
3 odcinki dróg
powiatowych (realizacja –
Powiat Gorlicki) na terenie
Beskidu Niskiego, wybór
odcinków korzystny z
punktu widzenia rozwoju
turystyki (Jezioro Gorlickie,
Wysowa/Hańczowa)
(254/10)
Województwo
Małopolskie
Żyliński Kraj
Samorządowy
4,02
mln €
Gmina Bobrov
1 odcinek
(050/08)
Powiat Krośnieński
Preszowski Kraj
Samorządowy
3,86
mln €
Powiat Jasielski
2 odcinki
(324/10)
Powiat Gorlicki
Preszowski Kraj
Samorządowy
Powiat Jasielski
5 odcinków
25
6,99
mln €
A/B
efekty/ znaczenie lokalne
(dla części projektów
niewykazujących znacznego
oddziaływania transgranicznego
– B lub C)
modernizacja odcinka ma
niewątpliwe znacznie dla lokalnych
mieszkańców (większy komfort
dojazdu do Krosna, poprawiony
dostęp do oferowanych tam usług
publicznych)
jeden z odcinków (realizacja –
Powiat Jasielski) o znaczeniu przede
wszystkim lokalnym, niepowiązany
bezpośrednio z żadnym
transgranicznych ciągów
komunikacyjnych
Kolor czerwony – partnerzy polscy, niebieski – słowaccy; pogrubioną czcionką wyróżniono partnerów
wiodących.
26
Próba oceny na poziomie całego projektu – zastrzeżenia w tekście.
27
Przykładowo: czas przejazdu z Niżnej Polianki (SK) do Krempnej (PL) zmniejszył się z ponad godziny (trasa
przez Barwinek) do 21 minut (nowy odcinek przez granicę).
63
nr projektu/
partnerzy25
wart.
ocena26
zakres rzeczowy
efekt/znaczenie
transgraniczne
modernizacja ciągów
komunikacyjnych w
okolicach pienińskich
parków narodowych
Wszystkie inwestycje po
obu stronach granicy
zwiększają jakość
infrastruktury
komunikacyjnej oraz
dostępność przejścia
granicznego Nidzica – Lysa
nad Dunajcom (tereny
szczególnie atrakcyjne
turystycznie)
pakiet inwestycji
podnoszących jakość
infrastruktury
transportowej po
polskiej i słowackiej
stronie Trójstyku
Obecnie obydwie grupy
inwestycji nie są
bezpośrednio powiązane z
transgranicznym ciągiem
komunikacyjnym - zmieni
się to po planowanej
budowie przejścia CierneJaworzynka28
– B lub C)
(276/10)
Powiat Nowotarski
Preszowski Kraj
Samorządowy
3,78
mln €
5 odcinków
(033/08)
A
Preszowski Kraj
Samorządowy
Powiat Nowotarski
Miasto Spiska Stara
Ves
7,15
mln €
Gmina Ostruna
4 odcinki
(011/08)
Gmina Istebna
Gmina Čierne
1,25
mln €
A
3,29
mln €
A
4 odcinki
(014/08)
Powiat Cieszyński
Gmina Čierne
4 odcinki
(306/10)
Powiat Żywiecki
Gmina Novot
3,31
mln €
A/B
Żyliński Kraj
Samorządowy
(307/10)
Powiat Żywiecki
Żyliński Kraj
Samorządowy
2,48
mln €
A/B
298/10
Gmina Kościelisko
Miasto Tvrdosin
2 odcinki
2,17
mln €
B
poprawa powiązań
komunikacyjny pomiędzy
Milówką i Novotem (tereny
o dużym znaczeniu
turystycznym)
pakiet inwestycji
podnoszących jakość
infrastruktury
transportowej
pomiędzy ośrodkami
kraju Żylińskiego i
powiatu żywieckiego
modernizacja dróg na
terenie gmin
partnerskich (jednak
bez istotnego
zwiększenia
przepustowości
28
inwestycja po stronie
słowackiej – bezpośrednie
powiązanie z ciągiem
komunikacyjnym SkaliteZwardoń
inwestycja po stronie polskiej w
znacznie większym stopniu
ukierunkowana na potrzeby lokalne
– brak bezpośredniego powiązania
z ciągiem komunikacyjnym SkaliteZwardoń
brak logicznego powiązania
pomiędzy inwestycjami po
obydwu stronach granicy,
brak wpływu na spójność i
przepustowość
transgranicznej
poprawa jakości dróg ma
niewątpliwie wpływ na jakość
przestrzeni publicznej w miastach
partnerskich (co ma pewne
znaczenie dla ruchu turystycznego),
potencjalny wpływ na jakość życia
mieszkańców
Zgodnie z dostępnymi obecnie założeniami, przejście zostanie zbudowane po zakończeniu prac nad
odcinkiem autostrady D3 Svrcinovec-Skalite.
64
nr projektu/
partnerzy25
wart.
ocena26
efekt/znaczenie
transgraniczne
zakres rzeczowy
– B lub C)
infrastruktury
transportowej
modernizacja dróg po
stronie słowackiej,
budowa oświetlonego
chodnika dla pieszych
po stronie polskiej
gminy, na terenie których
zrealizowano inwestycje
sąsiadują ze sobą, ale nie
posiadają bezpośredniego
połączenia drogowego;
brak logicznego powiązania
inwestycji po obydwu
stronach granicy
tereny o dużym potencjale
turystycznym – poprawa
infrastruktury technicznej jest
szansa na wzbogacenie oferty
turystycznej (zrekonstruowany
most prowadzi do cennego zabytku
architektury sakralnej)
modernizacja szeregu
dróg lokalnych po
obydwy stronach
granicy – według
deklaracji
beneficjenta
związanych z
przejściem
granicznym Palota –
Radoszyce
zmodernizowana droga po
stronie polskiej (2229 R) nie
ma kluczowego znaczenia
dla dostępności przejścia
granicznego RadoszycePalota29
inwestycja po stronie polskiej ma
przede wszystkim znaczenie lokalna
– poprawia dostępność Sanoka
mieszkańców miejscowości wzdłuż
drogi 2229 R
gminy oddalone od siebie o
ponad 90 km, ponadto brak
logicznego powiązania
pomiędzy inwestycjami
partnerów (trudno nie
odnieść wrażania, że
składowe projektu mają
raczej charakter bieżących
modernizacji)
poszczególne inwestycje mają
znaczenie dla lokalnych
społeczności, należy jednak zwrócić
uwagę na niespotykane w innych
projektach rozdrobnienie – projekt
obejmował aż 12 odcinków dróg,
które zmodernizowano za łącznie
niecałe 0,5 mln euro
gminy oddalone od siebie o
ok. 140 km, brak logicznego
powiązania pomiędzy
składowymi projektu
(podjazd do cerkwi po
stronie słowackiej i droga
osiedlowa po stronie
polskiej)
można spodziewać się
pozytywnego wpływu a jakość życia
mieszkańców Żurawicy
mieszkających wzdłuż nowej drogi
(ułatwiony dojazd do centrum
miejscowości, a także do Przemyśla
– miejsc świadczenia usług
publicznych)
(169/10)
Gmina Ostruna
Gmina Łapsze Niżne
0,30
mln €
B
Gmina Ždiar
2 odcinki
(278/10)
Preszowski Kraj
Samorządowy
Powiat Sanocki
3,22
mln €
A/B (SK)
B/C (PL)
4 odcinki
PL - modernizacja 4
niewielkich odcinków
dróg
(035/08)
Gmina Zarszyn
Gmina Nižná Sitnica
0,48
mln €
B/C
12 odcinków
(223/10)
Gmina Żurawica
Gmina Ludmirowa
2 odcinki
0,35
mln €
C
SK – modernizacja 8
niewielkich odcinków
dróg, inne mniejsze
inwestycje (łącznie
niecałe 2 km)
PL- budowa ulicy na
osiedlu domów
jednorodzinnych w
Żurawicy
SK – budowa drogi
podjazdowej do
cerkwi
Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej oraz publicznie dostępnych materiałów
dotyczących poszczególnych inwestycji
29
Z Sanoka i Leska najkrótsza droga do tego przejścia granicznego prowadzi przez drogę wojewódzką 892
Lesko-Komańcza, która spełnia obecnie bardzo wysokie standardy dzięki dofinansowaniu z RPO WP 2007-2013
(projekt o wartości ponad 120 mln zł).
65
Ramka 9. Problemy z transgranicznością i faktycznym partnerstwem w projektach
Wśród projektów dofinansowanych w temacie 1.1 większość ma zauważalny wpływ na poprawę
transgranicznych połączeń transportowych (pośrednio lub bezpośrednio). W części przypadków
transgraniczne oddziaływanie inwestycji jest jednak bardzo wątpliwie, na co wskazują już
sformułowania wykorzystane przez beneficjentów we wnioskach o dofinansowania. Poniższe
przykłady warto wykorzystać jako punkt odniesienia podczas oceny projektów w programie na lata
2014-2020. Proponujemy, żeby warunkiem minimum było bezpośrednie powiązanie odcinka
drogowego z jednym z transgranicznych ciągów komunikacyjnych, ponieważ powiązania „dalszego
rzędu” nie powinny być przedmiotem wsparcia programów EWT.
przykładowy problem
przykładowy cytat z wniosków o dofinansowanie
Wnioskodawca sam zauważa, że
zgłaszany projekt nie ma de facto
znaczenia transgranicznego, a jest
jedynie realizowany na terenie
przygranicznym.

Szerokie zakreślenie obszaru objętego programem
sprawia, iż nie tylko tereny bezpośrednio sąsiadujące ze
Słowacją są uprawnione do korzystania ze wsparia.
Transgraniczność przejawia się w różnych aspektach.
Jednym z nich jest wspólne diagnozowanie problemów i
wola wspólnego ich rozwiązania.
Wnioskodawca utożsamia
transgraniczny charakter projektu z
realizacją projektu w partnerstwie.

Niewątpliwą zaletą projektu jest to, iż jest on wdrażany po
obu stronach granicy [projekt realizowany w partnerstwie
przez gminny oddalone od siebie o 140 km – przyp.
autorzy raportu]
Wpływ transgraniczny projektu wynika z jego zakresu.
Korzyści płynące z realizcji inwestcji będą widoczne po obu
stronach granicy i przyczynią się do rozwoju społecznogospodarczego regionu pogranicza

Wnioskodawca stara się na siłę
uzasadnić znaczenie drogi w
kategoriach dostępu do usług
publicznych – należy pamiętać, że
zdecydowana większość dróg
gminnych/powiatowych jest
pośrednio lub bezpośrednio
powiązana z punktem świadczenia
usług publicznych.

Wnioskodawca sam zauważa, że
transgraniczność (w tym przypadku
dostępność Tatr, a więc polskosłowackiego produktu
turystycznego) jest jedynie
pretekstem do modernizacji
lokalnej infrastruktury.


Kolejna droga, o długości 492,07 m łączy drogę
powiatową z drogą gminną. Prowadzi ona w kierunku
Domu Kultury w Posadzie Zarszyńskiej, znanego ze swego
urokliwego wyglądu.
Przy drodze znajduje się siedziba Koła Łowieckiego „Ryś”,
gdzie organizowane są wystawy przyrodnicze
tytuł projektu: Drogi z widokiem na Tatry szansą poprawy
infrastruktury komunikacyjnej […]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji projektowej
66
Ramka 10. Zastępowanie celów w projektach transportowych – przykład „konkurencji” z RPO
We wszystkich obszarach interwencji PWT PL-SK mamy do czynienia (choć z różną intensywnością) ze zjawiskiem zastępowania
celów. Polega ono na bardzo swobodnym traktowaniu przez beneficjentów „rzeczywistości projektowej”, czyli określanych we
wniosku o dofinasowanie celów przedsięwzięcia, jego oczekiwanych rezultatów itp. Są one dostosowywane w taki sposób, aby
projekt wpisał się w założenia Programu, nawet jeśli w praktyce powinien on się kwalifikować do wsparcia w ramach innego
instrumentu. Jak wynika z przedstawionego wcześniej zestawienia, problem ten nie dotyczy większości projektów
dofinasowanych w temacie 1.1 – w przypadku większości z nich zidentyfikować można pośrednie lub bezpośrednie
oddziaływania transgraniczne. Część inwestycji oceniliśmy jednak jako problematyczne.
Dobrym przykładem jest projekt 324/10
realizowany przez Powiat Gorlicki (PW) w
partnerstwie z Powiatem Jasielskim i Krajem
Preszowskim. Inwestycja składa się z
modernizacji 5 odcinków dróg lokalnych, z
których jeden (Becherov-Konieczna)
zakwalifikowaliśmy do grupy A* (modernizacja
ciągu komunikacyjnego bezpośrednio
przechodzącego przez granicę), trzy jako B (z
uwagi na ich lokalizację na terenach cennych
turystycznie).
Poważne wątpliwości budzi jednak odcinek
drogi powiatowej Dębowiec-Cielin (i na mapie):
1) Nie jest on bezpośrednio powiązany z
żadnym przejściem granicznym znajdującym się
w okolicy (A, B, C) – nie możemy więc
zakwalifikować go do kategorii A.
2) Tereny na południe od Jasła nie mają
większego znaczenia turystycznego – stąd
projekt powinien znaleźć się w grupie C.
3) W jego najbliższej okolicy wsparcie z RPO
WP 2007-2013 otrzymała droga gminna
Świerkowa-Samoklęski (ii na mapie), który
uzasadniono jako drogę stricte lokalną – (w
przeciwieństwie do analizowanego projektu)
jest on bezpośrednio powiązany z prowadzącą
do granicy DW 992.
Z powyższego przykładu proponujemy wyciągnąć następujące wnioski:
1) W ocenie inwestycji „pakietowych” (kilka odcinków dróg) należy ocenić oddzielnie każdy z elementów z punktu widzenia
znaczenia dla transgraniczności.
2) Należy bardzo krytycznie podchodzić do celów i uzasadnień deklarowanych przez wnioskodawców – przykładowo, celem
omawianego projektu30 było stworzenie transgranicznego połączenia drogowego pomiędzy głównymi nadgranicznymi arteriami
komunikacyjnymi Polski i Słowacji. Omawiany odcinek w żaden sposób nie wpisywał się w tak sformułowany cel.
30
Który zawierał w sobie jeden bardzo cenny element – odcinek z Niżnej Polianki do granicy.
67
4.3.3 Podsumowanie
Dostępność transportowa pozostaje jedną z głównych barier rozwojowych pogranicza polskosłowackiego. Należy jednak pamiętać, że o dostępności zewnętrznej całego regionu decydują przede
wszystkim duże przedsięwzięcia infrastrukturalne realizowane w programach regionalnych
i krajowych. Rolą programów EWT powinno być ich uzupełnienie w taki sposób, aby zapewnić spójność
ciągów komunikacyjnych w ujęciu transgranicznym, do czego potrzebne jest partnerstwo podmiotów
z obu stron granicy.
Zakres interwencji przewidziany w Programie i Podręczniku był stosunkowo szeroki. W praktyce
okazało się jednak, że beneficjenci (przede wszystkim samorządy lokalne) zainteresowane są głównie
wsparciem na modernizację lokalnej infrastruktury drogowej. Żaden ze wspartych projektów nie
dotyczył sieci telekomunikacyjnych oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Inne postulaty
określone w Programie, w tym zadania związanie z koordynacją rozkładów jazdy oraz tworzeniem
wspólnych planów transportowych miały znaczenie marginalne.
Podsumowując przedstawioną powyżej analizę dofinansowanych w PWT PL-SK 2007-2013 projektów
drogowych należy stwierdzić, że większość z nich stosunkowo dobrze wpisuje się w tak sformułowany
cel. Szczególnie wysoko oceniamy projekty, które pozwoliły na stworzenie nowych, w pełni
funkcjonalnych dróg przez granicę (Droga Orawska, odcinek z Niżnej Polianki do granicy). Pozytywnym
elementem interwencji było również wsparcie grup projektów związanych z infrastrukturą drogową
wokół przejść granicznych na terenach cennych turystycznie - w Pieninach, Beskidzie Żywieckim oraz
na Trójstyku granicy polsko-czesko-słowackiej. Efekty rozwojowe omawianych projektów nie miały
szansy zarysować się w dostępnych danych statystycznych. Należy przy tym pamiętać, że rozwój
infrastruktury drogowej jest warunkiem koniecznym, ale najczęściej niewystarczającym do
uruchomienia trwałych procesów rozwojowych.
Mniejsza część wspartych projektów drogowych realizuje jednak nieco inne, mniej wyeksponowane w
Programie, cele. Są to inwestycje przede wszystkim na rozwiązanie problemów lokalnej infrastruktury
drogowej, dla których współpraca z partnerem zagranicznym była "furtką" do sfinansowania
projektów, które lepiej nadawałyby się do wsparcia w programie regionalnym.31 Nie podważamy w
tym miejscu bardzo pragmatycznego podejścia władz lokalnych, które szukały finansowania ważnych
dla siebie inwestycji - szczególnie, że strumień środków płynących na teren pogranicza polskosłowackiego z innych źródeł nie był przecież wystarczający. Z tego doświadczenia warto jednak
wyciągnąć wnioski na przyszłość i podnieść minimalne warunki pozwalające na uznanie projektu za
transgraniczny. Konieczne wydaje się również przeprowadzenie krytycznej oceny każdego ze
zgłaszanych elementów inwestycji (odcinków drogowych), a nie jedynie projektów jako całości.
Z punktu widzenia założeń programu na lata 2014-2020 niepokojącym zjawiskiem jest brak
zainteresowania potencjalnych beneficjentów (w ramach tematu 1.1) projektami innymi niż
infrastruktura drogowa oraz – w ograniczonym stopniu - ścieżki rowerowe. Szczególnie poważny jest
brak przedsięwzięć związanych z transportem publicznym. Z dostępnych źródeł wynika,
że projektodawcy (jednostki samorządu terytorialnego) nie traktują tego zadania jako priorytetowego
i ograniczone środki na wkład własny wolą przeznaczać na przedsięwzięcia stricte infrastrukturalne.
Zainteresowanie samorządów wspólną (transgraniczną) realizacją projektów związanych
z transportem publicznym (PI 7c) będzie jednym z największych wyzwań w okresie 2014-2020.
31
Warto zauważyć, że w większości były to projekty, które pierwotnie znalazły się na listach rezerwowych
i wsparcie trafiło do nich dzięki oszczędnościom i realokacji środków w ramach Programu.
68
4.4 Temat 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska
cel główny
Poprawa stanu środowiska naturalnego na obszarze pogranicza polsko-słowackiego
cele transgraniczne
cele rozwojowe


postulaty
realizowane
zmniejszenie
zanieczyszczenia
środowiska, które będzie
odczuwalne po obu
stronach granicy
(częściowo – brak
jednoznacznie
zarysowanej
perspektywy
transgranicznej)



postulaty
nierealizowane
lub realizowane w
niewielkim
stopniu

wspólne planowanie i
opracowywanie
programów
umożliwiających
realizację dużych
inwestycji o znaczeniu
transgranicznym


69
poprawa infrastruktury ochrony środowiska
 gospodarka wodno-kanalizacyjna,
oczyszczanie ścieków
 zapobieganie zagrożeniom
 ochrona przed katastrofami
naturalnymi (ochrona
przeciwpowodziowa)
 zachowanie bogactwa walorów
naturalnych, ochrona biotopów
zrównoważony rozwój regionu
przygranicznego
racjonalizacja wykorzystania dostępnych
zasobów przyrodniczych
poprawa infrastruktury ochrony środowiska
 segregacja i utylizacja odpadów
(likwidacja problemu nielegalnych
wysypisk, rozwiązania
umożliwiające ponowne
wykorzystanie śmieci, ograniczenie
hałasu i promieniowania
elektromagnetycznego)
 (przeciwdziałanie) zanieczyszczeniu
powietrza
promowanie odnawialnych źródeł energii
wykorzystanie potencjału wód
geotermalnych na rzecz rozwoju
regionalnego (w tym działania planistyczne)
4.4.2 Kontekst interwencji
Podczas prac nad PWT PL-SK 2007-2013 głównym wyzwaniem rozwojowym pogranicza polskosłowackiego w obszarze ochrony środowiska była niewystarczająco rozwinięta gospodarka wodnokanalizacyjna. Ostatnie lata były pod tym względem ważne zarówno dla polskiej, jak i dla słowackiej
części pogranicza. Wejście Polski i Słowacji do Unii Europejskiej nałożyło na obydwa kraje członkowskie
wymóg objęcia kanalizacją zbiorczą wszystkich tzw. aglomeracji ściekowych większych niż 2 000 RLM
(równoważna liczba mieszkańców), które były priorytetowo traktowane zarówno przez władze
centralne, jak i samorządy regionalne.
Sytuacja obszaru przygranicznego jest jednak specyficzna. Z jednej strony w istotnym stopniu są to
tereny górskie o stosunkowo niewielkiej gęstości zaludnienia, przez co duża część mieszkańców
przygranicznych gmin i powiatów nie kwalifikuje się do wspomnianych wcześniej aglomeracji. Rozwój
gospodarki wodno-kanalizacyjnej na tych terenach jest (w przeliczeniu na jednego odbiorcę) bardzo
kosztowny, co widać w przeciętnej alokacji na zadania w tym zakresie (p. rozdział 4.1) – do pasa
przygranicznego trafiło w okresie programowania 2007-2013 w przeliczeniu na jednego mieszkańca
ponad dwukrotnie więcej środków EFRR/FS niż przeciętnie w Polsce. Strumień środków inwestycyjnych
został dodatkowo wzmocniony środkami PWT PL-SK 2007-2013. Z obecnej perspektywy należy
jednoznacznie stwierdzić, że fundusze te były bardzo potrzebne. W przeciwnym razie szereg
inwestycji, szczególnie na terenach o ponadprzeciętnym potencjale turystycznym (dorzecza Popradu i
Dunajca, rejon Jeziora Orawskiego), mogłyby nie doczekać się realizacji. Spowodowałoby to nie tylko
brak poprawy jakości życia lokalnych mieszkańców, ale także dalsze pogorszenie stanu środowiska oraz
zmniejszenie atrakcyjności turystycznej.
Wykres 40. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej (średnie ważone ludnością poszczególnych
powiatów)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ŠÚSR
Dostępne dane statystyczne potwierdzają, że na badanym obszarze dostęp do infrastruktury wodnej
i kanalizacyjnej znacznie się w ostatnich latach poprawił. Dostęp do sieci wodociągowej w dalszym
ciągu pozostaje jednak problemem, szczególnie po stronie polskiej. Na całym obszarze wsparcia PWT
PL-SK 2007-2013 dostęp do wodociągów miało w 2013 r. ponad 68% mieszkańców, przy czym na
terenie samego pasa przygranicznego odsetek ten był o ponad 10 punktów procentowych niższy. Choć
w porównaniu z okresem przedakcesyjnym nastąpiła już w tym zakresie zauważalna poprawa, to
sytuacja niektórych powiatów, szczególnie we wschodniej części pasa przygranicznego (np. gorlickiego
– 38%) pozostaje bardzo niekorzystna. Uzasadnienie dla interwencji programu współpracy
70
transgranicznej w tym obszarze jest jednak dalece dyskusyjne – dalszy postęp nie wymaga tak
naprawdę skoordynowanych działań po stronie polskiej i słowackiej.
Wykres 41. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej (średnie ważone ludnością poszczególnych
powiatów)
Podobnie należy ocenić dostępność sieci kanalizacyjnej. Obszar wsparcia PWT PL-SK po stronie
słowackiej odnotował pod tym względem bardzo dużą poprawę i nie odstaje już znacząco od reszty
kraju. Jeśli chodzi o stronę polską, to zmiany również są dynamiczne, jednak z uwagi na bardzo
niekorzystaną pozycję w punkcie wyjścia różnice w porównaniu z resztą kraju pozostają znaczące. Ich
dalsze wyrównywanie przy pomocy programu współpracy transgranicznej jest jednak – podobnie jak
w przypadku sieci wodociągowych – dyskusyjne.
Wykres 42. Diagnoza sytuacji w obszarze gospodarki wodno-ściekowej
ocena bieżącej sytuacji
ocena zmian od 2007 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI JST obszaru przygranicznego.
71
W temacie 1.2 PWT PL-SK 2007-2013 dofinansowano 20 projektów. Zdecydowana większość z nich (13,
ponad 73% alokacji) była związana z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Podobnie jak w całym
Programie, w większości wspartych inwestycji partnerami wiodącymi były podmioty z Polski, przy czym
udział (ważony budżetem) jest znacznie większy niż przeciętnie (prawie 89%). Temat 1.2 wyróżnia się
także względnie największym udziałem środków, które trafiły do partnerów z Polski - odpowiadają oni
za ponad 58% budżetów projektów. Gdy odniesiemy te proporcje do danych przywołanych we
wcześniejszej sekcji (znacznie słabiej rozwinięta gospodarka wodno-ściekowa po stronie polskiej), nie
powinny one być specjalnie zaskakujące. Podobnie jak w całym Programie, największą grupą
beneficjentów (odpowiedzialną za ponad 80% budżetów) są samorządy lokalne. Wynika to w dużym
stopniu ze struktury tematycznej interwencji: zadania związane z gospodarką wodno-ściekową należą
do najważniejszych (i najbardziej obciążających finansowo) zadań własnych samorządów.
udział w budżecie programu (bez osi III i IV)
(wg. wartości projektów)
W porównaniu z innymi tematami PWT PL-SK 2007-2013 projekty w temacie 1.2 charakteryzują się
bardzo dużą koncentracją przestrzenną. Ponieważ - jak szczegółowo opisaliśmy w kolejnych sekcjach projekty związane z rozwojem sieci kanalizacyjnych i wodociągowych realizowane były głównie w
dorzeczach Popradu i Dunajca oraz w rejonie Jeziora Orawskiego. Nie powinno dziwić, że dominujący
udział w całej alokacji na temat 1.2 mają powiaty nowosądecki, nowotarski i żywiecki (po stronie
polskiej) oraz Tvrdošín i Stará Ľubovňa (po stronie słowackiej). To właśnie te pięć powiatów
zaabsorbowało ponad 3/4 budżetu całego tematu 1.2.
72
Najliczniejszą grupę stanowią projekty związane z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Jak
zaznaczyliśmy już w opisie kontekstu interwencji, potrzeby inwestycyjne pogranicza polskosłowackiego w tym zakresie były (w dużym stopniu ciągle pozostają) bardzo duże. W PWT PL-SK
zrealizowano 13 projektów które w większości polegały na rozbudowie sieci kanalizacyjnej (przede
wszystkim na terenach, gdzie wcześniej w ogóle jej nie było) oraz budowie nowoczesnych,
biologicznych oczyszczalni ścieków. Około połowa ze wspartych inwestycji polegała również na
modernizacji/rozbudowie sieci wodociągowej, co znacząco przełożyło się na zwiększony dostęp
mieszkańców do wody pitnej wysokiej jakości.
Większość projektów wodno-ściekowych została zlokalizowana na ternach cennych przyrodniczo
i turystycznie: w rejonie Jeziora Orawskiego (3 projekty, 12 mln euro) oraz w dorzeczach Popradu
i Dunajca (7 projektów, prawie 14 mln euro). Koncentrację interwencji na tych obszarach oceniamy
jednoznacznie pozytywnie. Taki wybór projektów PWT PL-SK 2007-2013 przyczynił się nie tylko do
ochrony środowiska i zwiększenia jakości życia mieszkańców pogranicza, lecz także umożliwił poprawę
oferty turystycznej. Na przykład, dzięki wsparciu z Programu w Muszynie wymieniono starą, azbestową
magistralę wodociągową, co znacznie poprawiło jakość wody pitnej.
73
Wykres 43. Zmiany w dostępności infrastruktury sieciowej w gminach, które w szczególnym stopniu korzystały ze
wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 w zakresie rozwoju gospodarki wodno-ściekowej
korzystający z wodociągów (%)
korzystający z kanalizacji (%)
Odrębną kwestią jest ocena transgraniczności infrastruktury wodno-ściekowej. Właściwie wszystkie
inwestycje poddane pogłębionej analizie charakteryzowały się partnerstwem dotyczącym poziomu
projektu - skoordynowanego przygotowania założeń, spotkań w trakcie realizacji, wspólnego
rozliczania itp. W żadnym z realizowanych projektów nie powstała jednak infrastruktura
o transgranicznym charakterze, która uzasadniałaby wsparcie projektów właśnie w PWT PL-SK 20072013, a nie np. w regionalnych programach operacyjnych lub w PROW. Warto przy tym zauważyć, że
w Podręczniku Programu budowa, modernizacja zakładów oczyszczania ścieków o znaczeniu
transgranicznym znalazła się wśród proponowanych typów projektów, tymczasem obiekty tego typu
w ogóle nie były przez beneficjentów zgłaszane. Można jednak przyjąć, że tereny, na których
zrealizowano najwięcej projektów (rejon Jeziora Orawskiego, dorzecza Popradu i Dunajca), są
wspólnym, polsko-słowackim zasobem (ważnym m.in. dla turystyki po obydwu stronach granicy)
i poprawa jakości środowiska wymagała tam dodatkowego wsparcia właśnie z programu
transgranicznego (oddziaływanie transgraniczne w nieco szerszym sensie).
Z pozostałych projektów dofinansowanych w temacie 1.2 PWT PL-SK 2007-2013 najwyżej oceniamy
projekty związane z ochroną różnorodności biologicznej. Wsparcie otrzymały dwa projekty tego typu,
jednak obydwa dotyczyły problemów o faktycznie transgranicznym charakterze: beskidzkich lasów,
oraz 25 gatunków ptaków występujących na terenie polsko-słowackiego pogranicza.
Nieco większe kontrowersje budzą trzy projekty realizowane przez ochotnicze straże pożarne. Choć
trudno podważać zapotrzebowanie tego typu jednostek na zewnętrzne finansowanie, to w żadnym ze
wspartych przedsięwzięć nie zidentyfikowaliśmy transgranicznego oddziaływania. Gros nakładów w
tych projektach przeznaczono na modernizację remiz i/lub zakup wozów strażackich – te zadania
partnerzy realizowali oddzielnie, ewentualna współpraca polegała natomiast na realizacji wspólnych
imprez i szkoleń. Sprzęt oraz infrastruktura wsparta w ramach PWT PL-SK będzie jednak
wykorzystywana przez poszczególnych partnerów oddzielnie.
74
Tabela 10. Charakterystyka i ocena projektów w temacie 1.2
obszar
grupa
projektów
zakres
znacznie transgraniczne
dorzecza Popradu i
Dunajca
7 projektów
rozbudowa gospodarki ściekowej (kanalizacja,
oczyszczalnie ścieków) oraz wodociągowej na
terenach o dużym znaczeniu dla rozwoju
turystyki
Większość inwestycji
realizowana na terenach
cennych przyrodniczo i
istotnych z punktu widzenia
rozwoju turystyki po obu
stronach pogranicza (rejon
Jeziora Orawskiego oraz
dorzecza Popradu i Dunajca –
Pieniny, Beskid Sądecki). Choć
wybudowana infrastruktura
nie zawsze ma jednak
charakter transgraniczny
sensu stricto, to koncentracja
przestrzenna pozwala na
pozytywną ocenę z punktu
widzenia logiki programu
transgranicznego.
modernizacja infrastruktury ochotniczych
jednostek straży pożarnej (remizy), zakup
sprzętu strażackiego (wozy bojowe) oraz
wspólne ćwiczenia strażaków – łącznie na
terenie 6 gmin pogranicza polsko-słowackiego
Elementy projektów związane
z modernizacją bazy i zakupem
sprzętu nie mają zasadniczo
charakteru transgranicznego
(zadania partnerów w dużej
mierze od siebie niezależne).
(42,7% środków na
gospodarkę
wodno-ściekową)
gospodarka
wodnościekowa
rejon Jeziora
Orawskiego
3 projekty
(36,9% środków na
gospodarkę
wodno-ściekową)
73,5%
środków
w
temacie
2.1
pozostałe tereny
3 projekty
(20,4 % środków na
gospodarkę
wodno-ściekową)
straż pożarna
3 projekty
4,6% środków w temacie 1.2

projekty związane z ochroną
przeciwpowodziową i
gospodarką wodną

2 projekty
14% środków w temacie 1.2
inne

projekty związane ochroną
bioróżnorodności
2 projekty
7,5% środków w temacie 1.2

umocnienie brzegów i zabezpieczenie
przeciwpowodziowe potoków
Rycerka (PL – Gmina Rajcza) i
Dedovka (SK – Gmina Osadnica)
system informacji geograficznej
PLUSK – narzędzie informacji o
zasobach wód na pograniczu polskosłowackim (zlewnie Dunajca,
Popradu i Orawy)
ochrona 25 gatunków ptaków
typowych dla polsko-słowackiego
pograniczna
wspólna polsko-słowacka
przebudowa 1,9 tys. hektarów lasów
w Beskidach (zasadzenie nowych
drzew oraz transgraniczny szlak
turystyczny).
Generalnie duże znaczenie
transgraniczne projektów, z
wyjątkiem projektu Gminy
Rajcza wszystkie
przedsięwzięcia odnoszą się
do problemów rozwojowych
wymagających współpracy
partnerów po obu stronach
granicy.
75
4.4.4 Podsumowanie
Pomimo powyższych zastrzeżeń, interwencję w obszarze ochrony środowiska oceniamy pozytywnie.
Udało się wesprzeć szereg inwestycji na terenach cennych przyrodniczo i turystycznie. Choć projekty
nie miały charakteru strice transgranicznego, to z perspektywy czasu należy ocenić, że dodatkowa pula
środków dla samorządów pograniczna na rozwinięcie sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz
budowę oczyszczali miała duże znacznie cywilizacyjne. Jest to szczególnie istotne w kontekście zmian
w okresie programowania 2014-2020 - w regionalnych programach operacyjnych wsparcie
ograniczone będzie do aglomeracji wyznaczonych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków
Komunalnych. Tym samym, duża część gmin z obszaru wsparcia PWT PL-SK będzie wyłączona
z możliwości otrzymania zewnętrznego finansowania.
76
4.5 Temat 2.1. Rozwój współpracy transgranicznej w zakresie turystyki
cel główny
Zwiększenie i wzmocnienie atrakcyjności turystycznej obszaru pogranicza
cele transgraniczne
postulaty
realizowane
postulaty
nierealizowane lub
realizowane w
niewielkim stopniu


nowe produkty turystyczne
wzmocnienie istniejącej
współpracy pomiędzy partnerami
w obszarze turystyki i rozwoju
gospodarczego

zacieśnienie relacji pomiędzy
polskimi i słowackimi organizacjami
i zrzeszeniami turystycznymi
zachęcenie do nauki języków
polskiego i słowackiego
promowanie przedsiębiorczości
wzmocnienie współpracy pomiędzy
różnymi ośrodkami lub
organizacjami turystycznymi w
zakresie eko- i agroturystyki
promocja produktów turystyki
regionalnej




cele rozwojowe

rozwój infrastruktury
turystycznej - rozwój
istniejących i potencjalnych
uzdrowisk (przy czym nie jest
realizowany cel dotyczący
współpracy uzdrowisk)

rozwój infrastruktury
turystycznej - publiczna opieka
zdrowotna (co miało prowadzić
do zmniejszenia problemu
marginalizacji wynikającej z
bezrobocia)
Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można było
zaobserwować znaczną poprawę w dostępności infrastruktury turystycznej. Zauważalnie zwiększyła się
liczba funkcjonujących obiektów hotelowych oraz – co za tym idzie – liczba łóżek oferowanych w tego
typu obiektach. Generalnie większe zmiany można było zaobserwować na Słowacji w Kraju Żylińskim
oraz Preszowskim. Po stronie polskiej, największą poprawę dostępności bazy noclegowej odnotowano
w części obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 znajdującej się na terenie województwa
podkarpackiego, przy czym wynikało to m.in. z bardzo niekorzystnej sytuacji na początku
analizowanego okresu.
Zmiany w dostępności bazy noclegowej były silnie skorelowane z dynamiką ruchu turystycznego na
analizowanym obszarze. Pomijając niedoskonałość statystyki publicznej w tym zakresie,32 warto
zauważyć, że zarówno polską, jak i słowacką część obszaru wsparcia do 2008 r. odwiedzała bardzo
podobna liczba turystów,33 zbliżone były także notowane rokrocznie stopy wzrostu wskaźnika. Na
skutek kryzysu gospodarczego w 2009 r. po stronie słowackiej nastąpiło jednak duże załamanie – liczba
turystów odwiedzających Kraj Żyliński i Kraj Preszowski spadła o ponad 17%. W kolejnych latach można
było co prawda zaobserwować odbicie wskaźnika, jednak dopiero w 2012 r. powrócił on do poziomu
sprzed kryzysu. Tymczasem po stronie polskiej załamanie praktycznie wcale nie wystąpiło, przez co w
32
Przykładowo, monitoring w ramach statystyki publicznej nie obejmuje obiektów agroturystycznych oferujących
mniej niż 10 łóżek. Wydaje się, że takie podejście zaniża faktyczny wolumen ruchu turystycznego szczególnie na
słabiej rozwiniętych terenach. Drugi mankament to wliczenie jako turystów jedynie osób nocujących w danej
lokalizacji.
33
Liczba mieszkańców słowackiej strony obszaru wsparcia jest około dwukrotnie mniejsza niż polskiej. Ruch
turystyczny w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest 77
więc po stronie słowackiej znacznie większy.
analizowanym okresie zauważalnie zwiększył się udział polskich powiatów w całości ruchu
turystycznego na terenie pogranicza.
Wykres 44. Zmiany dostępności infrastruktury noclegowej na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013
obiekty hotelowe34
łózka w obiektach hotelowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/ŠÚSR
Analizując dynamikę ruchu turystycznego na polsko-słowackim pograniczu należy zauważyć, że
poszczególnych części tego obszaru nie powinno się traktować w jednolity sposób. Po pierwsze, trzeba
bardzo mocno podkreślić dominująca rolę pasa przygranicznego, który przyciąga znacznie więcej
turystów niż wynikałoby np. z potencjału demograficznego. Co ciekawe, przewaga ta dotyczy wyłącznie
krajowego ruchu turystycznego. Przygraniczne powiaty (podobnie zresztą jak cały obszar wsparcia PWT
PL-SK) jest znacznie mniej skuteczny w przyciąganiu turystów zagranicznych.
Wykres 45. Dynamika i struktura ruchu turystycznego na obszarze wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 (na podstawie liczby
turystów korzystających z obiektów hotelowych)
ogólna liczba turystów
struktura regionalna ruchu turystycznego
34
Zgodnie z informacjami publikowanymi przez GUS do tej grupy zalicza się hotele, motele oraz pensjonaty.
78
Wykres 46. Udział obszaru wsparcia PWT PL-SK w ruchu turystycznym
strona polska
wszyscy turyści
turyści zagraniczni
strona słowacka
wszyscy turyści35
35
Dla strony słowackiej – brak danych o turystach zagranicznych na poziomie lokalnym, zastosowano inny niż
dla polski punkt odniesienia (cały kraj).
79
Tabela 11. Korzystający z noclegów w obiektach hotelowych na obszarze interwencji PWT PL-SK 2007-2013
(wszyscy turyści)
powiat
korzystający z noclegów w 2013 r.
zmiana
(łącznie)
2004-2013
łącznie (pozostały obszar wsparcia)
572 185
116%
m. Rzeszów
159 530
147%
bielski
81 572
95%
79 403
91%
rzeszowski
66 435
151%
m. Bielsko-Biała
67,6%
wadowicki
43 249
383%
m. Przemyśl
35 007
28%
pszczyński
25 072
186%
oświęcimski
24 122
61%
jarosławski
14 275
99%
limanowski
13 757
125%
myślenicki
8 719
34%
przemyski
7 890
-7%
przeworski
7 315
n/a
lubaczowski
3 315
421%
brzozowski
1 911
133%
strzyżowski
613
-18%
łącznie (pas przygraniczny)
959 547
60%
tatrzański
319 697
87%
cieszyński
268 496
17%
123 101
80%
nowotarski
76 325
101%
nowosądecki
82,1%
leski
29 272
187%
krośnieński
21 317
293%
gorlicki
20 559
181%
m. Nowy Sącz
19 933
24%
żywiecki
18 546
51%
m. Krosno
17 886
132%
bieszczadzki
14 454
139%
sanocki
14 452
47%
suski
12 792
46%
jasielski
2 717
-75%
80
(turyści zagraniczni, w tym Słowacy)
powiat
(turyści zagraniczni)
z czego
Słowacy
zmiana
20042013
116 495
3 766
116%
m.Rzeszów
38 019
663
144%
28 767
526
89%
10 514
272
210%
m.Bielsko-Biała
rzeszowski
74,3%
m.Przemyśl
9 207
79
11%
oświęcimski
7 891
335
49%
bielski
4 094
456
10%
wadowicki
3 952
448
190%
jarosławski
3 926
40
528%
pszczyński
3 855
254
97%
przemyski
1 811
16
-14%
przeworski
1 801
95
n/a
myślenicki
1 377
407
43%
limanowski
912
71
76%
lubaczowski
174
88
255%
brzozowski
129
2
59%
strzyżowski
66
14
247%
114 796
7 718
60%
48 354
2849
17%
43 741
1786
139%
nowosądecki
6 234
1717
131%
nowotarski
4 872
465
147%
m.Nowy Sącz
3 712
112
17%
m.Krosno
2 153
224
18%
sanocki
1 715
120
143%
leski
1 058
62
202%
krośnieński
730
59
222%
suski
713
54
-12%
tatrzański
cieszyński
80,2%
gorlicki
630
25
6%
bieszczadzki
452
120
-4%
żywiecki
324
63
-56%
jasielski
108
62
-66%
81
(wszyscy turyści) – strona słowacka
powiat
zmiana
(łącznie)
2004-2013
450 354
26%
Žilina
170 758
33%
96 961
141%
46 648
8%
Martin
42 438
-28%
Turčianske Teplice
28 461
5%
Ružomberok
Prešov
79,2%
Dolný Kubín
26 052
20%
Vranov nad Topľou
14 793
41%
Levoča
11 705
-18%
Sabinov
9 771
-1%
Kysucké Nové Mesto
1 982
-42%
Bytča
785
-77%
1 068 910
30%
458 232
15%
Poprad
Liptovský Mikuláš
77,9%
374 822
59%
Kežmarok
59 621
33%
Bardejov
39 828
-3%
Tvrdošín
39 237
15%
Stará Ľubovňa
37 954
46%
Čadca
30 315
89%
Humenné
10 632
-16%
Námestovo
7 205
-17%
Stropkov
1 310
-32%
Snina
6 448
93%
Svidník
2 408
-22%
Medzilaborce
898
89%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ŠÚSR
82
Druga istotna obserwacja dotyczy stabilnej struktury ruchu turystycznego na poziomie powiatów,
która jest silnie powiązana z występującymi na poziomie lokalnym atrakcjami (produktami)
turystycznymi. Jeśli chodzi o turystów zagranicznych, to ponad 80% ruchu koncentruje się w powiatach
tatrzańskim i cieszyńskim. Podobnie wygląda struktura ruchu krajowego, przy czym w tym przypadku
istotną rolę odgrywają także powiaty nowotarski i nowosądecki. Na terenach leżących poza pasem
przygranicznym największe znaczenie mają duże ośrodki miejskie regionu wraz z otaczającymi je
powiatami: Bielsko-Biała oraz Rzeszów. W przypadku tych miast należy jednak przypuszczać, że – w
przeciwieństwie do pasa przygranicznego – decydujące znaczenie ma turystyka biznesowa.
Analogicznie przedstawia się sytuacja po słowackiej stronie granicy. Gros ruchu turystycznego
koncertuje się w powiatach sąsiadujących ze zdecydowanie największym i najlepiej wypromowanym
produktem turystycznym pogranicza polsko-słowackiego – Tatrami. Tereny leżące w okolicach Popradu
i Liptowskiego Mikulasza przyciągają prawie 80% turystów odwiedzających słowacką część pasa
przygranicznego.
W ramach tematu 2.1 wsparcie trafiło do 26 projektów o łącznej wartości ponad 33 mln euro.
W większości z nich (16) partnerami wiodącymi byli beneficjenci z Polski. Zgodnie z danymi
przytoczonymi w sekcji 4.5, nie przełożyło się to na ich dominację w budżetach – na poziomie całego
tematu więcej środków (51,5%) trafiło do beneficjentów ze Słowacji. Po obydwu stronach granicy
wśród partnerów zdecydowanie dominują jednostki samorządu terytorialnego, do których trafiło
ponad 80% dofinasowania EFRR.
udział w budżecie programu (bez osi III, IV)
W przypadku obydwu państw, zdecydowana większość wsparcia trafiła do powiatów położnych wzdłuż
granicy polsko-słowackiej (pas przygraniczny), łącznie 80% wartości projektów (93% po stronie polskiej
i 68% po słowackiej). Takie proporcje nie powinny dziwić w odniesieniu do projektów turystycznych –
wspólna realizacja działań inwestycyjnych w tym obszarze niejako narzuca konieczność wyboru jako
partnerów podmiotów z najbliższego otoczenia. Struktura przestrzenna wsparcia jest w temacie 2.1
nieco bardziej rozproszona niż w całym programie ogółem. W finansowaniu projektów związanych z
turystyką brali udział partnerzy z aż 31 powiatów z obu stron granicy.
83
Infrastruktura sportowo-rekreacyjna
Największa część wsparcia (40%) w ramach tematu 2.1 trafiła do projektów polegających na
rozbudowie szeroko pojętej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Większość wnioskodawców z tej
grupy starała się opisać planowane inwestycje z punktu widzenia ich wpływu na rozwój turystyki. We
wnioskach o dofinansowanie argumentowano najczęściej, że dzięki wybudowaniu nowych (względnie
wyremontowaniu istniejących) obiektów infrastruktury sportowej uda się przyciągnąć turystów
poszukujących sposobu spędzenia wolego czasu. To z kolei powinno prowadzić do aktywizacji
gospodarczej terenu objętego wsparciem. Do wszystkich projektów zakwalifikowanych do tej grupy
trzeba jednak zgłosić szereg zastrzeżeń.


Wydaje się, że wnioskodawcy znacznie przeceniają wpływ istnienia na terenie danej gminy
nowoczesnego obiektu sportowego na atrakcyjność dla potencjalnych turystów. W żadnym
z projektów nie powiązano logicznie planowanego zakresu inwestycji z istniejącą ofertą dla
osób odwiedzających region. Dlatego też określanie nowych obiektów produktami
turystycznymi (produktami turystyki sportowej) jest zdecydowanie na wyrost. Należy
podkreślić, że – z perspektywy turysty - nowe boisko lub hala sportowa nie jest czynnikiem
decydującym o wyborze miejsca, w którym spędzi np. swój urlop. Taki charakter mogą mieć
ewentualnie przedsięwzięcia, o których piszemy w kolejnej sekcji.
Wcześniejsze zastrzeżenie jest także powiązane z generalnie niewielkim znaczeniem
transgranicznym poszczególnych inwestycji. Współpraca partnerów (jednostek samorządu
84
terytorialnego) nie polegała na wypracowaniu wspólnej koncepcji rozwoju turystyki, ale
jedynie na realizacji przez każdego z nich punktowych inwestycji niestanowiących żadnej
logicznej całości. Przykładowo, w jednym z projektów po polskiej stronie powstała hala
sportowa, a po stronie słowackiej - kemping i punkt informacji turystycznej, przy czym gminy
partnerskie dzieli od siebie kilkadziesiąt kilometrów. Taka formuła projektów jest w omawianej
grupie typowa.
Powyższe wątpliwości nie oznaczają braku uzasadnienia dla dofinansowanych inwestycji z punktu
widzenia lokalnych społeczności. Przeciwnie, z wielu materiałów towarzyszących projektom (np. relacji
publikowanych w mediach lokalnych) widać, że to właśnie jej potrzebami kierowali się wnioskodawcy,
a PWT PL-SK 2007-2013 umożliwiał wyjście naprzeciw oczekiwanym przez mieszkańców. Wskazuje na
to wpis na jednym z lokalnych forów dyskusyjnych, na którym mieszkaniec napisał, że projekt
przepchali wspólnie z [partnerem] w ramach współpracy transgranicznej. Podobny problem dotyczy
projektów związanych z szeroko pojętą infrastrukturą miejską (np. parkami miejskimi, deptakami),
które wnioskodawcy „lekką ręką” uznają za produkty turystyczne. Na przykład, w materiale
towarzyszącym jednemu z projektów wyrażono, że odnowiony park miejski swoim wyglądem
[zapraszać będzie] turystów do odwiedzin.36
infrastruktura sportowo-rekreacyjna i miejska : zestawienie projektów
8 projektów
40% alokacji
nr
partnerzy
co wnioskodawcy identyfikują jako produkty turystyczne
104/08
Gmina Węgierska Górka
Gmina Svrčinovec
hala sportowa (PL), wielofunkcyjny ośrodek sportowy (SK)
256/10
Miasto i Piwniczna-Zdrój
Miasto Sabinov
nowa hala sportowa (PL), wyremontowane lodowisko (SK)
210/10
Mesto Krásno nad Kysucou
Gmina Milówka
wielofunkcyjne boiska ze sztucznej trawy i nawierzchni
poliuretanowej (PL), centrum rekreacyjne: stadion, ścianka
alpinistyczna, bowling (SK)
Obec Terchová
Gmina Bela
Gmina Jaworze
wielofunkcyjna hala sportowa (PL), elementy infrastruktury
do obsługi ruchu turystycznego (SK)
242/10
Miasto Sanok
Miasto Medzilaborce
przebudowa boisk przy gimnazjach i szkołach podstawowych
(PL); modernizacja trybun stadionu miejskiego (SK); zielone
szkoły w miastach partnerskich
072/08
267/10
Miasto Szczawnica
Gmina Lesnica
promenada wzdłuż potoku Grajcarek, parking (PL); obiekty
dla ruchu turystycznego (SK)
269/10
Gmina Ustrzyki Dolne
Miasto Giraltovce
modernizacja parków w miastach partnerskich (PL i SK),
działania miękkie towarzyszące
299/10
Infrastruktura turystyczna
Drugą kategorię pod względem łącznej wartości (38%) stanowią projekty, które - stosując dość szeroką
definicję - można zakwalifikować jako rozwój infrastruktury turystycznej. Po szczegółowej analizie
dokumentacji zdecydowaliśmy się podzielić tę kategorię na dwie dodatkowe grupy: projekty tworzące
36
Taki tok myślenia zastosowano przynajmniej w części projektów. W podobny sposób uzasadniano również
budżety, które składały się (najczęściej w ponad 95%) z działań inwestycyjnych. Tym trudniej uznać omawiane
przedsięwzięcia za produkty turystyczne, jeśli inwestor nie uznał za konieczne ich wypromowanie.
85
nowe atrakcje turystyczne oraz przedsięwzięcia związane z obsługą i organizacją ruchu turystycznego.
Podział ten będzie miał następnie przełożenie na rekomendacje - wydaje się bowiem, że w przyszłości
preferowane powinny być przede wszystkim inwestycje z pierwszej z wymienionych grup, ponieważ
tylko w ten sposób można realnie oddziaływać na cel interwencji (wzrost atrakcyjności turystycznej).
Zidentyfikowaliśmy 5 projektów, które mają przełożenie na rozszerzenie oferty turystycznej regionu.
Trzy z nich można nawet zakwalifikować jako nowe produkty turystyczne lub ich elementy – w ramach
PWT PL-SK 2007-2013 wsparcie otrzymała m.in. budowa nowej ścieżki rowerowej (PW: Spišsika Bela),
budowa nowej wieży widokowej (PW: Stará Bystrica) oraz wytyczenie nowych szlaków turystyki konnej
(PW: Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki). Wszystkie z wymienionych przedsięwzięć należy
ocenić jako interesujące z punktu widzenia turysty i niewątpliwie przyczyniające się do atrakcyjności
całego obszaru. W tym miejscu warto jednak zauważyć, że w dwóch pierwszych przypadkach mamy do
czynienia z zaburzeniem zasady partnerstwa. Cała infrastruktura powstała bowiem po stronie
słowackiej (trudno więc mówić o jej transgraniczności), zaangażowanie partnerów polskich było
praktycznie zerowe. W projekcie Spišsikiej Beli udział partnera polskiego (Gmina Bukowina Tatrzańska)
w budżecie wynosił zaledwie 0,3%, w ramach którego opracowano wkład do dokumentu
strategicznego (Strategia Rozwoju Tatr Bielskich). Powyższe zastrzeżenie nie zmienia jednak faktu, że
omawiane projekty mają realny wpływ na atrakcyjność turystyczną polsko-słowackiego pogranicza.
Pozostałe dwa projekty w tej grupie (PW: Miasto Krosno oraz Gmina Zebrzydowice) przewidują
utworzenie obiektów przeznczonych m.in. dla turystów, takich jak lodowisko, park linowy, stanowisko
do łowienia ryb itp. Trudno jednak oprzeć się wrażaniu, że są to inwestycje skierowane przede
wszystkich do lokalnych społeczności, a nie turystów. Atrakcyjność obiektów z punktu widzenia ruchu
turystycznego jest niewielka, choć na pewno przyczyniają się one do rozszerzenia oferty możliwości
spędzania wolnego czasu na terenie przygranicza.
Pozostałe inwestycje w tej kategorii (5 projektów) zakwalifikowaliśmy jako przedsięwzięcia mające na
celu obsługę ruchu turystycznego, a więc w pewnym sensie działania uzupełniające dla już istniejących
atrakcji turystycznych. W grupie tej wyróżnia się projekt gminy Czerwony Klasztor (w partnerstwie z
m.in. z Gminą Czorsztyn) w ramach którego stworzono trasy piesze zwiększające dostępność cennych
turystycznie obiektów.37 Pozostałe 4 inwestycje polegają w większości na budowie punktowej
infrastruktury przeznaczonej dla turystów – np. punkty informacyjne, które mogą mieć przełożenie na
lepsze dotarcie z lokalną ofertą do odwiedzających turystów.38
Zgodnie z zawartością wniosków o dofinansowanie (złożonych przez instytucje publiczne),
przynajmniej w nowopowstałych obiektach mają być oferowane usługi noclegowe, gastronomiczne
oraz kongresowo-konferencyjne. Taki zakres inwestycji może budzić poważne wątpliwości, ponieważ
są to działania konkurencyjne do usług już oferowanych na zasadach komercyjnych przez podmioty
prywatne.39
37
Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na komplementarność projektu z pakietem inwestycji drogowych
dofinansowanych w temacie 1.1.
38
Ponieważ jednak są to punkty zlokalizowane na terenie konkretnych gmin przygranicza, siłą rzeczy ich oferta
jest skierowana do turystów, którzy już zdecydowali się odwiedzić omawiany obszar.
39
Oprócz tego wnioskodawcy „przemycili” także szereg funkcji obiektów, których adresatem będą przede
86
wszystkim społeczności lokalne.
infrastruktura turystyczna: podsumowanie projektów
grupa
projektów
atrakcje
turystyczne
nr
38 % alokacji
partnerzy
co wnioskodawcy identyfikują jako produkty
turystyczne
140/08
Obec Stará Bystrica
Gmina Rajcza
budowa wieży widokowej (SK), brak jakichkolwiek
działań po stronie polskiej
127/08
Miasto Spišská Bela
Gmina Bukowina
Tatrzańska
budowa ścieżki rowerowej Spišská Belá-Tatranská
Kotlina, brak jakichkolwiek działań po stronie polskiej z
wyjątkiem wkładu do dokumentu strategicznego
183/10
Zakład Doświadczalny
Instytutu Zootechniki
+ 8 partnerów (PL, SK)
wytyczenie szlaków konnych (PL, SK),
stworzenie centrum turystyki konnej (PL)
068/08
Gmina Krosno
Miasto Svidnik
Skalna Hrana
Podkarpacka Izba
Gospodarcza
kilka inwestycji o charakterze punktowym: parki
linowe, wyciąg narciarski, lodowisko (PL, SK)
Gmina Zebrzydowice
Obec Vel’ké Rovné
duża liczba nie do końca powiązanych ze sobą
punktowych inwestycji (boisko do siatkówki,
stanowisko do łowienia ryb, muzeum druciarstwa,
wieża widokowa)
Obec Červený Klášto
Gmina Czorsztyn
Powiatowy Zarząd
Dróg
Štátne lesy TANAP-u
budowa ciągów pieszych prowadzących do atrakcji
turystycznych w Czerwonym Klasztorze i Sromowcach
– komplementarność z pakietem 2 projektów
drogowych w temacie 1.1
Miasto Tvrdošín
Gmina Kościelisko
ośrodki tradycji i kultury (PL i SK), oferujące miejsca
noclegowe, wyżywienie, miejsca do ekspozycji oraz
zaplecze kongresowo-wystawowe
Stowarzyszenie NO
LIMIT
+ 5 partnerów
obiekt przeznaczony do imprez kulturalnoturystycznych (PL), port, przystanie wodne i molo na
Jeziorze Orawskim (SK), imprezy towarzyszące (PL, SK)
Miasto Stará Ľubovňa
Gmina Rabka-Zdrój
modernizacja schroniska młodzieżowego – jako
alternatywnym dla droższych miejsc noclegowych
oferowanych komercyjnie (SK), remont kina, w którym
powstanie także punktu obsługi turystów (PL)
Mesto Spišska Stará
Ves
Gmina Osturňa
Gmina Łapsze Niżne
centrum konferencyjno-turystyczne, punkt informacji
turystycznej (SK),), obiekt informacyjny i infokioski dla
turystów (PL)
261/10
079/08
297/10
obsługa ruchu
turystycznego
(infrastruktura
towarzysząca)
10 projektów
196/10
202/10
170/10
87
Sieciowanie oferty turystycznej i tworzenie koncepcji
Kolejna grupa projektów wspartych w ramach tematu 2.1 PWT PL-SK 2007-2013 dotyczyła zadań
związanych z sieciowaniem oraz opracowywaniem koncepcji rozwoju turystyki na obszarze pogranicza
polsko-słowackiego. Projekty z tej kategorii różnią się od pozostałych przedsięwzięć przede wszystkim
strukturą nakładów - w ich przypadku nakłady inwestycyjne stanowiły zdecydowaną mniejszość
budżetów.
Jako dobre praktyki projektów należy ocenić przedsięwzięcia związane z utworzeniem portali
informacyjnych skierowanych do turystów. Szczególnie interesującą inicjatywą jest portal
GoToCarpathia.pl (PW: stowarzyszenie Pro Caprathia), w ramach którego dokonano inwentaryzacji
oferty turystycznej rejonu Bieszczad. Projekt polega również na certyfikacji produktów turystycznych.
W okresie prac nad niniejszym raportem (styczeń 2015 r.) na portalu systematycznie pojawiały się
nowe treści. Pozytywnie należy ocenić również założenia portalu Karpacka Mapa Przygody (PW: MCK
Sokół). W ramach przedsięwzięcia udało się wytyczyć szereg szlaków turystycznych na terenie
przygranicznym. Wydaje się jednak, że podstawowy produkt - portal internetowy - nie działa w sposób
zadowalający. Najnowsze informacje o wydarzeniach pochodzą z lipca 2013 r., przez co strona nie jest
źródłem aktualnych informacji dla turystów odwiedzających region. Sama zawartość portalu (artykuły,
informacje o trasach itp.) jest jednak interesująca.
Większe wątpliwości dotyczą dwóch pozostałych projektów: projektu naukowego związanego z analizą
współzależności pomiędzy infrastrukturą transportową oraz rozwojem turystyki na pograniczu polskosłowackim (PW: IGiZP PAN) oraz quasi-strategicznego dokumentu dotyczącego rozwoju
transgranicznej turystyki (PW: Agencja Rozwoju Regionalnego Bielsko-Biała). Choć trudno dyskutować
o walorach merytorycznych przygotowanych opracowań (szczególnie w przypadku projektu IGiZP
PAN), to dofinansowanie tego typu przedsięwzięć w temacie 2.1 PWT PL-SK 2007-2013 nie wydaje się
uzasadnione, ponieważ projekty nie mają bezpośredniego przełożenia na cel główny, który dotyczył
wzmocnienia atrakcyjności turystycznej pogranicza. Tego typu analizy - jeśli w ogóle - powinno się
finansować raczej w ramach pomocy technicznej Programu, jako ekspertyzy zamawiane przez IZ/WST,
co pozwoliłoby m.in. na merytoryczne wsparcie podczas prac nad nowym okresem programowania.
4 projekty
sieciowanie oferty turystycznej i tworzenie koncepcji:
zestawienie projektów
7% alokacji
nr
partnerzy
zakres rzeczowy
005/08
Stowarzyszenie Pro Carpathia
utworzenie portalu turystycznego GoToCarpathia.pl, oraz
opracowanie procedury certyfikacji regionalnych produktów
turystycznych
057/08
MCK Sokół
Preszowski Samosprawny Kraj
utworzenie portalu Karpacka Mapa Przygody, zawierającego
inwentaryzację szlaków i atrakcji pograniczna
028/08
Agencja Rozwoju Regionalnego
Bielsko-Biała
Spolok cechov Kysúc
opracowanie Strategii Transgranicznej Rozwoju Turystyki na
Pograniczu Polsko-Słowackim oraz dokumentów
towarzyszących (opracowania badawcze lub analityczne)
087/08
IGiPZ PAN
Instytut Geografii SAN
projekt badawczy dwóch państwowych jednostek
naukowych specjalizujących się w zagospodarowaniu
przestrzennym
88
Kultura i edukacja
Do ostatniej kategorii przypisaliśmy 4 przedsięwzięcia, których nie można wprost zakwalifikować do
żadnej z pozostałych grup projektów. Ich wspólnym elementem jest zakres rzeczowy związany z kulturą
i/lub edukacją. W tym miejscu jednak oceniamy je z punktu widzenia potencjalnego wpływu na
wzmocnienie atrakcyjności turystycznej polsko-słowackiego pogranicza.
Najwięcej wątpliwości w tym zakresie budzi projekt zrealizowany przez Rytro i Vyżne Rużbachy. Jako
jedyny z omawianej grupy nie miał on wcale charakteru inwestycyjnego, lecz polegał na
przeprowadzeniu 90 różnorodnych imprez takich jak turnieje rycerskie, targi kultury i rzemiosła. Choć
oddziaływanie projektu na atrakcyjność regionu z perspektywy turystów wydaje się być ograniczone,
to niewątpliwie dużym osiągnięciem partnerów jest to, że rozpoczęte w trakcie realizacji
przedsięwzięcia imprezy cykliczne (projekt formalnie zakończył się w 2012 r.) wznawiano także
w kolejnych latach.
Pozostałe projekty miały charakter w większości inwestycyjny. Wydaje się jednak, że lepszym punktem
odniesienia byłyby dla nich inne inwestycje związane z ochroną dziedzictwa kulturowego regionu
(temat 2.2).
4 projekty
kultura: zestawienie projektów
13% alokacji
nr
partnerzy
zakres rzeczowy/ proponowany produkt turystyczny
250/10
Muzeum Podkarpackie w Krośnie
Vlastivedné múzeum v
Hanušovciach nad Topľou
nowy skansen archeologiczny (SK), wieża widokowa na
terenie istniejącego skansenu archeologicznego
319/10
Muzeum Narodowe w Krakowie
Oravské múzeum
modernizacja Muzeum Karola Szymanowskiego (PL),
budowa centrum turystycznego (SK)
065/08
Gmina Rytro
Vyżne Rużbachy
organizacja ponad 90 imprez promujących gminy
partnerskie oraz wspólnych imprez sportowych (PL, SK()
085/08
Vihorlatská hvezdáreň v
Humennom
budowa planetarium (SK), zakup sprzętu
astronomicznego dla partnerów projektu obserwatoriów astronomicznych oraz 3 szkół (PL, SK) ;
dzięki wsparciu powstał park ciemnego nieba (jedyny na
pograniczu)
89
4.5.4 Podsumowanie
W ostatnich latach intensywność ruchu turystycznego na polsko-słowackim pograniczu rosła: po
stronie polskiej stale, po stronie słowackiej analizowane wskaźniki odrabiały stratę po załamaniu na
skutek kryzysu w 2009 r. Nie zmieniła się także czołówka miejsc najchętniej odwiedzanych przez
turystów: zdecydowanie dominującą pozycję utrzymały powiaty (po obu stronach granicy) położone
wokół Tatr i Trójstyku, w dalszej kolejności powiaty nowotarski i nowosądecki. Ruch turystyczny we
wschodniej części pogranicza pozostaje niewielki.
Interwencja PWT PL-SK 2007-2013 - m.in. z uwagi na skalę dostępnych środków - nie miała szans
znacząco wpłynąć na opisane wyżej tendencje, choć celem głównym interwencji Programu było
zwiększenie atrakcyjności turystycznej pogranicza. Na postawie przeprowadzonej analizy należy
ocenić, że cel ten realizowany był w stosunkowo niewielkim stopniu. Jedynie kilka dofinansowanych
inwestycji przełożyło się na powstanie nowych atrakcji turystycznych, przy czym w większości nie mają
one charakteru transgranicznego, lecz są jedynie punktowymi przedsięwzięciami realizowanymi po
obydwu stronach granicy (od tej zasady zresztą też są wyjątki). Część wspartych projektów dotyczyła
infrastruktury towarzyszącej, pozwalającej na zarządzanie ruchem turystycznym. Ich przydatność
zweryfikuje czas, nie przekładają się one jednak bezpośrednio na atrakcyjność turystyczną badanych
terenów.
W przypadku co najmniej 10 projektów podstawową motywacją beneficjentów była nie tyle poprawa
atrakcyjności turystycznej, co modernizacja infrastruktury sportowej, rekreacyjnej lub przestrzeni
miejskiej. Wpływ tych inwestycji na cele tematu jest niewielki (szczególnie na terenach, które nie są
odwiedzane przez turystów), jednak trudno nie zauważyć ich znaczenia dla jakości życia na poziomie
lokalnym (jakość przestrzeni publicznej, dostęp do boisk, hal sportowych itp.). Działania w tym zakresie
nie były jednak priorytetem PWT PL SK 2007-2013.
Z punktu widzenia interwencji w programie na lata 2014-2020, na podstawie przeprowadzonej analizy
można wyciągnąć następujące wnioski.


Wsparcie powinno być ograniczone do projektów, które zawierają koncepcję konkretnego
produktu turystycznego (zawierającą m.in. biznes plan dla produktu – grupę docelową, plan
promocji itp.). Warto rozważyć określenie preferencji dla obszarów innych niż powiaty
koncentrujące obecnie prawie cały ruch turystyczny pogranicza.
Należy bardziej krytycznie podejść do oceny transgraniczności projektów, która nie może
ograniczać się do wspólnej realizacji punktowych, niepowiązanych ze sobą inwestycji po obu
stronach granicy. Wskazane jest, jeśli inwestycje powiązane są co najmniej na poziomie
koncepcyjnym (np. wspólna strategia marketingowa produktów turystycznych po obu
stronach.
90
4.6 Temat 2.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
cel główny
Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego dla rozwoju
społeczno-ekonomicznego obszaru pogranicza
cele transgraniczne


postulaty
realizowane



tworzenie sieci tematycznych
produktów turystycznych łączących
miejsca o podobnych cechach
wsparcie dla istniejących oraz
tworzenie nowych produktów
turystycznych, wykorzystujących
walory kulturowe oraz przyrodnicze
pogranicza
wzmocnienie współpracy pomiędzy
partnerami z obu stron granicy
inicjowanie powstawania domów
współpracy i wymiany kulturalnej
zachowanie dziedzictwa
kulturowego regionu dzięki
wspólnym projektom pozwalającym
społecznościom lokalnym na
zachowanie ich tożsamości
cele rozwojowe





postulaty
nierealizowane lub
realizowane
w niewielkim
stopniu

przygotowanie wspólnych
programów ochrony przyrody,
dziedzictwa kulturowego i
historycznego


wsparcie działalności instytucji
kultury, w tym rozwój ich
infrastruktury
ochrona obierków dziedzictwa
kulturowego i naturalnego
powszechne udostępnianie
walorów naturalnych i
kulturowych przy jednoczesnej
ochronie ich wartości
podnoszenie świadomości
ekologicznej
ochrona obiektów dziedzictwa
przyrodniczego
ochrona różnych gatunków roślin i
zwierząt
działania prewencyjne związane z
zagrożeniem fauny i flory oraz
opracowanie programów ochrony
fauny i flory
Województwa z Polski, objęte interwencją z PWT PL-SK 2007-2013 posiadają stosunkowo bogate
zasoby dziedzictwa kulturowego i historycznego, wyrażanego liczbą zabytków ruchomych
i nieruchomych. Jednak wartości te, wyłączając województwo małopolskie, nie odbiegają znacząco od
średniej dla całego kraju, a w przypadku parków zabytkowych są nawet niższe. Po stronie słowackiej
sytuacja wygląda nieco inaczej. W WJT Preszów zlokalizowana jest jedna czwarta zabytków z całego
kraju, natomiast liczba tego typu obiektów, przedmiotów i pomników natury w WJT Żylinie jest nieco
niższa niż średnia dla kraju.
91
Wykres 47. Udział zabytków wpisanych do ewidencji zabytków województw objętych PWT PL-SK 2007-2013 w stosunku
do wszystkich zabytków w kraju i średniej krajowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Stan na 31.03.2014 r.
Wykres 48 Udział zabytków wpisanych do ewidencji zabytków Republiki Słowackiej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Zabytków Republiki Słowackiej. Stan na 2014 r.
Potencjał kulturowy pogranicza przejawia się w większej mierze w bogactwie niematerialnym oraz
liczbie instytucji kultury działających na tym terenie. Podstawowe statystyki dotyczące infrastruktury
instytucji kultury oraz wykorzystania jej obiektów, wskazują, że 3 polskie województwa objęte
interwencją, a w szczególności obszary pasa przygranicznego charakteryzują się relatywnie dużą na tle
kraju liczbą tego typu instytucji na 10 tys. mieszkańców. Co więcej, na przestrzeni ostatnich lat liczba
tego rodzaju podmiotów rosła zdecydowanie szybciej niż w obszarach nie objętych interwencją PWT
PL-SK 2007-2013. Odwrotna sytuacja występuje na Słowacji, gdzie od lat w całym kraju spada liczba
instytucji kulturalno-edukacyjnych, jednak nadal jest ona zdecydowanie większa w przeliczeniu na 10
tys. mieszkańców niż w Polsce.
92
Wykres 49 Liczba instytucji kultury na 10 tys. mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na postawie danych BDL GUS
Wykres 50 Liczba instytucji kulturalno-edukacyjnych na 10 tys. mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na postawie danych Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej
Relatywnie duża liczba instytucji kultury przekłada się na liczbę organizowanych imprez, która również
przewyższa średnią krajową i średnią dla całego obszaru 3 województw. Mieszkańcy polskich obszarów
objętych interwencją zdecydowanie częściej biorą udział w wydarzeniach przygotowywanych przez
lokalne instytucje, niż społeczność pozostałej części województw małopolskiego, podkarpackiego i
śląskiego oraz reszty kraju. Dla Słowacji, brak jest danych dotyczących liczby uczestników imprez
organizowanych przez instytucje kulturalno-edukacyjne. Można jednak określić ile takich imprez
organizowanych jest na 10 tys. mieszkańców, która analogicznie do liczy instytucji, zmniejszyła się na
przestrzeni ostatnich lata na terenie niemal całego kraju, przy czym na obszarach objętych PWT PL-SK
2007-2013 zanotowano jeden z niższych spadków.
93
Wykres 51. Liczba uczestników imprez na 1 mieszkańca
Wykres 52. Liczba uczestników przypadająca na 1 imprezę
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Wykres 53 Liczba imprez kulturalno-edukacyjnych przypadających na 10 tys. mieszkańców
Źródło: Opracowanie własne na postawie danych Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej
94
W diagnozie Programu zaznaczono, że zidentyfikowane potencjały nie są w pełni wykorzystywane
m.in. ze względu na niski poziom infrastruktury kultury oraz zły stan zabytków historycznych
i rezerwatów natury.
Wykres 54. Ocena stanu obiektów historycznych i
kulturowych
Wykres 55. Ocena wykorzystania walorów historycznych,
kulturowych i przyrodniczych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST, n=100
Niezależnie od powyższych uwag, zdecydowana większość respondentów w ciągu ostatnich 5 lat
zaobserwowała poprawę sytuacji w wyżej wymienionych obszarach. Przy czym, lepiej oceniane są
zmiany, które zaszły w przypadku wykorzystania walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych,
niż w przypadku stanu obiektów. Warto zaznaczyć, że również w kwestii oceny zmian jakie miały
miejsce na przestrzeni ostatnich lat, widoczne są stosunkowo duże różnice między respondentami z
Polski i ze Słowacji, z przewagą pozytywnych opinii po stronie polskiej.
Wykres 56. Zmiana sytuacji dotyczącej stanu obiektów
historycznych i kulturowych
Wykres 57. Zmiana sytuacji dotyczącej wykorzystania
walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI JST, n=100
4.6.3
Analiza i ocena interwencji
W ramach tematu 2.2 dofinansowano 26 projektów, o łącznej wartości 31,5 mln euro i kwocie wsparcia
26,6 mln euro. W większości przypadków (15) partnerami wiodącymi byli beneficjenci z Polski, jednak
95
w ogólnej liczbie beneficjentów przeważały podmioty ze Słowacji (59%). Przewaga ta, przełożyła się
również na ich większy udział w budżetach, na Słowację trafiło 58% środków. Najliczniejszą grupą
partnerów projektów są jednostki samorządu terytorialnego na poziomie gmin i powiatów, do których
trafiło ponad 86% dofinansowania, kolejne 7,7% skonsumowały jednostki samorządowe na poziomie
województw/krajów, 4,5% dofinansowania wykorzystały instytucje kościelne, a niemal 2 inne
organizacje, w tym stowarzyszenia i instytucje kultury
Temat 2.1: Podsumowanie najważniejszych statystyk
udział w wydatkach z osi I i II
W przeciwieństwie do wsparcia z obu tematów osi I oraz tematu 2.1 z osi II, struktura przestrzenna
wsparcia w temacie 2.2 jest bardziej rozproszona. Nieco ponad 60% środków trafiło do pasa
przygranicznego, jednak widoczne są znaczące różnice pomiędzy działaniami realizowanymi w Polsce i
na Słowacji. W Polsce do pasa przygranicznego trafiło 81% dofinansowania, podczas gdy na Słowacji
tylko niecałe 46%.
W wartościach bezwzględnych, po stronie polskiej najwięcej środków trafiło do powiatów
nowotarskiego, sanockiej, nowosądeckiego oraz bielskiego (łącznie ponad 72% wartości wszystkich
projektów realizowanych po stronie polskiej). Na Słowacji liderami pod tym względem są okresy
Żyliński, Tvrdošín, Vranov nad Topľou oraz Sabinov (ponad połowa łącznej wartości).
96
Najliczniejsza grupa dofinansowanych przedsięwzięć koncentruje się na zaspokojeniu podstawowych
potrzeb infrastrukturalnych gminnych i miejskich instytucji kultury. Dofinansowanie 16 projektów z tej
grupy pozwoliło na rozbudowę i modernizację łącznie 44 obiektów. Działania inwestycyjne uzupełniane
były przez różnego rodzaju wydarzenia kulturalne oraz konferencje podsumowujące. Pomimo tego, że
większość beneficjentów deklaruje, że poprawa stanu infrastruktury obiektów będących przedmiotem
projektu, stworzy lepsze warunki dla dalszej współpracy z partnerami z Polski/Słowacji, to trudno nie
zauważyć, że z ich efektów w głównej mierze korzystać będą mieszkańcy miejscowości na których są
one realizowane. Jest to zresztą grupa docelowa do której najczęściej adresowane są realizowane
działania. Poza nią relatywnie często wskazuje się członków wszelkiego rodzaju zespołów i klubów i
twórców działających we wspartych podmiotach.
Kolejna grupa projektów dotyczyła obiektów sakralnych, na które przeznaczono około 4%
dofinansowania z tematu 2.2. Zrealizowane przedsięwzięcia pozwoliły na modernizację 20 obiektów
oraz odbudowę jednego. Wszyscy wnioskodawcy z tej grupy podkreślali potrzebę modernizacji i
ochrony zabytkowych obiektów architektonicznych, stanowiących ważny element dziedzictwa
kulturowego i historycznego obszaru pogranicza. Beneficjenci podkreślali również znaczenie
potencjału turystycznego wspartych obiektów. O ile znaczenie dofinansowanych przedsięwzięć z
punktu widzenia ich znaczenia dla zachowania i ochron dziedzictwa kulturowego i historycznego nie
97
budzi większych wątpliwości. O tyle porównanie ich zakresu tematycznego wskazuje, że większy
potencjał turystyczny mają 2 projekty sieciujące poszczególne obiekty, w jednym przypadku wokół
ciekawostki jaką są nietoperze zamieszkujące strychy 3 kościołów, w drugim w ramach utworzonego
szlaku drewnianych cerkwi. Przedsięwzięcie polegające na odbudowie i modernizacji dwóch obiektów
sakralnych, niezależnie od ich walorów historycznych, nie ma takiego potencjału turystycznego jak
wspomniane projekty.


W ujęciu ogólnym, modernizacja 16 cerkwi zlokalizowanych po polskiej i słowackiej stronie
granicy oraz utworzenie na ich podstawie szlaku drewnianych cerkwi, jest przedsięwzięciem
wprost realizującym postulaty tematu 2.2 związane z tworzeniem sieci tematycznych
produktów turystycznych łączących miejsca o podobnych cechach (patrz studium przypadku).
Drugi z projektów, w ramach którego zmodernizowano kolejne 3 kościoły, nie tworzy tak
rozbudowanej oferty jak stworzenie szlaku 16 obiektów sakralnych. Zakres rzeczowy
podejmowanych działań wskazuje zresztą, że jego głównym celem była poprawa złego stanu
technicznego poszczególnych obiektów, który utrudniał prowadzenie nabożeństw, co
potwierdzają również doniesienia medialne.40 Jednak ze względu na fakt, że na strychach
znalazł schronienie jeden z występujących w Polsce gatunków nietoperza tj. podkowiec mały
oraz z uwagi na walory architektoniczne tych kościołów, mają one potencjał turystyczny, jako
swojego rodzaju ciekawostka.
Pozostałe 7 projektów z tematu 2.2 konsumuje łącznie 12% dofinansowania. Ich zakres tematyczny jest
dosyć zróżnicowany poczynając od działań miękkich, związanych z realizacją różnego rodzaju wydarzeń
kulturalnych po organizację konferencji naukowej dotyczącej dziedzictwa kulturowego. Wsparcie
przyznano również na poprawę estetyki przestrzeni miejskich poprzez renowację 3 parków, z których
dwa zlokalizowane są w otoczeniu obiektów zabytkowych. Kolejne 2 projekty zakwalifikować można
jako przedsięwzięcia podnoszące walory turystyczne obszarów, na których są realizowane. W jednym
przypadku chodzi o przywrócenie tradycyjnych oznakowań na rynku w Starym Sączu oraz oznakowanie
tras i zainstalowanie tablic informacyjnych w Lewoczy. W drugim, o utworzenie osady w stylu
średniowiecznym pod zamkiem Streczno, która ma szansę stać się dodatkową atrakcją turystyczną
tego rejonu.
Projekty zakwalifikowane jako miękkie nie budzą żadnych zastrzeżeń, jako że przyczyniają się do
zachowania i propagowania dziedzictwa kulturowego po obu stronach granicy. Rozpowszechnianie
wiedzy o historii i tradycji sąsiada może mieć potencjalnie duży wpływ na budowanie wizerunku obu
krajów po drugiej stronie granicy. Pewne wątpliwości budzą przedsięwzięcia polegające na remontach
i modernizacji parków miejskich, jako że trudno wskazać ich istotny wpływ na realizację, któregoś z
celów tematu 2.2. Z kolei inicjatywy określone jako turystyczne, wydają się bardziej odpowiednie dla
tematu 2.1, niż tematu 2.2.
grupa projektów
Modernizacja i/lub
rozbudowa instytucji
kultury
wart.
26,6
mln €
zakres rzeczowy
budowa, rozbudowa, modernizacja i
doposażanie 44 instytucji kultury, w
tym utworzenie 5 nowych instytucji
kultury,
40
ocena znaczenia transgranicznego
poprawa warunków
infrastrukturalnych w jakich
prowadzona jest działalność danej
instytucji, w tym ewentualne wspólne
W artykule Podkowiec sypia w baroku, przytacza się historię stojącą za przygotowaniem i złożeniem wniosku o
dofinansowanie z PWT PL-SK 2007-2013, które było jedyną szansą na remont kościołów, w których panowały
bardzo złe warunki do odprawiania mszy, szczególnie w porze zimowej. Tekst dostępny pod adresem:
http://tygodnik.onet.pl/podkowiec-sypia-w-baroku/n6ncy, dostęp: 9.01.2015.
98
grupa projektów
Obiekty sakralne
wart.
1,17
zakres rzeczowy
renowacja 5 obiektów zabytkowych w
celu ich modernizacji i przystosowania
ich do pełnienia funkcji kulturalnych
(zamek, ratusz, dworek i zespół
podworski);
inicjatywy partnerów z Polski ze
Słowacji
ponad 60 wydarzeń towarzyszących:
festiwali, koncertów, jarmarków,
wystaw, różnego rodzaju warsztatów
rozpowszechnienie wiedzy o
tradycjach i zwyczajach wybranych
obszarów pogranicza
modernizacja 16 obiektów sakralnych,
uzupełniona o działania o charakterze
promocyjnym i informacyjnym
(głównie strony internetowe).
stworzenie wspólnego, sieciowego
produktu turystycznego (16
drewnianych cerkwi) na obszarze
przygranicznym dotyczącego
Modernizacja 3 obiektów sakralnych
(wymiana instalacji elektrycznej,
montaż ogrzewania podłogowego,
wymiana okien i dachu oraz
rekonstrukcja fresków i ołtarza) wraz z
ochroną nietoperzy
projekt potencjalnie atrakcyjny
turystycznie jako ciekawostka, ze
względu na występowanie nietoperzy
na poddaszach kościołów
mln €
Modernizacja 1 obiektu i budowa 1
kopii XVI-sto wiecznej, drewnianej
cerkwi, uzupełniane o program
dziedzictwa kulturowego (6 imprez) i
działania promocyjne
Miękkie
0,82
mln €
Turystyka
1,2
mln€
Parki
1,72
mln €
projekty ważne z punktu widzenia
zaspokajania potrzeb lokalnych, w tym
tworzenia lepszych warunków dla
kultywowania tradycji, kultury i
lokalnych zwyczajów, przy
zdecydowanie mniejszym znaczeniu
dla rozwoju współpracy pomiędzy
instytucjami, które współpracują od
lat
odbudowane cerkwie mają znaczenie
dla lokalnych społeczności, nie tworzą
wspólnego produktu turystycznego,
przyczyniają się jednak do zachowania
i odtworzenia dziedzictwa
kulturowego w obu gminach
działania miękkie pozwalają na
rozpowszechnienie wiedzy o
tradycjach i zwyczajach wybranych
obszarów pogranicza
konferencja naukowa oraz
wydawnictwa pokonferencyjne
dotyczące dziedzictwa historycznego i 2
zamków. cykl 22 imprez.
poszerzanie wiedzy i wymiana
doświadczeń dotyczących dziedzictwa
historycznego i kulturowego obszaru
przygranicznego, ma potencjalnie
duże znaczenie dla rozpowszechniania
wiedzy o dziedzictwie kulturowym i
historycznym regionu
stworzenie osady w stylu
średniowiecznym, wraz ze ścieżką
edukacyjną oraz estetyzacja przestrzeni
miejskiej. 7 imprez towarzyszących
dwóm projektom.
stworzenie produktu turystycznego,
który jednak ma zdecydowanie
większy potencjał dla jednego
partnera
modernizacja 3 parków oraz
modernizacja podziemi ratusza
z przeznaczeniem na galerię oraz
imprezy towarzyszące
realizacją symetrycznych inwestycji po
obu stronach granicy dotycząca w
głównej mierze poprawy estetyki
terenów zielonych w miastach, która
sama w sobie ma marginalne
99
grupa projektów
wart.
zakres rzeczowy
znaczenie dla realizacji celu głównego
tematu 2.2 oraz osi II
potencjał transgraniczny mogą mieć
stworzenie galerii, w której
prezentowane są prace artystów z
kraju partnerskiego oraz imprezy
towarzyszące obu projektom, dzięki
którym społeczności poszczególnych
miast mają możliwość poznania
kultury i dziedzictwa kulturowego
sąsiadów.
4.6.4
Podsumowanie
Zgodnie z diagnozą zawartą w Programie obszar pogranicza polsko-słowackiego charakteryzuje się
dużym potencjałem związanym z dziedzictwem kulturowym i naturalnym, który nie jest jednak
wystarczająco wykorzystywany ze względu na zły stan infrastruktury obiektów historycznych
i zabytkowych. Opinię taką potwierdzają wyniki badania CATI jednostek samorządu terytorialnego
z Polski i Słowacji. Na przestrzeni ostatnich 5 lat sytuacja w tych obszarach uległa zdaniem
ankietowanych poprawie.
Statystyki publiczne wskazują, że potencjał kulturowy pogranicza dotyczy w głównej mierze bogatej
oferty kulturalnej, dostarczanej przez instytucje kultury znajdujące się na tym terenie, z której korzysta
stosunkowo duży odsetek mieszkańców. Dostępne dane wskazują również, że na przestrzeni ostatnich
lat rośnie liczba zarówno instytucji, jak i wydarzeń przez nie organizowanych, oraz uczestników tych
imprez. W tym przypadku część zasług związanych z poprawą sytuacji, szczególnie w pasie
przygranicznym, przypisać można efektom interwencji z ocenianego Programu, w ramach którego na
tego typu działania przeznaczono relatywnie dużo środków, szczególnie w porównaniu z pozostałymi
instrumentami wsparcia ze środków UE.
Zakres projektów dofinansowanych w temacie 2.2 wskazuje, że Program w pierwszej kolejności
doprowadził do poprawy stanu infrastruktury istniejących instytucji kultury oraz, w zdecydowanie
mniejszej skali, tworzenia nowych. Inwestycje te mają co do zasady zdecydowanie większe znaczenie
dla rozwoju lokalnego, w szczególności poprawy warunków w jakich prowadzone są działania związane
z ochroną i rozpowszechnianiem niematerialnego dziedzictwa kulturalnego i historycznego. Ich
potencjał transgraniczny dotyczy w głównej mierze wzmacniania już istniejących partnerstw, dzięki
wspólnej realizacji projektów, potencjał transgraniczny miały towarzyszące wydarzenia miękkie,
dotyczące prezentacji dziedzictwa kulturowego obszaru pogranicza, mieszkańcom tych terenów.
W porównaniu ze wsparciem instytucji kultury, temat 2.2 miał relatywnie niewielkie znaczenie dla
ochrony materialnego dziedzictwa kulturowego i historycznego. Poza zbiorami prezentowanymi we
wspartych instytucjach kultury (np. w Beskidzkim Centrum Zabawki Drewnianej), dofinansowanie PWT
PL-SK 2007-2020 pozwoliło na modernizację i ochronę obiektów historycznych i zabytkowych
reprezentowanych głównie przez obiekty sakralne.
Interwencja miała marginalne znaczenie dla postulatów związanych z szerokorozumianą ochroną i
wykorzystaniem walorów naturalnych pogranicza. Działania z tym związane realizowane były w
pojedynczych przypadkach jako element projektów dotyczących w większej mierze dziedzictwa
kulturowego np. elementy edukacji ekologicznej i ochrony środowiska zostały uwzględnione w
100
konferencji zrealizowanej w ramach projektu Tradície, zvyky, priateľstvo v Podkarpatskom
regióne/Tradycje, zwyczaje, przyjaźń w regionie podkarpackim.
Reasumując dofinansowanie z tematu 2.2 pozwoliło głównie na realizację działań prorozwojowych dla
obszarów objętych wsparciem, które mają szansę przełożyć się na większe wykorzystanie dziedzictwa
kulturowego dla rozwoju społeczno-ekonomicznego pogranicza. Jednak dotychczasowy efekt
transgraniczny, przynajmniej części tych projektów, jest niewielki. Znaczenie tych przedsięwzięć jest
przede wszystkim lokalne i skoncentrowane na rozwoju społeczno-ekonomicznym poszczególnych
miejscowości. Aby wykorzystać powstałą infrastrukturę oraz szanse jakie daje wzmocnienie
istniejących partnerstw, w kolejnym okresie programowania należy położyć większy nacisk na
wykorzystanie efektów dotychczasowego wsparcia, w szczególności:



wsparcie dotyczące poprawy jakości infrastruktury instytucji kultury, powinno zostać
ograniczone, na rzecz działań pozwalających na rozszerzanie zakresu współpracy na bazie
istniejącej infrastruktury;
należy bardziej krytycznie podejść do oceny transgraniczności projektów, szczególnie
infrastrukturalnych, która nie powinna ograniczać się do realizacji symetrycznych inwestycji po
obu stronach granicy, bez powiązania ich z innymi działaniami związanymi z wykorzystaniem
tej infrastruktury;
należy zwracać większą uwagę na potencjalne wykorzystanie efektów projektu w przyszłości i
jego potencjał dla rozwoju społeczno-gospodarczego pogranicza. Premiowane powinny być
przedsięwzięcia wzmacniające potencjał turystyczny poszczególnych obszarów pogranicza, a
nie jego pojedynczych miejscowości. Nacisk powinien być położony na tworzenie
kompleksowej oferty na danym terenie, np. poprzez sieciowanie istniejącej oferty i
ewentualnie uzupełnianie braków w obrębie danego obszaru. Jedynie bardziej kompleksowe
podejście daje szanse doprowadzenia do zauważalnych zmian i rzeczywistego wykorzystania
istniejącego potencjału. Wspieranie punktowych przedsięwzięć, odpowiadających na potrzeby
jedynie pojedynczych społeczności nie przyniesie takich efektów rozwojowych, jak wspieranie
kompleksowych i komplementarnych (w rozumieniu uzupełniania istniejącej oferty)
projektów.
101
4.7 Temat 2.3. Projekty sieciowe
4.7.1 Założenia interwencji
cel główny
Rozwój sieci współpracy wiążących polskich i słowackich partnerów
cele transgraniczne


postulaty
realizowane



Konkretyzowanie dotychczasowej
współpracy nieformalnych sieci
współpracy
zawiązywanie tematycznych sieci
współpracy w obszarze współpracy
gospodarczej, edukacji, kultury oraz
bezpieczeństwa
poprawa potencjału pogranicza w
obszarze B+R oraz innowacji
tworzenie nowych
instytucjonalnych struktur
współpracy transgranicznej
tworzenie nowych rozwiązań,
strategii i polityk
postulaty
nierealizowane
-
cele rozwojowe
-
-
W części diagnostycznej PWT PL-SK nie sprecyzowano sytuacji wyjściowej w obszarze objętym
interwencją w ramach tematu 2.3 osi II. Ograniczono się do stwierdzeń, że w celu lepszego
wykorzystania czynników stanowiących podstawę dla konkurencyjności tego obszaru i lepszego
wykorzystania istniejącego potencjału po obu stronach granicy – powinno być promowane
wzmacnianie współpracy i tworzenie sieci w wielu dziedzinach. Realizacja projektów sieciowych
przyczynić ma się do usunięcia istniejących barier dla współpracy, Program nie definiuje jednak tych
barier.
Jak wynika z informacji zawartych w rozdziale 3 niniejszego raportu, współpraca pomiędzy obydwoma
krajami istnieje od lat, a liczba samorządów w nią zaangażowanych wzrasta. Co więcej, zgodnie z
wynikami badania CATI JST również jakość tej współpracy ulega systematycznej poprawie. Można więc
uznać, że przynajmniej na poziomie samorządów lokalnych na pograniczu polsko-słowackim brak jest
szczególnych barier we współpracy.
102
Interwencja w ramach tematu 2.3 nie cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród potencjalnych
beneficjentów, łącznie w ramach obydwu naborów złożono 34 wnioski. Z dofinansowania skorzystało
ostatecznie 19 projektów, których wartość przekroczyła 4,8 mln euro, przy dofinansowaniu
nieprzekraczającym 4 mln. Ponieważ wsparte przedsięwzięcia skonsumowały jedynie około połowy
środków przeznaczonych na temat 2.3, niewykorzystana alokacja (4 mln euro) przesunięta została do
pozostałych dwóch tematów osi II, z tego 80% do tematu 2.2 i 20% do tematu 2.1.
Udział zarówno partnerów wiodących, jak i partnerów projektu jest porównywalny w obu krajach,
analogicznie do podziału środków. W przeciwieństwie do pozostałych tematów, grupa beneficjentów
wsparcia jest bardzo zróżnicowana, poczynając od stowarzyszeń i związków euroregionów, przez
uczelnie wyższe, klastry, instytucje kultury (łącznie 42%), NGO (23%), po jednostki samorządu
terytorialnego, które w przypadku tego tematu stanowią relatywnie niewielki odsetek beneficjentów
(35%, w tym 4% na poziomie województw/krajów).
Temat 2.3: Podsumowanie najważniejszych statystyk
udział w wydatkach z osi I i II
103
Struktura przestrzenna wsparcia z tematu 2.3 jest zdecydowanie bardziej rozproszona niż w przypadku
pozostałych tematów osi I i II. Do pasa przygranicznego trafiło niecałe 35% środków, przy czym
zdecydowanie więcej po stronie słowackiej (43,5%), niż polskiej (24,5%). Wynika to wprost ze specyfiki
beneficjentów, którymi są m.in. stowarzyszenia, uczelnie, NGO, które zazwyczaj mieszczą się w dużych
miastach, oddalonych od pasa przygranicznego.
Wsparcie trafiło w większości przypadków (niemal 75%) do podmiotów, które już wcześniej
współpracowały. Dotyczyło w zasadzie wszystkich obszarów tematycznych wskazanych w Programie.
Wśród dofinansowanych projektów najliczniejszą grupę (7) stanowią przedsięwzięcia zakwalifikowane
do kategorii rozwój gospodarczy, w ramach których realizowano inicjatywy wspierające innowacje i
rozwój nowych technologii oraz inne działania skoncentrowane na wsparciu przedsiębiorczości. Druga
pod względem liczby (6) grupa projektów dotyczy współpracy samorządów lokalnych i regionalnych,
polegającej m.in. na przygotowaniach do utworzenia Europejskich Ugrupowań Współpracy
Terytorialnej oraz budowie innych sieci kooperacji. Pozostałe typy przedsięwzięć dotyczą poprawy
bezpieczeństwa (2), promocji turystycznej (1), kultury (1), sportu i rekreacji (1) oraz rynku pracy (1).
Jak wynika z wywiadu przeprowadzonego z Instytucją Zarządzającą autorzy dokumentu celowo
zostawili beneficjentom dowolność w wyborze obszaru tematycznego, którego dotyczyć ma
współpraca. Z przeprowadzonej rozmowy wynika, że celem tematu 2.3 było stworzenie platformy do
wymiany doświadczeń i rozwoju dalszej współpracy na bazie projektów i partnerstw zainicjowanych
104
w tym działaniu. Oznacza to, że kluczowym wyzwaniem dla interwencji w tym obszarze powinno być
wspieranie tworzenia trwałych powiązań między partnerami, konkretyzujących ich dotychczasową
współpracę. I właśnie to kryterium, sprawdzające czy partnerstwa nawiązane w temacie 2.3
zaowocowały kolejnymi inicjatywami lub pozwoliły na kontynuację działań podjętych podczas realizacji
projektu, również po ich zakończeniu, będzie kluczowe dla oceny interwencji.
Przed prezentacją wyników dotyczących oceny projektów chcemy jednak zaznaczyć, że beneficjenci
nie byli formalnie zobowiązaniu do kontynowania współpracy i działań podejmowanych w projekcie
po zakończeniu jego realizacji. Oznacza to, że uwagi zaprezentowane poniżej nie dotyczą realizacji
zasady trwałości w rozumieniu art. 57 Rozporządzenia Rady Nr 1083/2006, a jedynie tego na ile
partnerstwa wsparte w ramach tematu 2.3 przerodziły się w faktyczne tematyczne sieci współpracy,
które realizują nadal wspólne działania w obszarach, których dotyczył projekt. Zawężenie to jest
konieczne aby móc w jakikolwiek sposób ocenić efekty wsparcia w temacie 2.3 jako, że nie wyznaczono
mu w zasadzie żadnych wymiernych celów mogących być punktem odniesienia dla ewaluacji wsparcia,
wykraczających poza sam fakt realizacji projektu w partnerstwie składających się co najmniej z trzech
podmiotów, związanych z jednym z wymienionych postulatów (patrz podrozdział 5.2.1).
Wnioski z analizy dokumentacji projektowej oraz informacje zebrane m.in. podczas analizy materiałów
i informacji zawartych na stronach internetowych projektów, stronach poszczególnych partnerów oraz
innych dostępnych źródłach sugerują, że:

przynajmniej część projektów nie doprowadziła do nawiązania trwałej, tematycznej sieci
współpracy, mając raczej na celu wspólną realizację projektu. Dotyczy to w szczególności
przedsięwzięć zakwalifikowanych do kategorii bezpieczeństwo, sport i rekreacja oraz
dziedzictwo kulturowe;

w przypadku niemal 70% projektów analiza informacji ze stron internetowych beneficjentów
oraz stron projektów nie wskazuje na kontynuację rozpoczętych działań, czy realizację innych
wspólnych przedsięwzięć związanych z tematyką projektu. Oczywiście informacje ze stron
internetowych nie są jedyną oznaką współpracy, jednak aktualności datowane na 2012 rok,
każą przypuszczać, że pomysł kooperacji, przynajmniej tej związanej z tematem
poszczególnych przedsięwzięć, został zawieszony;

sieci współpracy nawiązane w ramach szerokorozumianej kooperacji jednostek
samorządowych mają największy potencjał trwałości, jednak w tym przypadku pewne
wątpliwości budzi kwestia tego, na ile PWT PL-SK powinien w ramach projektów sieciowych
finansować współpracę między przedstawicielami euroregionów (przygotowanie do nowej
perspektywy) oraz województwami. W przypadku tej grupy beneficjentów trudno mówić o
barierach w kooperacji, których pokonaniu służyć miało wsparcie z tematu 2.3.
Tabela 14. Charakterystyka i ocena zrealizowanych typów projektów w temacie 2.3
grupa
projektów
rozwój
gospodarczy
41
wart.
1,5 mln
€
zakres rzeczowy
3 projekty realizowane przez uczelnie
wyższe we współpracy z NGO:

sieciowa platforma handlowa
oparta o automatyczne
kontynuacja
działań
podjętych w
projekcie41
ocena znaczenia
transgranicznego
W przypadku 1 z
3 projektów
widoczna jest
kontynuacja
współpracy i
W ujęciu ogólnym projekty
uczelni wyższych i
jednostek naukowych mają
potencjalnie duże znaczenie
dla rozwoju gospodarczego
Kryterium oceniane na podstawie informacji o działalności podmiotów dostępnych w internecie.
105
grupa
projektów
wart.
kontynuacja
działań
podjętych w
projekcie41
zakres rzeczowy


tłumaczenia, która miała ułatwić
nawiązywanie współpracy
pomiędzy przedsiębiorcami z obu
krajów;
klaster technologiczny zajmujący
się badaniami i innowacjami w
sektorze budownictwa
(koncentracja na obiektach
wielkogabarytowych).
Współpraca i wymiana
doświadczeń oraz pilotażowa
realizacja projektów high-tech
opartych na koncepcji cyfrowej
fabryki (laboratorium będące
wspólnym przedsięwzięciem
dwóch partnerów).
3 projekty Izb
Gospodarczych/Handlowych i 1
projekt 3 agencji rozwoju
regionalnego oraz euroregionu:



oferta wsparcia przedsiębiorców
poprzez szkolenia, doradztwo i
współpracę gospodarczą;
punkty konsultacyjne dla
przedsiębiorców;
nowa, ponadregionalna agencja
rozwoju regionalnego (Karpacka
Agencja Rozwoju Regionalnego).
6 projektów realizowanych głównie
przez jednostki samorządowe i
euroregiony:

współpraca
samorządów

1,7 mln
€
4 projekty związane z
przygotowaniami do utworzenia
3 EUWT;
2 projekty Stowarzyszenia
Euroregion Karpacki Polska
dotyczące wielofunkcyjnej sieci
współpracy na rzecz wspierania
partnerstwa podmiotów
publicznych z NGO oraz
utworzenie Sieci Rozwoju
Regionalnego Euroregionu
Karpackiego na obszarze obu
regionów
106
ocena znaczenia
transgranicznego
rozwój sieci
powstałej w
wyniku projektu.
obu krajów, jednak liczba,
zakres i skala
dofinansowanych projektów
są stosunkowo niewielkie i
nie mają szans
doprowadzenia do
zauważalnych zmian. Brak
kontynuacji większości
projektów wskazuje, że
dofinansowanie nie
przyczyniło się do
umocnienia i/lub stworzenia
trwałych powiązań.
Na podstawie
danych
zawartych na
stronach
poszczególnych
projektów i
partnerów nie
można
zidentyfikować
dowodów dalszej
współpracy.
Powstałe punkty
konsultacyjne nie
funkcjonują po
zakończeniu
projektu.
Współpraca Izb
Gospodarczych/Handlowych
może być kluczowa dla
tworzenia platformy dla
budowania partnerstw
między przedsiębiorcami
z Polski i Słowacji. Działania
zrealizowane we wspartych
projektach miały
stosunkowo ograniczony
zakres i nie są
kontynuowane, trudno więc
mówić o stworzeniu
trwałych
i perspektywicznych sieci
współpracy.
W przypadku 3
sieci wspartych w
programie można
zidentyfikować
dowody dalszej
współpracy
partnerów i
rozwoju
stworzonych sieci
tematycznych.
Z jednej strony współpraca
władz samorządowych m.in.
w ramach tworzonych sieci
oraz tworzenie EUWT,
powinno mieć kluczowe
znaczenie dla rozwoju
obszaru przygranicznego.
Z drugiej strony można mieć
wątpliwość czy nie są to
zadania bardziej dla Pomocy
Technicznej niż osi
merytorycznych Programu.
Co więcej, w połowie
przypadków (poza
projektami dotyczącymi
EUWT) nie widać oznak
kontynuacji współpracy i
rozwoju sieci.
grupa
projektów
wart.
zakres rzeczowy

bezpieczeństwo
600 tys.
€

promocja
turystyczna
dziedzictwo
kulturowe i
historyczne
sport i
rekreacja
rynek pracy
Działania edukacyjne skierowane
do dzieci oraz kursy dla
nauczycieli, w ramach prewencji
przeciwko wypadkom,
przestępczości i przemocy,
rozwiązywania kryzysowych
sytuacji i poznania pracy
ratowników.
Wspólne ćwiczenia i szkolenia
strażaków oraz doposażenie tych
jednostek (m.in. zakup wozów
strażackich
kontynuacja
działań
podjętych w
projekcie41
ocena znaczenia
transgranicznego
Brak informacji
świadczących o
dalszej
współpracy w
ramach
utworzonej sieci
tematycznej.
Projekty wydają
się być
incydentalnymi
partnerstwami,
założonymi na
potrzeby
projektu.
Realizacja projektów w
ramach sieci współpracy,
biorąc pod uwagę ich zakres
tematyczny ma relatywnie
niewielkie znaczenie dla
obszaru transgranicznego.
330
tys. €
Promocja turystyczna obszaru Tatr,
pn. Tatry wspólnie.
Partnerzy
kontynuują
działania
promocyjne.
Tworzenie jednej sieci
promocji obszaru
turystycznego jest kluczowe
dla prowadzenia
efektywnych działań.
Pytanie tylko, czy tego typu
projekt nie powinien być
realizowany w temacie 2.1.
295 tys.
€
Stworzono sieć organizacji
partnerskich zajmujących się
zachowaniem i ponownym
odkrywaniem wspólnej historii w
polsko-słowackim pograniczu.
Zrealizowano różnego rodzaju
działania edukacyjne skierowane do
dzieci, w tym e-learning.
Brak informacji
świadczących o
dalszej
współpracy.
Projekt ma raczej wymiar
jednorazowego
przedsięwzięcia, niż
stworzenia sieci współpracy.
Jako taki może być
realizowany w temacie 2.2.
215 tys.
€
Opracowano metody i formy mające
rozwijać i wspierać osobowość dziecka
oraz wzbudzać zamiłowania do
aktywności fizycznej. Utworzono
pracownie do ćwiczeń fitness.
Brak informacji
świadczących o
dalszej
współpracy.
Realizacja projektów w
ramach sieci współpracy,
biorąc pod uwagę ich zakres
tematyczny ma relatywnie
niewielkie znaczenie dla
obszaru transgranicznego.
190 tys.
€
Sieć współpracy w zakresie
podejmowania wspólnych działań oraz
wymianę informacji i doświadczeń
pomiędzy podmiotami działającymi na
rzecz transgranicznego rynku pracy.
Stworzenie strony zawierającej
informacje o polskim i słowackim
rynku pracy.
Partnerzy
kontynuują
działania.
Stworzenie sieci o
potencjalnie dużym
znaczeniu dla obszaru
pogranicza, zakładając jego
kontynuację i dalszy rozwój
oraz położenie nacisku na
współpracę z
pracodawcami.
107
4.7.4 Podsumowanie
Niezdiagnozowanie na poziomie Programu problemów oraz wyzwań, na które odpowiedzieć miała
interwencja z tematu 2.3 uniemożliwia jednoznaczną ocenę efektów, jakie przyniosło wsparcie z PWT
PL-SK 2007-2013. Zainteresowanie środkami z tematu 2.3 było niewielkie, dofinansowane projekt nie
wykorzystały nawet połowy zakładanej alokacji, co sugeruje brak dużych potrzeb i potencjału
związanego z budową tematycznych sieci współpracy.
W ramach 14 z 19 dofinansowanych przedsięwzięć wsparto kooperację podmiotów, które już
wcześniej ze sobą współpracowały i które na bazie dofinasowanych przedsięwzięć zrealizowały
projekty, zgodne z profilem działalności poszczególnych partnerów.W szczególności dotyczy to działań
zakwalifikowanych do kategorii rozwój gospodarczy. Stworzono również nowe instytucjonalne
struktury współpracy transgranicznej, głównie w oparciu o EUWT, które zaowocowały kolejnymi
działaniami w ramach utworzonych sieci. Dodatkowo, wsparcie PWT PL-SK 2007-2013 pozwoliło na
sfinansowanie współpracy w obszarze m.in. bezpieczeństwa oraz sportu i turystyki, w przypadku tych
projektów trudno jednak mówić o utworzeniu trwałej tematycznej sieci współpracy, dotyczyły one
raczej współpracy partnerów wokół konkretnego tematu, bez tworzenia trwałych struktur współpracy.
W ujęciu ogólnym, skala zainteresowania wsparciem wskazuje, że na obszarze objętym interwencją z
PWT PL-SK 2007-2013, tworzenie tematycznych sieci współpracy nie znajduje się na wysokich
pozycjach w hierarchii potrzeb potencjalnych beneficjentów wsparcia. Na pierwszych miejscach
zdecydowanie dominują przedsięwzięcia pozwalające zaspokoić wymierne potrzeby regionu
przygranicza, związane z rozwojem podstawowej infrastruktury.
Mała podaż projektów o bardzo zróżnicowanym zakresie tematycznym i rozkładzie przestrzennym
sprawiła, że efekty interwencji nie doprowadziły do odczuwalnych zmian na obszarze pogranicza
polsko-słowackiego. Dlatego pozytywnie należy ocenić decyzję o przeniesieniu niewykorzystanych
środków z tego tematu, do innych obszarów wsparcia PWT PL-SK 2007-2013, które w większym stopniu
odpowiadały na potrzeby i wyzwania pogranicza.
108
4.8 Studia przypadków
4.8.1 Studium przypadku 1. Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste
Nazwa projektu
Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste
Wnioskodawca
Gréckokatolícke arcibiskupstvo Prešov
Partnerzy krajowi
Gréckokatolícka cirkev - farnosť Bardejov , Gréckokatolícka cirkev farnosť Hunkovce, Gréckokatolícka cirkev - farnosť Kružlov,
Gréckokatolícka cirkev -farnosť Lukov, Gréckokatolícka cirkev - farnosť
Kapišová
Partner zagraniczny
Fundacja im. metropolity Andrzeja Szeptyckiego ITAJ, Parafia
greckokatolicka p. w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu,
Parafia greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Nowicy, Parafia
greckokatolicka p. w. Świętego Michała Archanioła w Przysłupie, Parafia
greckokatolicka p. w. Świętego Dymitra w Śnietnicy, Parafia
greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Uściu Gorlickim, Parafia
greckokatolicka p. w. Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie,
Parafia greckokatolicka p. w. Świętej Paraskewy w Pętnej
Miejsce realizacji
Podregion Novosądecki, Podregion Krośniensko-Przemyski, Prešovský
kraj; Powiat przemyski, Powiat gorlicki, Okres Prešov, Okres Bardejov,
Okres Svidník
Wartość dofinansowania
428 120,33 euro
Tło i cele projektu
Záchrana drevených chrámov na medzinárodnej drevenej ceste (tłum. pol. Ochrona drewnianych
kościołów na trasie międzynarodowego szlaku architektury drewnianej) zrealizowany został
z inicjatywy Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Preszów wraz z udziałem 5 partnerów krajowych i 8
partnerów z Polski. Greckokatolickie Arcybiskupstwo Preszów było bardzo aktywne w zakresie ochrony
i renowacji drewnianych kościołów. Jako właściciel lub administrator drewnianych kościołów w
regionie Prešov, miało okazję zdobyć duże doświadczenie i wiedzę w dziedzinie konserwacji i ochrony
drewnianych kościołów. Z czasem, stało się ono ważnym i szanowanym partnerem w dziedzinie
ochrony kultury w skali regionu. Aktywnie uczestniczyło w różnych programach skupiających się na
dziedzictwie kulturowym, w tym w corocznych spotkaniach organów administracji ds. dziedzictwa
kulturowego w regionie. Jeden z nich – do którego uczestnictwa zostało zaproszone - Program
wspierania ochrony dziedzictwa kulturowego - bardzo dobrze wpisywał się w cele i działania
Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Prešov, mimo że, w przeszłości nie miały one charakteru
transgranicznego. Z uwagi na fakt, że drewniane obiekty sakralne znajdują się również po polskiej
stronie granicy, Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov postanowiło opracować wspólny projekt,
polegający na odbudowie najbardziej zagrożonych cerkwi drewnianych w regionie transgranicznym.
Ostatecznie zidentyfikowano 16 takich obiektów, które miały zostać objęte wsparciem oraz
14 instytucji, które mogły być partnerami projektu.
Ogólnym celem projektu było odrestaurowanie drewnianych kościołów w rejonie transgranicznym,
w celu zachowania tych cennych obiektów kulturowych oraz popularyzowanie ich historii. Partnerzy
koncentrowali się na promowaniu drewnianych kościołów jako atrakcji dla turystów krajowych
i zagranicznych oraz podniesieniu kulturalno-historycznej świadomości o drewnianych zabytkach
sakralnych. Ochrona obiektów dziedzictwa kulturowego miała wyraźny priorytet, jeśli chodzi
o działania, jak również wykorzystanie środków finansowych.
109
Działania podjęte w ramach projektu
Działanie 1: Projekt został zainaugurowany przez wstępną
konferencję projektu, co umożliwiło nie tylko komunikację przedmiotu
projektu jak najszerszej grupy odbiorców, ale także kontakt osobisty
pomiędzy realizatorami projektu i grupami docelowymi. W konferencji
udział wzięli zarówno reprezentanci mediów, jak ii reprezentanci
miejscowych samorządów.
Rekonstrukcja świątyni Hunkovce
Działanie 2: Następnie rozpoczęły się właściwe prace związane z
renowacją świątyń: remont dachu, obłożenia, wnętrza i ikonostasów,
według zapotrzebowania poszczególnych świątyń.
Działanie 3: Wybrane świątynie zostały wyposażone w urządzenia
zabezpieczające przeciw kradzieży i wandalizmowi.
Działanie 4: W celu podniesienia kulturowo-historycznej świadomości
zwiedzających w wybranych świątyniach zostały zainstalowane
elektroniczne audio przewodniki, które w 10 językach /słowacki, polski,
angielski, niemiecki, francuski, węgierski, włoski, rosyjski, hiszpański
oraz ukraiński/ prezentują historie oraz ciekawostki na temat zabytku.
Działanie 5: W trakcie realizacji projektu zrealizowane zostały tzw.
warsztaty robocze, w którym wzięli udział partnerzy projektu,
przedstawiciele urzędów ochrony zabytków, oraz przedstawiciele
innych instytucji działających w zakresie kultury. Uczestnicy oceniali
osiągnięte etapy realizacji i wspólnie radzili się w przypadku
zaistniałych problemów.
Działanie 6: Kolejnym istotnym działaniem projektu było
fotograficzne udokumentowanie wszystkich drewnianych świątyń po
stronie słowackiej i polskiej w celach promocyjnych oraz sprawdzenia
stanu pojedynczych zabytków, a także w celu wydania publikacji.
Działanie 7: W końcowej fazie projektu opracowane zostały materiały
promocyjne: przewodniki o świątyniach wydane w czterech językach:
słowackim, polskim, angielskim i niemieckim; malowana mapa, i
webportal informujący internautów o przebiegu realizacji projektu i
historii świątyń; pieczątki turystyczne dla zwiedzających.
Źródło:
Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov
Działanie 8: Ostatnim zadaniem była zorganizowana przez partnera wiodącego konferencja końcowa
zrealizowana w Preszowie, na której zostały zaprezentowane i ocenione wszystkie efekty projektu.
110
Oddziaływanie projektu
Drewniane obiekty stanowią jedną z najbardziej charakterystycznych cech całego regionu
transgranicznego. Jednak zachowanie tradycyjnej architektury wymaga regularnej konserwacji
i ochrony. Projekt był pierwszym przedsięwzięciem, które w sposób kompleksowy odniosło się do
problemów związanych z drewnianymi świątyniami znajdującymi się w rejonie przygranicznym.
Fundusze krajowe i UE przyczyniły się do widocznej poprawy stanu drewnianych obiektów po obu
stronach granicy. Drewniane cerkwie nie służą wyłącznie społecznościom zamieszkającym odległe
obszary, ale także są ważnym produktem turystycznym. Odnowione cerkwie przykuwają uwagę
a materiały promocyjne przyczyniają się do podniesienia świadomości o wspólnej historii i wspólnych
tradycjach kulturalnych regionu wśród mieszkańców oraz turystów. Po obu stronach granicy turyści
mogą otrzymać informacje, aż w 10 językach, na temat trasy łączącej zwiedzane obiekty. Drewniane
cerkwie stanowią jedno z najcenniejszych dóbr kultury w regionach przygranicznych, które są nadal
wykorzystywane do prowadzenia nabożeństw i obrzędów religijnych.
Dobroslava
Pętna
Uście Gorlickie
Źródło: Greckokatolickie Arcybiskupstwo Prešov
Projekt osiągnął znaczące rezultaty i stanowi wzorowy przykład wypromowania bardzo konkretnego
produktu sieciowego – ratownictwa budowli sakralnych bez względu na przynależność religijną.
Partnerstwo w projekcie
Projekt zrealizowany został łącznie przez 14 partnerów, które z wyłączeniem jednej organizacji
pozarządowej stanowią pafarie (7 w Polsce i 6 na Słowacji). Cały proces był koordynowany przez
Greckokatolickie arcybiskupstwo Prešov, które uczestnicząc w dorocznych spotkaniach organów
administracji ds. dziedzictwa kulturowego w regionie otrzymało zaproszenie do składania wniosków
dotyczących współpracy transgranicznej między Polską i Słowacją. Realizacja tak złożonego projektu
oraz różnych indywidualnych potrzebach rzeczowych partnerów projektów, stanowiła duże wyzwanie.
Zwłaszcza dla kierownika projektu i partnera wiodącego, którzy ponosili największy ciężar związany
z koordynacją projektu. Partnerzy chwalą sobie komunikację i łatwość dochodzenia do uzgodnień
w relacji partner projektu i partner wiodący. Po stronie polskiej wsparcie jakie uzyskiwali słowaccy
partnerzy projektu od Greckokatolickiego Arcybiskupstwa Prešov oraz od organów administracji jest
przedmiotem podziwu. Przy tak dużym przedsięwzięciu wymagającym równoległej realizacji zadań,
konieczne było dywersyfikowanie niektórych prac. Na przykład za fotografię i dostarczenie materiałów
promocyjnych odpowiedzialni byli, po stronie słowackiej, ABU Prešov, a po stronie polskiej Fundacja
Metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Niektórzy partnerzy radzi są z nieprzewidywalnych dla nich
efektów projektu np. mimo, że nie zgłosili zapotrzebowania na audiowizualizację cerkwi, to
udostępnione im zostały nagrania audio, które w razie potrzeby mogą odtwarzać na różnych nośnikach,
zwiedzającym z zagranicy. Nie dziwi więc fakt bardzo pozytywnego odzewu na temat transgranicznej
współpracy partnerów projektu.
111
4.9 Synteza w kontekście pytań badawczych

Na przestrzeni ostatnich lat kontekst realizacji PWT PL-SK 2007-2013 uległ znaczącym
zmianom, co przełożyło się również na zmiany części uwarunkowań będących podstawą
kształtowania
strategii
rozwoju
pogranicza
polsko-słowackiego.
W
ujęciu
makroekonomicznym, poszczególne części obszaru pogranicznego nadgoniły część dystansu
rozwojowego dzielącego je od lepiej rozwiniętych części Unii Europejskiej. Sam obszar pozostał
jednak niejednolity pod względem poziomu rozwoju gospodarczego. Względnie najlepiej
rozwinięte są obecnie podregiony bielski i rzeszowski, a także kraj żyliński - są to jednocześnie
jednostki, na terenie których leżą najmocniejsze gospodarczo ośrodki miejskie pogranicza.
Wysoka dynamika nie zmienia jednak faktu, ze zarówno polska, jak i słowacka część pogranicza
należą do najsłabszych strukturalnie części obydwu krajów. Szczególnie niekorzystna pozostaje
sytuacja pasa przygranicznego.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że okres od 2007 r. charakteryzował się znacznym
zwiększeniem intensywności relacji transgranicznych pomiędzy Polską i Słowacją (które już
wcześniej - m.in. na tle innych polskich granic - były stosunkowo dobrze rozwinięte).
Potwierdzają to badania ankietowe jednostek samorządu terytorialnego zrealizowane po
obydwu stronach granicy. W pewnym stopniu wpłynęła na to realizacja PWT PL-SK 2007-2013,
jednak w programie wsparcie otrzymały przede wszystkim partnerstwa już wcześniej
istniejące.
4.9.1 Struktura projektów (PB 7,8,9, d1*)

Zapisy programu były - w obydwu osiach priorytetowych i we wszystkich tematach stosunkowo pojemne, co dało beneficjentom dużą dowolność w zgłaszaniu przedsięwzięć
realizowanych w partnerstwie z instytucjami z drugiej strony granicy. De facto okazało się
jednak, że interwencja została skoncentrowana na kilku szczególnie popularnych typach
projektów, co wynikało w dużym stopniu ze struktury podmiotowej beneficjentów, wśród
których ponad 80% wszystkich środków zaabsorbowały jednostki samorządu terytorialnego.
Nie powinno więc dziwić, że zgłaszane przez nie projekty najczęściej były związane z zadaniami
własnymi poszczególnych szczebli władz samorządowych. I tak, gros środków na działania
infrastrukturalne (oś priorytetowa I) trafił na zadania w zakresie rozbudowy dróg lokalnych
oraz rozwoju gospodarki wodno-kanalizacyjnej. Pozostałe typy projektów zgłaszane były
zdecydowanie rzadziej. Z kolei w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczej (oś priorytetowa II)
wsparto przede wszystkim lokalną infrastrukturę turystyczno-rekreacyjną oraz kulturową,
z niewielkim, choć zauważalnym udziałem zadań miękkich.

Generalnie zgromadzone dane potwierdzają, że zadania związane z rozwojem infrastruktury
drogowej i wodno-kanalizacyjnej (oś priorytetowa I) były znacznie wyższej w hierarchii potrzeb
beneficjentów, ponieważ w większości wskazywali oni, że poszczególne części projektów
miałyby szansę na realizację także bez środków PWT PL-SK 2007-2013. Nie powinno się jednak
utożsamiać tego z ryzykiem wystąpienia efektu jałowej straty. Przeciwnie - wsparcie w zakresie
osi priorytetowej I odpowiadało najpilniejszym potrzebom lokalnym samorządów i miało duże
znacznie związane z rozwojem cywilizacyjnym, nawet jeśli (co pokazujemy w analizach
sektorowych), transgraniczność niektórych inwestycji może budzić wątpliwości. Faktyczna
wartość dodana Programu, rozumiana jako wsparcie przedsięwzięć, które nie miałyby szans
na wsparcie z innych źródeł (ograniczone możliwości finansowania projektów w tym zakresie
m.in. w ramach regionalnych programów operacyjnych), to przedsięwzięcia dofinansowane w
osi II. Wnioski z badania ankietowego beneficjentów całego Programu wskazują, że w głównym
112
powodem aplikowania o środki PWT PL-SK 2007-2013 były zarówno motywy finansowe, jak i
chęć realizacji przedsięwzięcia we współpracy z partnerami (w tym partnerami zagranicznymi).

Cele PWT PL-SK 2007-2013, oprócz postulatów transgranicznych, zawierały także szereg
oczekiwanych rezultatów dotyczących rozwoju terenu przygranicznego. Z tej perspektywy
warto zauważyć, że zadania przewidziane do wsparcia w osiach priorytetowych I i II można
było sfinansować także przy pomocy innych programów finansowanych ze środków
europejskich. Szacujemy, że PWT PL-SK 2007-2013 odpowiadał za od kilku do kilkunastu
procent "prorozwojowej" interwencji skierowanej na obszar pogranicza (w zależności od części
obszaru i zakresu tematyczne). Względnie największą rolę Program odgrywa w obszarze
turystyki i kultury oraz dziedzictwa kulturowego. Znaczenie Programu wzrasta jeszcze bardziej,
gdy analizę odniesiemy jedynie do pasa przygranicznego. Z przeprowadzonej oceny wynika
jednak, że interwencja PWT PL-SK 2007-2013 miała w niektórych przypadkach charakter
konkurencyjny do działań innych programów.

W obydwu analizowanych osiach priorytetowych widać silną koncentrację projektów w kilku
najbardziej aktywnych powiatach po obydwu stronach granicy - dziesięć powiatów (z 46 na
całym obszarze wsparcia) zaabsorbowało około 2/3 wartości wszystkich projektów.
W zdecydowanej większości były to jednostki leżące w bezpośrednim sąsiedztwie granicy
polsko-słowackiej. Na poziomie całego programu można także zauważyć silną
komplementarność przestrzenną i synergię z działaniami finansowymi z innych źródeł powiaty, które przyciągnęły najwięcej środków z PWT PL-SK 2007-2013 były także przeciętnie
bardziej skuteczne w aplikowaniu o środki w innych programach operacyjnych finansowanych
z funduszy strukturalnych.
4.9.2 Rezultaty i oddziaływanie interwencji (PB 1,2, 3, 5, 6, 8, 9,10)

Cele sformułowane w PWT PL-SK 2007-2013 miały charakter dualny. Z jednej strony, dotyczyły
zagadnień związanych ze współpracą polsko-słowacką, a z drugiej - wieloaspektowego rozwoju
obszaru pogranicza (do czego partnerska współpraca miała prowadzić). Cele w zakresie
intensyfikacji współpracy były niewątpliwie realizowane, przy czym dotyczyło to przede
wszystkim podmiotów, które współpracowały ze sobą wcześniej. Nie powinno to dziwić
z uwagi na ich strukturę podmiotową - zdecydowanie największa część wsparcia trafiła do
jednostek samorządowych. Interwencję Programu należy także ocenić jako wpisującą się
w cele związane z rozwojem obszaru przygranicznego, jednak - m.in. z uwagi na ich bardzo
szeroki zakres przy stosunkowo niewielkiej alokacji - miały one charakter uzupełniający do
działań finansowanych z innych źródeł. Z tej perspektywy należy więc stwierdzić, że to właśnie
interwencja innych programów (czy też szerzej - innych działań publicznych) należała do
najważniejszych zewnętrznych uwarunkowań realizacji celów PWT PL-SK 2007-2013.

Na podstawie dostępnych informacji należy ocenić, że PWT PL-SK 2007-2013 nie wyróżnia się
zasadniczo na tle pozostałych programów współpracy transgranicznej realizowanych na
terenach pokrywających się/graniczących z obszarem jego interwencji. We wszystkich
poddanych analizie programach, zauważalny jest dualny charakter oczekiwanych rezultatów:
dotyczą one jednocześnie zagadnień związanych ze współpracą transgraniczną, jak i rozwoju
regionalnego. Pewnym wyróżnikiem PWT PL-SK 2007-2013 jest jednak położenie (szczególnie
na poziomie celu głównego, podobnie jak w POWT CZ-PL 2007-2013) silniejszego nacisku na
rozwój współpracy transgranicznej, której podjęcie jest wskazywane jako konieczny warunek
osiągnięcia określonych efektów rozwojowych. W pozostałych programach nadrzędny cel
interwencji związany jest najczęściej wprost z rozwojem obszaru przygranicznego (programy
113
słowacko-czeski, słowacko-węgierski oraz słowacko-austriacki). Z kolei na poziomie struktury
interwencji, PWT PL-SK 2007-2013 wyróżnia się na tle pozostałych programów przede
wszystkim brakiem wydzielonego działania skierowanego na rozwój innowacyjności
i przedsiębiorczości (choć pojedyncze projekty w tym zakresie były oczywiście realizowane jako
projekty sieciowe).

Na rezultaty i oddziaływanie PWT PL-SK 2007-2013 należy przede wszystkim spojrzeć przez
pryzmat efektów, które udało się osiągnąć w ramach poszczególnych tematów Programu.
o
W zakresie infrastruktury transportowej (temat 1.1) głównym rezultatem interwencji
była modernizacja kilkudziesięciu odcinków dróg lokalnych na terenie pogranicza.
Działania te odpowiadały na potrzeby lokalnych społeczności (miejscami będąc jednak
"konkurencją" dla wsparcia z programów regionalnych), większość z nich wykazuje
także pośrednie lub bezpośrednie znaczenie dla połączeń drogowych połączeń
transgranicznych. W nadchodzących latach zrealizowane projekty mają szansę stać się
jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju obszaru przygranicznego,
szczególnie w zakresie turystyki.
o
Działania w zakresie ochrony środowiska (temat 1.2) były skoncentrowane na
zadaniach związanych z rozwojem gospodarki wodno-ściekowej. Odpowiadały tym
samym na potrzeby cywilizacyjne społeczności pogranicza, szczególnie, że
sfinansowanie tego typu inwestycji z innych źródeł mogłoby być trudne. Pozytywnym
aspektem interwencji w tym zakresie była niewątpliwie jej koncentracja na cennych
przyrodniczo i turystycznie oraz istotnych dla całego pogranicza obszarach okolic
Jeziora Orawskiego oraz dorzecza Popradu i Dunajca.
o
Wsparcie rozdysponowane w ramach tematu 2.1 miało na celu zwiększenie
atrakcyjności turystycznej pogranicza. Dofinansowane projekty częściowo realizują
ten cel, m.in. poprzez rozwój infrastruktury pozwalającej na zarządzanie ruchem
turystycznym. Duża część interwencji była jednak przede wszystkim ukierunkowana na
zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności - m.in. w zakresie poprawy estetyki
przestrzeni publicznej oraz rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej.
Problematyczny jest jednak stosunkowo niewielki udział w interwencji projektów,
które można uznać za pełnoprawne produkty turystyczne (ani tym bardziej za
produkty o znaczeniu transgranicznym), a takie właśnie przedsięwzięcia
w największym stopniu były spójne z celem szczegółowym interwencji PWT PL-SK
2007-2013.
o
Działania w temacie 2.2 dotyczyły najbardziej naturalnego wymiaru współpracy
polsko-słowackiej - kultury i dziedzictwa kulturowego. Z uwagi na strukturę
podmiotową beneficjentów interwencja skoncentrowała się na rozwoju bazy
infrastrukturalnej instytucji kultury, w mniejszym stopniu dotyczyła tworzenia nowych
instytucji. Niewątpliwie stworzona/zmodernizowana baza jest i będzie w przyszłości
bazą do współpracy polsko-słowackiej, jednak głównym jej zastosowaniem będą usługi
świadczone na rzecz lokalnych społeczności.
o
Projekty sieciowe realizowane w temacie 2.3 mają znacząco inny charakter niż
pozostałe projekty w osiach I i II - przede wszystkim ich wymiar inwestycyjny był bardzo
ograniczony, a zakres dotyczył tworzenia i współpracy w ramach różnorodnych sieci
tematycznych, które w większości przypadków skupiały współpracujących wcześniej
partnerów. Mała podaż projektów o bardzo zróżnicowanym zakresie tematycznym i
114
rozkładzie przestrzennym sprawiła, że efekty interwencji nie doprowadziły do
odczuwalnych zmian na obszarze pogranicza polsko-słowackiego. Podobna opinia
dotyczy znaczenia całego tematu dla lokalnych społeczności.

Podsumowując powyższą syntezę w ujęciu sektorowym należy ocenić, że większość inwestycji
zrealizowanych w PWT PL-SK 2007-2013 dobrze odpowiadała na potrzeby lokalnych
społeczności. Znaczenie transgraniczne inwestycji często nie było dla wszystkich beneficjentów
priorytetowym zagadnieniem. Szereg projektów (przynajmniej częściowo) odpowiadał także
na potrzeby ruchu turystycznego, w większości jednak głównym adresatem byli wymienieni
wcześniej lokalni mieszkańcy. Wśród grup docelowych wyróżnionych w Programie najmniej
wspartych przedsięwzięć wychodziło naprzeciw potrzebom inwestorów.

Największy postęp dzięki realizacji Programu można zaobserwować w obszarze
skoncentrowanych działań infrastrukturalnych - modernizacji infrastruktury drogowej
(potrzeby pozostają jednak znaczne), rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej (silna
koncentracja przestrzenna - dorzecza Popradu i Dunajca, Jezioro Orawskie) oraz infrastruktury
instytucji kultury. W ujęciu terytorialnym efekty realizacji PWT PL-SK 2007-2013 najbardziej
widoczne są w pasie przygranicznym, w tym szczególności w kilku powiatach najbardziej
aktywnych w aplikowaniu o środki unijne.

Co do zasady, trwałość zrealizowanych projektów nie budzi większych wątpliwości, co wynika
przede wszystkim z ich (najczęściej) inwestycyjnego charakteru. Efekty przedsięwzięć
wspartych w ramach PWT PL-SK 2007-2013 są wiec odczuwalne także po formalnym
zakończeniu ich realizacji. Na ocenę docelowego oddziaływania na rozwój pograniczna =jest
jednak za wcześnie - duża część inwestycji zakończyła się dopiero pod koniec 2014 r. Na
podstawie dostępnych danych można jednak stwierdzić, że najważniejsze trendy rozwojowe
badanego obszaru nie uległy zmianie, co w szczególności dotyczy udziału pogranicza oraz jego
poszczególnych części w ruchu turystycznym. Obszar ten wymaga więc dalszej,
skoncentrowanej interwencji ze środków europejskich.
4.9.3 Partnerstwo i współpraca polsko-słowacka (PB 9, 11)

Program wsparł przede wszystkim pary (lub grupy) instytucji, które współpracowały już przed
ubieganiem się o dofinansowanie. W ponad połowie przypadków wcześniejsza kooperacja
związana była m.in. ze wspólną realizacją projektów dofinansowanych ze środków
europejskich. Ponieważ główną grupą beneficjentów były jednostki samorządu terytorialnego,
większość partnerstw należy ocenić jako relacje naturalne, wynikające m.in z położenia
geograficznego poszczególnych jednostek. Choć współpraca ma w ich przypadku długą
tradycję, to wsparcie w ramach PWT PL-SK 2007-2013 nie jest jednak bez znaczenia, ponieważ
daje realne pole do rozszerzenia zakresu tematycznego współpracy i zwiększenia jej
intensywności.

Jakość większości partnerstw realizujących projekty w ramach PWT PL-SK 2007-2013 należy
określić jako najczęściej wysoką, opinie tę podzielają zresztą anektowani beneficjenci, którzy
nie zgłaszali istotnych problemów związanych ze wspólną realizacją projektów. Ponieważ
partnerstwa w większości istniały już wcześniej, w badaniu ilościowym nie zidentyfikowano
również istotnych barier w podejmowaniu transgranicznej współpracy (zawieraniu
partnerstw). W przypadku kilku projektów należy jednak zauważyć zachwianie partnerstwa
transgranicznego, jako że udział partnera w realizacji projektu był pomijalnie mały (udział w
budżecie poniżej 5%).
115

Najlepszą miarą siły partnerstwa jest jego trwałość, która w większości badanych projektów
nie budzi większych wątpliwości. Praktycznie wszyscy partnerzy są zainteresowani dalszą
współpracą z podmiotami, z którymi wspólnie realizowali projekt w ramach PWT PL-SK 20072013 - co ważne dotyczy to w takim samym stopniu "nowych", jak istniejących partnerstw.
Połowa z nich posiada konkretne plany dalszych wspólnych inicjatyw, a większość pozostałych
- przynajmniej ich wstępny zarys. Badani postrzegają PWT PL-SK 2014-2020 jako kluczowe
źródło finansowania współpracy transgranicznej. Ewentualne wykorzystanie innych środków
będzie zależało od szczegółowych zasad udzielenia wsparcia.
4.9.4 System wyboru i oceny projektów (PB d2*)

Z perspektywy czasu należy zgłosić pewne zastrzeżenia do systemu wyboru projektów
w ramach PWT PL-SK 2007-2013. Niektóre z przyjętych rozwiązań prawdopodobnie nie były
optymalne dla wyselekcjonowania projektów od najwyższej wartości dodanej. Trzeba jednak
nadmienić, ze jakość projektów wynikała przede wszystkim z podaży przedsięwzięć (pomysłów
na przedsięwzięcia) na pograniczu polsko-słowackim. Na poziomie systemu wyboru projektów
nie do końca trafnym rozwiązaniem okazała się organizacja zaledwie dwóch naborów w
początkowej fazie wdrażania Programu. Dodatkowe środki (dostępne dzięki oszczędnościom)
trafiały w ten sposób do przedsięwzięć o relatywnie niższej punktacji znajdujących się na
listach rezerwowych. Problematyczne okazało się również stworzenie jednego pakietu
kryteriów dla wszystkich tematów (oraz organizacja "łącznych" naborów), ponieważ eksperci
oceniający projekty nie otrzymali w praktyce wystarczająco precyzyjnych narzędzi do oceny
składanych przedsięwzięć, w szczególności do weryfikacji transgranicznego znaczenia
projektów.
4.9.5 Podsumowanie i wnioski dla programu na lata 2014-2020 (1,4)

Podsumowując analizę efektów realizacji PWT PL-SK 2007-2013 jako największy sukces
Programu należy ocenić jego wkład w zmiany cywilizacyjne na terenie pogranicza, które zostały
osiągnięte dzięki realizacji projektów we współpracy polsko-słowackiej, w zdecydowanej
większości w ramach już istniejących partnerstw. Inwestycje dofinansowane ze środków
Programu są silnie skoncentrowane w powiatach z pasa przygranicznego, który był szczególnie
aktywny w aplikowaniu o fundusze. Sukcesem było więc w szczególności poprawienie jakości
lokalnych połączeń drogowych oraz znaczny postęp w rozwoju gospodarki wodno-ściekowej w
dorzeczach Popradu i Dunajca oraz w okolicach Jeziora Orawskiego. Projekty z osi I i II
przyczyniły się również do stopniowego wzbogacania oferty turystycznej pogranicza, warto
jednak zauważyć że nie uruchomiło to jeszcze zauważalnych trendów - udział obszaru wsparcia
w ruchu turystycznym utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Program wymiernie
wzmocnił także bazę infrastrukturalną instytucji kultury.

Wśród obszarów, w których realizację Programu należy ocenić jako – przynajmniej częściową
- porażkę, trzeba w pierwszej kolejności wymienić stosunkową niewielką liczbę nowych
partnerstw,42 co było w dużym stopniu związane z przytłaczającą dominacją jednostek
samorządu terytorialnego w gronie beneficjentów. Przyczyną innych problemów były bardzo
pojemne zapisy PWT PL-SK 2007-2013, które przełożyły się "popytowy" sposób
rozdysponowania środków. Spowodowało to, że niektóre inwestycje - choć niewątpliwie
mające znaczenie dla społeczności lokalnych - miały relatywnie małe znaczenie transgraniczne
42
Trzeba jednak zauważyć, że trwałość nowo utworzonych partnerstw jest porównywalna do
kooperacji istniejących wcześniej.
116
i z powodzeniem mogły być realizowane np. w ramach regionalnych programów operacyjnych.
Generalnie - co jest powszechne także dla innych programów współpracy transgranicznej - w
PWT PL-SK 2007-2013 mieliśmy do czynienia z „dualnością” celów interwencji. Dotyczyły one
zarówno kwestii rozwojowych, w tym zmniejszania peryferyjności obszaru przygranicznego
(tutaj program niewątpliwie realizuje cele), jak i kwestii związanych ze współpracą
transgraniczną (cele realizowane miejscami w mniejszym stopniu). Nie należy jednak
zapominać o tym, że rezultaty interwencji są w dużym stopniu funkcją podaży wartościowych
projektów na terenie pogranicza, która siłą rzeczy jest ograniczona.

Wnioski z realizacji PWT PL-SK 2007-2013 są dobrym punktem wyjścia do określenia założeń
interwencji nowego Programu, który powstawał równolegle do realizacji niniejszej ewaluacji.
o
Niektóre obszary interwencji - dotyczy to przede wszystkim gospodarki wodnościekowej - nie powinny być w nowym programie kontynuowane, co już zostało przez
jego autorów uwzględnione. Działania w tym zakresie powinny być przedmiotem
interwencji programów regionalnych w koordynacji z realizacją założeń KPOŚK, nie
wymagają jednak współpracy polsko-słowackiej. Jako słuszną należy ocenić także
rezygnację z projektów sieciowych jako oddzielnego działania.
o
Pozytywnie oceniamy zaproponowaną w nowym programie koncentrację tematyczną.
Duża alokacja na działania związane z dziedzictwem kultowym i naturalnym, także w
kontekście turystki (priorytet inwestycyjny 6c) pozwoli na dalsze stymulowanie
rozwoju pogranicza w oparciu o jego największy endogeniczny potencjał – środowisko
naturalne i zasoby kulturowe. Do wyboru projektów w tym obszarze należy jednak
podejść w bardziej selektywny sposób.
o
W związku z silniejszą niż dotychczas koncentracją tematyczną interwencji w ramach
regionalnych programów operacyjnych w latach 2014-2020, należy spodziewać się, że
jednostki samorządu terytorialnego będą w jeszcze w większym stopniu niż dotychczas
próbowały wykorzystać program transgranicznym do sfinansowania inwestycji o
znaczeniu stricte lokalnym. Warunki udzielania wsparcia w PWT PL-SK 2014-2020
powinny być się bardziej restrykcyjne niż w ocenianym programie. W szczególności
należy stawiać większe oczekiwania w zakresie transgranicznego znaczenia inwestycji,
a także wyraźnie premiować przedsięwzięcia wykorzystujące już istniejącą
infrastrukturę
117
4.10 Wnioski i rekomendacje (w zakresie osi priorytetowych I i II)
obszar
lp.
wniosek
ogółem (oś
I i II)
1
Z perspektywy ex-post należy
ocenić, że kryteria wyboru
projektów, w części przypadków,
okazały się niewystarczającym
narzędziem do selekcji projektów o
wyłącznie transgranicznym
charakterze (w części tematów
wsparcie otrzymały projekty o
znaczeniu lokalnym, których
krajowe części powinny być
realizowane raczej w regionalnych
programach operacyjnych).
Na poziomie
kryteriów wyboru
projektów należy
doprecyzować
wymogi dotyczące:
Kryteria wyboru projektów
(wspólne dla wszystkich tematów)
były stosunkowo ogólne, co 1)
utrudniało przeprowadzenie
pogłębionej analizy projektów w
poszczególnych obszarach
tematycznych, 2) powodowało
dużą arbitralność oceny przez
ekspertów.
Należy sformułować
oddzielne kryteria
oceny dla
poszczególnych
obszarów wsparcia –
Procedura wyboru projektów w
PWT PL-SK 2007-2013 utrudniła
Należy rozważyć
wprowadzenie
2
3
rekomendacja
- efektu
transgranicznego;
- partnerstwa.
oczekiwany efekt
sposób wdrożenia
adresat
Zapewnienie większej
koncentracji Programu
na projektach o
faktycznie
transgranicznym
oddziaływaniu oraz
wyeliminowanie
projektów, w przypadku
których partnerstwo jest
jedynie pozorne.
W zakresie efektu
transgranicznego:
wyeksponowanie w
oczekiwaniach dla
wnioskodawców, żeby w
projekcie przedstawić wartość
dodaną wynikającą z realizacji
poszczególnych elementów
po obu stronach granicy oraz
w ramach jednego projektu
IZ43/WST
44
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.45
kluczowa
W zakresie partnerstwa:
zwiększenie wymogów dla
uznania projektu za
partnerski, w tym minimalny
udział partnera zagranicznego
w budżecie 10-15%).
(p. szczegółowe
uwagi „sektorowe”)
Pogłębienie
merytorycznej oceny
projektów w taki sposób,
żeby lepiej
odzwierciedlała
„sektorową” specyfikę
poszczególnych
projektów.
Co najmniej na poziomie
priorytetów inwestycyjnych, a
w bardziej skomplikowanych
przypadkach także na
poziomie konkretnych typów
projektów
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
Zwiększenie
selektywności procedury
1) Nabory tematyczne
powinny dotyczyć
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
43
Instytucja Zarządzająca
Wspólny Sekretariat Techniczny
45
Rekomendację należy uwzględnić podczas prac nad dokumentami wdrożeniowymi PWT PL-SL 2014-2020.
44
118
obszar
lp.
wniosek
pogłębioną analizę jakości
poszczególnych projektów,
uwzględniających specyfikę danego
obszaru tematycznego. Wszystkie
projekty złożone w ramach
jednego naboru oceniano łącznie
przy zastosowaniu tych samych
kryteriów
rekomendacja
następujących
modyfikacji w
procesie wyboru
projektów:
1) przeprowadzenie
naborów
tematycznych;
2) zwiększenie
„konkurencyjności”
procedury wyboru
projektów,
pozwalającej na
porównanie
złożonych projektów
pomiędzy sobą
oczekiwany efekt
oceny projektów, co
będzie miało szczególnie
duże znaczenie w
związku z ograniczeniem
wsparcia dla wielu typów
projektów w RPO
(lokalna infrastruktura
drogowej, infrastruktura
społeczna).
Ograniczenie się do
przeprowadzenie 2 naborów na
początku okresu wdrażania
Programu oraz
nieprzeprowadzanie nowych
Należy przeprowadzić
kilka naborów
tematycznych (jeśli
alokacja pozwala na
więcej niż 1 konkurs).
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.
operacyjna
poszczególnych priorytetów
inwestycyjnych lub – w
przypadku PI 6c – także
wybranych typy projektów
(lub ich grup).
2) Projekty złożone w ramach
jednego naboru powinny być
porównywane pomiędzy
sobą, a nie tylko w
odniesieniu do kryteriów – np.
poprzez przyznanie większej
liczby punktów projektom
dającym większy wkład we
wskaźniki Programu.
3) Zaplanowanie co najmniej
3 naborów, np. w 2015, 2016 i
2018.
- bardziej
równomierne
rozłożenie alokacji na
przestrzeni całego
okresu
programowania,
szczególnie w
tematach/działaniach
, w których projekty
trwają względnie
krócej
(kultura/dziedzictwo,
turystyka).
4
sposób wdrożenia
Wybór projektów
najlepiej realizujących
cele programu, spośród
wszystkich inicjatyw
119
Zaplanowanie co najmniej 3
naborów, np. w 2015, 2016 i
2018.
Dofinansowanie projektów z
listy rezerwowej w ramach
IZ/WST
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
naborów po 2009 r. było
rozwiązaniem nietrafnym z punktu
widzenia wyboru inwestycji
najlepiej realizujących cele
Programu, ponieważ:
Należy ograniczyć
wykorzystanie list
rezerwowych, tak aby
nie stanowiły one
jedynego źródła
nowych projektów.
Do każdego naboru
powinna być
przypisana
maksymalna alokacja,
która w razie
oszczędności może
być przeznaczona na
wsparcie projektów z
listy rezerwowej;
zgłoszonych w ramach
danego naboru.
Na podczas oceny
projektów drogowych
należy oceniać nie
tylko przedsięwzięcie
jako całość, ale też
wszystkie jego
elementy składowe.
W szczególności
warunek
transgraniczności
powinny spełniać
wszystkie
dofinansowane
odcinki drogowe.
Wyeliminowanie z grupy
wspartych inwestycji
odcinków drogowych,
które w bardzo
niewielkim stopniu (lub
w skrajnych przypadkach
- wcale) nie wpisują się
w cele Programu.


transport
(1.1)
5
kolejne dofinansowane
przedsięwzięcia były
relatywnie słabsze niż
projekty z listy
podstawowej;
próba realizacji projektów
zaplanowanych kilka lat
wcześniej, zgodnie z
założeniami przyjętymi we
wnioskach napotykały na
szereg problemów (np.
zmiana cen, krótki czas na
realizację projektu).
W ramach projektów drogowych
dofinansowanych w PL-SK 20072013 dominowały przedsięwzięcia
pakietowe, w ramach których
jedynie część elementów
składowych wpisywała się cele
Programu (w szczególności
wpływała na rozwój
transgranicznych powiazań
komunikacyjnych).
oczekiwany efekt
sposób wdrożenia
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.
operacyjna
oszczędności z danego
naboru.
Minimalizacja
problemów związanych
„z przeterminowanymi
projektami”.
120
Do rozważenia zestaw
kryteriów, które powinien
spełniać każdy odcinek
drogowy zgłoszony do
dofinasowania (w
uzupełnieniu do kryteriów
odnoszących się do całego
projektu).
IZ/WST
obszar
ochrona
środowiska
(1.2)
lp.
wniosek
rekomendacja
oczekiwany efekt
6
Wśród inwestycji wspartych ze
środków PWT PL-SK 2007-2013
znalazły się odcinki drogowe, które
miały praktycznie wyłącznie
znaczenie lokalne i powinny być
finansowane z innych
instrumentów wsparcia.
Wszystkie
dofinansowane
projekty drogowe
powinny posiadać
udokumentowane
znacznie
transgraniczne.
Wyeliminowanie z grupy
wspartych projektów
inwestycji o znaczeniu
stricte lokalnym, w
przypadku których
deklarowany przez
wnioskodawcę "efekt
transgraniczny" jest
narzędziem do uzyskania
finansowego w
programie współpracy
transgranicznej.
Należy preferować projekty
zwiększające liczbę połączeń
transgranicznych lub
poprawiające jakość i
przepustowość połączeń
istniejących. Warunkowo
można wspierać także
inwestycje na odcinkach
bezpośrednio powiązanych z
ciągami transgranicznymi.
7
Niewielka podaż projektów innych
niż infrastruktura drogowa oraz (w
mniejszym stopniu) ścieżki
rowerowe. W szczególności brak
zainteresowania projektami
związanymi z transportem
publicznym.
Wśród potencjalnych
beneficjentów w
priorytecie
inwestycyjnym 7d
należy rozważyć
włączenie podmiotów
prywatnych, które
jako jedyne mogą być
zainteresowane
dofinansowaniem
przedsięwzięć
związanych z
transgranicznym
transportem
publicznym.
Zapewnienie podaży
projektów priorytecie
inwestycyjnym 7d - w
przypadku ograniczenia
beneficjentów do
katalogu przewidzianego
w projekcie Programu
istnieje realne ryzyko
trudności w
zagospodarowaniu i tak
niewielkiej alokacji.
8
W większości dofinansowanych
projektów w temacie 1.2 walory
środowiska naturalnego nie były
traktowane przez beneficjentów w
kategoriach zasobów rozwojowych
– gminy chciały praktycznie
Należy w jak
największym stopniu
przybliżyć intencje
autorów Programu na
lata 2014-2020.
Zwiększenie podaży
projektów związanych ze
zrównoważonym
korzystaniem z zasobów
środowiska, także z
121
sposób wdrożenia
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
Uzupełnienie listy
potencjalnych beneficjentów.
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
W dokumentach
wdrożeniowych (w tym w
podręczniku) oraz podczas
kontaktów z potencjalnymi
beneficjentami (w
IZ/WST
do końca
2015 r.
operacyjna
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
wyłącznie inwestować w
gospodarkę wodno-kanalizacyjną.
Ten tok myślenia można utrudnić
przygotowanie projektów do
Programu na lata 2014-2020.
turystyka
(2.1)
9
W ramach PWT PL-SK stosunkowo
dużą część środków przeznaczono
na rozwój infrastruktury miejskiej i
rekreacyjnej. Wpływ tego typu
inwestycji na ofertę turystyczną
regionu przygranicznego jest
niewielki. Z kolei wśród projektów
związanych z infrastrukturą
turystyczną, dużą część stanowiły
inwestycje związane z obsługą
ruchu turystycznego, a więcej nie
mające większego wpływu na
zwiększenie zewnętrznej
atrakcyjności turystycznej obszaru
wsparcia.
W Programie na lata
2014-2020 należy
przesunąć nacisk ze
wsparcia
infrastruktury
miejskiej i
rekreacyjnej na
dofinansowanie
produktów
turystycznych.
oczekiwany efekt
sposób wdrożenia
punktu widzenia rozwoju
turystyki.
szczególności podczas
spotkań informacyjnych).
Zwiększenie jakości
inwestycji wspieranych
obszarze szeroko pojętej
turystyki, aby w
większym stopniu
podnosiły atrakcyjność
obszaru wsparcia, a nie
miały wyłącznie
charakteru infrastruktury
społecznej w wyłącznie
lokalnym charakterze.
- konieczność określenia przez
wnioskodawcę przybliżonego
biznes-planu dla danego
produktu (grupa docelowa,
komplementarność z
istniejącą ofertą itp.), który
powinien być spójna
koncepcją realizowana po obu
stronach granicy (logiczne
powiązanie zadań
realizowanych przez
poszczególnych partnerów)
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
- konieczność precyzyjnego
określenia przez
wnioskodawcę, jaka będzie
oferta danego obiektu dla
zewnętrznego turysty (chodzi
o wyeliminowanie wsparcia
infrastruktury o znaczeniu
stricte lokalnym).
10
Stosunkowo duża część wsparcia
przeznaczono na wsparcie budowy
nowych obiektów, w tym
związanych z budową
infrastruktury do obsługi ruchu
turystycznego.
Ograniczenie
wsparcia dla
obiektów związanych
z obsługą ruchu
turystycznego do
przedsięwzięć, w
których konieczność
Jak wyżej.
122
Na poziomie kryteriów
wyboru projektów należy
określić preferencje dla
projektów, które zakładają
tworzenie produktów na bazie
istniejącej infrastruktury i
zawierają w sobie elementy
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
oczekiwany efekt
powstania takiego
obiektu wynika z
szerszej koncepcji
stworzenia produktu
turystycznego.
11
kultura i
dziedzictw
o (2.2)
12
sposób wdrożenia
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
IZ/WST
do końca
2015 r.
kluczowa
„miękkie” (w tym zadania
związane z marketingiem
produktów turystycznych
obszaru przygranicznego).
Tworzenie nowych obiektów
(np. noclegowych przez JST)
powinno być ściśle
powiązanie z koncepcją
rozwoju produktu
turystycznego.
W PWT PL-SK 2007-2013 wsparcie
uzyskała duża liczba projektów
punktowych (także w ramach
mikroprojektów), które nie tworzą
spójnej oferty dla od
odwiedzających turystów.
Realizacja projektów
ponadlokalnych,
sieciujących istniejące
elementy oferty
turystycznej.
Zwiększenie
atrakcyjności
turystycznej obszaru
przygranicznego jako
całości, integracja już
istniejących elementów
oferty dla turystów.
(w powiązaniu z
rekomendacją 10.)
Zakres projektów
dofinansowanych w temacie 2.2
wskazuje, że Program w pierwszej
kolejności doprowadził do poprawy
stanu infrastruktury istniejących
instytucji kultury oraz, w
zdecydowanie mniejszej skali,
tworzenia nowych. Inwestycje te
mają co do zasady zdecydowanie
większe znaczenie dla rozwoju
W PWT PL-SK 20142020 wskazane jest
położenie silniejszego
nacisku na
wykorzystanie
powstałej
infrastruktury lub tej,
które będzie
wspierana w nowym
programie. Konieczna
Wprowadzenie wymogu
określenia wpływu
wspieranych projektów,
na realizację celów i
wskaźników programu,
powinno zmusić
potencjalnych
beneficjentów do
tworzenia bardziej
przemyślanych
Preferencja dla projektów o
dużym potencjale
prorozwojowym na poziomie
dokumentów wdrożeniowych,
w tym kryteriów wyboru
projektów.
Wnioskodawcy na poziomie
dokumentacji aplikacyjnej
powinni wykazać w jakim
sposób i w jakiej skali, ich
123
Należy rozważyć realizację
przynajmniej kilku projektów
o zakresie większym niż
lokalny, które pozwolą na
integrację już stworzonych
elementów oferty dla
turystów oraz pozwolą na
identyfikację potencjalnych
braków, które następnie
mógłby być przedmiotem
inwestycji „punktowych”.
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
oczekiwany efekt
sposób wdrożenia
lokalnego, w szczególności
poprawy warunków w jakich
prowadzone są działania związane
z ochroną i rozpowszechnianiem
niematerialnego dziedzictwa
kulturalnego i historycznego. Aby
wykorzystać powstałą
infrastrukturę oraz szanse jakie
daje wzmocnienie istniejących
partnerstw, w kolejnym okresie
programowania należy położyć
większy nacisk na wykorzystanie
efektów dotychczasowego
wsparcia. W kontekście celów PWT
PL-SK 2014-2020 należy silniej
wspierać działania skierowane „na
zewnątrz”, do turystów i osób
odwiedzających pogranicze.
Obecnie większość projektów
skierowana była raczej „do
wewnątrz”.
jest silniejsza
koncentracja na
potencjale
prorozwojowym
wspieranych
przedsięwzięć, w tym
ich wpływie na
realizację wskaźników
produktu i rezultatu.
projektów, które już na
poziomie założeń będą
musiały uwzględniać
dalsze wykorzystanie
wspartej infrastruktury,
w tym pod kątem jej
potencjału dla rozwoju
turystyki kulturowej,
opartej na zasobach
kulturowych dziedzictwa
materialnego i
niematerialnego
pograniczna.
Podejście takie powinno
minimalizować
powstawanie nowych i
remont istniejących
obiektów o małym
potencjale i znaczeniu
zarówno
transgranicznym, jak i
prorozwojowym.
projekty, nawet jeśli mają
dotyczyć miejskich/gminnych
ośrodków kultury, przełożą się
na:
 zwiększenie
wykorzystania
dziedzictwa kulturowego
(…) przez odwiedzających
i mieszkańców
 docenienie dziedzictwa
przyrodniczego i
kulturowego pogranicza
przez lokalną ludność
oraz turystów spoza
obszaru.
Potencjalni beneficjenci
powinni wykazać również ile
osób korzystać będzie z
efektów tych inwestycji oraz
określić sposób w jaki wartość
ta została określona, w tym
jaką część wskaźnika produktu
liczba osób korzystających z
nowych, zmodernizowanych
lub rozbudowanych
transgranicznych produktów
kulturowych i ekologicznych,
będzie przez nich
realizowana.46
46
adresat
termin
wdrożenia
W przypadku tworzenia nowych instytucji kultury i innego rodzaju infrastruktury kultury, wnioskodawcy powinni wskazać jaką ofertę te podmioty będą miały dla
mieszkańców (społeczności lokalnych), a jaką dla turystów.
124
klasyfikacja
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
oczekiwany efekt
13
Zarówno w temacie 2.1, jak i w
temacie 2.2 dofinansowanie
zyskały projekty o niekiedy
wątpliwym znaczeniu zarówno z
punktu widzenia potencjału
turystycznego, jak i o
ograniczonym oddziaływaniu i
potencjale wykorzystania walorów
kulturowych kulturowego dla
rozwoju społeczno-gospodarczego
pogranicza.
W PWT PL-SK 20142020 nie należy
wspierać projektów
nie mających
przełożenia na
osiąganie celów
Programu, również
tych wyrażanych
wskaźnikami
produktu i rezultatu.
Uniknięcie rozproszenia
środków i finansowania
inwestycji o małym
znaczeniu dla rozwoju
obszaru pogranicza.
125
sposób wdrożenia
adresat
IZ/WST
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.
kluczowa
4.11 Conclusions and recommendations (in the areas of priority axes I and II)
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
general (axis I
and II)
1
From the ex-post evaluation
perspective, it should be
noted that the project
selection criteria, in some
cases, proved to be
insufficient to select projects
of an exclusively cross-border
character (in some subjects,
support was given to projects
with a local meaning, the
national parts of which should
be implemented through
regional operational
programs).
On the level of project
selection criteria,
requirements
regarding the
following should be
specified:
Ensuring a greater
focus of the
Programme on
projects with a truly
cross-border effect
as well as
eliminating projects
in which the
partnership is only
superficial.
- the cross-border
effect;
- partnership.
method of
implementation
In terms of the crossborder effect:
emphasizing
application
expectations, to
present the added
value of the project
resulting from
implementation of
specific elements on
both sides of the
border as well as
within one project.
In terms of
partnership:
increasing
requirements of
classification of
project as a
partnership, including
the minimal
participation of the
foreign partner in the
budget (10-15%).
47
Managing Authority
Joint Technical Secretariat
49
The recommendation should be taken into account during work on implementation documents CCP PL-SK 2014-2020.
48
126
addressee
implementation
date
classification
MA47/JTS48
before end of
2015 49
crucial
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
addressee
implementation
date
classification
2
Project selection criteria
(used for all subjects) were
relatively general, which 1)
made it difficult to carry out
in-depth project analysis in
specific thematic areas, and
2) caused a high level of
arbitrariness in the experts’
assessment.
Separate criteria
should be formulated
for specific areas of
support (see specific
“sector” remarks).
Deepening the
substantive
assessment of
projects in a way
that will better
reflect the “sector”
characteristics of
each project.
At least on the level of
investment priorities,
and in more complex
cases also on the level
of specific types of
projects.
MA/JTS
before end of
2015
crucial
3
The project selection
procedure in the CCP PL-SK
2007-2013 made it difficult to
perform an in-depth analysis
of the quality of individual
projects, taking into account
the specifics of a given
subject area. All projects
submitted as part of one
recruitment were assessed
collectively, using the same
criteria.
The introduction of
the following
modifications into the
project selection
procedure should be
considered:
Increase of
selectiveness of
project assessment
procedure, which
will be particularly
significant due to
the limiting of
support for many
types of project in
the ROP (local road
infrastructure, social
infrastructure).
1) Thematic calls for
projects should
concern specific
investment priorities
or – in the case of PI
6c – also selected
types of projects (or
groups thereof).
MA/JTS
before end of
2015
crucial
1) conducting
thematic calls for
projects;
2) increasing the
“competitiveness” of
the project selection
procedure, allowing
for comparing
submitted projects to
each other – a more
even distribution of
the allocations over
the entire
programming period,
particularly in
subjects/actions, in
which projects are
relatively shorter
2) Projects submitted
within one
recruitment should be
compared with each
other, and not only to
the criteria – e.g.
through awarding
more points to
projects contributing
more to the
Programme
indicators.
3) At least three calls
for projects should be
planned, e.g. in 2015,
2016, and 2018.
127
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
The selection of
projects best
realizing the goals of
the programme,
from among all the
initiatives submitted
within one
recruitment.
Planning of at least
three calls for
projects, e.g. in 2015,
2016, and 2018.
addressee
implementation
date
classification
MA/JTS
before end of
2015
operational
MA/JTS
before end of
2015
operational
(culture/heritage,
tourism).
4
Limiting the recruitments to 2
at the beginning of the period
of implementing the
Programme and not
conducting new recruitments
after 2009 was an incorrect
solution from the point of
view of investments that best
fulfil the goals of the
Programme, because:


transport (1.1)
5
subsequent funded
projects were
relatively weaker
than projects from
the basic list;
attempted
realisation of
projects planned
several years earlier,
according to the
assumptions in the
proposals,
encountered a
number of problems
(e.g. price changes, a
short time for the
implementation of
the project).
The road projects funded in
PL-SK 2007-2013 were
dominated by package
Several thematic calls
for projects should be
conducted (if the
allocation allows for
more than one
competition).
The use of reserve lists
should be limited so
that they do not
constitute the only
source of new
projects. Each call for
projects should have a
maximum allocation
assigned, which can
be used, in the case of
savings, to support
projects from the
reserve list.
During the assessment
of road projects, all
elements of a venture
Funding projects from
the reserve list via
savings from a given
recruitment.
Minimising of
problems connected
with “expired
projects.”
Elimination from the
funded investments
of road segments
128
To be considered: a
set of criteria that
every road segment
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
ventures, in which only some
of the elements matched the
goals of the Programme
(particularly influencing the
development of cross-border
communication connections).
should be assessment,
not only its whole.
Particularly, all funded
road segments should
fulfil the cross-border
requirement.
which barely (or in
extreme cases, not
at all) do not comply
with the Programme
goals.
submitted for funding
should meet (in
addition to criteria
related to the whole
project).
6
Among investments
supported by CCP PL-SK 20072013 funds were road
segments with an almost
entirely local significance and
should have been funded
from by other support
instruments.
All funded road
projects should have
documented crossborder significance.
Elimination of
strictly local
projects, where the
applicant declares a
“cross-border”
effect solely as a
means of receiving
support from the
cross-border
cooperation
programme from
the group of
supported
investment projects.
7
The low number of projects
other than road infrastructure
and (to a lesser degree) bike
paths. In particular, a lack of
interest in projects connected
with public transit.
Among potential
beneficiaries of
investment priority
7d, including private
entities, which may be
the only ones
interested in funding
ventures connected
with cross-border
public transit, should
be considered.
Ensuring a supply of
projects for
investment priority
7d – in the case of
limiting
beneficiaries to the
directory provided
in the Programme
project, there is a
real risk of difficulty
in the use of this
already small
allocation.
129
addressee
implementation
date
classification
Preference should be
given to projects that
increase the number
of cross-border
connections or
improve the quality
and capacity of
existing connections.
Investments on road
segments directly
connected with crossborder routes may
also be conditionally
supported.
MA/JTS
before end of
2015
crucial
Supplementing the list
of potential
beneficiaries.
MA/JTS
before end of
2015
crucial
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
addressee
implementation
date
classification
environmental
protection
(1.2)
8
In most of the funded
projects in subject 1.2, the
qualities of the natural
environment were not
treated by the beneficiaries in
the categories of
development resources – the
municipalities wanted to
practically exclusively invest
in water and sewage
management. This way of
thinking may make it difficult
to prepare projects for the
Programme in 2014-2020.
The intentions of the
authors of the
Programme for 20142020 should be made
more immediate.
Increase of the
supply of projects
connected with a
balanced use of
environmental
resources, also from
the point of view of
tourism
development.
Using implementation
documents (including
the handbook) as well
as during contact with
potential beneficiaries
(especially during
informational
meetings.
MA/JTS
before end of
2015
operational
tourism (2.1)
9
As part of the CCP PL-SK a
relatively large part of the
funds was allocated to the
development of urban and
recreational infrastructure.
The influence of this type of
investments on the tourism
offering of a region is very
slight. In turn, among the
projects connected with
tourist infrastructure, a large
portion was made up of
investments connected with
tourist services, and thus not
having much influence on
increasing the external
tourism attractiveness of the
region supported.
In the Programme for
2014-2020, the
emphasis should be
shifted from
supporting urban and
recreational
infrastructure to
funding tourism
products.
Increasing the
quality of supported
investments in the
broadly defined
tourism, in order to
raise the
attractiveness of the
supported region,
instead of being
solely related to
social infrastructure
of an exclusively
local character.
- necessity of defining
by the applicant an
approximate business
plan for a given
product (target group,
complementarity with
an existing offer, etc.),
which should be a
coherent concept
implemented on both
sides of the border
(logical connection of
tasks realised by
specific partners)
MA/JTS
before end of
2015
crucial
- necessity of precise
definition by the
applicant, what the
offer of the given
object will be for the
130
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
addressee
implementation
date
classification
external tourist (in
order to eliminate
support for strictly
local infrastructure)
10
A relatively large portion of
the support was allocated to
construction of new objects,
including those connected
with construction of
infrastructure for tourist
services.
Limiting support for
objects connected
with tourist services to
ventures in which the
creation of such an
object results from the
overall concept of
creating a tourist
product.
As above.
On the level of project
choice criteria, it is
necessary to define
preference for
projects that assume
creation of products
on the basis of
existing infrastructure
and contain “soft”
elements (including
tasks related to
border area tourist
product marketing).
Creating new objects
(e.g. accommodation)
by the LGU should be
strictly connected
with the concept of
tourist product
development.
MA/JTS
before end of
2015
crucial
11
In CCP PL-SK 2007-2013
support was granted to many
point projects (also as part of
micro-projects), which do not
form a coherent offer for
visiting tourists.
Realisation of
supralocal projects,
networking existing
tourist offer elements.
Increasing tourist
attractiveness of the
border region as a
whole, integration
of already existing
tourist offer
elements.
(in conjunction with
recommendation 10)
MA/JTS
before end of
2015
crucial
131
The realisation of at
least several projects
with a greater than
local scope should be
considered, which will
allow for the
integration of already
area
no.
conclusion
recommendation
expected effect
method of
implementation
addressee
implementation
date
classification
MA/JTS
before end of
2015
crucial
existing tourist offer
elements and
identification of
potential deficiencies,
which could then be
the subject of “point”
investments.
culture and
heritage (2.2)
12
The extent of projects funded
in subject 2.2 indicates that
the Programme first led to an
improvement of the state of
the infrastructure of existing
cultural institutions, as well as
– on a much smaller scale –
building new ones. These
investments are in principle
much more significant for
local development,
particularly the improvement
of conditions for actions
related to the protection and
propagation of non-material
cultural and historical
heritage. To use the created
infrastructure of the chances
provided by strengthening of
existing partnerships, greater
emphasis should be placed on
using the effects of previous
funding in the next
programming period. In terms
of CCP PL-SK 2014-2020 goals,
more support should be
provided to actions aimed
In CCP PL-SK 20142020 a stronger
emphasis is
recommended on use
of created
infrastructure or that
which will be
supported in the new
programme. It is
necessary to focus
more on the prodevelopment
potential of the
supported ventures,
including their
influence on the
realisation of product
and result indicators.
The introduction of
a required
specification of the
influence of
supported projects
on the realisation of
goals and
programme
indicators should
force potential
beneficiaries to
create more
thoughtful projects,
which already at the
level of the
assumptions will
have to take into
account further use
of supported
infrastructure,
including in terms of
its potential for the
development of
cultural tourism,
based on the
resources of the
material and non-
132
Preference for
projects with a greater
pro-development
potential on the level
of implementation
documents, including
project selection
criteria.
In their initial
documentation,
applicants should
show the method and
scale in which their
project, even if they
concern
urban/municipal
cultural centres, will
apply to:
 increasing the use
of cultural
heritage (…) by
visitors and
residents
 Appreciation of
natural and
cultural heritage
of the
area
no.
conclusion
recommendation
“outward,” to tourists and
visitors to the borderland.
Currently, most projects have
been directed “inward.”
13
Both in subject 2.1 as well as
in 2.2, funding was assigned
to projects of sometimes
dubious importance both in
terms of tourist potential, as
well as limited impact and
potential to use the cultural
values for the socio-economic
The CCP PL-SK 2014202 should not
support projects
which do not translate
into achieving
Programme goals,
including those
expected effect
method of
implementation
material cultural
heritage of the
borderland.
This approach
should minimise the
creation of new and
renovation of
existing objects with
little potential and
cross-border and
pro-development
significance.
borderlands by
the local
population and
tourists from
outside the area.
Potential beneficiaries
should also show how
many people will
benefit from the
effects of these
investments, as well
as define the way in
which this value was
specified, including
what part of the
product indicator
number of people
benefiting from new,
modernised, or
expanded cross-border
cultural and ecological
products will be
realised by them.50
Avoidance of
dispersion of funds
and funding
investments of low
significance for the
borderlands
development.
50
addressee
implementation
date
classification
MA/JTS
before end of
2015
crucial
In the case of creation of new cultural institutions and other types of cultural infrastructure, applicants should show what these subjects will offer the residents (local
populations), and what they will offer tourists.
133
area
no.
conclusion
development of the
borderlands.
recommendation
expected effect
expressed by product
and result indicators.
134
method of
implementation
addressee
implementation
date
classification
135
4.12 Závery a odporúčania (ohľadom prioritných osí 1 a 2)
oblasť
p.č.
záver
odporúčanie
očakávaný výsledok
spolu (os 1
a 2)
1
Z hľadiska ex-post musíme
konštatovať, že kritériá pre výber
projektov neboli vo väčšine
prípadov nástrojom postačujúcim
pre výber čisto cezhraničných
projektov (v niektorých témach
boli prostriedky pridelené
projektom s miestnym významom,
ktorých domáce časti by sa mali
realizovať v rámci regionálnych
operačných programov).
Na úrovni
akceptačných kritérií
je treba upresniť
požiadavky ohľadom:
Zaistenie vyššej
koncentrácii Programu
na projektoch s reálnym
cezhraničným účinkom a
eliminácia projektov, v
ktorých je partnerstvo
len zdanlivé.
Kritéria pre výber projektov
(spoločné pre všetky témy) boli
relatívne všeobecné, čo 1)
prekážalo v hlbokej analýze
projektov v jednotlivých
tematických oblastiach, 2)
zapríčinilo vysokú svojvoľnosť
expertných posudkov.
Musia sa formulovať
odlišné kritéria pre
jednotlive oblastí
podpory –
Výber projektov v rámci PCS PL-SK
2007-2013 brzdil hlbokú analýzu
2
3
- cezhraničného
účinku;
- partnerstva.
spôsob uplatnenia
Ohľadom cezhraničného
účinku: zviditeľnenie
požiadaviek pre uchádzačov
ohľadom pridanej hodnoty
spojenej s realizáciou
jednotlivých elementov na
oboch stranách hranice v
rámci jedného projektu
adresát
RO51/STS
52
termín
nasadenia
klasifikácia
ku koncu
roka
2015.53
kľúčová
Ohľadom partnerstva:
zvýšenie požiadaviek pre
vyhodnotenie programu ako
partnerský, vrátane
minimálneho podielu
zahraničného partnera aspoň
10-15%.
Minimálne na úrovni
investičných projektov, vo
viac komplikovaných
prípadoch taktiež na úrovni
konkrétnych druhov
projektov.
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
(pozri detailné
poznámky ohľadom
sektorov)
Prehĺbené vecné
hodnotenie projektov za
účelom dosiahnutia, aby
sa v hodnotení lepšie
odzrkadlila „sektorová“
špecifika jednotlivých
projektov.
Treba zvážiť uvedenie
nasledovných
Zvýšenie selektívnosti
postupu posudzovania
1) Tematické nábory by mali
byť spojené s jednotlivými
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
51
Riadiaci orgán
Spoločný technický Sekretariát
53
Odporúčanie by malo byť zohľadnené pri práci nad implementačnými dokumentmi PCS PR-SR 2014-2020
52
136
oblasť
p.č.
záver
odporúčanie
spôsob uplatnenia
kvality jednotlivých projektov,
ktoré zohľadňovali špecifiku istej
tematickej oblasti. Všetky projekty
predložené v rámci jedného
náboru boli posudzované spolu a s
použitím tých istých kritérií.
modifikácií vo výbere
projektov:
projektov, čo v súlade s
obmedzením podpory
pre mnohé typy
projektov ROP (miestna
dopravná infraštruktúra,
spoločenská
infraštruktúra) je zvlášť
dôležité.
investičnými prioritami alebo
– v prípade Pl 6c – taktiež
vybranými druhmi projektov
(alebo ich skupín).
1) realizácia
tematických náborov;
2) zvýšenie
„konkurencieschopno
sti“ výberu projektov,
ktorá by umožňovala
porovnanie zložitých
projektov medzi
sebou
- viac rovnomerné
rozdelenie alokácií
počas celého
programového
obdobia, najmä v
témach/opatreniach,
vo ktorých projekty
trvajú pomerne
kratšie
(kultúra/dedičstvo,
turistika).
4
Obmedzenie sa do uskutočnenia
len 2 náborov na začiatku obdobia
implementácie Programu a
zároveň neuskutočnenie ďalších
náborov po 2009 r. nebolo
najšťastnejším riešením ak sa
pozrieme z pohľadu výberu
investícií, ktoré by najlepšie
realizovali ciele Programu, pretože:
Musia sa realizovať
niekoľké tematické
nábory (ak alokácia
dovoľuje viac ako 1
súťaž).
Musí sa obmedziť
využitie náhradných
zoznamov, tak aby
nie boli jediným
zdrojom nových
projektov. Každému
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
2) Projekty predložené v
rámci jedného náboru by mali
byť porovnávané medzi
sebou, nie len vo vzťahu ku
kritériám – napr. udelením
väčšieho počtu bodov pre
projekty, ktoré viac
prispievajú do realizácií
Programu.
3) Naplánovanie aspoň 3
náborov, napr. v rokoch 2015,
2016 a 2018.
Výber projektov, ktoré
najlepšie vyhovujú
účelom programu,
spomedzi všetkých
iniciatív prihlásených v
rámci daného náboru.
Minimalizácia problémov
spojených so
„zastaranými projektmi“.
137
Naplánovanie aspoň 3
náborov, napr. v rokoch 2015,
2016 a 2018.
Financovanie projektov z
náhradného zoznamu v rámci
úspor z daného náboru.
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
operačná
oblasť
p.č.
záver


doprava
(1.1)
následovné financované
projekty boli pomerne
slabšie než projekty zo
základného zoznamu;
snaha o realizáciu
projektov naplánovaných
pár rokov dozadu, v
súlade s originálnymi
princípmi uvedenými v
žiadostiach čelila celému
množstvu problémov
(napr. zmena cien, krátky
čas na realizáciu
projektu).
odporúčanie
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
náboru sa musí
priradiť maximálna
alokácia, ktorá sa v
prípade úspor môže
určiť na podporu
projektov z
náhradných
zoznamov;
5
Pomedzi cestnými projektami
financovanými v rámci PL-SK 20072013 prevládali balíkové programy,
v rámci ktorých iba časť základných
prvkov bola spojená s cieľmi
Programu (najmä tak, aby
ovplyvňovala vývoj cezhraničných
spojov).
Počas posudzovania
cestných projektov je
treba posudzovať
nielen program ako
celok, ale aj všetky
jeho základné prvky.
Predovšetkým ide o
to, aby podmienku
cezhraničnosti
splňovali všetky
financované cestné
úseky.
Odstránenie zo skupiny
podporovaných investícií
cestný úsekov, ktoré iba
v menšom rozsahu sú
spojené s cieľmi
Programu.
K zváženiu: stanovenie sady
kritérií, ktoré musí splniť
každý cestný úsek prihlásený k
financovaniu (okrem splnenia
kritérií spojených s celým
projektom).
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
operačná
6
Medzi investíciami financovanými z
prostriedkov PCS PL-SK 2007-2013
boli odhalené cestné úseky s čisto
miestnym významom a mali by byť
podporované inými nástrojmi
finančnej podpory.
Všetky podporované
cestné projekty by
mali mať
zdokumentovaný
cezhraničný význam.
Odstránenie zo skupiny
podporovaných
projektov investícií s
čisto miestnym
významom, ktoré
deklarovaný žiadateľom
„cezhraničný význam“
Malo by sa uprednostňovať
projekty, ktoré zväčšujú počet
cezhraničných spojení alebo
zlepšujú kvalitu a kapacitu
existujúcich spojení.
Podmienečne sa môže
podporovať aj investície do
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
138
oblasť
p.č.
záver
odporúčanie
spôsob uplatnenia
využívajú iba na to, aby
získali financovanie v
rámci programu
cezhraničnej spolupráci.
úsekov priamo spojených s
cezhraničnými cestami.
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
7
Nedostatok ponuky projektov
iných ako dopravná infraštruktúra
a taktiež (v menšej miere)
cykloturistické cesty. Najmä
chýbajúci záujem o projekty
spojene s verejnou dopravou.
Musí sa zvážiť
zariadenie
súkromných
podnikateľov do
skupiny
potenciálnych
príjemcov v
investičnej priorite 7d
, pretože ako jediní
môžu mať záujem o
financovanie
investícií spojených s
cezhraničnou
verejnou dopravou.
Zaistenie dostatku
projektov v investičnej
priorite 7d – v prípade
obmedzenia skupiny
príjemcov do katalógu
uvedeného v návrhu
Programu, existuje
skutočné riziko
problémov s efektívnym
využitím aj tak nízkej
alokácii.
Doplnenie zoznamu
potenciálnych príjemcov.
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
ochrana
životného
prostredia
(1.2)
8
Vo väčšine podporovaných
projektov v téme 1.2 príjemcovia
nemali k hodnotám prírodného
prostredia vývojový prístup – obce
chceli investovať len iba do
vodného a odpadového
hospodárstva. Takýto prístup môže
spôsobiť problémy ohľadom
prípravy projektov pre Program na
roky 2014-2020.
Malo by sa čo
najlepšie priblížiť
zámery autorov
Programu pre roky
2014-2020.
Zvýšenie ponuky
projektov spojených s
vyrovnaným využitím
zásob prírodného
prostredia, taktiež z
pohľadu rozvoja
turistiky.
V implementačných
dokumentoch (vrátane
príručky) a počas kontaktov s
potenciálnymi príjemcami
(najmä počas informačných
stretnutí).
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
operačná
turistika
(2.1)
9
V rámci PCS PL-SK pomerne veľká
časť prostriedkov bola využitá pre
vývoj mestskej a rekreačnej
infraštruktúry. Vplyv tohoto druhu
V Programe na roky
2014-2020 je treba
presunúť hlavnú
pozornosť z podpory
Zvýšenie kvality investícií
podporovaných v oblasti
všeobecnej turistiky, tak
aby vo väčšom stúpni
- podmienka aby žiadateľ
vypracoval pre daný produkt
orientačný biznis plán (cieľová
skupina, komplementarita s
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
139
oblasť
p.č.
záver
odporúčanie
investícií na turistickú ponuku
hraničného regiónu je veľmi malý.
Medzi projektmi spojenými s
turistickou infraštruktúrou sa zasa
vo veľkom počtu vyskytli investície
spojené s riadením cestovného
ruchu, teda nemajúce pre zvýšenie
turistickej atraktivity regiónu väčší
význam.
mestskej a rekreačnej
infraštruktúry na
financovanie
turistických
produktov.
zvyšovali atraktivitu
oblasti podpory a nie
boli len investíciou do
spoločenskej
infraštruktúry s iba
miestnym významom.
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
existujúcou ponukou atp.),
ktorý by predstavoval
koherentný plán, ktorý bude
realizovaný na oboch stranách
hranici (logické prepojenie
úloh realizovaných
jednotlivými partnermi)
- podmienka, aby žiadateľ
precízne určil, čo presne daný
objekt bude turistom ponúkať
(ide o odstránenie
financovania
infraštruktúry s čisto
miestnym významom).
10
Relatívne veľká časť financovania
bola určená na podporu výstavby
nových zariadení, vrátane
spojených s výstavbou
infraštruktúry pre riadenie
cestovného ruchu.
Obmedzenie podpory
pre objekty spojené s
riadením cestovného
ruchu iba na projekty,
v ktorých potreba
vzniku takéhoto
objektu je výsledkom
širokej koncepcie
vytvorenia
turistického
produktu.
Ako uvedené vyššie.
140
Na úrovni kritérií výberu
projektov by sa malo určiť
uprednostňovanie projektov,
ktoré sa zakladajú na
vytváraní produktov na
základe existujúce
infraštruktúry a majú zároveň
„mäkké“ prvky (vrátane úloh
spojených s marketingom
turistických produktov
hraničnej oblasti). Vytváranie
nových objektov (napr.
ubytovacieho zariadenia
samosprávnej jednotky) by
malo byť úzko viazané s
koncepciou rozvoja
turistického produktu.
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
oblasť
kultúra a
dedičstvo
(2.2)
p.č.
záver
11
V PCS PL-SK 2007-2013 podporu
získalo veľké množstvo miestnych
projektov (taktiež v rámci
mikroprojektov), ktoré pre turistov
netvoria koherentnú ponuku.
Realizácia
nadlokálnych
projektov, ktoré
spájajú existujúce
elementy turistickej
ponuky.
Zvýšenie turistickej
atraktivity hraničného
regiónu ako celku,
integrácia existujúcich
elementov ponuky pre
turistov.
(v súvislosti s odporúčaním
10.)
Rozsah projektov ktoré boli v rámci
témy 2.2 podporené, ukazuje, že
Program v prvom rade viedol ku
zlepšeniu stavu infraštruktúry
existujúcich kultúrnych inštitúcií a
(v oveľa menšej škále) vytváraniu
nových. Tieto investície sú
spravidla dôležitejšie pre miestny
rozvoj, najmä pre zlepšenie
podmienok za akých sa realizujú
aktivity spojené s ochranou a
propagáciou nehmotného
kultúrneho a historického
dedičstva. Za účelom využitia
vzniklej infraštruktúry a možností,
ktoré dáva posilnenie existujúcich
partnerstiev, musí byť v ďalším
programovom období hlavná
pozornosť presunutá na využitie
účinkov doterajšej podpory. Pre
dosiahnutie cieľov PCS PL-SK 2014-
V PCS PL-SK 20142020 odporúčame,
aby sa hlavná
pozornosť presunula
na využitie
vybudovanej
infraštruktúry, resp.
infraštruktúry, ktorá
bude podporovaná
novým programom.
Preto je potrebné sa
viac sústrediť na
rozvojovú stránku
podporovaných
projektov, vrátane ich
vplyvu na realizáciu
ukazovateľov
produktu a cieľu.
Zavedenie podmienky,
aby sa určil vplyv
podporovaných
projektov na realizáciu
cieľov a ukazovateľov
programu, by malo
potenciálnych príjemcov
prinútiť k vytváraniu viac
rozumných a
premyslených projektov,
ktoré už na úrovni
základov budia musieť
zohľadňovať ďalšie
využívanie podporenej
infraštruktúry, vrátane
jej potenciálu pre rozvoj
založenej na zásobách
nehmotného a
hmotného kultúrneho
dedičstva kultúrnej
turistiky.
Uprednostňovanie projektov s
veľkým rozvojovým
potenciálom na úrovni
implementačných
dokumentov, vrátane kritérií
výberu projektov.
Žiadatelia, by mali na úrovni
aplikačných dokumentov,
preukázať akým spôsobom a v
akej škále pomôžu ich
projekty, aj keby boli spojené
s mestskými/obecnými
kultúrnymi strediskami:
 vo zväčšeniu využitia
kultúrneho dedičstva (...)
návštevníkmi a
obyvateľmi
 v oceneniu kultúrneho a
prírodného dedičstva
pohraničia miestnou
12
odporúčanie
141
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
Mala by sa zvážiť realizácia
aspoň pár projektov s
nadlokálnym rozsahom, ktoré
by umožnili integrovať zatiaľ
vytvorené elementy
turistickej ponuky v celok a
zároveň aj umožnia určiť
možné nedostatky, ktoré
môžu byť predmetom
miestnych investícií.
oblasť
p.č.
záver
odporúčanie
2020 sa musia účinne podporovať
„externe“ namierené aktivity
(určené turistom a osobám
navštevujúcim pohraničie). Zatiaľ
je väčšina projektov namierená
skôr „interne“.
13
Zároveň v téme 2.1 ako aj v téme
2.2 finančnú podporu získavali
občas aj projekty s pochybným
významom, zároveň čo sa týka
turistického potenciálu ako aj s
obmedzeným potenciálom a
účinkom v rámci využitia
kultúrnych hodnôt pre
spoločensko-hospodársky rozvoj
pohraničia.
Takýto prístup by mal
minimalizovať vznik
nových a opravy
existujúcich objektov s
malým potenciálom a
významom – zároveň
cezhraničným ako aj
rozvojovým.
V PCS 2014-2020 by
sa nemali podporovať
projekty, ktoré sa
neprejavujú v
dosahovaniu cieľov
Programu, taktiež
tých ktoré sa
vyjadrujú
ukazovateľmi
produktu a cieľu.
Vyhnutie sa rozptylu
finančných prostriedkov
a financovaní investícií s
veľmi malým významom
pre rozvoj pohraničných
oblastí.
54
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
komunitou a turistami
spoza oblasti.
Potenciálni príjemcovia by
mali taktiež preukázať koľko
osôb bude ťažiť z výsledkov
týchto investícií a určiť spôsob
akým tú hodnotu určili,
vrátane aká časť ukazovateľa
produktu počet osôb
využívajúcich nové,
modernizované alebo
rozšírené cezhraničné kultúrne
a ekologické produkty bude
nimi realizovaná.54
RO/STS
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
V prípade vytvárania nových kultúrnych inštitúcií a iného druhu kultúrnej infraštruktúry, žiadatelia by mali označiť, akú ponuku tieto subjekty budu mať pre obyvateľov
(miestnu spoločnosť), a akú pre turistov.
142
5 Ocena interwencji w osi priorytetowej III
5.1 Wprowadzenie
Oś priorytetowa III PWT PL-SK 2007-2013 stanowi ciąg dalszy Wspólnego Funduszu Małych Projektów
wdrażanego w ramach PHARE CBC, który był następnie kontynuowany w ramach odrębnego działania
w Programie INTERREG III A Polska-Republika Słowacka 2004-2006. W przeciwieństwie do osi I i II
mikroprojekty wdrażane są w ramach projektu parasolowego, którego partnerem wiodącym jest
Stowarzyszenie Euroregion Karpacki, natomiast partnerami projektu są Wyższa Jednostka Terytorialna
w Preszowie i Wyższa Jednostka Terytorialna w Żylinie po stronie słowackiej oraz Stowarzyszenie
„Region Beskidy” oraz Związek Euroregion „Tatry” po stronie polskiej. Podział obszaru wsparcia
pomiędzy poszczególnych partnerów zaprezentowany został w poniższej tabeli.
Tabela 15. Obszar wsparcia FMP w podziale na euroregiony/WJT
euroregion/WJT
obszar wsparcia
Euroregion Beskidy
powiat cieszyński, powiat bielski, powiat żywiecki, miasto BielskoBiała, powiat pszczyński, powiat suski, powiat wadowicki, gmina
Pcim, powiat oświęcimski
Euroregion Tatry
powiat limanowski, powiat myślenicki, powiat gorlicki, powiat
nowosądecki, powiat nowotarski, powiat tatrzański, miasto Nowy
Sącz
Euroregion Karpacki
powiat bieszczadzki, powiat brzozowski, powiat jarosławski, powiat
jasielski, powiat krośnieński, powiat leski, powiat lubaczowski,
powiat przemyski, powiat przeworski, powiat sanocki, powiat
strzyżowski, miasto Krosno, miasto Przemyśl, powiat rzeszowski,
miasto Rzeszów
WJT w Preszowie
cały kraj preszowski
WJT w Żylinie
cały kraj żyliński
Źródło: Opracowanie własne na podstawie PWT PL-SK 2007-2013
Na realizację mikroprojektów przeznaczono niemal 26,8 mln euro dofinansowania z EFRR, co stanowi
niecałe 17% alokacji Programu. Podział środków pomiędzy poszczególnych partnerów projektu jest
stosunkowo równomierny, z niewielką przewagą podmiotów ze Słowacji. Na bezpośrednie wsparcie
mikroprojektów przeznaczono nieco ponad 85% dostępnych środków, pozostała kwota
zarezerwowana została na koszty zarządzania Funduszem Małych Projektów, o czym szerzej piszemy
w sekcji 5.6.
143
Wykres 58. Podział alokacji na poszczególne osie
priorytetowe.
Wykres 59. Podział alokacji pomiędzy poszczególnych
partnerów projektu parasolowego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych
z PWT PL-SK 2007-2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Podręcznika
wdrażania mikroprojektów
5.2 Cele interwencji III osi priorytetowej PWT PL-SK 2007-2013
cel główny
promowanie inicjatyw lokalnych i nawiązywanie kontaktów transgranicznych poprzez
realizację mikroprojektów opartych na działaniach typu „ludzie dla ludzi”

cele operacyjne

nawiązanie i wzmocnienie bezpośrednich kontaktów pomiędzy polską
i słowacką społecznością na terenach przygranicznych
tworzenie bazy dla kolejnych projektów w przyszłości
Przed interwencją w osi priorytetowej III PWT PL-SK 2007-2013 postawiono cel związany
z promowaniem inicjatyw lokalnych i nawiązywaniem kontaktów transgranicznych. Na poziomie celów
operacyjnych doprecyzowano, że z jednej strony nacisk kładziony jest na realizację małych projektów,
wychodzących od i realizowanych dla społeczności lokalnych po obu stronach granicy, i prowadzących
do rozwoju i intensyfikacji współpracy pomiędzy nimi. Z drugiej strony oferowane wsparcie powinno
pozwolić na zawieranie nowych kontaktów, dających szansę na nawiązanie trwałej współpracy
w przyszłości.
Ocena stopnia realizacji celu głównego i celów szczegółowych osi III na podstawie przyjętych
w Programie wskaźników produktu i rezultatu wskazuje, że część założeń przyjętych na etapie
programowania nie zostanie osiągnięta. W przypadku mierników produktu, uwaga ta dotyczy
w szczególności liczby wspólnych projektów, która będzie niższa od zakładanej o niemal 40% oraz
powiązanego z nią wskaźnika liczba partnerów. Wielokrotnie przekroczone zostaną z kolei oczekiwania
dotyczące miernika liczba wspólnych imprez/spotkań organizowanych po raz pierwszy. Jak wynika z
raportów z realizacji Programu, niemal osiągnięty zostanie również wskaźnik dotyczący liczby
projektów pozwalających na wsparcie równych szans dla kobiet i grup marginalizowanych społecznie.55
Ocena interwencji na podstawie wskaźników rezultatu na obecnym etapie możliwa jest jedynie
w odniesieniu do miernika dotyczącego liczby uczestników kursów, którzy podnieśli swoje kwalifikacje
55
por. Raport Roczny 2013. Program Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka
2007 – 2013, Warszawa, czerwiec 2014
144
(kobiety/mężczyźni). Zgodnie ze sprawozdawczością Programu już pod koniec 2013 roku 22-krotnie
przekroczono zakładaną wartość docelową, kwalifikacje podniosło ponad 22 tys. osób, przy
zakładanym pierwotnie 1 tys.56 W przypadku liczby instytucji współpracujących po zakończeniu
projektu oraz wskaźnika oddziaływania liczba umów partnerskich realizowanych po zakończeniu
realizacji projektu informacje niezbędne do ich weryfikacji zbierane będą od beneficjentów rok po
zakończeniu Programu, tj. w 2016. Niemniej, wyniki badania CAWI beneficjentów mikroprojektów
wskazują, że przynamniej w odniesieniu do wskaźnika rezultatu pn. liczba instytucji współpracujących
po zakończeniu projektu docelowa wartość (600) może zostać osiągnięta, jako że większość
beneficjentów nadal kooperuje ze swoimi partnerami (p. sekcja 5.5).
Przywołane powyżej dane wskazują, że założenia dotyczące liczby wspartych projektów, a co za tym
idzie, również liczby partnerów, zostały na poziomie programowania zdecydowanie przeszacowane,
a wskaźniki rezultatu określające liczbę osób korzystających z efektów tych działań - znacznie
niedoszacowane. Na tej podstawie można stwierdzić, że autorzy Programu zakładali realizację większej
liczby stosunkowo niewielkich przedsięwzięć o średniej wartości do około 20 tys. euro, podczas gdy
faktyczny poziom dofinansowania wynosił przeciętnie około 35 tys. euro.
Postulaty wskazane na poziomie zapisów programowych, analogicznie jak w przypadku pierwszych
dwóch osi programu podzielić można na cele o charakterze transgranicznym oraz cele rozwojowe,
koncentrujące się na wsparciu i rozwiązywaniu problemów na danym obszarze. W przypadku osi III
duża liczba projektów o zróżnicowanym zakresie tematycznym pozwoliła na, przynajmniej częściową,
realizację wszystkich postulatów.
cele transgraniczne

postulaty
realizowane
(przynajmniej
częściowo)



56

rozwój i intensyfikacja współpracy po
obu stronach granicy [mająca w
przyszłości przyczynić się do poprawy
sytuacji w dziedzinie kultury, oświaty,
turystyki, sportu oraz w sferze

społecznej i gospodarczej]
pogłębienie stosunków
dobrosąsiedzkich

zachęcenie lokalnych instytucji
i obywateli do zaangażowania się we
wspólne inicjatywy
stworzenie podstaw dla większych
wspólnych projektów
transgranicznych
Raport Roczny 2013… op.cit.
145
cele rozwojowe
poprawa sytuacji w dziedzinie
kultury, oświaty, turystyki, sportu
oraz w sferze społecznej
i gospodarczej [dzięki rozwojowi
i intensyfikacji współpracy po obu
stronach granicy]
wspieranie działań grup społecznie
marginalizowanych (np. mniejszości
i niepełnosprawnych)
wsparcie edukacji, wymiany wiedzy
specjalistycznej w obszarze
systemów edukacyjnych w celu
podniesienia poziomu edukacji
i zwiększenia efektywności edukacji
procesów edukacyjnych na terenach
przygranicznych
5.3 Struktura i zakres wsparcia
W ramach trzech naborów we wszystkich euroregionach/WJT złożono łącznie 1 676 wniosków,
w których wartość oczekiwanego dofinansowania osiągnęła niemal 64 mln euro. Zarówno pod
względem liczby jak i wartości projektów największe zainteresowanie odnotowano w kraju
preszowskim, w którym wnioskodawcy ubiegali się o wsparcie ponad 400 mikroprojektów oraz
w Euroregionie Karpackim z niemal 380 wnioskami. Najmniejszą aktywność potencjalnych
beneficjentów odnotowano w Euroregionie Beskidy, gdzie o środki ubiegało się nieco ponad 200
wnioskodawców. Ostatecznie, w okresie objętym ewaluacją z dofinansowania skorzystały 704
projekty. Największa konkurencja o wsparcie miała miejsce w Euroregionie Karpackim oraz kraju
preszowskim, gdzie środki przyznano odpowiednio 30 i 36% wszystkich aplikacji. Zdecydowanie
najmniejsza konkurencja wystąpiła w Euroregionie Beskidy, gdzie wsparcie otrzymało 71% złożonych
projektów. Warto przy tym zauważyć, że w przypadku wszystkich euroregionów/WJT stosunkowo
niewiele aplikacji było odrzucanych na etapie oceny formalnej lub technicznej.57 Większość projektów
dostawała się na listy rankingowe, a o ostatecznym przyznaniu lub nieprzyznaniu dotacji decydowała
liczba punktów uzyskanych w ocenie technicznej. Ostateczna liczba wspartych przedsięwzięć
zwiększyła się dzięki oszczędnościom w realizowanych projektach, co pozwoliło na dofinansowanie
części projektów z list rezerwowych.58
Tabela 16 liczba projektów złożonych i ostatecznie dofinansowanych (wszystkie nabory)
euroregion/
WJT
liczba złożonych projektów
liczba dofinansowanych
projektów
% projektów dofinansowanych
w stosunku do złożonych
Beskidy
204
144
71%
Karpaty
378
115
30%
Tatry
343
139
41%
Preszów
410
147
36%
Żylina
341
159
47%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego
Dofinansowane przedsięwzięcia opiewały na łączną kwotę 25 mln euro, z której niemal 5,7 mln trafiło
do Kraju Żylińskiego, nieco ponad 5,5 mln do Kraju Preszowskiego, mikroprojekty z polskich
euroregionów skonsumowały odpowiednio niemal 4,7 mln w Euroregionie Tatry, nieco ponad 4,6
w Euroregionie Karpaty i niemal 4,55 w Euroregionie Beskidy (patrz Wykres. 60). Średnia wartość
wspartego przedsięwzięcia wynosi nieco ponad 35,8 tys. euro, przy czym w Euroregionie Karpackim to
nieco ponad 40 tys., a w Euroregionie Beskidy nieco ponad 31,5 tys. euro. W ujęciu ogólnym w polskiej
części pogranicza realizowanych jest więcej mniejszych projektów, mieszczących się w przedziale do
30 tys. euro, niż w części słowackiej, gdzie dominującą grupę stanowią przedsięwzięcia przekraczające
tę kwotę.
57
Z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami wszystkich partnerów projektu parasolowego wynika, że
najważniejszym powodem braku znalezienia się projektu na liście rankingowej była niedostateczna ocena
spełnienia kryterium oczekiwanego efektu transgranicznego.
58
Z danych otrzymanych z Euroregionu Karpackiego wynika, że wśród 704 realizowanych mikroprojektów 47
pochodziło z list rezerwowych.
146
Wykres. 60 Liczba i wartość mikroprojektów którym
przyznano dofinansowanie– łączna wartość dla 3 naborów
Wykres 61 Średnia wartość dofinansowanych projektów
Euroregionu Karpackiego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IZ
Wśród beneficjentów mikroprojektów dominują jednostki samorządu terytorialnego, do których trafiła
największa część dofinansowania. Stosunkowo silnie reprezentowane są także stowarzyszenia
i organizacje pozarządowe, w tym zrzeszenia i związki miast oraz euroregionów. Ważną grupą
beneficjentów są również instytucje kultury, znacznie rzadziej wsparcie otrzymywały instytucje
edukacyjnie. Wśród pozostałych grup beneficjentów znalazły się parki narodowe, lasy państwowe
i nadleśnictwa, instytucje otoczenia biznesu (m.in. izby handlowe i gospodarcze), izby lekarskie, a także
instytucje publiczne zajmujące się m.in. pomocą społeczną oraz związki wyznaniowe.
Ponieważ wydzielona w poniższym zestawieniu kategoria instytucji kultury jest w dużym stopniu
zdominowana przez podmioty publiczne (będące najczęściej w gestii lokalnych władz samorządowych),
w strukturze beneficjentów bardzo mocno zarysowuje się dominacja jednostek samorządu
terytorialnego. Takie proporcje należy ocenić jako nie do końca korzystne z punktu widzenia założeń
leżących u podstaw wsparcia mikroprojektów, a więc udostępniania środków na przedsięwzięcia typu
„ludzie dla ludzi”. Z niewielkiego udziału organizacji pozarządowych doskonale zdają sobie sprawę
instytucje zaangażowane we wdrażanie Programu – w szczególności partnerzy projektu parasolowego.
W ramach wywiadów przeprowadzonych na potrzeby niniejszej ewaluacji przedstawiciel jednego z
nich tak podsumował strukturę podmiotową beneficjentów:
Najbardziej nam zależy na tym, żeby uaktywnić NGOsy. To są instytucje, które (…) wiedzą co się dzieje
w społeczeństwie i najbardziej odpowiadają na potrzeby społeczeństwa, a niestety są to instytucje,
które nie mają własnych środków lub mają ich bardzo niedużo.
Dominacja jednostek samorządowych (oraz podległych im instytucji) wynika przede wszystkim
z ogólnych zasad udzielania wsparcia beneficjentom, którzy na początku muszą wygospodarować
własne środki i dopiero po ich rozliczeniu mogą liczyć na otrzymanie refundacji, co jest najczęściej
procesem długotrwałym (p. sekcja 5.6). Realizacja projektu w takich warunkach jest znacznie bardziej
osiągalna dla stabilnych finansowo instytucji publicznych, a znacznie mniej atrakcyjna (i obarczona
dużym ryzykiem) dla organizacji pozarządowych i innych podmiotów niepublicznych.
147
Wykres 62. Struktura wsparcia ze względu na typ
beneficjenta – udział w liczbie projektów i wartości
dofinansowania
Wykres 63. Struktura mikroprojektów – odsetek
mikroprojektów w poszczególnych przedziałach wartości
(przedziały w tys. euro)
Przestrzenny rozkład interwencji z osi III jest zdecydowanie bardziej równomierny, niż w przypadku osi
I i II. Dofinansowanie trafiło do prawie wszystkich powiatów objętych Programem,59 przy czym
widoczne są pewne różnice pomiędzy obydwiema stronami granicy. W Polsce mikroprojekty
koncentrują się przede wszystkim w pasie przygranicznym oraz w Rzeszowie i Bielsku-Białej, natomiast
na Słowacji najwięcej tego typu inicjatyw realizowanych jest w powiatach Preszów i Żylina oraz w
samych miastach. Relatywnie niewielka liczba projektów zrealizowana została w kraju preszowskim w
powiatach graniczących z Euroregionem Karpackim, co jednak wynika z niskiej gęstości zaludnienia
tych obszarów, a zatem z relatywnie niewielkiej liczby potencjalnych beneficjentów i odbiorców
wsparcia. Tezę tą potwierdza analiza struktury wsparcia w ujęciu per capita (patrz dalej).
Jak zaznaczono powyżej, koncentracja przestrzenna mikroprojektów jest znacznie mniejsza niż
projektów dużych. Na poziomie powiatów różnice są jednak znaczące – liderami są powiat bieszczadzki
i m. Krosno oraz powiaty Medzilaborce i Tvrdosin, w których na mieszkańca przypada więcej niż 20
euro wartości mikroprojektów. Szczególnie intersujący jest przypadek powiatu bieszczadzkiego, do
którego trafiło względnie niewiele wsparcia w ramach projektów dużych.60 Warto również podkreślić,
że po słowackiej stronie w pasie przygranicznym zrealizowano projekty o praktycznie takiej samej
wartości, co poza nim. Nieco inaczej rozłożyły się proporcje po stronie polskiej – powiaty bezpośrednio
sąsiadujące z granicą odpowiadają za prawie 2/3 wartości wszystkich dofinansowanych przedsięwzięć.
59
60
Z wyjątkiem powiatu Turčianske Teplice oraz powiatu strzyżowskiego.
Co można tłumaczyć m.in. dużą absorpcją środków z innych programów operacyjnych.
148
Wykres 64. Wartość mikroprojektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca
oraz z wyodrębnionym pasem przygranicznym
Wykres 65. Wartość mikroprojektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca
Źródło: Opracowanie własne danych Euroregionu Karpackiego.
149
Mapa 9. Wartość mikroprojektów ogółem i w przeliczeniu na jednego mieszkańca
150
Obserwacja 1: Wartość mikroprojektów z PWT PL-SK 2007-2013 per capita jest ujemnie (znacznie silniej
niż w przypadku osi I i II) powiązana z poziomem zamożności powiatu
Znacznie silniejsza niż
w przypadku projektów dużych
jest ujemna zależność pomiędzy
wartością zrealizowanych
mikroprojektów oraz
zamożnością61 powiatu. Stan ten
można tłumaczyć m.in.
mniejszymi barierami w realizacji
mniejszych przedsięwzięć, które
mogą być realizowane także
przez mniej zasobnych
beneficjentów.
Obserwacja 2: Wartość mikroprojektów z PWT PL-SK 2007-2013 per capita nie jest silnie powiązana z
sytuacją na lokalnym rynku pracy, choć na poziomie polskich powiatów widać nieznacznie ujemną
zależność
Obserwacja 1 znajduje częściowe
potwierdzenie, jeśli pod uwagę
weźmiemy dane dot. sytuacji na
lokalnym rynku pracy62 - w
przypadku polskich powiatów
względnie więcej środków FMP
trafiło do jednostek, w których
sytuacja gospodarcza jest
relatywnie gorsza. Zależność taka
praktycznie nie występuje na
Słowacji, gdzie (jak zaznaczono
wcześniej) wsparcie FMP było
znacznie bardziej rozproszone po
całym obszarze interwencji PWT
PL-SK 2007-2013.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektów i danych GUS.
61
Podobnie jak w analizie interwencji w osi I i II zamożność powiatu mierzymy przeciętnymi dochodami z PIT
w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Z uwagi na dostępność danych na poziomie lokalnym, analiza obejmuje
tylko Polskę.
62
W analizie wzięto pod uwagę przeciętną stopę bezrobocia rejestrowanego w okresie wdrażania programu.
Wyższe wartości wskaźnika (bliższe 1) oznaczają lepszą sytuację na rynku pracy (niższe bezrobocie w porównaniu
151
z całym obszarem pogranicza).
Analiza zakresu tematycznego dofinansowanych przedsięwzięć zgodnie z podziałem na kategorie
interwencji (kategoryzacja zgodnie ze sprawozdawczością euroregionów i WJT) wskazuje na to, że
zdecydowanie najwięcej projektów wspartych w osi III dotyczy szeroko rozumianej kultury (od ochrony
i zachowania dziedzictwa kulturowego, przez poprawę usług kulturalnych po rozwój infrastruktury
kulturalnej) oraz zadań związanych z turystyką i rekreacją. Ponad jedna piąta projektów
zakwalifikowana została do kategorii promowanie partnerstw.63 Niecałe 4% przedsięwzięć
koncentruje się na ochronie i waloryzacji dziedzictwa przyrodniczego, a mniej niż 3,5% na promowaniu
walorów naturalnych. Najmniejszym zainteresowaniem cieszyły się inicjatywy dotyczące aktywnego
starzenia się, rozwoju potencjału ludzkiego w zakresie B+R oraz kształcenia ustawicznego. Oznaczać to
może, że na pograniczu polsko-słowackim brak jest zapotrzebowania na wsparcie tego typu projektów
wspólnych.
Wykres 66. Struktura tematyczna interwencji w osi III – udział w liczbie projektów i wartości dofinansowania wg
kategorii interwencji EFRR
Projekty zakwalifikowane do kategorii promowanie partnerstw stosunkowo często dotyczą różnego
rodzaju inicjatyw związanych z szerokorozumianym sportem i rekreacją (Sport na pograniczu polskosłowackim, Rozwój współpracy przygranicznej poprzez transgraniczną trasę rowerową MoszczaniecKalinov), oraz turystyką i kulturą (Rozwój bez granic – wzajemne wsparcie dla wzmocnienia
regionalnych produktów turystycznych i kulturowych, Wspólny Rozwój Kultury i Sportu na Orawie
2010). Z kolei inwestycje przypisane do kategorii inne wsparcie dla poprawy usług kulturalnych,
obejmuje niekiedy działania bardziej związane ze sportem i rekreacją, niż kulturą (np. Polsko - słowacki
Ośrodek Jeździectwa i Turystyki Konnej) lub łączą w sobie zarówno sport jak i kulturę (Rozvoj
vzájomných kultúrno-športových kontaktov Palota Radoszyce, Kultúrou a športom k posilnenu
slovensko-poľských vzťahov). Wśród przedsięwzięć zakwalifikowanych do tej kategorii znalazły się
63
Jak wynika z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami partnerów projektu parasolowego, do grupy
tej włączono przede wszystkim przedsięwzięcia, które łączyły w sobie więcej niż jedną kategorię tematyczną.
152
również projekty związane z poprawą bezpieczeństwa (Współpraca Policji polskiej i słowackiej
w zwalczaniu chuligaństwa stadionowego). Z kolei do rozwoju infrastruktury kulturalnej przypisano
również działania związane ze sportem (Turnieje sportowe sposobem na nudę, Sport bez granic,
Stryszawsko-Gbel'anskie rozgrywki sportowe). Do kategorii dotyczącej wsparcia na rzecz wzmocnienia
usług turystycznych włączano przedsięwzięcia polegające na rozwoju infrastruktury sportoworekreacyjnej, o mniejszym znaczeniu turystycznym (Stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku
poprzez budowę miejsca rekreacji, sportu i zabawy w Ciscu).
Ponieważ dopasowania kodów interwencji do części z projektów budzą pewne wątpliwości
(patrz wymienione wyżej przykłady), na potrzeby prowadzonych analiz stworzona została nowa
klasyfikacja wspartych przedsięwzięć. W szczególności rozdzielono kwestie związane ze sportem
i rekreacją od działań nakierowanych na rozwój potencjału turystycznego, do których zakwalifikowano
również projekty miękkie, polegające na promocji walorów turystycznych regionu. Wszystkie projekty
związane z dziedzictwem historycznym i kulturowym oraz infrastrukturą i działalnością instytucji
kultury połączono w jedną kategorię. Wyodrębniono grupę przedsięwzięć, które zawierają w sobie
mieszankę różnorodnych inicjatyw, w których w ramach jednego projektu łączy się wiele tematów np.
modernizację infrastruktury społecznej, wydarzenia kulturalne i sportowe. Pozostałe kategorie
obejmują bezpieczeństwo oraz inne inicjatywy tworzące zróżnicowaną grupę, których nie można
przypisać do żadnej z głównych.
Wykres 67. Zakres tematyczny wspartych projektów – udział w liczbie projektów
i wartości dofinansowania wg podziału tematycznego wypracowanego na potrzeby ewaluacji
Analiza rozkładu tematycznego w układzie przestrzennym wskazuje na pewne różnice między
poszczególnymi euroregionami i wyższymi jednostkami terytorialnymi. Działania dotyczące
dziedzictwa kulturowego i kultur są zdecydowanie najczęściej wdrażanymi przedsięwzięciami po
stronie słowackiej. Niemal taki sam udział mają tam mikroprojekty dotyczące turystyki, sportu
i rekreacji. W trzech polskich euroregionach proporcje te wyglądają nieco inaczej, ponieważ dominują
tu przedsięwzięcia dotyczące turystyki, sportu i rekreacji, przy zdecydowanie mniejszym udziale
wsparcia związanego z szeroko pojętą kulturą i dziedzictwem kulturowym.
153
Mapa 10. Struktura mikroprojektów w układzie euroregionów/WJT
154
W niemal każdym ze zidentyfikowanych obszarów tematycznych można wskazać na kilka
dominujących grup projektów, których krótką charakterystykę przedstawiliśmy w tabeli poniżej.
W ujęciu ogólnym główny podział dotyczy rozróżnienia między przedsięwzięciami o charakterze
inwestycyjnym obejmującym najczęściej wsparcie infrastruktury oraz doposażenie (np. straży
pożarnej) oraz miękkim, dotyczącym wszelkiego rodzaju spotkań i wydarzeń.
Tabela 17. Charakterystyka najważniejszych grup mikroprojektów
zakres tematyczny
charakterystyka wspartych projektów
Projekty zakwalifikowane do kategorii dziedzictwo i kultura obejmują 3 zasadnicze
grupy:

kultura,
dziedzictwo
kulturowe


rozwój turystyki i
potencjału
turystycznego
Infrastrukturę kultury: projekty najczęściej dotyczą budowy muszli
koncertowych, scen, amfiteatrów oraz dokończenia wcześniej rozpoczętych
budów i modernizacji obiektów i centrów kultury.
imprezy kulturowe: od konkursów fotograficznych, dni danego miasta,
warsztatów m.in. teatralnych i muzycznych, przez koncerty, po festyny i
odpusty;
ochrona dziedzictwa historycznego i kulturowego: szereg działań
dotyczących lokalnego folkloru, architektury, tradycji kulinarnych, muzyki,
malarstwa, w ramach podejmowanych działań stworzono wystawy czasowe i
ekspozycje stałe, wydawnictwa prezentujące dziedzictwo pogranicza, w tym
dziedzictwo kulinarne, współpracę podjęły zespoły muzyczne i taneczne.
Działania w tym obszarze podzielić można na dwie zasadnicze grupy obejmujące z
jednej strony wsparcie infrastruktury sportowej, turystycznej i rekreacyjnej, a z drugiej
strony ,wydarzenia sportowe i turystyczne. W szczególności w ramach tej kategorii
wyodrębniono:


projekty o charakterze infrastrukturalnym, dotyczące budowy i/lub
oznakowania szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych;
projekty o charakterze miękkim, obejmujące promocję poszczególnych miast
i innych i jednostek terytorialnych, zarówno po kątem walorów i konkretnej
oferty turystycznej.
Działania w tym obszarze podzielić można na dwie zasadnicze grupy obejmujące z
jednej strony wsparcie infrastruktury sportowej, turystycznej i rekreacyjnej i z drugiej
strony, wydarzenia sportowe i turystyczne, w szczególności:

sport i rekreacja

przedsięwzięcia infrastrukturalne, dotyczące budowy boisk, placów zabaw,
ośrodków jeździectwa;
działania miękkie związane z organizacją turniejów sportowych, zwłaszcza
meczów pomiędzy drużynami z Polski i Słowacji, organizacją obozów i
wycieczek, organizacji imprez jeździeckich.
Główną cechą odróżniającą projekty sportowo-rekreacyjne od projektów
turystycznych (pole powyżej) jest silniejsze ukierunkowane na potrzeby społeczności
lokalnych, a w mniejszym stopniu – na dotarcie do zewnętrznego odbiorcy (turysty).
Mikroprojekty związane z tym tematem podzielić można na 2 grupy:

bezpieczeństwo

mieszane
przedsięwzięcia częściowo infrastrukturalne realizowane przez służby
publiczne takie jak policja, straż pożarna, GOPR obejmujące wymianę
doświadczeń, szkolenia i wspólne ćwiczenia oraz doposażenie jednostek;
przedsięwzięcia miękkie, skierowane do mieszkańców, realizowane zarówno
przez służby, jak i inne podmioty, których celem jest edukacja związana z
bezpieczeństwem głównie na drogach i w górach.
Mikroprojekty wpisujące się do tej kategorii szerokim zakresem podejmowanych
działań, które najczęściej można zakwalifikować do co najmniej dwóch obszarów
wymienionych powyżej: kultury i dziedzictwa kulturowego, sportu i rekreacji oraz
155
zakres tematyczny
charakterystyka wspartych projektów
szeroko rozumianej turystyki. Działania te często zawierają jednak także elementy
związane z innymi tematami. Warto zauważyć, że ponad 70% tych projektów
realizowanych jest przez jednostki samorządu terytorialnego, które na bazie bardzo
różnorodnych działań umacniają istniejącą współpracę lub budują podwaliny pod
kooperację z nowymi partnerami.
Do kategorii inne zaliczono mikroprojekty z tematów reprezentowanych przez mniej
liczne grupy projektów:



inne




edukacja – podejmowane inicjatywy dotyczyły wymiany wiedzy i
doświadczeń nauczycieli, przygotowania materiałów, wymiany młodzieży,
uspójnienia programów kształcenia;
ochrona środowiska – działania dotyczące ochrony dziedzictwa naturalnego
obszarów przygranicznych oraz edukacji ekologicznej, w tym ścieżek
dydaktycznych i materiałów edukacyjnych;
współpraca samorządów - rozszerzanie istniejących sieci współpracy poprzez
włączanie do nich kolejnych partnerów oraz inne działania zacieśniające
współprace jednostek samorządu terytorialnego;
przedsiębiorczość – podejmowano działania dotyczące identyfikacji potrzeb
przedsiębiorców rozpoczynających działalność, utworzenia stron
internetowych i materiałów dotyczących informacji gospodarczej,
przedsiębiorczości akademickiej, sieciowania przedsiębiorców;
zdrowie – przedsięwzięcia dotyczące wymiany doświadczeń i współpracy
w obszarze profilaktyki chorób cywilizacyjnych oraz uzależnień;
aktywizacja grup w trudnej sytuacji – inicjatywy mające na celu aktywizację
seniorów oraz osób 45+ i 50+, jak również działania skierowane do
mniejszości i niepełnosprawnych;
badania i analizy – analiza potencjałów rozwojowych i konkurencyjności
obszarów pogranicza polsko-słowackiego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej.
Ciekawych wniosków dostarcza również analiza budżetów mikroprojektów. Na poziomie wszystkich
przedsięwzięć dofinansowanych w ramach FMP wydatki rozkładają się stosunkowo równomiernie
pomiędzy zadania związane z inwestycjami, płacami oraz spotkaniami i promocją (łącznie prawie 90%
nakładów). Jest to sytuacja diametralnie inna niż proporcje obserwowane w osiach I i II, w których na
zadania inwestycyjne przeznaczano przeciętnie ponad 88% budżetów projektowych. Z tej
perspektywy, mikroprojektom jest znacznie bliżej do przedsięwzięć sieciowych, które uzyskały
wsparcie w ramach tematu 2.3.
Wykres 68. Struktura budżetów mikroprojektów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego i wniosków o dofinansowanie.
156
Przedstawione powyżej proporcje na poziomie całego FMP nie były identyczne w poszczególnych
euroregionach i wyższych jednostkach terytorialnych (Wykres 69). Zauważalny jest przeciętnie większy
udział nakładów inwestycyjnych w budżetach beneficjentów realizujących projekty po stronie
słowackiej – w krajach preszowskim i żylińskim wynosił on odpowiednio 37% i 43%. Słowaccy
beneficjenci relatywnie mniej funduszy przeznaczali na zadania związane ze spotkaniami i promocją
projektów, podobnie sytuacja wyglądała w Euroregionie Tatry. Proporcje te były odwrócone wśród
beneficjentów z Euroregionu Beskidy i Euroregionu Karpackiego – szczególnie w drugim
z wymienionych przeważały działania miękkie (zaledwie 12% nakładów na inwestycje).
Wykres 69. Struktura budżetów mikroprojektów
Jak pokazujemy w kolejnych sekcjach, udział wydatków inwestycyjnych w budżecie projektów jest
jednym z głównych czynników różnicujących mikroprojekty dofinansowane w ramach FMP. W celu
bardziej klarownej prezentacji wyników przedsięwzięcia podzieliliśmy na dwie grupy: projekty
nieinwestycyjne (mniej niż 30% budżetu na zadania inwestycyjne, a więc poniżej średniej ogółem –
p. powyżej) oraz projekty częściowo inwestycyjne. Na podstawie dwóch różnych metod można jednak
stwierdzić, że w grupie projektów nieinwestycyjnych dominują te, w których zadania „twarde”
stanowiły mniej niż 10% budżetu.
Wykres 70 Wyodrębnienie projektów nieinwestycyjnych i
częściowo inwestycyjnych
Wykres 71. Specyfika projektów w podziale na kraj
beneficjenta.
157
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI i analizy dokumentacji projektowej.
Więcej projektów częściowo inwestycyjnych realizowanych jest na Słowacji (37% w stosunku do 24%
w Polsce), co znajduje swoje odzwierciedlenie w przytoczonych powyżej danych dotyczących udziału
poszczególnych kategorii wydatków pomiędzy euroregionami (patrz Wykres 70). Przedsięwzięcia,
w których działania związane z rozwojem infrastruktury konsumowały relatywnie najmniej środków,
dotyczyły kultury i dziedzictwa kulturowego. Z kolei w przypadku projektów związanych ze sportem
i rekreacją oraz rozwojem potencjału turystycznego udział wydatków związanych z robotami
budowlanymi i infrastrukturą był relatywnie największy. Wynika to wprost z zakresu realizowanych
przedsięwzięć, ponieważ projekty związane z turystyką i rekreacją w większości przypadków dotyczą
rozbudowy podstawowej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (np. ścieżek rowerowych, tras
spacerowych, budowy boisk).
Wykres 72. Projekty nieinwestycyjne i częściowo inwestycyjne
struktura w podziale na typ projektu oraz typ beneficjenta
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI.
Jak wskazują wyniki badania CAWI przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym to domena jednostek
samorządu terytorialnego, w których niemal w 40% projektów wydatki na roboty budowalne i rozwój
infrastruktury przekraczają 30% budżetu. Również w przypadku przedsięwzięć edukacyjnych można
mówić o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnym. Zdecydowanie najmniejsze wydatki z
tego tytułu ponoszone są w ramach wsparcia instytucji kultury, których potrzeby infrastrukturalne
mogły zostać zaspokojone m.in. ramach tematu 2.2.
158
Przeciętny czas realizacji mikroprojektów w PWT PL-SK 2007-2013 wynosił 10 miesięcy. Wartość ta była
nieco odmienna w poszczególnych podgrupach mikroprojektów. Przeciętnie krótsze projekty zostały
wsparte przez Euroregion Beskidy oraz WJT w Preszowie (średnia długość niewiele ponad 9 miesięcy),
z kolei dłuższe przedsięwzięcia (znacznie powyżej 10 miesięcy) realizowali beneficjenci, którzy
otrzymali dofinansowanie w WJT w Żylinie oraz w Euroregionie Tatry. Niższa od przeciętnej była
długość projektów, których wnioskodawcą były jednostki samorządu terytorialnego, wyższa –
w przypadku instytucji kultury i instytucji edukacyjnych. Warto również zauważyć, że średni czas
realizacji projektu w latach 2009-2013 utrzymywał się (z tendencją malejącą) powyżej 10 miesięcy.
Znacznie wyróżniają się na tym polu projekty zrealizowane w 2014 r., które trwały zaledwie około
5 miesięcy.
Wykres 73. Czas realizacji w zależności od specyfiki projektu (w miesiącach)
euroregion/WJT
typ beneficjenta
rok realizacji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego.
Rozkład czasu realizacji projektów jest niesymetryczny. Projekty krótsze niż 4 miesiące stanowiły
jedynie 3% całości. W przedziale 6-11 miesięcy rozkład jest praktycznie jednostajny (7-11% całości).
Zdecydowanie najwięcej projektów trwało równo rok (ok. 39%), co można interpretować jako
preferowany przez beneficjentów horyzont planowania działań projektowych.
Wykres 74. Rozkład czasu realizacji (liczba miesięcy) mikroprojektów (udział w ogólnej liczbie mikroprojektów)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Euroregionu Karpackiego.
159
5.4 Oddziaływanie interwencji
Ocenę oddziaływania mikroprojektów warto rozpocząć od podsumowania grup docelowych, do
których przedsięwzięcia dofinansowane w ramach FMP były skierowane. Zgodnie z wynikami badania
CAWI (Wykres 75) grupami tymi najczęściej byli mieszkańcy obszarów, na których realizowane były
projekty, a także mieszkańcy „partnerskiego” obszaru po drugiej stronie granicy – dotyczy to
praktycznie wszystkich obszarów tematycznych interwencji. Jako grupy docelowe często wskazano
także turystów, przy czym - co oczywiste - najczęściej było tak w przypadku projektów dotyczących
rozwoju turystyki i potencjału turystycznego, a najrzadziej - w działaniach związanych z edukacją. Co
ciekawe, wśród projektów związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym, turyści stanowili grupę
docelową dla nieco ponad 57% projektodawców, co pokazuje, że tego typu przedsięwzięcia kierowane
były w większym stopniu na zaspokajanie potrzeb lokalnych mieszkańców. Analogiczna sytuacja
dotyczy projektów zakwalifikowanych do kategorii sport i rekreacja.
Wykres 75. Najważniejsze grupy docelowe mikroprojektów 64
uwaga – kategoria „mieszkańcy” dotyczy łącznie Polaków i Słowaków (średnia arytmetyczna)
Uwzględnienie w analizach zakresu tematycznego dofinansowanych przedsięwzięć uwidacznia pewne
różnice pomiędzy docelowymi odbiorcami wsparcia. Po pierwsze, działania związane z kulturą oraz
sportem i rekreacją są skierowane głównie do mieszkańców, przy zdecydowanie mniejszym znaczeniu
pozostałych grup. Interwencja mająca na celu rozwój turystyki i potencjału turystycznego,
w największym stopniu spośród wszystkich projektów, skierowana jest do turystów, chociaż również
w tym przypadku najważniejszą grupą docelową są mieszkańcy. Trzecią pod względem częstości
wskazań kategorią są uczniowie, przy czym skierowanych jest do nich 60% projektów związanych
z edukacją, w których jednak równoważnym celem była odpowiedź na potrzeby pracowników
placówek edukacyjnych. W przypadku pozostałych obszarów wsparcia uczniowie traktowani są raczej
jako jedna z grup mieszkańców, która może korzystać z efektów zrealizowanych przedsięwzięć.
Stosunkowo liczną grupą odbiorców wsparcia są również pracownicy instytucji realizujących projekt
oraz pracownicy partnerów projektu. Grupy te najczęściej wskazywali beneficjenci przedsięwzięć
związanych ze wspomnianą wcześniej edukacją, współpracą jednostek samorządowych, kulturą oraz
spotem i rekreacją.
Wśród pozostałych grup docelowych wymieniano również przedstawicieli świata kultury (około 30%
wskazań), szczególnie w przypadku projektów dotyczących dziedzictwa kulturowego. Nieco ponad
64
Jak zaznaczono wcześniej, respondenci mogli wybrać więcej niż jeden obszar tematyczny, co oznacza, że
niektóre projekty wliczane są jednocześnie do kilku z wymienionych kategorii.
160
jedna trzecia respondentów wśród grup docelowych wymieniła studentów, natomiast niemal co
dziesiąty wskazywał na osoby bezrobotne i wykluczone społecznie. Trzeba przy tym zaznaczyć, że
zarówno bezrobotni i osoby wykluczone, jak również studenci byli wskazywani jako jedne z wielu grup
docelowych w przypadku projektów dotyczących kultury i dziedzictwa kulturowego oraz, w dalszej
kolejności, działań promocyjnych. Projekty dedykowane konkretnie tym dwóm grupom stanowią
niewielki odsetek (od 2 do 8%) przedsięwzięć analizowanych w ramach badania CAWI.
Wykres 76. Ocena oddziaływania projektów w opinii beneficjentów – podział wg. zakresu realizowanych projektów
Oceny w skali 0-10, gdzie 10 to „bardzo duży wpływ”.
161
Na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego beneficjentów należy ocenić, że wartość
dodana mikroprojektów PWT PL-SL 2007-2013 w największym stopniu dotyczyła wzrostu
intensywności relacji z partnerami zagranicznymi (odpowiednio – Polakami i Słowakami). Najsilniejsze
oddziaływania w tym zakresie odnotowano w projektach związanych ze współpracą jednostek
samorządu terytorialnego, rozwojem edukacji i zasobów ludzkich oraz sportem i rekreacją.65
Dofinansowane przedsięwzięcia miały zdaniem respondentów duży wpływ również na poprawę
wizerunku odpowiednio Polski i Słowacji oraz mieszkańców obu krajów. Dla wzrostu ruchu
turystycznego największe znaczenie miały inicjatywy zakwalifikowane do kategorii rozwój turystyki
i potencjału turystycznego, przy umiarkowanym wpływie pozostałych typów interwencji.
Zainteresowanie kulturą i językiem odpowiednio słowackim i polskim najsilniej pobudzały projekty
dotyczące dziedzictwa kulturowego, sportu i rekreacji oraz współpracy samorządów, czyli
przedsięwzięć podczas których najczęściej dochodzi do spotkań mieszkańców obu krajów. Większość
realizowanych mikroprojektów miała relatywnie niewielki wpływ (w porównaniu z wymienionymi
wcześniej zagadnieniami) na zaspokajanie potrzeb lokalnych społeczności w zakresie dostępu do usług
oraz poprawę sytuacji gospodarczej wspartych obszarów. Wyjątkami są działania związane ze sportem
i rekreacją oraz rozwojem turystyki, którym przypisuje się stosunkowo największy wpływ na poprawę
sytuacji ww. kwestiach.
Wykres 77. Ocena oddziaływania projektów w opinii beneficjentów – porównanie mikroprojektów inwestycyjnych
i nieinwestycyjnych (tj. projektów, w których wydatki inwestycyjne wynosiły mniej niż 30%). Oceny w skali 0-10, gdzie 10
to „bardzo duży wpływ”.
65
Najmniejsze znaczenie przypisano przedsięwzięciom związanym z ochroną środowiska, przy czym trzeba
zaznaczyć, że stanowiły one niewielki odsetek przedsięwzięć reprezentowanych w badaniu CAWI.
162
Analiza wyników badania CAWI uwzględniająca podział na projekty inwestycyjne oraz nieinwestycyjne
wskazuje, że te pierwsze miały relatywnie większy wpływ na rozwój obszarów, na których były
realizowane. Uwaga ta dotyczy w szczególności zaspokajania potrzeb lokalnych społeczności oraz
wzrostu ruchu turystycznego, dla których działania o mniejszym udziale kosztów zawiązanych z
rozwojem infrastruktury miały relatywnie mniejsze oddziaływanie. Projekty nieinwestycyjne mają z
kolei niewielką przewagę w przypadku kwestii związanych z oddziaływaniem transgranicznym
interwencji, tj. wzrostem zainteresowania kulturą i językiem kraju sąsiedzkiego oraz poprawą
wizerunku i wzrostu intensywności współpracy miedzy obydwoma krajami.
Patrząc na analizowane obszary w nieco szerszym kontekście można więc stwierdzić, że mikroprojekty,
które w większym stopniu sprzyjały wzmacnianiu lokalnych społeczności, to te w których relatywnie
duży udział dofinansowania pochłonęły zadania inwestycyjne. Projekty, które można określić jako
miękkie (nieinwestycyjne) charakteryzowały się w odniesieniu do tych zagadnień mniejszym
oddziaływaniem. Miały jednak nieznacznie większy wpływ na pobudzanie różnych aspektów
współpracy polsko-słowackiej.
Wykres 78. Ocena beneficjentów dotycząca realizacji celów osi III
163
Ramka 12. Komplementarność mikroprojektów
Komplementarność w ramach osi III
Jak wynika z wywiadów z interesariuszami Programu, formuła projektów komplementarnych nie sprawdziła
się w takim stopniu jak oczekiwano. Wśród dofinansowanych przedsięwzięć można jednak wyróżnić
pary/grupy przedsięwzięć wpisujących się w to kryterium. Projekty te w większości dotyczyły
najpopularniejszych obszarów interwencji, tj. działań związanych z turystyką, sportem i rekreacją oraz szeroko
rozumianym dziedzictwem historycznym i kulturowym. Jednym z ciekawszych przykładów jest przedsięwzięcie
pn. Rowerem z Bielska-Białej na Słowacje! oraz Ďiaľková cyklotrasa spájajúca Slovensko s Poľskom, w ramach
których oznakowano trasę prowadzącą z Bielska -Białej do granicy polsko-słowackiej na przełęczy Glinka
(projekt realizowany przez Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów (BTC)), kontynuowaną od granicy do
miejscowości Martina (projekt realizowany przez Turčianska bicyklová skupina JUS (JUS)). Co więcej, jak
wynika z analizy dokumentacji projektowej pierwszy z mikroprojektów tj. inicjatywa Rowerem z Bielska-Białej
na Słowacje! zapoczątkowała współpracę BTC z JUS, która pobudziła kolejne dwie inwestycje polegające na
tworzeniu i oznakowaniu tras rowerowych.
Komplementarność z „dużymi” projektami z osi priorytetowych I i II
W PWT PL-SK 2007-2013 komplementarność zachodzi również pomiędzy mikroprojektami oraz inwestycjami
dofinansowanymi w osiach I i II. W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na komplementarność
przestrzenną interwencji, która przejawia się w koncentracji interwencji na obszarze danej jednostki
terytorialnej. Przybliżeniem tej zależności jest poniższy wykres, z którego wynika, że zarówno po polskiej, jak
i słowackiej stronie występuje dodatnia zależność pomiędzy absorpcją funduszy z osi I i II oraz środków
rozdysponowanych w ramach FMP: beneficjenci z powiatów, które były wyjątkowo skuteczne w aplikowaniu
o projekty „duże” realizowali także przeciętnie więcej mikroprojektów. Po stronie słowackiej należy w tym
kontekście wymienić powiaty Trdvosin i Medzilaborce, a po polskiej – powiaty nowotarski i cieszyński. Warto
jednak zaznaczyć, że relacja ta nie ma charakteru deterministycznego. Na przykład, w województwie
podkarpackim (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) najwięcej środków z FMP otrzymał powiat bieszczadzki,
tymczasem skuteczność beneficjentów z tej jednostki w aplikowaniu o środki w osiach I i II należała do
najsłabszych. Może to oznaczać albo brak zapotrzebowania na realizację tzw. projektów dużych, albo brak
zdolności, w tym finansowych, do przeprowadzania tego typu inwestycji.
Wykres 79. Zależność pomiędzy absorpcją środków z osi I i II oraz FMP
(poziom powiatów, wartości w euro na jednego mieszkańca)
Źródło: Opracowanie własne danych przekazanych przez WST oraz Euroregion Karpacki
164
Za komplementarnością przestrzenną wsparcia często idzie również komplementarność przedmiotowa.
W Medzilaborcach dofinansowanie w ramach tematu 2.1 pozwoliło m.in. na rozwój infrastruktury
turystyczno-rekreacyjnej, natomiast dzięki wsparciu z osi III możliwe było wsparcie organizacji wydarzeń
kulturalnych i sportowych. Przedsięwzięcia realizowane na terenie powiatu Dolný Kubín koncentrują się z kolei
na wsparciu potencjału turystycznego (4 duże projekty oraz 4 mikroprojekty) oraz dziedzictwa kulturowego (1
duży projekt i 9 mikroprojektów). Na obszarze powiatu Námestov, obok projektów związanych z
infrastrukturą komunikacyjną, wśród tzw. dużych przedsięwzięć dofinansowano zadania związane z rozwojem
potencjału turystycznego i rekreacyjnego (2), które dominują również wśród dofinansowanych
mikroprojektów (8). W powiecie bieszczadzkim wsparcie, wyłączając temat 2.3, koncentruje się na turystyce i
rekreacji, zarówno w przypadku projektów dużych (2), jak i małych (5). W przypadku powiatu żywieckiego
komplementarność dotyczy wsparcia infrastruktury turystycznej i sportowo rekreacyjnej, których dotyczy 5
dużych projektów oraz 5 mikroprojektów. Warto jednak zauważyć, że występowanie komplementarności (lub
przynajmniej potencjalnej komplementarności) w wymiarze przestrzennym nie było najczęściej świadomym
działaniem wnioskodawców. Jak zauważył jeden z respondentów badań jakościowych: nie zauważyłem, żeby
projekty próbowały się uzupełniać z premedytacją.
Komplementarność z działaniami finansowanymi z innych źródeł
Oprócz komplementarności zachodzącej na poziomie Programu, wśród dofinasowanych mikroprojektów
znajdują się przedsięwzięcia komplementarne w stosunku do inicjatyw realizowanych w ramach innych
programów. Relacje tego typu dotyczą w szczególności działań związanych ze statutową działalnością
beneficjentów. Widać to doskonale m.in. na przykładzie instytucji kultury.

Towarzystwo Wspierania Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca „GILOWIANKA” w ramach ocenianego
Programu zrealizowało mikroprojekt pn. Dziedzictwo Kulturowo-Pokoleniowe Regionów Żywieckiego
i Żylińskiego, polegający na współpracy w obszarze kultury pomiędzy organizacjami kultury oraz
mieszkańcami z regionu żywieckiego i Żylińskiego. Ten sam beneficjent realizował również szereg
inicjatyw kulturalnych w ramach innych programów, w tym: PO KL (Edukacja muzyczna dla
wszystkich), Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Górolsko muzyka i górolskie
granie), Polsko-Ukraińskiej Wymiany Młodzieży (Polsko-Ukraińskie Warsztaty Folklorystyczne),
Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Dziedzictwo Kulturowo-Pokoleniowe
Regionu Podbeskidzia).

Z kolei Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki wykorzystuje różne programy, w tym PWT
PL-SK 2007-2013 do finansowania działań integrujących grupy marginalizowane społecznie, poprzez
różnego rodzaju zajęcia i warsztaty dla osób wykluczonych. Taki charakter miał mikroprojekt pn.
Nasza Sztuka – Nasza Integracja, jak również inicjatywa dofinansowana z PO KL pn. Otworzymy Ci
świat, która również wykorzystywała zajęcia i warsztaty teatralne do aktywizacji osób
marginalizowanych.

W przypadku Zespołu folklorystycznego Chemlon Humenne projekt z PWT PL-SK 2007-2013
dotyczący wymiany kulturowej pomiędzy przedstawicielami Polski i Słowacji (Hľadanie spoločných
koreňov v spoločnej Európe/Poszukiwanie wspólnych korzeni we wspólnej Europie), stanowi
kontynuację tego typu działań dotyczących przedstawicieli innych krajów np. wymiany kulturowej
z Francją w ramach IUVENTA NAFYM – Program Mládež pre Európu, programu realizowanego ze
środków publicznych IUVENTA – Słowackiego Instytutu Młodzieży podległego Ministerstwu Edukacji,
Nauki, Badań oraz Sportu Republiki Słowackiej.
165
5.5 Partnerstwo
Opisane we poprzednim podrozdziale oddziaływanie projektów dotyczyło przede wszystkim
obserwowanych rezultatów poszczególnych przedsięwzięć. Z punktu widzenia celów FMP, równie
ważnym zagadnieniem, wymagającym oceny jest samo partnerstwo w ramach projektów
dofinansowanych z PWT PL-SK 2007-2013. Pomimo obiektywnych i istotnych różnic (brak projektów
wspólnych w osi III ocenianego Programu) okazuje się, że w pewnych aspektach partnerstwo w
mikroprojektach jest porównywalne do tego obserwowanego w projektach dużych. Analogicznie jak w
przypadku osi priorytetowych I i II, również większość beneficjentów FMP realizuje projekty
z partnerami, z którymi wcześniej już współpracowali (Wykres 80). W przypadku dwóch trzecich
respondentów z tej grupy wcześniejsza współpraca dotyczyła m.in. realizacji przedsięwzięć
dofinansowanych ze środków unijnych. Jedynie w około jednej piątej przypadków realizacja projektu
w PWT PL-SK 2007-2013 była bezpośrednim powodem zawiązania nowego partnerstwa. Wynika z
tego, że interwencja Programu zauważalnie wpłynęła przede wszystkim na wzmocnienie już
istniejących partnerstw, co dotyczyło najbardziej jednostek samorządu terytorialnego, a więc
najliczniejszej grupy beneficjentów. Względnie większą rolę w tworzeniu nowych partnerstw Program
odegrał w przypadku stowarzyszeń i organizacji pozarządowych (29% beneficjentów). Przynajmniej
część z nowych partnerstw była zawierana „pod projekt”. Nie powinno być to jednak traktowane jako
zjawisko negatywne, co dobrze podsumował jeden z przedstawicieli partnerów projektu
parasolowego.
W tym nie ma nic złego, trzeba mieć jakąś pobudkę. Ludzie mogą się wstydzić powiedzieć to na głos
(…), ale skoro powstaje z tego dużo dobrego... Partnerstwa są dobre i trwałe – po co bez środków
rowerzyści mieliby szukać partnera ze Słowacji?
Wykres 80. Wcześniejsza współpraca z partnerem/partnerami projektu
w podziale na kraj beneficjenta
w podziale na typ beneficjenta
Wcześniejsze projekty realizowano najczęściej (Wykres 83) przy wsparciu Programu INTERREG III A,
dotyczy to niemal dwóch trzecich beneficjentów z Polski i połowy ze Słowacji. Stosunkowo duży
odsetek partnerstw zawarto już w okresie przedakcesyjnym, w ramach projektów finansowanych
z programu PHARE CBC. Mniej więcej 7% respondentów z Polski i 1% ze Słowacji deklaruje realizację
innych przedsięwzięć w PWT PL-SK 2007-2013. Duży odsetek beneficjentów, którzy współpracują
z partnerami od czasów PHARE CBC, rosnący w kolejnym okresie programowania w trakcie INTERREG
III A, jednoznacznie wskazuje, że wsparcie z tych programów przyczyniło się do zawiązania trwałych
relacji partnerskich, owocujących kolejnymi realizowanymi projektami.
166
Wykres 81. Zakres wcześniejszej współpracy partnerów
(odsetek respondentów, którzy wcześniej współpracowali z
partnerami projektu)
Wykres 82. Współpraca partnerów w realizacji projektów
wg programów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI
Z deklaracji respondentów wynika, że w większości przypadków wcześniejsza współpraca dotyczyła
tych samych obszarów tematycznych, których dotyczyły mikroprojekty tj. kultury, turystyki i rekreacji
oraz sportu. Te same dziedziny współpracy były najczęściej wymieniane w badaniu CATI jednostek
samorządu terytorialnego. W kontekście wyników badania CAWI beneficjentów świadczy to
o nawiązywaniu stałej współpracy w konkretnych obszarach. W szerszym kontekście, uwzględniającym
wyniki badania obejmującego jednostki samorządu terytorialnego oraz analizę struktury tematycznej
interwencji PWT PL-SK 2007-2013, można mówić o wyłonieniu się najbardziej naturalnych i
atrakcyjnych pól do nawiązywania, i rozwijania współpracy między podmiotami i społecznościami z
Polski i Słowacji.
Wykres 83. Zakres tematyczny wcześniejszej współpracy beneficjentów mikroprojektów
167
Wszyscy beneficjenci, którzy współpracowali przed realizacją mikroprojektu dofinansowanego
w ramach PWT PL-SK 2007-2013, w obszarach tematycznych których dotyczył ten projekt, nadal
współpracują ze swoimi partnerami, co oznacza, że oddziaływanie tych przedsięwzięć jest długofalowe,
przynajmniej w odniesieniu do kontynuacji nawiązanego partnerstwa. Co więcej, w przypadku 80%
beneficjentów można mówić o intensywnej, a nie incydentalnej współpracy (Wykres 84). Ponad 95%
tych respondentów rozszerzyło również zakres swojej współpracy o inne tematy, z tego w niemal 50%
wywiązała się intensywna kooperacja, a w kolejnych 48% incydentalna. Nieco mniej trwałe są
partnerstwa zawarte na potrzeby realizacji mikroprojektu z PWT PL-SK 2007-2013. W ich przypadku
intensywną współpracę, w obszarze tematycznym, którego dotyczył mikroprojekt, kontynuuje 57%, a
w innych obszarach 34% beneficjentów.
Wykres 84. Obecna współpraca partnerów a współpraca
przed projektem w PWT PL-SK 2007-2013
tematyka, której dotyczył projekt
inne tematy
Potwierdzeniem generalnie większej trwałości partnerstw istniejących przed aplikowaniem do PWT PLSK 2007-2013, w porównaniu do tych, które zawarte zostały na potrzeby realizacji mikroprojektu, są
również plany beneficjentów dotyczące dalszej współpracy.
Niemal wszyscy respondenci,
zadeklarowali chęć dalszej kooperacji, przy czym partnerzy o dłuższym doświadczeniu w realizacji
wspólnych przedsięwzięć wyrażają taką chęć bardziej jednoznacznie. Mają oni również bardziej
sprecyzowane plany dalszych wspólnych działań (patrz Wykres 85), niż ma to miejsce w przypadku
nowo nawiązanych relacji.
168
Wykres 85. Plany dotyczące przyszłej współpracy a doświadczenie we współpracy przed projektem w PWT PL-SK 20072013
planują współpracę
poziom sprecyzowania planów
Podsumowując, FMP w ramach PWT PL-SK 2007-2013 przyczynił się w głównej mierze do
podtrzymywania i umacniania partnerstw już istniejących, chociaż miał również wpływ na
nawiązywanie nowych przedsięwzięć. Potwierdzają to wyniki badania CAWI dotyczące powodów
aplikowania o wsparcie, wśród których większość respondentów zadeklarowała, że chcieli oni
realizować projekt wspólnie z partnerem z Polski/Słowacji. W przypadku około jednej piątej
respondentów realizacja mikroprojektu miała być sposobem na sprawdzenie tego jak realizuje się
projekt w partnerstwie. Zdecydowana większość z nich, jak wynika z danych przytoczonych powyżej,
jest zadowolona z efektów tej próby i chce kontynuować kooperacje, jednak nie jest do niej tak silnie
przekonana, jak ma to miejsce w przypadku bardziej ugruntowanych partnerstw.
Wykres 86. Powody aplikowania o środki PWT PL-SK 20072013
Wykres 87. Sposób realizacji zasady partnerstwa (sposób
zaangażowana partnera zagranicznego)
169
W ujęciu ogólnym partnerstwa związane z realizacją mikroprojektów w PWT PL-SK 2007-2013 są
stosunkowo trwałe, wśród nich jednak stabilniejsze są te, dla których było to kolejne wspólne
przedsięwzięcie, a nie inicjacja współpracy. Potwierdzają to deklaracje beneficjentów dotyczące
planów przyszłej kooperacji – w przypadku relacji pomiędzy obecnymi partnerami od dłuższego czasu
siłę partnerstwa należy ocenić jako porównywalną z projektami realizowanymi w osiach
priorytetowych I i II.
Wykres 88. Plany współpracy w przyszłości a współpraca,
partnerów przed realizacją projektu w PWT PL-SK
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań CAWI i CATI.
Również poziom sprecyzowania planów dalszej współpracy, zarówno w przypadku beneficjentów osi I
i II, jak i III jest większy u beneficjentów z dłuższym doświadczeniem we wspólnej realizacji projektów,
niż w nowo nawiązanych partnerstwach.
Wykres 89. Plany współpracy w przyszłości a współpraca,
partnerów przed realizacją projektu w PWT PL-SK
(tylko partnerzy, którzy planują lub raczej planują współpracę)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań CAWI i CATI.
170
5.6 Studia przypadków
5.6.1 Studium przypadku 1 – Międzynarodowa ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka
tytuł projektu
Międzynarodowa ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka
wnioskodawca
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie
partnerzy krajowi
Nadleśnictwo Cisna, Nadleśnictwo Komańcza
partner zagraniczny
Lesy SR, š.p. OZ Vranov n/T.
miejsce realizacji
Gmina Cisna i Gmina Komańcza
wartość dofinansowania
36 001 euro
Międzynarodowa leśna ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka to mikroprojekt realizowany przez
Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych z Krosna (wnioskodawca) we współpracy z 3 partnerami.
Idea projektu narodziła się podczas wspólnych spotkań pomiędzy przedstawicielami Dyrekcji Lasów
Państwowych z Krosna oraz Vranov nad Topl’ou, które współpracują ze sobą od lat. Inicjatorem
omawianej inwestycji był słowacki partner, który wcześniej, z własnych środków utworzył pierwszy
etap ścieżki dydaktycznej biegnący od Udavy do granicy państwa. Podczas wizyty na Słowacji partnerzy
z Polski zostali zaproszeni na wizytację tego odcinka, wówczas wyłonił się pomysł kontynuacji ścieżki
po polskiej stronie granicy. Pierwotna idea zakładała realizację dwóch komplementarnych
mikroprojektów. Po stronie słowackiej planowano przedłużenie istniejącej ścieżki w głąb Państwa,
jednak inwestycja ta nie otrzymała dofinansowania.
Celem projektu, obok wzmocnienia współpracy transgranicznej, był rozwój regionów przygranicznych
oraz poprawa dostępności do terenów atrakcyjnych dla turystów ze względu na ich walory
przyrodnicze i historyczne. Partnerzy projektu podkreślają, że chodziło o połączenie szlaków po obu
stronach granicy, tak aby ścieżka dydaktyczna powstała na Słowacji i nie kończyła się na granicy
państwa, tylko była konturowana po stronie polskiej. Z punktu widzenia wnioskodawcy, ważne było
aby cenne przyrodniczo i historycznie tereny polskiego pogranicza mogły być udostępniane dla
szerszego grona odbiorców, w tym turystów. Obok stworzenia odpowiednich warunków
infrastrukturalnych dla zwiedzania ścieżek w nadleśnictwach Cisna i Komańcza, równie ważnym
zadaniem było przygotowanie materiałów informacyjnych dotyczących walorów przyrodniczych
i historycznych tych terenów. Dzięki temu turyści, w tym wycieczki szkolne, odwiedzający te szlaki
mogą otrzymać kompleksową informację nie tylko o napotykanej roślinności i zwierzętach
zamieszkujących te tereny, ale również o historii i kulturze tego obszaru.
W ramach inwestycji stworzono łącznie 9 km ścieżki dydaktycznej, w tym 3,5 km w Nadleśnictwie Cisna
(trasa w formie pętli) i 5,5 km w Nadleśnictwie Komańcza (doliną byłej wsi Balnica), odcinki te
uzupełniają 2,5 km trasy powstałej wcześniej na Słowacji (Osadne-Balnica). Duża część inwestycji
polegała na uporządkowaniu i odpowiednim zagospodarowaniu istniejących ścieżek m.in. dzięki
budowie małej architektury (schodków, barierek, kładek i innych przejść), od podstaw wykonano 1 km
nowej trasy. Dodatkowo, w ramach działań związanych z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa
kulturowego i historycznego na tej trasie wyremontowano „Kowalową” kapliczkę i cembrowinę
cudownego źródełka oraz uporządkowano cmentarzysko w Balnicy.
171
 Działanie 1: Wdrażanie projektu rozpoczęły robocze spotkania podczas, których wyznaczono
przebieg trasy na terenach poszczególnych partnerów projektu. Wyznaczanie tras na tym
etapie było konsultowane pomiędzy partnerami, przy założeniu, że decydujące zdanie
podejmą Nadleśnictwa Cisna i Komańcza, będące gospodarzami tych terenów.
 Działanie 2: Kolejnym krokiem było przygotowanie treści i wizualizacji materiałów
informacyjno-edukacyjnych wykorzystanych na tablicach edukacyjnych ustawionych na trasie
ścieżki oraz w wydanym przewodniku terenowym po trasie.
 Działanie 3: W następnym kroku przystąpiono do uporządkowania terenu, w tym na potrzeby
utworzenia 1 km nowej trasy. Wzdłuż ścieżki zbudowana została mała architektura obejmująca
schodki, barierki, kładki i przejścia. Wyremontowano również kapliczkę i cembrowinę
cudownego źródełka oraz uporządkowano cmentarzysko w Balnicy.
 Działanie 4: Na zakończenie projektu dokonano uroczystego otwarcia, któremu towarzyszyła
konferencja podsumowująca efekty projektu.
Wiata zbudowana w ramach projektu
Tablica informacyjna wykonana w ramach projektu
Kładka zbudowana w ramach projektu
Platforma widokowa zbudowana w ramach projektu
Źródło: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie
172
Projekt dotyczący utworzenia międzynarodowej ścieżki dydaktycznej na obszarze pogranicza polskosłowackiego ma znaczenie dla umacniania potencjału turystycznego tych terenów, dla których rozwój
branży turystycznej jest upatrywany w dokumentach strategicznych66 jako jedna z kluczowych szans
rozwoju społeczno-gospodarczego. Słowaccy partnerzy deklarują występowanie pozytywnego wpływu
tej inwestycji na rozwój lokalny. Podkreślono, że udało się wypromować miejscowość współpracującą
w ramach projektu, wzrosła liczba turystów z Polski odwiedzających tereny przygraniczne na Słowacji,
nasiliły się również działania związane z rozwojem turystyki oraz ochrony przyrody. Słowaccy partnerzy
rozwinęli system informacji dla turystów, przygotowując wielojęzyczne tablice informacyjne, na
których znalazły się również informacje w języku polskim. Po stronie polskiej, w ramach działalności
statutowej nadleśnictw, na bazie efektów zrealizowanego mikroprojektu, realizowane są działania
edukacyjne skierowane do uczniów okolicznych szkół (Zespół Szkół w Cisnej, Zielone Szkoły). W opinii
przedstawicieli Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej utworzona ścieżka dydaktyczna uzupełnia ofertę
turystyczną tego terenu. Ponieważ część osób korzystających z kolejki np. kupuje bilety w jedną stronę
do Balnicy, kontynuując podróż powrotną utworzoną ścieżką lub odwrotnie. Ulotki informacyjne na
temat stacji i przebiegu ścieżki dostępne są dostępne w schroniskach PTTK. Wśród wczasowiczów
korzystających z oferty noclegowej pensjonatu i schroniska w Woli Michowej grupowe wycieczki piesze
tą trasą są dość popularne. Na odcinku od Balnicy do granicy państwa ze ścieżki mogą z uwagi na
odpowiednie warunki korzystać rowerzyści. W przyszłości planuje się utwardzenie ścieżki również po
stronie słowackiej. Ścieżka umożliwia bezpieczną podróż turystom i miejscowej ludności z Osadne do
Balnicy, która to jest coraz częściej wykorzystywana nie tylko z uwagi na związki historyczne
(„Karczmarzowa Trasa”), ale z powodów migracji handlowych. Od czasów ukończenia projektu, ścieżkę
zaimplementowano jako trasę corocznego Rajdu Szlakiem Kurierów Beskidzkich ZWK-AK
organizowanego przez harcerzy Hufca ZHP Ziemi Sanockiej.
Jak wynika z wywiadów z partnerami projektu, współpraca pomiędzy Dyrekcją Lasów Państwowych
z Krosna oraz Dyrekcją Lasów Państwowych z Vranov nad Topl’ou trwa od lat, jednak omawiana
inwestycja była pierwszym wspólnym przedsięwzięciem w ramach programów współpracy
transgranicznej finansowanych ze środków UE. Jak już wspomniano na wstępie, pomysłodawcą
i inicjatorem projektu był partner ze Słowacji, z którym konsultowane były założenia projektu i przebieg
tras. Polski wnioskodawca (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie) był koordynatorem
przedsięwzięcia, wdrażaniem części inwestycyjnej projektu zajmowały się dwa Nadleśnictwa z Cisnej i
Komańczy. W zgodnej opinii partnerów współpraca przebiegła pomyślnie, zdaniem słowackiego
partnera kluczowym czynnikiem była w tym przypadku otwarta i efektywna komunikacja pomiędzy
partnerami. Pozytywne doświadczenia z realizacji tego projektu wzmocniły dotychczasowe
partnerstwo między przedstawicielami Lasów Państwowych z Polski i Słowacji i przełożyły się na chęć
ubiegania się o wsparcie z Programu na lata 2014-2020, na kolejne inwestycje związane z ochroną
natury i wykorzystaniem walorów naturalnych tego terenu.
66
W nowym Programie Strategicznego Rozwoju Bieszczad, w Działaniu 1.2 Rozwój i zróżnicowanie oferty usług i
produktów turystycznych, w tym z wykorzystaniem współpracy transgranicznej wprost podkreśla się znaczenie
współpracy między sąsiadującymi krajami dla tworzenia kompleksowej oferty turystycznej.
173
5.6.2 Studium przypadku 2 – Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo
tytuł projektu
Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo
wnioskodawca
Lesy Slovenskej republiky, štátny podnik
Odštepný závod Liptovský Hrádok
partnerzy krajowi
-
partner zagraniczny
miejsce realizacji
Nadleśnictwo Wisła
Gmina Liptovská Teplička i Gmina Vychodna
wartość dofinansowania
41 803,31 euro
Mikroprojekt „Cyklotrasa Čierny Váh – Benkovo” został zrealizowany przez Regionalny Oddział
Słowackich Lasów Państwowych w Liptovský Hrádok, który był wnioskodawcą projektu. Polskim
partnerem projektu było Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Wisła.
Głównym celem projektu było zapewnienie właściwego bezpieczeństwa rowerzystom, pieszym
i turystom, którzy – w celach rekreacyjnych – korzystają z odcinka drogi leśnej o długości 4,4 km na
terenie gminy Liptovská Teplička i Vychodna. Omawiany odcinek drogi leśnej – będąc również częścią
Liptowskiego Szlaku Rowerowego – był intensywnie wykorzystywany do działalności związanej
z leśnictwem (pojazd transportujący ścięte drzewo korzysta z tej drogi co około 15 minut). Fakt ten
zwiększa ryzyko wystąpienia wypadków i zagraża rowerzystom i pieszym, którzy często korzystają
z tego odcinka trasy. Wycinka drzew oraz ich transport stoi zatem w sprzeczności wobec przepisu
o bezwypadkowym ruchu turystów rowerowych i pieszych na tutejszej drodze. W związku z tym,
budowa nowego odcinka trasy rowerowej (inwestycyjna/infrastrukturalna część projektu) stanowiła
dogodny sposób rozwiązania zaistniałej sytuacji – ze szlakiem rowerowym zlokalizowanym wzdłuż
wybranej dawnej wąskiej linii torów kolejowych, obecnie niewykorzystywanej. Identyfikacja tego
problemu leżała po stronie słowackiego wnioskodawcy projektu (ponieważ omawiany teren nie
graniczy bezpośrednio z Polską. Pod tym względem trudno jest uznać budowę trasy za bezpośredni
transgraniczny aspekt projektu. Innym celem projektu było promowanie i zwiększenie atrakcyjności
regionu w dolinie rzeki Čierny Váh (tłum. pol. Czarny Wag), a także pobliskich regionów, gdzie można
odnaleźć piękną przyrodę i cenne dziedzictwo kulturowe (działania miękkie projektu). Trzecim celem
projektu było stworzenie i utrzymanie partnerstwa transgranicznego oraz rozwijanie wzajemnych
relacji. W odniesieniu do tematyki dwóch ostatnich z wyżej wymienionych celów strona polska
(partner) również uczestniczyła w projekcie.
 Działanie 1: Po zatwierdzeniu projektu, informacja na jego temat została opublikowana na
stronach internetowych partnerów oraz w gazecie regionalnej „My Liptov”, łącznie z
informacją dotyczącą harmonogramu planowanych działań oraz zaproszeniem dla
osób/podmiotów zainteresowanych wzięciem udziału w wydarzeniach.
174

Działanie 2: W celu osiągnięcia celów projektu dawny tor kolejowy został przebudowany na
trasę rowerową zgodnie z planowanym zakresem robót budowlanych.

Działanie 3: Promocja projektu poprzez dystrybucję dwujęzycznych broszur i materiałów
informacyjnych i promocyjnych (folder o rozmiarze A5 zawierający program, artykuły
opublikowane w gazetach i czasopismach „My Liptov”, „Hospodářské noviny”, „Lesník”), ze
strony Słowacji i Polski jeszcze przed planowanymi spotkaniami i wydarzeniami sportowymi,
tak aby jak najszersze grono osób/podmiotów zainteresowanych mogło zostać
poinformowane o nowej trasie przeznaczonej dla turystów rowerowych i pieszych, a także na
temat planowanych działań w ramach projektu.

Działanie 4: Wspólnym działaniem w ramach projektu było dwudniowe towarzysko-robocze
spotkanie przedstawicieli partnerów i osób/podmiotów zainteresowanych, podczas którego
dokonano oznakowania szlaków rowerowych, a także zainstalowano plansze i tablice z
oznaczeniem kierunków oraz stojaka na rowery.

Działanie 5: Zainstalowanie tablicy promocyjnej, zawierającej informacje na temat projektu,
historycznego znaczenia lokalizacji, ciekawostek i atrakcji znajdujących się „w samym sercu”
trasy rowerowej w pobliżu schroniska. W tym samym czasie zainstalowano tablice
informacyjne w siedzibach wnioskodawcy i partnera projektu oraz w punkcie początkowym
trasy rowerowej; tablice te zawierają informacje na temat wspólnego projektu.

Działanie 6: Umieszczenie schroniska na otwartej przestrzeni, w samym sercu atrakcji
turystycznych, które pozwoli rowerzystom i pieszym uzyskać informacje o terenie, odpocząć i
odświeżyć się.

Działanie 7: Uroczyste otwarcie poszerzenia sieci tras rowerowych o „ścieżkę kolejową”,
obejmujące dwudniowy program wydarzeń sportowych i kulturalnych. Program sportowy
obejmował trasę rowerową nr 1 w Tatrach Niskich, w postaci podjazdu kolarskiego o długości
około 55 km oraz trasę rowerową nr 2 składającą się z 32 km podjazdu oraz zwiedzania jaskini
Stanišovská.

Działanie 8: Wspólny obiad dla uczestników wędrówki rowerowej w drugim dniu oraz
zapewnienie napojów orzeźwiających podczas 2 dni imprezy.

Działanie 9: Inne wspólne działanie obejmowało dwukrotne okrążenie Liptowa na rowerach,
co stanowiło przyjemną aktywność sportową, mającą na celu zwrócenie się do klubów
rowerowych po obu stronach granicy z zaproszeniem na dwudniowe wydarzenie.

Działanie 10: Ostatnią aktywnością był Dzień Turysty dla dzieci pod nazwą „Dzieci pośród
przyrody Čierny Váh”, który stanowił nieco opóźnione obchody święta Międzynarodowego
Dnia Dziecka. W planie imprezy znalazło się zwiedzanie trasy i przybliżenie dzieciom historii
leśnego szlaku kolejowego oraz innych atrakcji turystycznych.
Przeprowadzone działania znalazły również odzwierciedlenie w uzyskiwanych wartościach wymiernych
wskaźników. Monitorowano 9 wskaźników produktu i 7 wskaźników rezultatu.
Z uwagi na fakt, że planowane działania były prowadzone w pełnym zakresie, poprzez wdrożenie
projektu uzyskano wszystkie planowane wartości docelowe wskaźników. Przeznaczone środki zostały
wykorzystane na poziomie 96% względem planu pierwotnego.
175
Zrealizowany projekt osiągnął znaczące rezultaty na szczeblu lokalnym. Jego działania zostały
przeprowadzone we współpracy z władzami lokalnymi (powiatów Liptovský Mikuláš i Poprad)
i regionalnymi (kraj żyliński i preszowski). Projekt zrealizowany został zgodnie z koncepcją sieci ścieżek,
tras rowerowych i miejsc o szczególnym znaczeniu w regionie Górnego Liptowa. Realizowane działania
poprawiły możliwości wykorzystania czasu wolnego przez mieszkańców regionu (Górny Liptów), a
także odwiedzających, przybywających z okolicy (w tym turystów słowackich i zagranicznych) dzięki
wysokiej jakości promocji. Fakt ten znalazł odzwierciedlenie w zwiększonym zainteresowaniu
omawianą lokalizacją i tym samym w wyraźnym wzroście liczby odwiedzających, zwłaszcza turystów
rowerowych. Pozytywna reakcja władz słowackich na tego rodzaju inicjatywy jest szczególnie dobrze
oceniana przez mieszkańców po polskiej stronie granicy, w tym cyklistów z Wisły, którzy brali czynny
udział w imprezach organizowanych w trakcie realizacji projektu.
Transgraniczny wpływ projektu wynika już z samego jego przygotowania, a potem wdrożenia, kiedy to
przedstawiciele słowackich i polskich partnerów aktywnie współpracowali, kontynuując tym samym
udane partnerstwo z poprzednich projektów, przyczyniając się do wzmocnienia trwałych struktur
wzajemnej współpracy. Współpraca ta przybierała niekiedy dosłownie roboczy charakter kiedy to z
odpowiednim osprzętem w rękach uczestnicy przeprowadzali wspólnie prace np. związane z
karczowaniem i inne prace w zakresie przygotowania terenu pod cyklotrasę. Poprzez
rozpowszechnianie dwujęzycznych broszur i materiałów informacyjnych i promocyjnych oraz
wykonanie tablic promocyjnych i oznakowań, projekt przyczynił się do szerszego udostępniania
informacji na terytorium przygranicznym oraz do poprawy świadomości na temat bogactwa
historycznego, kulturowego, technicznego i przyrodniczego, nie tylko w okolicach rzeki Čierny Váh, ale
również na szerszym obszarze. Taka forma nawiązywania współpracy czy to wśród leśników czy
rowerzystów jest bardzo pozytywnie oceniana jak i oczekiwana w przyszłości.
Współpraca z polskim partnerem stanowiła kontynuację współpracy w ramach projektu REW-BE-LAS,
realizowanego w latach 2009-2011. Projekt dotyczył problemu wymierania świerków w Beskidach po
obu stronach granicy. Po stronie słowackiej obejmował region Orawy i Kysuc.
Przebudowa wybranego fragmentu dawnego wąskiego toru kolejowego z przeznaczeniem na trasę
rowerową zainicjowana została, w szczególności przez pracowników wnioskodawcy, którzy znali
problem i potrzeby omawianego mikroregionu. Cel projektu udało się w dużej mierze osiągnąć dzięki
dyrektorowi regionu Słowackich Lasów Państwowych w Liptovský Hrádok, posiadającemu sporo
doświadczenia w realizacji projektów finansowanych ze środków UE. Pomyślna realizacja kilku
wspólnych projektów stopniowo budowała i skutecznie podtrzymywała partnerstwo i relacje
transgraniczne. Chociaż podstawową część projektu stanowiło zbudowanie infrastruktury, główne
korzyści dla budowania relacji transgranicznych i partnerstwa przyniosło przede wszystkim wdrożenie
towarzyszących działań miękkich, takich jak wspólne działania promocyjne, imprezy kulturalne i
sportowe, wzmacniające dobrze funkcjonujące relacje partnerskie, budowane przez lata. Realizacja
działań miękkich była główną częścią zaangażowania polskich partnerów projektu. Równocześnie,
istniejąca współpraca stanowi także podstawę do dalszej współpracy w okresie programowania 20142020, w którym obie strony mają nadzieję na nawiązanie współpracy w dziedzinie leśnictwa (ochrona
176
puli genowej jelenia) oraz w zakresie ochrony świerku w rejonie Liptowa (analogicznie do projektu
REW-BE-LAS, jednak w innym regionie).
177
5.8 Zagadnienia wdrożeniowe
5.8.1 Poziom projektu parasolowego
Specyfiką PWT PL-SK 2007-2013 jest sama konstrukcja projektu parasolowego – dla całego Programu
stworzono jeden projekt, w którym partnerami są trzy polskie euroregiony oraz dwie słowackie wyższe
jednostki terytorialne. W zgodnej opinii wszystkich interesariuszy uczestniczących w badaniach
jakościowych formuła ta – choć teoretycznie dawała szansę na maksymalizację transgranicznego
charakteru PWT PL-SK 2007-2013 – w praktyce okazała się niefunkcjonalna i przełożyła się na
opóźnienia we wdrażaniu interwencji. Wynikało to przede wszystkim z konieczności koordynacji
działań wszystkich pięciu partnerów. Szczególnie problematycznym aspektem współpracy okazał się
proces raportowania, ponieważ problemy stwierdzone u jednego partnera oznaczały opóźnienia dla
pozostałych.
Ramka 13. Koszty funkcjonowania projektu parasolowego
Na zarządzenie projektem parasolowym
przeznaczono niecałe 15% alokacji osi III tj.
ponad 3,9 mln euro dofinansowania EFRR,
które łącznie ze współfinansowaniem
krajowym dało ponad 4,6 mln. Udział
nakładów związanych z zarządzaniem FMP
jest zbliżony do udziałów w innych
programach współpracy transgranicznej. W
POWT RCz-RP 2007-2013 maksymalny udział
nakładów na zarządzanie FM wyznaczono na
poziomie 15%, takie same założenia dotyczyły
PWT Polska (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia 2007-2013, natomiast w PWT
Polska-Litwa na poziomie 12% (włączając
koszty przygotowawcze oraz audyt).
Wykres 90. Udział alokacji na koszty administracyjne FM w alokacji
dla poszczególnych partnerów projektu parasolowego
Euroregionu Karpackiego
W PWT PL-SK 2007-2013, w porównaniu do POWT RCz-RP 2007-2013,67 inaczej wygląda podział środków
pomiędzy poszczególnych partnerów projektu. Na poziomie założeń w programie czesko-polskim
zdecydowano, że każdy euroregion wdrażający FM na działania administracyjne może wykorzystać
maksymalnie 15% alokacji. W programie polsko-słowackim proporcje te różniły się już na poziomie zapisów
programowych. Generalnie, największy udział środków przeznaczonych na zarządzanie przyznano partnerowi
wiodącemu – Euroregionowi Karpackiemu (16,6% jego alokacji, co wynikało z dodatkowych obowiązków
związanymi z zarządzaniem całym projektem parasolowym). W wartościach bezwzględnych najwięcej środków
trafiło na administrowanie do WJT w Preszowie. Podział ten odpowiada w przybliżeniu podziałowi alokacji
pomiędzy poszczególnych partnerów.
Największa część środków związanych z administrowaniem FMP na poziomie partnerów projektu
parasolowego pochłaniają płace pracowników poszczególnych instytucji. Druga pozycja pod względem
nakładów to wydatki związane z funkcjonowaniem biur.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ogólnodostępnych danych oraz materiałów MIiR.
67
Program RCz-RP 2007-2013 jako jeden z niewielu udostępnia dane dotyczące podziału środków na zarządzanie
projektem parasolowym pomiędzy poszczególnych partnerów projektu.
178
5.8.2 Poziom mikroprojektów
Formuła wdrażania mikroprojektów różniła się od osi I i II kilkoma istotnymi elementami. Po pierwsze,
maksymalna kwota dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie mogła
przekroczyć 50 tys. euro, z kolei minimalny poziom wsparcia wynosił 5 tys. euro. Okres realizacji
projektów nie powinien przekraczać 12 miesięcy, tylko w uzasadnionych przypadkach można było
przedłużyć go do 18 miesięcy (p. sekcja 5.3). Kluczową różnicą było jednak to, że w ramach
mikroprojektów partner zagraniczny nie otrzymywał bezpośredniego wsparcia finansowego swoich
działań, środki takie przewidziane były tylko dla partnerów krajowych. Nie były możliwości realizacji
wspólnych mikroprojektów (ze wspólnym budżetem).
Ramka 14. Projekty komplementarne
W celu wyjścia naprzeciw temu ograniczeniu, na poziomie programowania wprowadzono koncepcję
projektów komplementarnych, które mogli realizować partnerzy po dwóch stronach granicy.
Zaznaczono jednak, że założenia i efekty jednego projektu nie mogą być uzależnione od realizacji
drugiego. Jak wskazują wyniki badań jakościowych przeprowadzonych z interesariuszami Programu,
postawienie takiego warunku okazało się słusznym rozwiązaniem, ponieważ w przypadku części
projektów zgłaszanych jako komplementarne, dofinansowanie otrzymywało tylko jedno
przedsięwzięcie. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że słowaccy partnerzy projektu
parasolowego częściej odrzucali aplikacje wnioskodawców, którzy deklarowali komplementarność
z przedsięwzięciami zgłoszonymi jako komplementarne w równoległych naborach po stronie
polskiej.68 Sytuacja ta wystąpiła w początkowym okresie wdrażania Programu i spowodowała, że
ostatecznie zrezygnowano z wykorzystywania odrębnej ścieżki dla projektów komplementarnych.
Przeprowadzona w ramach niniejszej ewaluacji ankieta beneficjentów mikroprojektów potwierdza
zasadność większości założeń mikroprojektów – warto przy tym zaznaczyć, że w badaniu brały udział
wyłącznie podmioty, które otrzymały wsparcie, a nie instytucje, które np. zrezygnowały z
dofinansowania. Opinie beneficjentów dotyczące trafności poszczególnych rozwiązań, uzupełniają
wyniki analizy danych zastanych, jak również wnioski z badań jakościowych przeprowadzanych z
interesariuszami PWT PL-SK 2007-2013.

68
Beneficjenci nie mają większych zastrzeżeń do maksymalnego okresu realizacji projektu, czy
też zakresu tematycznego wsparcia. Był on na tyle szeroki, że w praktyce nie ograniczał
potencjalnych wnioskodawców poszukujących źródeł finansowania małych projektów
o znaczeniu transgranicznym. Potwierdza to zróżnicowana tematycznie lista dofinansowanych
przedsięwzięć. Dużą zaletą, jak podkreślali Interesariusze Programu, była również możliwość
finansowania drobnych działań infrastrukturalnych. Jak już wskazaliśmy we wcześniejszej
części rozdziału, projekty częściowo inwestycyjne miały nieco inną specyfikę i miały silniejsze
Wytłumaczeniem tej sytuacji są odpowiedzi udzielone przez przedstawicieli słowackich instytucji
wdrażających projekt parasolowy, którzy przyznali, że sama zasada stosowania projektów
komplementarnych jest potrzebna i podnosi efektywność interwencji, ponieważ zwiększa
zainteresowanie wsparciem i zaangażowanie w realizację wspólnych inicjatyw po obu stronach granicy.
Analiza złożonych projektów wskazała jednak na brak wspólnego celu oraz niewystarczającą
179
koordynację tych przedsięwzięć.
przełożenie na rozwój lokalny niż działania miękkie (nieinwestycyjne), które z kolei
charakteryzowały się silniejszym oddziaływaniem transgranicznym.
Wykres 91. Opinie beneficjentów na temat najważniejszych założeń mikroprojektów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI

Brak możliwości dofinansowania działań partnera zagranicznego mógł potencjalnie zmniejszać
jego zaangażowanie w realizację projektu, jednak jak wynika z odpowiedzi respondentów
badania CAWI, w niemal wszystkich projektach partnerzy brali udział w realizacji wspartych
przedsięwzięć.

Nie kwestionowano również potrzeby wykazania wpływu transgranicznego, ani minimalnego
i maksymalnego poziomu dofinansowania. Wśród przedstawicieli instytucji zaangażowanych
we wdrażanie Programu panuje jednak opinia, że minimalny poziom wsparcia (5 tys. euro)
mógł działać zniechęcająco na część potencjalnych beneficjentów, którzy byli zainteresowani
realizacją jeszcze mniejszych przedsięwzięć. Tezie tej zaprzecza analiza rozkładu wartości
projektów (p. sekcja 5.3) – projektów o najniższej kwocie dofinansowania (mniej niż 10 tys.
euro) było zaledwie 2%, co nie potwierdza istnienia dużej podaży przedsięwzięć potencjalnych
projektów, które wymagałyby wsparcia w kwocie poniżej 5 tys. euro.69 Nie można jednak
wykluczyć istnienia pewnej grupy instytucji, dla których obniżenie kwoty wsparcia będzie
czynnikiem zachęcającym do ubiegania się o wsparcie w ramach Programu w okresie 20142020.70 Z punktu widzenia organizacji pozarządowych (których większa aktywność jest bardzo
pożądana) poważniejszą barierą jest jednak przede wszystkim formuła finansowania
mikroprojektów (p. kolejny punkt).

Zdecydowanie najmniej pozytywnych opinii, zarówno w badaniach jakościowych, jak
i ilościowych, dotyczy refundacji jako sposobu finansowania mikroprojektów. Brak możliwości
otrzymania zaliczki bardzo ogranicza dostęp do wsparcia organizacjom pozarządowym, które,
w przeciwieństwie do jednostek samorządu terytorialnego, nie mają ani wystarczających
69
Według informacji dostępnych podczas prac nad raportem, w Programie na lata 2014-2020 przewiduje się
obniżenie minimalnego poziomu dofinansowania EFRR do 2 tys. euro.
70
Podmioty, które nie uzyskały wsparcia lub w ogóle się o nie ubiegały, nie były objęte badaniem ankietowym.
180
środków własnych, ani nie są w stanie zaciągnąć na zasadach komercyjnych kredytu na
prefinansowanie projektu.
5.8.3 Wskaźniki monitorowania
W osi priorytetowej III, ze względu na specyficzny model wdrażania wykorzystujący formułę projektu
parasolowego, system wskaźników monitorujących postępy interwencji podzielono na 2 grupy.
Pierwsza z nich obejmuje mierniki Funduszu Małych Projektów odpowiadające celom i oczekiwanym
efektom wdrażania projektu parasolowego (wskaźniki uniwersalne). Druga to wskaźniki przyjmowane
na poziomie poszczególnych mikroprojektów, które beneficjenci mogli stosunkowo swobodnie
dobierać do specyfiki zgłaszanych przez siebie przedsięwzięć.
Tabela 18. Ocena wskaźników uniwersalnych
nazwa wskaźnika
komentarz/uwagi
wskaźniki produktu
liczba wspólnych
projektów
liczba partnerów
Wskaźniki dostarczają podstawowej informacji na temat skali interwencji i tym
samym pozwalają na monitorowanie jednego z głównych oczekiwanych
efektów FMP. Z drugiej strony należy jednak zauważyć, że na poziomie
monitoringu rezultatów zabrakło wskaźników uzupełniających dotyczących
wpływu Programu na zawieranie nowych partnerstw.
liczba projektów
pozwalających na
wsparcie równych szans
dla kobiet i grup
marginalizowanych
społecznie
Co prawda cele związane ze wsparciem grup marginalizowanych zostały wprost
wyartykułowane w Programie, w praktyce okazało się, że zadania w tym
zakresie cieszą się niewielkim zainteresowaniem wnioskodawców. Widoczna
jest w tym przypadku duża nierównowaga w monitorowaniu poszczególnych
obszarów interwencji. W szczególności brakuje wskaźników dotyczących
produktów w obszarze kultury/dziedzictwa kulturowego oraz turystyki, a więc
najpopularniejszych typów projektów.
liczba wspólnych
imprez/spotkań
organizowanych po raz
pierwszy
Wskaźnik dobrany prawidłowo, pozwolił na weryfikację tego, jaka część
podejmowanych działań jest nowymi inicjatywami, rozpoczętymi dzięki
wsparciu z FMP. Na poziomie Programu zabrakło jednak danych dotyczących
ogólnej liczby zorganizowanych imprez/spotkań w ramach projektów
dofinansowanych w ramach FMP, co pozwoliłoby na osadzenie miernika w
nieco szerszym kontekście.
wskaźniki rezultatu
liczba uczestników
kursów, którzy podnieśli
swoje kwalifikacje
(kobiety/mężczyźni)
Wskaźnik nie jest najlepiej dostosowany do istoty FMP. Z dokumentacji
programowej71 wynika, że jest on dedykowany działaniom związanym z
wsparciem infrastruktury edukacyjnej oraz infrastruktury turystycznej. Obydwa
typy projektów mają jednak odmienną specyfikę i łączenie ich uczestników
w ramach jednego miernika znacznie obniża jego wartość informacyjną. Widać
to najlepiej na przykładach projektów dofinasowanych w ramach PWT PL-SK
2007-2013:


71
Liczba uczestników kursów (liczba osób odwiedzających lapidarium),
którzy podnieśli swoje kwalifikacje (wiedzę o geologii Tatr) –
osiągnięta wartość wskaźnika 2000 w ramach projektu Tatrzańskie
lapidarium;
uczestnicy (kadra medyczna) projektów pn. Specyficzne problemy
medyczne pogranicza polsko-słowackiego – wymiana doświadczeń
środowisk lekarskich oraz Polsko- Słowacki Program Wczesnego
Wykrywania Raka Płuc – wartości wskaźnika odpowiednio 120 i 150;
Podręcznik do opracowania analiz finansowych i ekonomicznych. Aneks: Wskazówki do analiz sektorowych.
181


liczba uczestników kursów dotyczących m.in. możliwości pozyskiwania
źródeł finansowania turystyki w na obszarze pogranicza w ramach
projektu Razem dla zrównoważonej turystyki – wartość wskaźnika 80;
liczba uczestników kursów w ramach projektu promującego walory
turystyczne miasta pn. Historická cesta mestom Spišská Belá –
wartość wskaźnika 10.
Wskaźnik dostosowany jest więc raczej do interwencji związanej z edukacją
(generalnie miernik o wiele lepiej oddający efekty PO KL i RPO, niż PWT),
w szczególności kształceniem ustawicznym oraz aktywizacją zawodową. W osi
III PWT PL-SK 2007-2013 tego typu przedsięwzięć było stosunkowo niewiele.
Brakowało z kolei o wiele lepiej dopasowanego do specyfiki interwencji
miernika dotyczącego liczby uczestników realizowanych imprez (zarówno
kulturalnych jak i sportowych), które pozwoliłyby ocenić do jak dużej grupy
odbiorców dotarły projekty dofinansowane z FMP.
liczba instytucji
współpracujących po
zakończeniu projektu
Wskaźnik pozwolił na zbieranie ważnych informacji z punktu widzenia celów
FMP, w szczególności trwałości przyznanego wsparcia. Na poziomie Programu
zabrakło jednak miernika dotyczącego liczby instytucji współpracujących po
zakończeniu projektu, które wcześniej ze sobą nie kooperowało, co
umożliwiłoby ocenę wpływu FMP na zawieranie nowych partnerstw na
poziomie procesu monitoringu, bez wykorzystania badań ewaluacyjnych.
wskaźniki oddziaływania
liczba umów partnerskich
realizowanych po
zakończeniu realizacji
projektu
Wskaźnik pozwolił na monitorowanie istotnego aspektu oddziaływania FMP, tj.
potencjalnej trwałości i siły nawiązanych partnerstw. Jednocześnie,
analogicznie jak w przypadku wcześniej ocenionych mierników, na poziomie
monitoringu zabrakło miernika monitorującego liczbę nowo zawartych umów
partnerskich.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji programowej oraz analizy wniosków.
Na poziomie mikroprojektów beneficjenci sami określali specyficzne wskaźniki produktu i rezultatu dla
swoich projektów. Część z nich wybierała również wskaźniki uniwersalne, które jednak poza liczbą
partnerów i liczbą wspólnych projektów często nie przystawały do istoty poszczególnych
przedsięwzięć. Dlatego też wielokrotnie wnioskodawcy w ogóle nie odnosili się do tych mierników we
wnioskach aplikacyjnych. Taka sytuacja dotyczy m.in. liczby projektów pozwalających na wsparcie
równych szans dla kobiet i grup marginalizowanych społecznie oraz liczby wspólnych imprez/spotkań
organizowanych po raz pierwszy.
W przypadku wskaźników występujących na poziomie poszczególnych mikroprojektów największym
problemem była ich bardzo duża szczegółowość i brak selektywnego podejścia do wyboru
najważniejszych produktów i rezultatów danego projektu:



analiza próby mikroprojektów wskazuje, że na jeden projekt przypadało średnio niemal
7 wskaźników produktu (6,65) oraz niemal 6 wskaźników rezultatu (5,85). Rekordziści
wskazywali 27 mierników każdego rodzaju;
wskaźniki produktu dotyczyły zarówno głównych części podejmowanych inicjatyw (np. nowe
boisko, wystawa, koncert), jak i inwentaryzacji każdego przedmiotu stworzonego w wyniku
wsparcia: liczby ulotek, plakatów, folderów, map, gadżetów, płyt DVD i innych, różnego
rodzaju, materiałów informacyjnych i promocyjnych;
wskaźniki rezultatu, w większości przypadków określały liczbę odbiorców efektów
dofinansowanych przedsięwzięć np. uczestników imprez kulturalnych i sportowych, instytucji
182
i osób, które otrzymają publikacje, foldery i inne gadżety związane z projektem. Zdarzały się
jednak sytuacje, w których jako rezultat wsparcia wskazywano liczbę wytworzonych
produktów np. płyt DVD, wystaw.
Tabela 19. Uwagi do przekładowych wskaźników produktu i rezultatu
przyjmowanych na poziomie mikroprojektów – przykłady problemu nadmiernej szczegółowości
rodzaj
wskaźnika
przykłady wskaźników z mikroprojektów
1.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Zagospodarowanie terenu wraz z wyposażeniem fitnesscenter;
Zagospodarowanie terenu – ścieżka rowerowo –
spacerowa;
Folder;
Ulotka;
Płyta DVD z informacjami o projekcie;
Informacja w prasie;
Tablica informacyjna;
Warsztaty instruktażowe;
Trening sprawnościowy i zawody sportowe;
Zajęcia usprawniająco –relaksujące;
Treningi poprawiające kondycję ruchową;
Zajęcia ruchowe obniżające poziom stresu;
Treningi kształcące technikę jazdy na rowerze;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Boisko sportowe
Zabezpieczenie boiska
Brama
Liczba zakupionych rowerów
Liczba informacji w prasie lokalnej
Liczba informacji na stronie internetowej
Liczba wycieczek rowerowych
Liczba wycieczek autokarowych po Euroregionie Beskidy
2.
wskaźniki
produktu
1.
2.
wskaźniki
rezultatu
liczba osób odwiedzających izbę (miesiąc 1-3/2014 rok);
ilość osób odwiedzających stronę internetową; uczestnicy
prelekcji;
3. uczestnicy warsztatów plastycznych sztuka pienińska;
4. uczestnicy warsztatów literackich;
5. uczestnicy warsztatów ekologicznych;
6. liczba osób biorąca udział w sprzątaniu Dunajca;
7. liczba osób biorąca udział w spływie;
8. liczba uczestników konkursu na prezentację multimedialną
lub film;
9. podmioty które otrzymają wydaną publikację – szkoły,
biblioteki, punkty informacji turystycznej itp.;
10. liczba osób biorących udział spotkaniu na zakończenie
projektu
1.
2.
3.
Liczba wychowanków , która wzięła udział w wycieczce
rowerowej i zapoznała się z walorami turystycznymi trasy
rowerowej
Liczba opiekunów biorących udział w wycieczce rowerowej
Liczba wychowanków z Polski biorących udział w turnieju
sportowym
183
uwagi
Z punktu widzenia możliwości
monitoringu całego FMP lepszym
rozwiązaniem byłoby zastosowanie
bardziej ogólnych wskaźników,
które można by zagregować z
efektami innych projektów,
natomiast ze sporej liczby
wymienionych wskaźników można
zrezygnować np. ograniczyć się do:


liczby wspartych obiektów z
zakresu turystyki i rekreacji;
liczby spotkań/imprez/kursów
zorganizowanych w ramach
projektu.
Do kluczowych efektów projektu
zaliczyć można:


utworzony obiekt sportowy
liczbę wspólnych imprez
Pozostałe informacje są mało
istotne z punktu widzenia
monitoringu programu.
Uwaga analogiczna jak w
przypadku wskaźników produktu,
lepszym rozwiązaniem byłoby
zagregowanie części wskaźników i
rezygnacja z pozostałych:

liczba uczestników
organizowanych wydarzeń
(ewentualnie w podziale na
wydarzenia sportowe,
kulturalne, etc.) ewentualnie
w podziale na przedstawicieli
Polski i Słowacji.
Na potrzeby monitoringu
programu należałoby się skupić na:

liczbie uczestników imprez,
ewentualnie w podziale na
przedstawicieli Polski i
Słowacji.
rodzaj
wskaźnika
przykłady wskaźników z mikroprojektów
4.
5.
6.
7.
8.
uwagi
Liczba polskich pedagogów biorących udział w spotkaniach,
którzy zapoznali się z nowymi metodami pracy z dziećmi
trudnymi
Liczba wychowanków ze Słowacji biorących udział w
turnieju
Liczba słowackich pedagogów, którzy zapoznali się z
metodami pracy z dziećmi trudnymi
Liczba słowackich wychowanków biorących udział w trzy
dniowym pobycie w Żywcu
Liczba słowackich opiekunów biorących udział w trzy
dniowym pobycie w Żywcu
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji programowej oraz analizy wniosków.
Możliwości dowolnego doboru wskaźników produktu i rezultatu oraz brak selektywnego podejścia do
tego zadania przełożył się na bardzo ograniczoną wartość informacyjną danych zawartych we
wnioskach o dofinansowanie z punktu widzenia całego Programu. Mierniki przyjęte na poziomie
mikroprojektu pozwalają najczęściej na ocenę zakresu rzeczowego danej inwestycji, co było
ułatwieniem dla ekspertów przeprowadzających ocenę techniczną składanych przedsięwzięć.
Wskaźniki projektowe nie były jednak w żaden sposób agregowane, co podkreślali podczas wywiadów
przedstawiciele partnerów projektu parasolowego.
Lepiej byłoby [mieć] tylko wskaźniki uniwersalne, żeby (…) można było projekty w jakikolwiek sposób
porównywać. Wskaźniki projektowe wyciągane były trochę na siłę, (…) do niczego one specjalnie nie
prowadziły. (…) Nie każdy rozumiał sposób liczenia danego wskaźnika w ten sam sposób.
Problem ze wskaźnikami osi III, zarówno tymi uniwersalnymi, jak i specyficznymi dla poszczególnych
projektów w dużej mierze wynika z bardzo rozbudowanego zakresu wsparcia i niesprecyzowania na
etapie programowania jego oczekiwanych efektów. Skutkowało to stworzeniem bardzo ogólnego
systemu wskaźników, który nie zawierał wielu istotnych informacji dotyczących istoty FMP, ponieważ
bardziej szczegółowe mierniki uniwersalne dotyczyły zagadnień niepowiązanych wprost z logiką
najpopularniejszych typów projektów.
Duża dowolność mierników wybieranych na poziomie mikroprojektów uniemożliwiła stworzenie
systemu monitoringu pozwalającego na kompleksową ocenę interwencji. Informacje zbierane
z poszczególnych projektów są w większości nieagregowalne, nie mają więc żadnej wartości
informacyjnej dla całościowego monitoringu osi III. Trudno bowiem połączyć dane o: liczbie ulotek,
albumów, płyt DVD, wycieczek, spotkań, szkoleń, wystaw, pikników, przedstawień, notatek
promocyjnych, spotkań końcowych, roll-up, podstron internetowych, filmów szkoleniowych, emisji
radiowych spotów promocyjnych, forów itp. w sposób umożliwiający ogólną ocenę efektów
przedmiotowych interwencji.
184
5.8.4 Ocena i wybór mikroprojektów
Ogólne uwagi dotyczące sytemu oceny mikroprojektów oraz ich kryteriów oceny są analogiczne do
uwag przedstawionych we wcześniejszych częściach niniejszego raportu (patrz w szczególności sekcja
4.1.5 ). Niewielkie różnice dotyczą samego procesu naboru i wyboru projektów, który w osi III różnił
się głównie tym, że naborem i oceną projektów zajmowały się poszczególne euroregiony. W osi III, w
przeciwieństwie do osi I i II w całym okresie programowani przewidziano 3 nabory u każdego z
partnerów projektu parasolowego, które odbyły się w 2009, 2010 i 2012 roku.
Na poziomie wdrażania FMP pewnym problemem był system oceny i wyboru mikroprojektów.
Abstrahując od ogólnych uwag, wywiady przeprowadzone z przedstawicielami euroregionów i WJT
wskazują, że w przypadku każdego z partnerów projektu parasolowego podejście do oceny było nieco
inne. W szczególności dotyczy to rozumienia kryteriów dotyczących efektu transgranicznego
i partnerstwa w ramach mikroprojektu, które w zależności od regionu traktowane były jako jedne
z kluczowych elementów oceny, które powodowały odrzucenie wielu projektów lub jako drugorzędna
informacja, niemająca kluczowego znaczenia dla ich oceny i wyboru. W przypadku tego drugiego
podejścia podkreślano, ze w osi priorytetowej III chodzi przede wszystkim o wsparcie najsłabszych
gospodarczo terenów przygranicznych, przy relatywnie niskim nacisku na zagadnienia związane ze
współpracą transgraniczną, w ukierunkowanie przedsięwzięć na potrzeby społeczności po obydwu
stronach granicy.
Program wpływa na całe pograniczne, na to że jest ono bardziej konkurencyjne względem innych
obszarów (…) powstanie siłowni w jakiejś gminie (…) wpływa na konkurencyjność całego
pogranicza, które lepiej się rozwija (…), co jest lepszym uzasadnieniem niż szukanie na siłę efektu
transgranicznego, tj. tego, czy z obiektu będą korzystać Słowacy.
Badania jakościowe sugerują również, że proces oceny wniosków przebiegał niekiedy obok definicji
przygotowanych dla poszczególnych kryteriów oceny. Jeden z rozmówców stwierdził, że eksperci
oceniający wnioski są w stanie sami stwierdzić czy projekt jest transgraniczny czy nie, kryteria
z Podręcznika nie są w tym przypadku tak ważne. Podobne, choć nieco mniej jednoznaczne wnioski
dotyczą procesu oceny w osiach I i II, gdzie również widoczna była duża rola intuicyjnego rozumienia
poszczególnych kryteriów przez osoby oceniające wnioski. W obu przypadkach wynika to z bardzo
ogólnych wytycznych dla oceniających, przy równie ogólnym, a w przypadku osi III nawet bardziej
ogólnym, zdefiniowaniu założeń i celów interwencji.
Powyższe uwagi są przykładem tego, że pomimo jednolitego, na poziomie wytycznych, systemu oceny
wniosków, podejścia stosowane w poszczególnych regionach różniły się między sobą, również pod
względem znaczenia wspartych inwestycji dla realizacji poszczególnych celów programu. W przypadku
jednych euroregionów nacisk położony został na realizację celów rozwojowych, często w oderwaniu
od znaczenia transgranicznego i partnerstwa w projektach, podczas gdy w innych stawiano większy
nacisk na realizowanie przez mikroprojekty zasady partnerstwa i ocenę ich potencjału
transgranicznego.
185
5.9 Kontynuacja mikroprojektów w Programie na lata 2014-2020
Analiza zakresu tematycznego dofinansowanych mikroprojektów pozwoliła zidentyfikować kilka
ogólnych grup tematycznych mikroprojektów, z których wydzielono bardziej szczegółowe
podkategorie. Ze względu na bardzo zróżnicowany katalog działań przewidzianych w priorytetach
inwestycyjnych 6c i 10b w PWT PL-SK 2014-2020, niemal wszystkie typy projektów zidentyfikowanych
w PWT 2007-2013 można przyporządkować do priorytetów przewidzianych w nowym dokumencie
programowym, choć z uwagi na niewłączenie do niego celu tematycznego 11,72 konieczne będzie
silniejsze powiązanie dofinansowanych przedsięwzięć z celami szczegółowymi Programu zgodnie
z zasadą koncentracji tematycznej. W szczególności będzie tak w przypadku inicjatyw związanych
z kulturą oraz turystyką - poczynając od działań miękkich, po rozwój infrastruktury. Jedynie
w przypadku działań związanych z szerokorozumianym wsparciem przedsiębiorczości (projekty
skierowane do przedsiębiorców z obu krajów) oraz współpracy służb ochrony zdrowia nowy Program
nie przewiduje interwencji, w której można by dofinansować tego typu kooperację.
Tabela 20. Przyporządkowanie kategorii mikroprojektów do priorytetów inwestycyjnych PWT PL-SK 2014-2020
kategoria projektów
kultura, dziedzictwo
kulturowe
rozwój turystyki i
potencjału
turystycznego
sport i rekreacja
bezpieczeństwo
mieszane
priorytety inwestycyjne Programu na lata
2014-2020, których przewidziano
realizację mikroprojektów
podkategoria
PI 6c
PI 10a
infrastruktura kultury
+
-
organizacja imprez kulturalnych
+
-
ochrona dziedzictwa kulturowego
+
-
infrastruktura turystyczna
+
-
promocja turystyczna
+
-
infrastruktura sportoworekreacyjna73
+/-
+/-
organizacja imprez sportowych
+/-
-
wsparcie służb
-
-
edukacja społeczeństwa w zakresie
ochrony przyrody
+
+
współpraca JST
+
+/-
rozwój infrastruktury publicznej
dotyczącej sportu, rekreacji i kultury
+/-
+/-
edukacja
-
+
edukacja ekologiczna
+
-
inne
72
Jak ma to miejsce np. w POWT CZ-PL.
Z naciskiem na infrastrukturę rekreacyjną zlokalizowaną w pobliżu zabytków, instytucji kultury oraz szlaków
turystycznych. Infrastruktura sportowa w ramach wsparcia infrastruktury szkół, jeśli wymaga tego współpraca
transgraniczna.
73
186
kategoria projektów
priorytety inwestycyjne Programu na lata
2014-2020, których przewidziano
realizację mikroprojektów
podkategoria
PI 6c
PI 10a
ochrona środowiska
+
-
aktywizacja grup marginalizowanych
-
+/-
ochrona zdrowia
-
-
przedsiębiorczość
-
+/-
Ponieważ w PWT PL-SK 2014-2020 mikroprojekty realizowane będą w ramach osi tematycznych, a nie
jak w okresie 2007-2013 gdy dedykowana im byłą odrębna oś, przedsięwzięcia te będą musiały
realizować cele Programu, wyrażone wskaźnikami produktu i rezultatu. Ocena tego w jakim stopniu
mikroprojekty będą się przyczyniać do realizacji celów i wskaźników nie jest możliwa bez rozstrzygnięć
dotyczących podziału alokacji pomiędzy poszczególne obszary interwencji oraz mikro i duże projekty.
Możliwe jest jednak wskazanie, w przypadku których wskaźników produktu, mikroprojekty mają
szansę przyczyniać się do realizacji wartości docelowej miernika. Ocena wskaźników rezultatu nie jest
możliwa ponieważ w Programie nie określono jego metodologii, w tym informacji branych pod uwagę
przy konstrukcji wskaźnika. Zakładając, że badaniami objęty zostanie cały obszar wsparcia PWT PL-SK
2014-2020 i że będą one obejmować całą populację mieszkańców/osób korzystających z usług
edukacyjnych kulturalnych lub turystycznych, można zaryzykować stwierdzenie, że wpływ
mikroprojektów będzie w zasadzie niezauważalny. Wynika to ze stosunkowo małej skali wsparcia, nie
tylko w porównaniu z projektami dużymi PWT PL-SK 2014-2020, ale również z innymi programami
finansowanymi ze środków UE oraz działaniami realizowanymi poza nimi.
Tabela 21. Powiązanie wskaźników PWT PL-SK 2014-2020 z potencjalnym oddziaływaniem mikroprojektów
PI/typ
wskaźnika
6c
wskaźniki
rezultatu
6c
wskaźniki
produktu
wskaźnik
potencjalny wkład
mikroprojektów
Docenienie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego pogranicza przez
lokalną ludność
-
Docenienie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego pogranicza przez
turystów spoza obszaru
-
Zrównoważona turystyka: Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych
wsparciem obiektach dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz
stanowiących atrakcje turystyczne
duży
Liczba nowych transgranicznych produktów turystycznych
duży
Długość nowych, zmodernizowanych lub udoskonalonych transgranicznych
szlaków rekreacyjnych
duży
Liczba nowych, zmodernizowanych lub rozbudowanych elementów
infrastruktury będących częścią transgranicznego produktu/szlaku
turystycznego
duży
Liczba osób korzystających z nowych, zmodernizowanych lub
rozbudowanych transgranicznych produktów kulturowych i ekologicznych
duży
187
PI/typ
wskaźnika
10b
Wskaźnik
rezultatu
10b
Wskaźnik
produktu
wskaźnik
potencjalny wkład
mikroprojektów
Liczba „miękkich” działań transgranicznych promujących dziedzictwo
kulturowe i przyrodnicze pogranicza
duży
Liczba zmodernizowanych elementów obiektów dziedzictwa kulturowego po
zakończeniu prac restauracyjnych i konserwatorskich
średni
Liczba transgranicznych lub/i wspólnych polsko-słowackich kampanii
promocyjnych i marketingowych
średni
Liczba adresatów wspólnych/ transgranicznych kampanii promocyjnych i
marketingowych (zasięg działań promocyjnych)
średni
Liczba organizacji uczestniczących w transgranicznych projektach na rzecz
dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
średni
Liczba hektarów powierzchni ekosystemów objętych transgranicznymi
projektami na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodniczego
mały
Liczba opracowanych/wdrożonych wspólnych standardów lub wytycznych
mały
Liczba nowych/zmodernizowanych transgranicznych e-produktów i e-usług
mały
Liczba osób korzystających z nowych/zaktualizowanych transgranicznych eproduktów i e-usług
mały
Jakość usług z zakresu edukacji na całym pograniczu mierzona jako wskaźnik
zadowolenia osób korzystających z takich usług
-
Rynek pracy i szkolenia: Liczba uczestników transgranicznych inicjatyw w
zakresie mobilności
mały
Rynek pracy i szkolenia: Liczba uczestników wspólnych lokalnych inicjatyw
na rzecz zatrudnienia oraz wspólnych szkoleń
mały
Liczba wspólnych inicjatyw lokalnych na rzecz zatrudnienia i wspólnych
szkoleń
mały
Źródło: Opracowanie własne na podstawie projektu PWT PL-SK 2014-2020
Jak już wspomniano, niemal wszyscy beneficjenci mikroprojektów planują dalszą współpracę
i realizację kolejnych przedsięwzięć przy udziale dofinansowania z PWT PL-SK 2014-2020. Na podstawie
odpowiedzi dotyczących zainteresowania ubieganiem się o wsparcie w obszarach objętych interwencją
nowego programu widać, że zdecydowanie najwięcej beneficjentów będzie się starać
o dofinansowanie najpopularniejszych w tym okresie programowania tematów związanych z szeroko
rozumianym obszarem kultury, dziedzictwem kulturowym oraz przyrodniczym (priorytet inwestycyjny
6c). Dużo mniejszy odsetek respondentów deklaruje chęć realizacji przedsięwzięć związanych
z edukacją (priorytet inwestycyjny 10a).
188
Wykres 92. Deklaracje dotyczące zainteresowania realizacją projektów w ramach priorytetu inwestycyjnego 10a
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI
189
Wykres 93. Deklaracje dotyczące zainteresowanie realizacją projektów w ramach priorytetu inwestycyjnego 6c.
Źródło: Opracowanie własne wyników badania CAWI
190
5.10 Synteza analizy w kontekście pytań badawczych
5.10.1 Struktura interwencji (PB 974, 11) [patrz sekcja 5.3]

Na poziomie Programu założono stosunkowo szeroki zakres tematyczny mikroprojektów.
W praktyce okazało się, że zainteresowaniem beneficjentów cieszy się przede wszystkim
możliwość dofinansowania przedsięwzięć związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym,
sportem i rekreacją oraz turystyką. Na podstawie przeprowadzonej analizy dokumentacji
można szacować, że typy te łącznie odpowiadają za prawie 70% wartości wszystkich
zrealizowanych przedsięwzięć.

Wśród beneficjentów dominującą rolę odgrywają jednostki samorządu terytorialnego oraz
podległe im podmioty – głównie instytucje kultury. Beneficjenci z tej kategorii skorzystali ze
środków PWT PL-SK 2007-2013 w największym stopniu, absorbując około 60% budżetu FMP.
Wśród pozostałych jednostek wdrażających mikroprojekty należy wymienić stowarzyszenia
i organizacje pozarządowe, które realizowały łącznie 29% wartości przedsięwzięć wspartych w
ramach Funduszu Małych Projektów. Jeśli chodzi o beneficjentów ostatecznych, to na wsparciu
z Programu korzystali głównie lokalni mieszkańcy (zarówno polskiej, jak i słowackiej części
pogranicza), a w dalszej kolejności pracownicy instytucji realizujących projekty (w tym także
pracownicy instytucji partnerskich) oraz turyści.

Rozkład terytorialny mikroprojektów jest bardziej równomierny (mniej rozproszony) niż
projektów dużych. Mikroprojekty realizowane są w całym obszarze wsparcia PWT PL-SK 20072013, przy czym - szczególnie na Słowacji - nie koncentrują się w pasie przygranicznym. Jedynie
wśród polskich powiatów występuje ujemna korelacja pomiędzy skalą interwencji FMP (w
przeliczeniu na jednego mieszkańca) a poziomem rozwoju gospodarczego. W ujęciu
przestrzennym – na terenie całego obszaru wsparcia PWT PL-SK 2007-2013 można
zaobserwować komplementarność mikroprojektów z inwestycjami wspartymi w osiach I i II
(istotna statystycznie zależność na poziomie powiatów).

Przeciętny czas realizacji mikroprojektu wynosi niewiele ponad 10 miesięcy, przy czym
najczęściej beneficjenci decydowali się na 12-miesięczny okres wdrażania przedsięwzięć.
Nieznacznie krótsze od średniej są projekty realizowane przez jednostki samorządu
terytorialnego oraz przedsięwzięcia wdrażane w 2014 r.

Struktura budżetów mikroprojektów była zróżnicowana i zależała od specyfiki danego
przedsięwzięcia. Do najważniejszych kategorii wydatków należały nakłady na płace
i wynagrodzenia oraz spotkania i promocję projektów (przeciętnie ponad 50%). Elementem
różnicującym mikroprojekty był udział wydatków inwestycyjnych, które pochłaniały
przeciętnie około 40% budżetów beneficjentów słowackich, z kolei beneficjenci polscy na cele
te przeznaczali średnio 23% (najmniej - 12% w Euroregionie Karpackim).
5.10.2 Oddziaływanie interwencji (PB 2, 4, 5, 10, 12) [patrz sekcja 5.4]
74

Pomimo tego, że nie wszystkie wskaźniki określone w Programie zostaną prawdopodobnie
zrealizowane, należy stwierdzić, że jego cele szczegółowe (nawiązywanie i wzmocnienie
bezpośrednich kontaktów pomiędzy polską i słowacką stroną na trenach przygranicznych oraz
tworzenie bazy dla kolejnych projektów w przyszłości) są realizowane.

Mikroprojekty skierowane były przede wszystkim do lokalnych mieszkańców (po obydwu
stronach granicy), a w dalszej kolejności do pracowników instytucji-partnerów oraz turystów.
Numery pytań badawczych zgodnie z SOPZ – p. załącznik 1.
191
Istotną grupą docelową byli również uczniowie. Badanie ankietowe beneficjentów potwierdza,
że realizacja mikroprojektów najmocniej przełożyła się na wzrost intensywności relacji
z panterami z Polski/Słowacji, które dają podstawy dla pobudzenia dalszej polsko-słowackiej
współpracy oraz poprawę wizerunku kraju sąsiedzkiego i jego mieszkańców. Oddziaływanie to
ma charakter jednoznacznie transgraniczny i jest największą wartością dodaną
dofinansowanych z FMP przedsięwzięć. Miały one także zauważalny wpływ na wzmocnienie
lokalnych społeczności i wzrost ruchu turystycznego, jak również – choć w mniejszym stopniu
– na zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności w zakresie dostępu do usług publicznych i
infrastruktury społecznej.

W ramach analizy projektów oraz podczas badań terenowych nie zidentyfikowano istotnych
efektów (pozytywnych lub negatywnych), które miałyby charakter nieplanowany. Beneficjenci
wskazywali jedynie, że w ramach realizowanych przez nich przedsięwzięć (np. imprez
sportowych i kulturalnych), nawiązały się trwałe relacje i przyjaźnie pomiędzy uczestnikami.
Jest w zasadzie jedyne zjawisko wskazywane jako nieplanowany i jednocześnie pozytywny
efekt realizacji mikroprojektów.

Skala oddziaływania mikroprojektów była jednak mniejsza niż w przypadku projektów
dofinansowanych w osi I i II, co wynikało z nieporównywalnej skali przedsięwzięć. Warto przy
tym zauważyć, że mikroprojekty o relatywnie dużym udziale nakładów inwestycyjnych
charakteryzowały się większym wpływem (wartością dodaną) w wymiarze rozwoju lokalnego
(dostęp do usług publicznych, rozwój turystyki). Różnice pomiędzy mikroprojektami
"miękkimi" i "twardymi" nie występują natomiast na poziomie zagadnień transgranicznych
(intensywność współpracy, wizerunek partnerów itp.).
5.10.3 Partnerstwo (PB 3, 13, 15, 16, 5*) [patrz sekcja 5.5]

W zdecydowanej większości (prawie 80%) mikroprojekty wdrażane były przez partnerów,
którzy w przeszłości już ze sobą współpracowali, najczęściej przy okazji wspólnej realizacji
projektów finansowanych ze środków europejskich. Najwięcej nowych partnerstw
odnotowano wśród organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, a najmniej - wśród jednostek
samorządu terytorialnego. W przypadku tej grupy beneficjentów najczęściej można mówić
o "naturalnych" partnerstwach (wynikających m.in. z położenia geograficznego). Generalnie
jednak należy stwierdzić, że realizacja mikroprojektów sprzyjała w znacznie większym stopniu
rozwojowi partnerstw już istniejących, niż podejmowaniu nowej współpracy.

W badaniu nie zidentyfikowano problemów związanych z realizacją mikroprojektów, w takim
stopniu w jakim partnerstwa wymagano w osi III. Podobnie jak w osi I i II barierą w samym
zawieraniu partnerstw jest jednak relatywna słabość jednostek samorządowych po stronie
słowackiej, a także nieatrakcyjność i ograniczona dostępność formuły mikroprojektów dla
instytucji niepublicznych, w szczególności organizacji pozarządowych.

Siłę i oddziaływanie mikroprojektów (także w kontekście założonych w Programie celów)
należy ocenić przede wszystkim przez pryzmat ich trwałości. Jest ona zdecydowanie większa
wśród tych partnerów, dla których realizacja mikroprojektu nie była pierwszym etapem
współpracy. Trwałość nowych partnerstw należy także ocenić jako zadowalającą. Mają one
jednak ograniczony wpływ na rozszerzenie zakresu współpracy o nowe obszary tematyczne.
Również w zestawieniu z projektami z osi I i II, siła partnerstw jest porównywalna jedynie
w przypadku tych mikroprojektów, których beneficjenci wcześniej już ze sobą kooperowali.
192
5.10.4 Formuła mikroprojektów i projektu parasolowego (PB 6, 7, 8, 17, 18, 4*) [patrz sekcja
5.8]

Przeprowadzana analiza pozwoliła na zidentyfikowanie pewnych problemów w działaniu
projektu parasolowego, które, częściowo, przełożyły się na koszty jego funkcjonowania.
Większość z nich wynikała z konieczności koordynacji działań pięciu partnerów działających
w dwóch różnych systematach prawno-instytucjonalnych. Problemy te przekładały się na
znaczne skomplikowanie procedur związanych z raportowaniem i rozliczaniem. Planowana
w okresie 2014-2020 zmiana formuły projektu (3 terytorialnie wydzielone projekty
parasolowe) jest krokiem w dobrą stronę, ponieważ ułatwi euroregionom zarządzanie
projektami, dzięki rezygnacji z jednego PW, do którego raportować muszą pozostałe, nie
rozwiążę jednak problemów z wynikających z odmiennych systemów prawnoinstytucjonalnych. Z zebranych informacji nie wynika również, aby miało się to przełożyć na
zmniejszenie kosztów wdrażania mikroprojektów na poziomie całego Programu.

Co do zasady należy ocenić, że formuła mikroprojektów okazała się nie w pełni adekwatna dla
zadań postawionych przed FMP. Do najważniejszych zastrzeżeń należy zaliczyć:

o
niekorzystne warunki finansowania, które powodują, że beneficjent musi początkowo
sfinansować projekt z własnych środków, a dopiero po jego rozliczeniu oczekiwać na
refundację (refundacja częściowa nie rozwiązuje problemu z perspektywy organizacji
pozarządowych);
o
niefunkcjonalny system monitorowania, w szczególności brak rzetelnych informacji
o bezpośrednich rezultatach na poziomie projektu;
o
nieudaną próbę wprowadzenia do Programu koncepcji projektów komplementarnych,
która spowodowała problemy na poziomie wdrożeniowym (odmienne podejście do
tego zagadnienia u poszczególnych partnerów projektu parasolowego). Nie zmienia to
jednak faktu, że projekty de facto komplementarne zostały w ramach PWT PL-SK 20072013 zrealizowane co wskazuje na zauważalny potencjał realizacji w kolejnym okresie
programowania projektów wspólnych;
o
nadmiar obciążeń związanych z obsługą administracyjną mikroprojektu (w tym
w szczególności obowiązki związane z raportowaniem), które są porównywalne do
zadań związanych z realizacją projektów w osiach I i II (brak praktycznego wdrożenia
proporcjonalności obciążeń).
Pewne wątpliwości budzi również system wyboru i oceny mikroprojektów, który jak wynika
z przeprowadzonych badań jakościowych był dosyć arbitralny i charakteryzował się nieco
odmiennym podejściem w poszczególnych euroregionach. Problemy te wiążą się z problemami
zidentyfikowanymi przy okazji procesu oceny i wyboru wniosków z osi I i II, tj. bardzo ogólnymi
zapisami Programu oraz Wytycznych dla oceniających, które pozostawiają duże pole do
interpretacji. W przypadku osi III ten problem wydaje się nawet jeszcze większy, ponieważ
przedstawiciele poszczególnych Euroregionów odmiennie widzą cele i rolę FMP PWT PL-SK
2007-2013.
5.10.5 Podsumowanie i wnioski dla programu na lata 2014-2020 (PB 1, 14, 15, 6*)

Biorąc pod uwagę skalę zainteresowania realizacją mikroprojektów, należy uznać, że wsparcie
zaproponowane w Programie dobrze wpisało się w potrzeby i problemy pogranicza polskosłowackiego. Zakres tematyczny dofinansowanych przedsięwzięć pokazuje, że wsparto
najpopularniejsze i najbardziej naturalne obszary współpracy, związane z dziedzictwem
193
kulturowym oraz turystyką, sportem i rekreacją. Projekty te skierowane są do mieszkańców i
turystów, przyczyniając się zarówno do wzmacniania lokalnych społeczności jak i pobudzania
współpracy polsko-słowackiej.

Zapisy projektu Programu na lata 2014-2020 należy ocenić jako stosunkowo pojemne z punktu
widzenia zakresu interwencji PWT PL-SK 2007-2013, nawet pomimo przyjętych założeń
dotyczących koncentracji tematycznej (mikroprojekty przewidziane w priorytetach
inwestycyjnych 6c i 10a). W szczególności możliwe będzie finansowanie przedsięwzięć, które
w analizowanym programie były najpopularniejsze, a więc związanych z turystyką oraz kulturą
i dziedzictwem kulturowym. Mikroprojekty mają szansę mieć realny wkład w określone w
nowym Programie wskaźniki produktu i rezultatu, co jednak będzie dużym wyzwaniem dla
przyszłych beneficjentów.

Z analizy beneficjentów wynika, że są oni zainteresowani ubieganiem się o wsparcie
w programie na lata 2014-2020, przy czym ich wstępne deklaracje dotyczą przede wszystkim
priorytetu inwestycyjnego 6c, a w znacznie mniejszym stopniu priorytetu 10 a.
194
5.11 Wnioski i rekomendacje (w zakresie FMP)
obszar
lp.
1
Organizacje pozarządowe i
stowarzyszenia (szerzej – podmioty
niepubliczne) stanowią relatywnie
niewielki odsetek beneficjentów,
co wynika częściowo z barier
związanych z samodzielnym
finansowaniem projektu i długim
oczekiwaniem na refundację.
2
Realizacja zasady projektów
komplementarnych nie
sprawdziła się w perspektywie
2007-2013 tak jak tego
oczekiwano. Wynika to m.in. z
odmiennego podejścia do oceny
takich przedsięwzięć przez
partnerów projektu
mikroprojekty
/ FMP (oś III)
75
wniosek
rekomendacja
Stworzenie
odpowiednich
warunków i zachęt
dla podmiotów
niepublicznych
chcących realizować
projekty
transgraniczne.
W PWT PL-SK 20142020 należy dopuścić
możliwość realizacji
projektów wspólnych, w
tych
obszarach/tematach
gdzie realizacja
przedsięwzięć w tej
oczekiwany efekt
sposób wdrożenia
Więcej przedsięwzięć
realizowanych przez
NGO, potencjalnie
bliższych zasadzie
realizacji projektów typu
ludzie dla ludzi.
Wprowadzenie w miarę
możliwości systemu
zaliczkowania projektów.
Promowanie inicjatyw
wspierających organizacje
pozarządowe w pozyskiwaniu
środków na realizację
projektu, np. analogicznie jak
działa system pożyczek
udzielanych przez miasto
Nowy Targ lub Małopolską
Agencję Rozwoju
Regionalnego.75
Informacje o możliwości
pozyskania tego typu
wsparcia powinny być
promowane przez wszystkie
Euroregiony m.in. w ramach
informacji zamieszczanych na
stronach Euroregionów oraz
podczas działań
informacyjnych.
Większy efekt
transgraniczny dla
obszarów
przygranicznych/społecz
ności po obu stronach
granicy. Większe
zaangażowanie i
Alokowanie części środków na
odrębne nabory przeznaczane
dla projektów wspólnych.
Wspólne zespoły oceniające
wnioski (przedstawiciele obu
partnerów odpowiedniego
projektu parasolowego).
Informacje dostępne na stronie: http://www.marr.pl/pozyczki-dla-organizacji-pozarzadowych.html
195
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.
kluczowa
do końca
2015 r.
kluczowa
WST/E
uroregi
ony
IZ/WST
obszar
lp.
wniosek
parasolowego. Jednocześnie
analiza dofinansowanych
przedsięwzięć oraz pojedyncze
przypadki projektów
komplementarnych pokazują, że
istnieje potencjał do wdrażania
wspólnych przedsięwzięć w
ramach FMP. Potencjał ten
dotyczy w szczególności
jednostek o stabilnej sytuacji
finansowanej takich jak JST i
jednostki organizacyjne JST.
3
System wskaźników
uniwersalnych zbiera za mało
informacji o istotny efektach
wdrażania FMP, zarówno na
poziomie wskaźników produktu
jak i rezultatu. Wskaźniki
wybierane na poziomie
mikroprojektów nie pozwalały
na kompleksową ocenę FMP, ani
na poziomie poszczególnych
euroregionów ani na poziomie
całego funduszu.
4
Obciążenia administracyjne
związane z realizacja
mikroprojektów są tak samo
duże jak obciążenia
beneficjentów projektów
dużych.
rekomendacja
formie może przynieść
wartość dodaną, tj. w
szczególności tam gdzie
powstaną trwałe i
wymierne efekty
wsparcia jak np. ścieżki,
szlaki i inna
infrastruktura
zlokalizowana na
obszarze
przygranicznym lub
przecinająca granicę.
W PWT PL-SK 20142020 obok danych
zbieranych na poziomie
poszczególnych osi
priorytetowych/
priorytetów
inwestycyjnych
(mikroprojekty będą
realizować wskaźniki
tych osi) należy zadbać
o zbieranie
dodatkowych informacji
oddających istotę FMP,
np. dotyczących liczby
nowych partnerstw.
Możliwie duże
zmniejszenie obciążeń
administracyjnych dla
beneficjentów
mikroprojektów.
oczekiwany efekt
odpowiedzialność
partnerów.
System monitoringu
pozwalający na zebranie
najważniejszych
informacji dotyczących
efektów FMP,
pozwalający na
agregowanie danych na
poziomie całego FMP.
Beneficjenci
mikroprojektów będą się
mogli skoncentrować na
merytorycznej części
przedsięwzięcia.
Potencjalny wzrost
zainteresowania
196
sposób wdrożenia
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
do końca
2015 r.
kluczowa
do końca
2015 r.
kluczowa
Maksymalny poziom
dofinansowania równy
dwukrotności maksymalnego
dofinansowania dla zwykłych
mikroprojektów.
Należy stworzyć dodatkową
listę wskaźników
dedykowanych dla FMP,
uwzgledniającą m.in. liczbę
nowych partnerstw, liczbę
projektów wspólnych, liczbę
partnerstw kontynuujących
współpracę, w tym nowych
partnerstw. Wszyscy
beneficjenci powinni być
zobowiązaniu do
monitorowania tych
wskaźników, nawet jeśli dany
wskaźnik wynosi w ich
przypadku 0.
Wprowadzenie w miarę
możliwości uproszczeń dla
beneficjentów, w tym np.
kwot ryczałtowych.
IZ/WST
IZ/WST
/Eurore
giony
obszar
lp.
wniosek
rekomendacja
oczekiwany efekt
wsparciem, szczególnie
wśród NGO i innych
instytucji niepublicznych.
197
sposób wdrożenia
adresat
termin
wdrożenia
klasyfikacja
5.12 Conclusions and recommendations (in the area of the SPF)
area
no.
recommendation
method of
implementation
expected effect
1
Non-governmental
organisations and
associations (broadly –
non-public entities)
constitute a relatively
low percentage of
beneficiaries, which
partly results from
barriers related to selffinancing projects and
the long waits for
refunds.
Creation of appropriate
conditions and incentives
for non-public entities
wishing to realise crossborder projects.
More ventures
realised by NGOs,
potentially closer to
the principle of
realisation of projects
of the people for
people type.
2
Implementation of the
principle of
complementary projects
did not work out in
2007-2013 as expected.
This was due to a
different approach of
assessing such ventures
In the CCP PL-SK 20142020, the realisation of
joint projects should be
made possible, in those
areas/subjects where
realisation of this type of
venture may bring added
value, in particular
A greater cross-border
effect for border
areas/communities on
both sides of the
border. Greater
involvement and
responsibility of the
partners.
microprojects
/ SPF
(axis III)
76
conclusion
Introduction, as much
as possible, of an
advance payment
system for projects.
Promotion of initiatives
supporting NGOs in
acquiring funds for
project realisation, e.g.
analogous to the
system of loans from
the city of Nowy Targ
or the Małopolska
Regional Development
Agency.76
Information regarding
this type of support
should be promoted by
all Euroregions,
including in the context
of information included
on Euroregion websites
as well as during
information campaigns.
Allocation of part of
the funds to separate
recruitments intended
for joint projects.
Joint teams assessing
applications
(representatives of
both partners of the
Information available on the website: http://www.en.marr.pl/for-entrepreneurs/loans-and-guarantees/
198
addressee
implementation
date
classification
before end of
2015
crucial
before end of
2015
crucial
WST/Euroregions
MA/JTS
area
no.
3
conclusion
by umbrella project
partners. At the same
time, the analysis of
funded ventures and
individual cases of
complementary projects
show that there is
potential for
implementation of joint
projects under the SPF.
This potential
particularly concerns
individual in a stable
financial situation, such
as LGUs and LGU
organisational entities.
The universal indicator
system does not collect
enough information on
the relevant effects of
the SPF implementation,
both in the level of
product indicators as
well as the result.
Indicators selected on
the level of microprojects did not allow
for comprehensive
assessment of the SPF,
neither on the level of
individual Euroregions,
not on the level of the
entire fund.
recommendation
method of
implementation
expected effect
where lasting and
measurable effects of
the support will be
created, such as paths,
trails, and other
elements of
infrastructure located
within the borderlands
or crossing the border.
In the CCP PL-SK 20142020, besides data
collected on the levels of
individual priority
axes/investment
priorities (micro-projects
will realise the indicators
of these axes), additional
information should be
collected, reflecting the
nature of the SPF, such
as the number of new
partnerships.
addressee
implementation
date
classification
before end of
2015
crucial
appropriate umbrella
project).
Maximum level of
funding equal to twice
the maximum level of
funding for normal
micro-projects.
A monitoring system
allowing for collection
of the most important
information regarding
the effects of the SPF,
and allowing for
aggregation of data on
the level of the entire
SPF.
199
An additional list of
indicators dedicated to
the SPF should be
created, taking into
account the number of
new partnerships, the
number of joint
projects, and the
number of partnerships
continuing cooperation
(including new
partnerships). All
beneficiaries should be
obliged to monitor
these indicators, even
if a given rating is 0 in
their case.
MA/JTS
area
no.
4
conclusion
The administrative load
connected with the
realisation of microprojects is as heavy as
that on the beneficiaries
of large projects.
recommendation
As large as possible a
reduction of the
administrative load for
micro-project
beneficiaries.
method of
implementation
expected effect
Beneficiaries of microprojects will be able to
focus on the
substantive part of the
venture.
Potential increase in
interest in support,
particularly among
NGOs and other nonpublic institutions.
200
Introduction (where
possible) of
simplifications for
beneficiaries, such as
lump-sum payments.
addressee
MA/JTS/Euroregions
implementation
date
classification
before end of
2015
crucial
5.13 Závery a odporúčania (ohľadom SFMP)
oblasť
p.č.
odporúčanie
spôsob uplatnenia
1
Mimovládne organizácie a spolky
(neštátne subjekty) tvoria pomerne
malé percento príjemcov, čo je
čiastočne následkom prekážok
spojených so samostatným
financovaním projektu a dlhou
dobou očakávania na refundáciu.
Vytvorenie vhodných
podmienok a
stimulácií pre
neštátnych
účastníkov, ktorí by
boli ochotní
realizovať
cezhraničné projekty.
Viac projektov
realizovaných NGO
účastníkmi, ktorí sú
potenciálne bližší
projektom typu ľudia pre
ľudí.
Podľa možností zavedenie aj
systému predbežného
financovania projektov.
Propagácia iniciatív, ktoré
podporujú mimovládne
organizácie v tom, aby si
získavali prostriedky na
realizáciu projektu, napr. tým
istým spôsobom ako pôsobí
úverový systém organizovaný
mestom Nowy Targ alebo
agentúrou Małopolska
Agencja Rozwoju
Regionalnego.77
Informácie o možnosti
získania tohoto druhu
podpory by mali byť
propagované vo všetkých
Euroregiónoch napr. v rámci
informácií na webových
stránkach Euroregiónov a
počas realizácií informačných
aktivít.
2
Realizácia princípu
komplementárnosti sa z pohľadu
2007-2013 neosvedčila tak, ako sa
čakalo. Je to výsledkom medzi
inými toho, že partneri
zastrešujúceho projektu mali iný
prístup k jeho posudzovaniu.
V PCS PL-SK by sa
malo pripustiť aj
možnosť realizácie
spoločných
projektov, v tých
oblastiach/témach
kde realizácia
Väčší cezhraničný účinok
pre pohraničné
oblastí/spoločnosti na
oboch stranách hranici.
Väčšia angažovanosť a
zodpovednosť
partnerov.
Alokovanie časti prostriedkov
do samostatných náborov
určených pre spoločné
projekty.
Spoločné posudzovacie tímy
(zástupcovia oboch partnerov
mikroprojekty
/SFMP (os 3)
77
záver
Informácie nájdete na stránkach: http://www.marr.pl/pozyczki-dla-organizacji-pozarzadowych.html
201
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
ku koncu
roka 2015.
kľúčová
STS/Eur
oregión
y
RO/STS
oblasť
p.č.
3
záver
odporúčanie
Zároveň analýza podporených
projektov a jednotné prípady
komplementárnych projektov
ukazujú, že existuje potenciál pre
implementáciu spoločných
projektov v rámci FMP. Tento
potenciál je spojený predovšetkým
s jednotkami, ktoré sú finančne
stabilné, teda hlavne miestnou
samosprávou a jej organizačnými
jednotkami.
projektov takúto
formou môže
generovať pridanú
hodnotu, teda
hlavne tam kde
vzniknú trvalé a
merateľné výsledky
podpory ako napr.
chodníky, turistické
cesty a ostatná
infraštruktúra
umiestnená v
hraničnej oblasti
alebo prekračujúca
hranicu.
V PCS PL-SK 20142020 sa vedľa údajov
získavaných na
úrovni jednotlivých
prioritných osí /
investičných priorít
(mikroprojekty budú
realizovať indikátory
týchto osí) musí dbať
zároveň na
získavanie
dodatočných
informácií, ktoré
odrážajú podstatu
FMP, napr. ohľadom
počtu nových
partnerstiev.
Systém všeobecných ukazovateľov
zbiera príliš malo informácií
ohľadom významných efektov
implementácie FMP zároveň na
úrovni ukazovateľov produktu ako
aj výsledku. Indikátory zvolené na
úrovni mikroprojektov
neumožňovali komplexné
posúdenie FMP, ani na úrovni
jednotlivých euroregiónov, ani na
úrovni celého fondu.
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
klasifikácia
konkrétneho zastrešujúceho
projektu).
Maximálna úroveň
financovania – dvojnásobok
maximálnej podpory pre
obvykle mikroprojekty.
Systém dohľadu ktorý
umožňuje získavanie
najdôležitejších
informácií ohľadom
účinkovania FMP a
zhromažďuje údaje na
úrovni celého FMP.
202
Mal by sa vytvoriť dodatočný
zoznám ukazovateľov
určených FMP, ktorý by
zohľadňoval medzi inými
počet nových partnerstiev,
počet spoločných projektov,
počet partnerstiev
pokračujúcich vo spolupráci
vrátane nových partnerstiev.
Všetcí príjemcovia by mali byť
zaviazaní, aby tieto indikátory
sledovali, aj keď v ich prípade
daný ukazovateľ ma hodnotu
0.
ku koncu
roka 2015.
RO/STS
kľúčová
oblasť
p.č.
4
záver
Spojené s realizáciou
mikroprojektov administratívne
zaťaženia sú rovnako veľké ako
zaťaženia pre príjemcov, ktorí
realizujú veľké projekty.
odporúčanie
Čo najväčšie
zmenšenie
administratívneho
zaťaženia pre
príjemcov, ktorí
realizujú
mikroprojekty.
Príjemcovia, ktorí
realizujú mikroprojekty,
budú mať možnosť sa
sústrediť na podstatnej
časti projektu.
Potenciálny rast záujmu
o podporu, najmä medzi
NGO a ostatnými
neštátnymi subjektmi.
203
spôsob uplatnenia
adresát
termín
nasadenia
ku koncu
roka 2015.
Podľa možností aj zavedenie
zjednodušení pre príjemcov,
napr. paušálnych súm.
RO/STS
/Eurore
gióny
klasifikácia
kľúčová
6 Aneksy
(przekazane w oddzielnych plikach)
6.1 Aneks 1. Metodologia badania i narzędzia badawcze
6.2 Aneks 2. Dokumentacja badań terenowych
6.3 Aneks 3. Prezentacje
204

Efekty realizacji Programu Współpracy Transgranicznej

Transkrypt

Podobne dokumenty

sodoma i gomora - Tony Alamo Christian Ministries