geneza i ewolucja frakcji europejskiej partii ludowej

geneza i ewolucja frakcji europejskiej partii ludowej

STUDIA POLITYCZNE NR 20
INSTYTUCJE POLITYCZNE
WOJCIECH GAGATEK
Europejski Instytut Uniwersytecki
Florencja
GENEZA I EWOLUCJA FRAKCJI
EUROPEJSKIEJ PARTII LUDOWEJ
(CHRZEŚCIJAŃSKICH DEMOKRATÓW)
W PARLAMENCIE EUROPEJSKIM
Gdyby spojrzeć na historię frakcji Europejskiej Partii Ludo­
wej (EPL), największego obecnie ugrupowania politycznego w Par­
lamencie Europejskim (PE), z perspektywy polityki krajowej i do­
świadczeń związanych z partiami politycznymi, można by zapewne
szybko dojść do wniosku, że jej przetrwanie już samo w sobie było
ogromnym sukcesem i starczyłoby za wyznacznik jej skuteczności.
Obserwując rozwój Parlamentu Europejskiego, widzimy, że w jed­
nej grupie politycznej połączono wiele istotnie różniących się krajo­
wych partii politycznych, np. lewicujących chadeków z Belgii z popu­
listycznymi liberałami z Forza Italia, czy też patrząc z innej strony,
zapraszając do ogólnie bardzo prointegracyjnej frakcji relatywnie
eurosceptycznie nastawionych brytyjskich konserwatystów. Dlaczego
więc krajowe partie polityczne obecne w Parlamencie usilnie stara­
ją się łączyć w jednolite frakcje polityczne? Można przecież zapytać:
czy nie lepiej byłoby, aby istniały być może bardziej homogeniczne
frakcje (np. konserwatywna i chadecka), które współpracowałyby
ze sobą w realizacji zbieżnych pomysłów legislacyjnych, niż wielkie
zgromadzenia czasem bardzo różniących się krajowych partii poli­
tycznych? Jakie zatem motywy przemawiają za budowaniem jak naj­
większych frakcji?
Powyższy problem stanowi jeden z wielu interesujących aspektów
funkcjonowania frakcji politycznych w Parlamencie Europejskim.
W niniejszym artykule chciałbym zająć się analizą przypadku histo-
100
Wojciech Gagatek
rii frakcji Europejskiej Partii Ludowej1. Obok frakcji socjalistycznej
oraz liberalnej, EPL jest najstarszą frakcją PE, przez cały okres roz­
woju wspólnie z socjalistami nadawała ton jego pracy, zaś od 1999
roku stanowi największą frakcję Parlamentu. Szczególnie interesują­
cym aspektem jej rozwoju była wysoka skuteczność w przyjmowaniu
do swego grona kolejnych partii, a zwłaszcza tych, które przed przy­
stąpieniem do niej stanowiły część innych frakcji.
Wypada zauważyć, iż z perspektywy badań nad frakcjami poli­
tycznymi w Parlamencie Europejskim, niniejszy artykuł, poprzez ana­
lizę przypadku EPL, w szczegółowy sposób ilustruje ogólne konkluzje
płynące z cytowanej poniżej literatury, która w ujęciu porównawczym
skupia się na przedstawieniu partii krajowych zasiadających w sze­
regach danej frakcji, podziałów występujących pomiędzy nimi, spój­
ności głosowań czy też ich wizerunku programowego. Dobrze wydają
się być tam przedstawione zachęty instytucjonalne stwarzane przez
Parlament dla frakcji politycznych, o czym poniżej. Szczegółowe ana­
lizy frakcji politycznych pojawiły się w okresie tuż przed i po pierw­
szych bezpośrednich wyborach do Parlamentu Europejskiego w 1979
roku2, by ponownie wystąpić w latach dziewięćdziesiątych, coraz
częściej wówczas posługiwano się zaawansowanymi modelami staty­
stycznymi, znanymi z badań nad parlamentaryzmem w państwach
narodowych3.
1 Nazwa frakcja Europejskiej Partii Ludowej obowiązywała w latach 1979-1999.
Wcześniej nosiła ona nazwę frakcji Chrześcijańsko-Demokratycznej, zaś po roku 1999
do nazwy EPL dodano człon Europejscy Demokraci (ED), z uwagi na uznanie szczególnej
pozycji brytyjskiej Partii Konserwatywnej jako członka stowarzyszonego frakcji EPL. Człon
ED nawiązuje bowiem do nazwy frakcji, którą konserwatyści brytyjscy tworzyli w latach
1979-1992.
2 J. Fitzmaurice, The Party Groups in the European Parliament, Westmead 1975;
G. Pridham, P. Pridham, Towards Transnational Parties in the European Community, Lon­
don 1979; S. Henig (ed.), Political Parties in the European Community, London 1979.
3 Zob. np. S. Hix, A. Noury, G. Roland, Dimensions ofPolitics in the European Parlia­
ment, „American Journal of Political Science”, vol. 50, nr 2, s. 494-511; T. Raunio, Party
Group Behaviour in the EP. An Analysis o f Transnational Political Groups in the 1989-94
Parliament, Tampere 1996; S. Hix, C. Lord, Political Parties in the European Union, London
1997. Polska literatura nie doczekała się jeszcze wielu opracowań obejmujących proble­
matykę frakcji politycznych w PE, choć udało mi się dotrzeć do pracy doktorskiej Tomasza
Kownackiego Frakcje polityczne w Parlamencie Europejskim, obronionej na Wydziale Dzienni­
karstwa i Nauk Politycznych UW w 2002 r. Pojawia się jednak coraz więcej prac odnoszących
się do różnych aspektów funkcjonowania Parlamentu Europejskiego, np.: E. Dydak, Wybory
do Parlamentu Europejskiego: zasady i wyniki głosowania, Warszawa 2003; P. Tosiek, Parla­
ment Europejski: studium prawno-politologiczne, Lublin 2003; J. Marszałek-Kawa, Struktura
ifunkcjonowanie Parlamentu Europejskiego, Toruń 2002; M. Kruk, E. Popławska (red.), Parla­
menty a integracja europejska, Warszawa 2002, T. Kownacki, Parlament Europejski w syste­
mie instytucjonalnym Unii Europejskiej, Warszawa 2006, J.M. Fiszer, Parlament Europejski:
geneza i rozwój, działalność, struktura oraz znaczenie dla procesów integracyjnych w Europie,
Toruń 2006.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
101
Relatywnie mało napisano jednak na temat frakcji ujętych poje­
dynczo, w tym na przykład na temat EPL4. Rzadko również pojawiają
się ciekawe rozważania koncepcyjne, poza tymi cytowanymi poniżej.
Dostrzegając zatem braki w literaturze przedmiotu, w analizie histo­
rii EPL proponuję przede wszystkim skupić się na wpływie ideologii
chrześcijańsko-demokratycznej na metody pracy frakcji oraz na pró­
bach i efektach jej poszerzania o nowe partie. Warto zadać sobie bo­
wiem pytanie, czy ideologia polityczna wpłynęła - co będzie omówione
szczegółowo - na swego rodzaju otwartość frakcji EPL, styl docho­
dzenia do kompromisów, strategię jej rozszerzania albo może, gdyby
spojrzeć z innej strony, na niezauważanie kwestii spornych, odsu­
wanie ich na dalszy plan? Oczywiście takie podejście nie gwarantu­
je przedstawienia pełnego obrazu ewolucji frakcji, jednakże z uwagi
na ograniczenia tego artykułu nie jest możliwe uwzględnienie wszyst­
kich aspektów tego problemu. Dlatego dokonałem samoograniczenia,
prezentując jedynie proces poszerzania frakcji o nowych członków
oraz sygnalizując inne aspekty jej rozwoju, np. ewolucję progra­
mową. W ujęciu strukturalnym, artykuł został podzielony na trzy
części:
• Po ogólnym wprowadzeniu wydaje się konieczne rozpoczęcie
rozważań od koncepcyjnego zarysowania możliwości i ograniczeń bu­
dowania frakcji politycznych w Parlamencie Europejskim oraz moty­
wów, które kierują posłami, gdy zastanawiają się nad utworzeniem
frakcji czy też przystąpieniem do już istniejącej.
• W drugiej części omawiam rolę ideologii chrześcijańskiej demokra­
cji jako wyznacznika sposobu myślenia o sensie funkcjonowania i isto­
cie frakcji politycznej w PE oraz koalicji i sojuszy politycznych. W tym
kontekście zostaną przedstawione wybrane aspekty ideologii chrześci­
jańskiej demokracji, omówiona będzie pozycja partii chadeckich w Eu­
ropie Zachodniej po drugiej wojnie światowej oraz opisane przyczyny
utworzenia frakcji EPL, które to wydarzenie miało miejsce w 1953 roku.
Owe czynniki wyznaczyły bowiem wewnętrzny układ sił w EPL.
4
Literaturę na temat frakcji EPL można podzielić na trzy podstawowe rodzaje. Pierw­
szy dotyczy opracowań na temat chrześcijańskiej demokracji, w których to frakcja EPL poja­
wia się jako polityczny wyraz tej właśnie ideologii. Chodzi tutaj jednak tylko ojej wizerunek
programowy, a nie o sposób prowadzenia polityki wynikający z tradycji politycznej chadecji.
Drugi rodzaj to wspomniane ogólne analizy dotyczące aspektów pracy PE (jak i wyborów
do tego gremium), gdzie siłą rzeczy frakcji EPL czy też jej partiom członkowskim jest poświę­
cone sporo miejsca. Trzeci zaś rodzaj prac dotyczy nielicznych, monograficznych opracowań
na temat federacji EPL (której nie należy mylić z jej frakcją w PE), spośród których bezape­
lacyjnie wyróżnia się praca Thomasa Jansena, sekretarza generalnego federacji EPL łatach
1983-1994. T. Jansen, The European People’s Party: The Origins and Deuelopment, London
1998; wyd. II, 2006.
102
Wojciech Gagatek
•
Trzecia, zasadnicza część artykułu zostanie poświęcona weryfika­
cji hipotezy, iż sposób poszerzania się frakcji EPL o nowych członków
podyktowany był strategią polityczną wynikającą z wielowymiarowości
chadecji i ruchów chadeckich. Przedstawione zostaną etapy rozwoju
frakcji, w tym zwłaszcza kolejne poszerzenia o nowych członków.
Przy przygotowywaniu niniejszego artykułu, poza literaturą nauko­
wą, wykorzystałem liczne materiały wewnętrzne znajdujące się w archi­
wum frakcji Europejskiej Partii Ludowej w Parlamencie Europejskim
w Brukseli. Chodzi tutaj o różnego rodzaju raporty i sprawozdania do­
tyczące struktury wewnętrznej oraz metod pracy, raporty z działalności,
protokoły posiedzeń, roczniki (ang. yearbooks), a także niepublikowane
prace naukowe. Niezwykle cennym źródłem informacji okazały się prze­
prowadzone przeze mnie w 2004 i 2005 roku wywiady eksperckie z po­
słami i pracownikami frakcji Europejskiej Partii Ludowej. Analiza
w aspekcie czasowym obejmie lata 1979-1999, czyli cztery pierwsze
kadencje wybieranego bezpośrednio Parlamentu Europejskiego.
MOTYWY TWORZENIA FRAKCJI POLITYCZNYCH
I ICH POSZERZANIA O NOWYCH CZŁONKÓW
Reguły instytucjonalne obowiązujące w Parlamencie Europej­
skim zmierzają do wzmacniania organizacyjnych zdolności jego frak­
cji politycznych. Przepisy regulaminowe, aczkolwiek zawierają pew­
ne ograniczenia (np. dotyczące minimalnej liczby posłów wymaganej
do utworzenia frakcji), w dużej mierze składają się głównie z zachęt
do tworzenia frakcji politycznych5. Przed przystąpieniem do dalszych
rozważań należy jednak przybliżyć pojęcie frakcji politycznej w PE.
W tym celu warto powołać się na Davida Hanleya, który stwierdził, iż:
[...] frakcja polityczna w Parlam encie Europejskim to organizacja łącząca par­
tie krajowe o podobnych program ach w luźno pow iązaną platform ę w spół­
pracy politycznej w ram ach instytucji europejskich w celu realizacji ogólnie
zarysowanych celów politycznych6.
Przyjmijmy zatem, że frakcje są nie tylko formą samoorganizacji
deputowanych, ale także instrumentem „realizacji ogólnie określonych
5 L. Bardi, Transnational Party Federations, Buropean Parliamentary Groups and the
Building o f Europarties, w: R. Katz, P. Mair (eds.), How Parties Organize: Adaptation and
Change in Party Organizations in Western Democracies, London 1994, s. 360.
6 „An organisation which unites national parties of similar style into a loose framework for political cooperation within European institutions for the pursuit of broad goals”.
Zob. D. Hanley, Christian Democracy in Europę. A Comparatiue Perspective, London 1994,
s. 194-195.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
103
celów politycznych”. Są one definiowane przez Roberta Ladrecha jako
„ściśle parlamentarne”, ponieważ nie dotyczą wielu spraw kojarzonych
z funkcjami partii narodowych, jak np. uczestnictwem w wyborach7.
Podstawową rolę frakcji politycznych w ramach funkcjonowania
PE można streścić w czterech punktach:
• odgrywają decydującą rolę przy powoływaniu liderów parlamen­
tu (przewodniczącego i wiceprzewodniczących) oraz przewodniczą­
cych komisji parlamentarnych;
• ustalają porządek obrad;
• wybierają sprawozdawców i decydują o rozdziale czasu przemó­
wień;
• decydują o stanowisku PE we wszystkich kwestiach będących
przedmiotem jego działań8.
Frakcje polityczne na przestrzeni lat wzmocniły swoje proce­
duralne i materialne uprawnienia kosztem pojedynczych posłów9.
Kluczową pozycję w ich ramach uzyskują delegacje narodowe.
I tu podobnie, im większa delegacja narodowa, tym lepsza jej pozycja
w wewnątrzfrakcyjnych przetargach. Dlatego tak ważne jest szczegó­
łowe spojrzenie na skład partyjny frakcji politycznych.
UWARUNKOWANIA POLITYCZNE
Na przykładzie frakcji EPL można spróbować postawić kolej­
ne pytanie: jakie są motywy, którymi kierują się pojedyncze partie
krajowe, gdy decydują się dołączyć do danej frakcji politycznej? Karl
Magnus Johansson dokonał ogólnej konceptualizacji tego problemu,
posługując się trzema wyznacznikami możliwości budowy sojuszów:
szans, motywów i ograniczeń. Badacz słusznie podkreśla pierwszo­
planową rolę areny krajowej dla określania wartości owych wyznacz­
ników. Poniżej zarysowałem podstawowe założenia tej koncepcji10.
Jaka jest zatem pozycja wyjściowa frakcji politycznej, która przyjmu­
je nowego członka?
7 Zob. R. Ladrech, Political Parties in the European Parliament, w: J. Gaffney (ed.), Political Parties and the European Union, London 1996, s. 294.
8 T. Kownacki, Frakcje polityczne w Parlamencie Europejskim, niepublikowana praca
doktorska, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawa 2002, s. 3.
9 A. Kreppel, The European Parliament and Supranational Party System, r. IV, Cam­
bridge 2002; T. Raunio, Second-rate Parties? Towards a Better Understanding ofthe Europe­
an Parliamenfs Party Groups, w: K. Heider, R. Koole (eds.), Parliamentary Party Groups in
European Democracies: Political Parties behind Closed Doors, London 2000, s. 235.
10 K.M. Johansson, Transnational Party Alliances: Analysing the Hard-Won Alliance
between British Conservatives and Christian Democrats in the European Parliament, Lund
1997, s. 211-222.
104
Wojciech Gagatek
• Oczywistym celem - powtórzmy - jest zwiększenie liczebności
frakcji. Cala struktura polityczna Parlamentu, w tym podział wszel­
kich dóbr dostępnych dla jego frakcji politycznych, opiera się na do­
kładnym podziale na podstawie liczby posłów zasiadających we frak­
cji. Należy jednak wspomnieć, iż podział wpływowych stanowisk,
na przykład przewodniczących komisji parlamentarnych, dokonywa­
ny jest na podstawie metody d’Hondta, która - jak powszechnie wia­
domo - sprzyja dużym frakcjom. Im więc frakcja jest większa, tym
- w proporcji na jednego posła - jej przydziały są większe11.
• Istotnym motywem może być także chęć grupowania partii, któ­
re w szeroko zdefiniowanych ramach ideologiczno-programowych
wpisują się w podstawowe założenia ideologiczne danej frakcji. Ce­
lem zaś owego łączenia jest zwiększenie pozycji przetargowej w wewnątrzparlamentarnej rywalizacji politycznej.
• Przyjęcie jednej, pojedynczej partii może doprowadzić do osła­
bienia albo nawet likwidacji tej frakcji politycznej, w której dana par­
tia do tej pory zasiadała. Zatem w interesie dużych frakcji dokonuje
się konsolidacja systemu partyjnego Parlamentu Europejskiego. Par­
tie krajowe pozostające w mniejszych frakcjach mimowolnie są zmu­
szone do rozważenia, czy także nie przystąpić do większej frakcji.
W dłuższej perspektywie zyskują zatem frakcje duże, jak i Parlament,
który może pochwalić się silnymi i stabilnymi grupami politycznymi.
• Z drugiej strony, poprzez przyjęcie nowych członków w natu­
ralny sposób zostaje zwiększona heterogeniczność i fragmentarycz­
ność frakcji, a w konsekwencji może zostać obniżona spójność pod­
czas głosowań plenarnych na forum ogólnym PE czy też w komisjach
parlamentarnych. Powodować to może wybuch wewnątrzfrakcyjnych
konfliktów, a w ostateczności, przechodzenie dotychczasowych człon­
ków do innych frakcji albo tworzenie nowych.
Odnosząc się do partii krajowych przystępujących do dużej frak­
cji politycznej, można wyróżnić następujące motywy, odpowiadające
uprzednio wymienionym:
• Uczestnictwo w dużej frakcji znaczenie zwiększa możliwości
wpływania na prace Parlamentu, np. poprzez otrzymanie wpływo­
wych stanowisk, których objęcie wydawałoby się mniej prawdopo­
dobne w czasie uczestnictwa w małej frakcji. Wizerunek danej partii
poprawia fakt, iż w Parlamencie Europejskim należy się do liczącej
się frakcji, a w konsekwencji, że dana partia jest w stanie wywalczyć
konkretne korzyści dla swoich wyborców i obywateli.
11 Zob. D. Judge, D. Eamshaw, The European Parliament..., s. 144.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
105
•
Sam sens przystąpienia do danej frakcji, jak i sposób w niej
funkcjonowania, w tym głosowanie w Parlamencie, może zostać pod­
ważony przez niektóre koła w macierzystych partiach, powodując
zarzewie konfliktów wewnątrzpartyjnych. Należy podkreślić, iż w wa­
runkach polityki krajowej należy się doszukiwać także szans dla bu­
dowy aliansów w PE, np. na skutek zmian w kierownictwie partii
krajowej.
Podsumowując zatem, posłowie do PE w wielu wypadkach bory­
kają się z problemem lojalności wobec macierzystej partii krajowej
oraz wobec frakcji parlamentarnej, w której zasiadają, zwłaszcza
w wypadku oczywistego braku zgodności pomiędzy powyższymi pod­
miotami politycznymi. Przechodząc już do przypadku EPL, proponuję
rozpocząć rozważania od próby zidentyfikowania stylu prowadzenia
polityki przez partie obecne w tej frakcji.
CHADECKIE KORZENIE FRAKCJI
EUROPEJSKIEJ PARTII LUDOWEJ
Dzisiejsza frakcja EPL (dalej zamiennie frakcja) bardzo czę­
sto podkreśla, że to właśnie chrześcijańscy demokraci, jak np. Ro­
bert Schuman, Alcide de Gasperi czy też Konrad Adenauer, uważani
są za ojców Europy. Jednakże odpowiedź na pytanie, czym tak na­
prawdę jest chrześcijańska demokracja budzi wśród badaczy poważ­
ne spory12. W wypadku polityki europejskiej, nie jest to jednak tylko
kwestia definicyjna. Wydaje się bowiem, że chrześcijańska demokra­
cja nie tylko wyznacza program polityczny frakcji, lecz także wybór
jej strategii działań politycznych, budowania koalicji parlamentarnych,
wizji walki politycznej wynika właśnie ze specyficznego pojmowania
polityki przez chadeków. Tak przedstawione rozumowanie nawiązuje
do klasyków nauk politycznych, którzy ideologię partii politycznych
wiązali nie tylko z wizerunkiem programowym, ale także z pewnym
stylem prowadzenia polityki i organizacji partii politycznej13.
12 Nie ma tutaj jednak miejsca na szczegółową analizę ideologii chrześcijańskiej de­
mokracji. Kompleksowe spojrzenie na ową ideologię oferują np. D. Hanley (ed.), Christian
Democracy in Europę. A Comparatiue Perspectiue, London 1996; J.-D. Durand, Storia della
democrazia cristiana in Europa; dalia Riuoluzione francese alpostcomunismo, Milano 2002;
T. Ksełman, R. Butgieg, European Christian Democracy. HistoricalLegacies and Comparatwe
Perspectiues, Notre Dame 2003; P. Delwit (red.) Democraties chretiennes et conseruatismes
en Europę: une nouuelle conuergence?, Bruxelles 2003; K. Krzywicka, E. Olszewski (red.),
Chrześcijańska demokracja we współczesnym świecie, Lublin 1999.
13 R. Michels, Political Parties: a Sociological Study o f the Oligarchical Tendencies of
Modem Democracy, London 2002; M. Duverger, Les partis politiąues, Paris 1951.
106
Wojciech Gagatek
Wspólne chrześcijańsko-demokratyczne korzenie pierwszych po­
s łó w - członków Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspól­
noty Węgla i Stali - stanowiły podstawę utworzenia frakcji Chrześcijańsko-Demokratycznej w tym zgromadzeniu. Chadecy stanowiący
po drugiej wojnie światowej dominującą siłę polityczną w szóstce
państw-założycieli pierwszych organizacji integracyjnych stworzyli
ponadnarodową frakcję, która wiodła prym w Parlamencie Europej­
skim do 1975 roku. Poniżej ukazane zostaną wybrane aspekty ideo­
logii chrześcijańskiej demokracji w połączeniu z pozycją partii cha­
deckich w Europie Zachodniej po 1945 roku, a następnie określony
zostanie wzorzec genezy i rozwoju frakcji Chrześcijańsko-Demokratycznej w PE.
WIELOWYMIAROWOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKIEJ DEMOKRACJI
Geneza chadecji jako ruchu posiadającego bardzo zróżnicowaną
bazę społeczną, a przez to niereprezentującego tylko jedną, okre­
śloną grupę wymusiła stworzenie programu i stylu działania odpo­
wiadającego wszystkim jego zwolennikom, często o spornych intere­
sach. Chodziło zatem o dążenie do społecznej integracji, klasowego
kompromisu, pluralizmu, zaś szczególnie istotną cechą chadecji, de­
cydującą o stylu politycznego działania, jest „kreowanie w sposób
naturalny politycznego konsensusu”14. Wobec tego elementem wy­
różniającym partie chadeckie jest z założenia ich wielowymiarowy
charakter zarówno w aspekcie ideologicznym, jak i organizacyjnym.
Gdy zaś przyjrzymy się bazie członkowskiej czy też typowi organi­
zacji, to cechą wyróżniającą jest funkcjonowanie w ramach partii
chadeckich zorganizowanych grup, tzw. fakcji, które mogą artykuło­
wać, wydawałoby się, sprzeczne interesy, np. z jednej strony praco­
dawców, a z drugiej pracobiorców. W ten właśnie sposób chadecja
zrzesza i reprezentuje antagonistyczne interesy i choć czasem trud­
no im wszystkim wyjść naprzeciw, to jednak owa cecha zapewnia
jej elastyczność i zdolność adaptacji do zmieniających się okoliczno­
ści. Dlatego Kees van Kersbergen idąc naprzeciw, jak sam stwierdza,
obiegowym przekonaniom, uważa, iż to, „co jest uznawane powszech­
nie za największą wadę ruchów chadeckich, czyli wielowymiarowość,
jest w istocie ich największą zaletą”15.
14 K. van Kersbergen, Social Capitalism: a Study o f Christian Democracy and the Welfare State, New York 1995, s. 36.
15 K. van Kersbergen, Distinctiueness o f Christian Democracy..., s. 37.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
107
Analizy poszczególnych partii chadeckich zdają się potwierdzać
powyższe założenie. Oczywiście nie można pominąć faktu, iż chrześ­
cijańska demokracja przybiera różne odcienie z uwagi na miejsce
(kraj) jej działania16. Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na specyfikę
partii chadeckich w krajach skandynawskich.17 Jednakże, w kontek­
ście niniejszego artykułu, z uwagi na odgrywanie przez frakcję EPL
prawie przez cały czas decydującej roli, warto wspomnieć o dwóch
przypadkach: chadecji włoskiej i niemieckiej.
Włoska Chrześcijańska Demokracja (DC) przez cały okres swojego
istnienia (1943-1994) stanowiła przykład partii masowej, a jej pro­
gram polityczny adresowany był do wszystkich warstw społecznych.
Z organizacyjnego punktu widzenia fakcyjność stała się konstytu­
tywną cechą DC18. Jednakże starania o utrzymanie chwiejnej we­
wnętrznej jedności pomiędzy fakcjami reformistycznymi (socjaldemo­
kratyczne, umiarkowane i lewicowe odłamy DC) a konserwatywnymi
zostały niejednokrotnie okupione impasem w przeprowadzaniu nie­
zbędnych reform politycznych w państwie. Żarliwe spory wewnętrz­
ne, mimo iż bardzo istotne (np. całościowa reforma szkolnictwa), sta­
rano się zażegnać poprzez ich marginalizowanie i niepodejmowanie
dalszych dyskusji19.
Niemiecka chrześcijańska demokracja przez wiele lat była cha­
rakteryzowana jako luźno powiązana organizacja partii politycznej.
W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych określano chrześcijańską
demokrację jako „związek wyborczy” (Wahleruereińj, którego głów­
nym celem było utrzymanie elity rządzącej w Bonn20. Podobnie jak
w przypadku włoskiej DC, również niemiecka chadecja budowała
solidarność partyjną opartą na odpowiedzialności za rządzenie pań­
stwem, potrzebą konsolidacji systemu partyjnego i budowy przeciw­
16 K. van Kersbergen, Social Capitalism..., s. 95.
17 Zob. G. Marks, C.L. Wilson, The Past and the Present. A Cleauage Theory o f Par­
ty Responses to European Integration, „British Journal of Political Science” 2000, nr 30,
s. 451-4-54.
18 W okresie bezpośrednio po zakończeniu drugiej wojny światowej w tej partii były
więc obecne fakcje prawicowe (grupujące np. monarchistów czy też przedstawicieli wielkiego
biznesu), centrowe (skupione głównie wokół Alcide de Gasperiego, wielokrotnego premiera
Włoch) i wreszcie lewicowe (jak np. przedstawiciele związków zawodowych). Fakcje były
oficjalnie rozpoznawanym elementem DC, a także były wyodrębnione w jej klubie parlamen­
tarnym. Spoiwem łączącym owe fakcje była wrogość wobec Włoskiej Partii Komunistycz­
nej (PCI). Zob. A. Giovagnoli, II partito italiano: la Democrazia cristiana dal 1942 al 1994,
Roma-Bari 1996; M. Clark, Modem Italy, 1871-1995, New York 1996, s. 86; R. Leonardi,
D.A. Wertman, Italian Christian Democracy: the Politics ofDominance, Houndmills Basingstoke 1989, s. 17-20.
19 Ibidem, s. 88.
20 G. Pridham, Christian Democracy In Western Germany. The CDU/ CSU in Gouemment
and Opposition, 1945-1976, London 1977, s. 28-29.
108
Wojciech Gagatek
wagi dla socjalistów. I podobnie, również jak DC, w istotny sposób
dotykały ją poważne problemy związane z utrzymaniem wewnętrznej
jedności. Głównym źródłem owych trudności była federalna struktu­
ra Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej (CDU) oraz szczególna pozy­
cją bawarskiej Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU), która to partia
wielokrotnie groziła zerwaniem federalnego sojuszu z CDU. Ponadto,
organizacyjny pluralizm był podtrzymywany poprzez system przy­
działu dóbr, którymi dysponowała partia, zwłaszcza miejsc na listach
wyborczych kształtowanych w imię zachowania ścisłych proporcji
między wieloma organizacjami z nią stowarzyszonymi21. Jednakże
zarówno chadecji niemieckiej, jak i włoskiej, mimo wewnętrznych
problemów udało się przetrwać przez wiele lat. Co więcej, obie par­
tie odniosły wielki sukces, rządząc w swoich krajach przez większość
okresu powojennego. Z czasem, zwłaszcza w przypadku CDU pod
wodzą Helmuta Kohła, począwszy od lat siedemdziesiątych udało się
wzmocnić organizację partii, chociaż pewna reorganizacja wprowa­
dzona za jego przewodnictwa nie zmieniła fundamentalnie struktury
partii jako luźno powiązanego sojuszu zmierzającego do odzyskania
i utrzymania władzy22. Pytanie, które pojawia się w kontekście niniej­
szego artykułu, dotyczy tego, czy również w ramach EPL znalazł za­
stosowanie podobny sposób myślenia o budowie frakcji politycznej.
ROLA PARTII CHADECKICH W SYSTEMACH POLITYCZNYCH
PAŃSTW EUROPY ZACHODNIEJ
Wprawdzie w latach dziewięćdziesiątych nastąpiło widoczne pogor­
szenie ogólnej pozycji politycznej chadeków, to jednakże do tego cza­
su, a zwłaszcza od końca wojny do lat sześćdziesiątych, chrześcijań­
scy demokraci stanowili podstawę większości rządów w tych krajach,
gdzie chadecja występowała jako samodzielny podmiot rywalizacji wy­
borczej. Poza wspomnianymi CDU/CSU oraz DC, ważną rolę w krajo­
wych systemach politycznych odgrywała chadecja belgijska, austria­
cka czy też holenderska. We Francji pozycja chadeków była jednak
relatywnie słaba, a w Szwecji chadecja dotąd ani razu nie znalazła się
w składzie gabinetów. Tak więc tzw. relewancja gabinetowa, aczkol­
21 W. Chandler, The Christian Democratic Centre-Right In German Politics, w: F.L. Wil­
son (ed.), The European Centre-Right at the End o f the 20th Century, Basingstoke 1998,
s. 67-68. Chodziło np. o stowarzyszenia związków zawodowych, kobiet, samorządu lokal­
nego, wypędzonych itd.
22 Zob. C. Ciemens, The CDU/CSU: Undercurrents in an Ebb Tide, w: M.V. Hampton,
C. Soe (eds.), Between Bonn and Berlin. German Politics Adńjl?, Lanham 1999, s. 55-61.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
109
wiek wysoka dla partii chadeckich ujętych wspólnie, znacznie różniła
się miedzy poszczególnymi państwami. Podobne różnice występowały
w wynikach wyborczych uzyskiwanych przez partie chadeckie23.
Należy wobec tego zauważyć, iż siła partii krajowych bezpośred­
nio przekłada się na stosunki na forum międzynarodowej współpracy
chadeckiej. Nie trzeba zatem szczegółowych wyjaśnień, by zauważyć,
że wewnętrzny układ sił we frakcji politycznej odpowiada wynikom
wyborczym uzyskiwanym przez jej partie członkowskie (zob. tabela 1).
TABELA 1
Partie chadeckie w Europie Zachodniej wraz z wynikami
w wyborach parlamentarnych w latach 1945-1998
Kraj
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Holandiab
Irlandia
Niemcy
Norwegia
Portugalia
Szwecja
Włochy
Razem
Nazwa
(skrót)
Data
powstania
OVP
PSC/CVP
KRF
SKL
MRP
CDA
FG
CDU/CSU
KrF
CDS
KDS
DCd
1945
1945“
1970
1970
1944
1980
1933
1950
1933
1974
1964
1943
Wyniki w wyborach parlamentarnych
(w %)
lata 40.
lata 60.
lata 90.
46,9
43,0
46,9
35,9
29,3
24,7
2,3
3,0
średnio
41,9
0,6
10,9
29,2
33,4
46,3
9,0
1,7
38,6
20,3
26,3
40,7
10,8
6,7
8,0
20,0
42,0
34,4
2,7
1,9
15,3C
27,9
29,0
43,0
9,9
11,6
3,4
35,7
29,9
25,0
17,4
24,0
-
26,4
30,9
19,8
31,0
8,2
-
-
-
Źródło: opracowanie na podstawie A. Antoszewski, Partie chadeckie w Europie
Zachodniej w latach 1945-1998, w: K. Krzywicka, E. Olszewski, Chrześcijańska de­
mokracja..., s. 58-59; tam też inne źródła. Rozwinięcie skrótów zostało zamieszczone
w tab. 2 w dalszej części tego artykułu.
a Po roku 1968 działają jako oddzielne partie: walońska (PSC) i flamandzka (CVP).
Podstawę obliczeń dla Belgii po 1968 r. stanowią wyniki uzyskiwane łącznie przez PSC
i CVP.
b Do roku 1977 jako partię chadecką zakwalifikowano Katolicką Partię Ludową (KVP).
c W wypadku Francji uwzględniono tylko wyniki uzyskane przez MRP oraz po 1973 r.
przez CDS.
d Od roku 1994 Włoska Partia Ludowa (PPI). Wyniki wyborów dotyczą tylko DC.
23
A. Antoszewski pisze, że na 12 państw Europy Zachodniej (pominął on te, w których
chadecja nie występuje jako samodzielny podmiot rywalizacji wyborczej, czyli Wielką Bryta­
nię, Hiszpanię i Grecję), na 367 gabinetów sformowanych w latach 1945-1998 ugrupowania
chadeckie uczestniczyły w nieco ponad trzech piątych (58,8 proc.), kierowały natomiast jed­
ną trzecią. Zob. A. Antoszewski, Partie chadeckie w Europie Zachodniej w latach 1945-1998,
w: K. Krzywicka, E. Olszewski, Chrześcijańska demokracja..., s. 62-63.
110
Wojciech Gagatek
EGZOGENICZNY WZORZEC GENEZY FRAKCJI
CHRZEŚCIJAŃSKO-DEMOKRATYCZNEJ
Współpraca międzynarodowa chrześcijańskich demokratów w Eu­
ropie przybrała zorganizowane, aczkolwiek słabe, formy już przed dru­
gą wojną światową. Zaraz po jej zakończeniu chadecy energicznie
przystąpili do budowy organizacji współpracy, odnosząc jednak zmien­
ne rezultaty24. Niezachwiane poparcie dla integracji europejskiej, dla
współpracy narodów jeszcze niedawno toczących ze sobą wojny, sta­
nowiło w myśli chadeckiej jeden ze środków przezwyciężania nacjo­
nalizmu, który w dużej mierze do owych wojen doprowadził25. Dlatego
też z entuzjazmem, w ramach Wspólnego Zgromadzenia Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali - pierwszego zgromadzenia w prawie organiza­
cji międzynarodowych, którego członkowie zasiadają według poglądów
politycznych, a nie przynależności państwowej - 11 września 1952
roku utworzyli oni frakcję Chrześcijańsko-Demokratyczną, której ofi­
cjalne zarejestrowanie nastąpiło 23 czerwca 1953 roku26. Grupowała
ona w tym czasie 38 na ogólną liczbę 78 członków Zgromadzenia.
Podobnie postąpili socjaliści i liberałowie, dlatego w wypadku
tych trzech rodzin politycznych możemy mówić o tzw. egzogenicznym wzorcu powstania ich frakcji w PE27. Zasadniczą przyczyną
utworzenia frakcji politycznej wedle tego wzorca jest chęć wspólne­
go zasiadania posłów reprezentujących zbieżną ideologię polityczną
(czyli np. chrześcijańską demokrację) w celu promowania wspólnego
albo zbliżonego programu. W tym modelowym ujęciu, w odróżnieniu
od modelu endogenicznego, drugorzędne znaczenie mają pozaideologiczne motywy utworzenia frakcji, np. chęć otrzymania środków fi­
nansowych z budżetu Parlamentu. Właśnie z powodu zbieżności po­
glądów wszelkie inne czynniki, takie jak przyjęcie nowych członków
Wspólnot (i w konsekwencji pojawienie się nowych posłów do PE),
zasadnicze przegrupowania na krajowej scenie politycznej czy też
24 Więcej m,in. T. Jansen, European People’s Party..., s. 29-53; J. Wahl, Czym
jest i do czego zmierza Europejska Partia Obywatelska..., s. 8-39; M. Gehler, W. Kaiser,
Toward a „ Core Europę” in a Christian Western Bloc, w: T. Kselman, R. Butgieg (eds.), Euro­
pean Christian Democracy..., s. 244-266. W porównaniu z socjalistycznymi organizacjami
współpracy międzynarodowej, chadecy byli zawsze w tyle - wystarczy zauważyć, że pierwsze
socjalistyczne organizacje współpracy międzynarodowej istniały już w XIX w., zaś Między­
narodówka Socjalistyczna stworzyła komórkę do koordynacji prac partii socjalistycznych
EWG już w 1957 r.
25 D. Hanley, Introduction, w: D. Hanley (ed.), Christian Democracy in Europę..., s. 8.
26 Art. 2 Regulaminu Frakcji Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańskich Demokra­
tów) i Europejskich Demokratów w Parlamencie Europejskim.
27 Zob. S. Hix, C. Lord, Political Parties in the European Union..., s. 94-95.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej.
111
nawet powstawanie albo znikanie partii z krajowej sceny partyjnej,
nie mają wpływu na stabilność funkcjonowania frakcji w PE. Zasto­
sowanie tego modelu jest naturalne w wypadku tradycyjnych, usta­
bilizowanych rodzin politycznych i bezpośrednio warunkuje trwa­
łość frakcji politycznych przez nie tworzonych, co potencjalnie może
wpływać na liczbę jej członków (poprzez przejmowanie posłów innych
frakcji). W takim wypadku nie tylko wyniki uzyskiwane w wyborach
przez partie krajowe określają liczbę członków, ale potencjalnie rów­
nież działania kierownictwa frakcji zmierzające do zwiększania liczby
jej członków w trakcie kadencji.
ETAPY ROZWOJU FRAKCJI EPL
Z punktu widzenia celów stawianych sobie przez frakcję wyda­
je się zasadne wyróżnienie trzech etapów jej rozwoju, które zostały
skrótowo przedstawione w formie tabeli, a następnie, w dalszej czę­
ści, zostaną omówione szczegółowo według następującego schematu:
syntetyczna charakterystyka ogólna danej fazy, liczba posłów, dele­
gacje krajowe obecne we frakcji i ich rola oraz problemy wewnętrz­
ne. Następnie zaprezentowana zostanie próba interpretacji znaczenia
i istoty identyfikacji frakcji politycznej w PE.
TABELA 2
Etapy rozwoju frakcji Europejskiej Partii Ludowej
Faza
Środki
Lata
Cel
Identyfika­
cja i orga­
nizacja
1953­
-1979
Znalezienie miejsca
w rywalizacji wewnątrzparlamentarnej
oraz budowanie trwa­
łości frakcji
Określenie koncepcji funkcjo­
nowania frakcji, jej programu
oraz charakteru członkostwa
Reidentyfikacja
1979­
-1992
Zm niejszenie prze­
w agi liczebnej wobec
frakcji socjalistycznej
Reorientacja charakteru członko­
stwa frakcji w raz z jednoczesnym
utrzym ywaniem mechanizm ów
współpracy zapoczątkowanych
w poprzedniej fazie
M aksym ali­
zacji w pły­
w ów zew ­
nętrznych
od
1992
Dążenie do ciągłego
rozszerzania charak­
teru członkostwa, do­
celowo z m yślą o prze
ścignięciu socjalistów
Przyjmowanie nowych członków
staje się bardzo częste, m odyfi­
kacja nazwy frakcji, z jedn oczes­
nym i zabiegam i o utrzym anie
wysokiego stopnia spójności
Źródło: opracowanie własne inspirowane koncepcją analizy tradycyjnych partii
politycznych zaproponowaną przez R. Harmela i L. Svasanda, Party Leadership and
Party Institutionalization: Three Phases ofDevelopment, „West European Politics” 1993,
vol. 16, nr 2, s. 71-73.
112
Wojciech Gagatek
FAZA IDENTYFIKACJI I ORGANIZACJI (1953-1979)
W owej fazie frakcja sformułowała koncepcję funkcjonowania
uwzględniającą jej wielowymiarowy charakter (podziały między par­
tiami członkowskimi), dodatkowo wzmacniany sposobem podejmo­
wania decyzji opartym o zasadę jednomyślności. Mimo to na forum
PE udało się osiągnąć bardzo wysoki poziom spójności głosowań, zaś
w aspekcie programowym ściśle i niezachwianie zaznaczono chade­
cki wizerunek programowy.
Przez pierwsze dwadzieścia lat od powstania Wspólnego Zgroma­
dzenia EWWiS chadecy stanowili jego największą frakcję polityczną,
będąc blisko osiągnięcia absolutnej większości28. Stracili oni swoją
przewodnią pozycję po przystąpieniu brytyjskiej Partii Pracy do frak­
cji socjalistycznej, co miało miejsce w 1975 roku.
Kluczowym celem i priorytetem frakcji chadeckiej w tym okre­
sie była wewnętrzna konsolidacja, która rozpoczęła się intensywnie
w połowie lat siedemdziesiątych. Do tego czasu struktura decyzyjna,
w tym dotycząca wewnętrznego inicjowania i podejmowania decyzji
w sprawach programowych, nie była rozwinięta, opierając się na re­
gułach tworzonych ad ho&9. Frakcja posiadała koordynatorów odpo­
wiedzialnych za przygotowywanie decyzji w sprawach programowych,
jak również tworzyła grupy robocze w celu rozwiązywania sporów
w konkretnych obszarach tematycznych. Istotną rolę w tym zakresie
odgrywały odbywane co dwa lata warsztaty (study days), na których
starano się pokonywać różnice wewnętrzne w spojrzeniu na kontro­
wersyjne tematy. Wszelkie decyzje zapadały jednomyślnie na spotka­
niach plenarnych. Drogą do lepszej koordynacji pracy było zwiększa­
nie liczby tych spotkań - np. w latach 1972-1973 odbyło się ich 60,
podczas gdy w latach 1974-1975 ich liczba wzrosła do 80. W tym też
czasie podjęto również wiele zmian organizacyjnych, włącznie z rewi­
zją jej regulaminu. Zwłaszcza wybrany na przewodniczącego w 1977
roku Niemiec Egon Kłepsch starał się wzmocnić polityczny profil
frakcji przez wprowadzenie większej liczby spraw, o któiych mogła
ona decydować jako całość, a nie tylko poprzez wkład jej narodowych
komponentów30.
28 W 1955 roku frakcja liczyła 39 na ogólną liczbę 78 członków, a następnie, w 1958,
po rozszerzeniu liczby członków Zgromadzenia, lic^ ia 67 na 142 członków.
29 G. Pridham, P. Pridiiam, Transnational Party Co-operation..., s. 63.
30 Zob. T. Stammen, Parteien in Europa, Munchen 1977, s. 254.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
113
Drugim elementem refleksji była dyskusja na temat otwarcia
się na nowych członków31. Takie otwarcie nie oznacza bowiem tyl­
ko wzrostu liczby członków, ale również - powtórzmy - może dopro­
wadzić do istotnej zmiany w profilu politycznym frakcji32. Regulamin
stwierdzał, że członkostwo frakcji jest otwarte dla posłów należących
w swoim kraju do partii chadeckiej, z zastrzeżeniem, że definiowanie,
co kryje się za tym określeniem, należy do każdej partii krajowej33.
Przyjmowanie nowych członków nie wywołało początkowo wie­
lu sporów wewnętrznych, ponieważ po rozszerzeniu EWG w 1973
roku do frakcji dołączyło tylko czterech posłów z proeuropejskiej, ir­
landzkiej Fine Gael. Odrzucono natomiast starania o przyjęcie posła
z uważanej za ultraprawicową duńskiej Partii Postępu (FRP)34.
Prawdziwe, poważne spory wybuchły wokół kwestii przyjęcia bry­
tyjskich i duńskich konserwatystów. Związane to było również z fak­
tem, że ani w Wielkiej Brytanii, ani w Danii nie występują tradycyjne
partie chadeckie. Konserwatyści brytyjscy i duńscy (którzy utworzyli
w 1973 roku w Parlamencie frakcję Europejscy Konserwatyści), cie­
sząc się poparciem kierownictwa swoich partii, aktywnie uczestni­
czyli w rozmowach na temat podjęcia ściślejszej współpracy z partia­
mi chadeckimi, docelowo nawet z myślą o zjednoczeniu Owe wysiłki
nie przyniosły jednak efektu z powodu stanowczego sprzeciwu kilku
partii chadeckich, zwłaszcza z Belgii i Holandii, krytykujących świe­
cki i zbyt konfliktowy, antysocjalistyczny charakter Partii Konserwa­
tywnej. W zasadzie tylko niemieccy chadecy byli nastawieni do kon­
serwatystów pozytywnie, a to z uwagi na ich doświadczenia owocnej
współpracy35. Jednakże, w latach osiemdziesiątych frakcja EPL stała
się najbardziej spójną frakcją polityczną w Parlamencie Europejskim,
podczas gdy socjaliści zanotowali najmniejsze wskaźniki spójności,
a to z uwagi na brak zbieżności programowej wynikającej głównie
z niezgodnego z większością frakcji socjalistycznej głosowania posłów
31 W tym też czasie, tuż przed pierwszymi bezpośrednimi wyborami do PE, zaplanowa­
nymi pierwotnie na 1978 r., nastąpiła znaczna intensyfikacja międzynarodowej współpracy
zachodnioeuropejskich partii politycznych. Już w 1973 r. Frakcja Chrześcijańsko-Demokratyczna zaproponowała wzmożenie działań kooperacyjnych poprzez stworzenie platformy
współpracy partii chadeckich należących do WE. Właściwe prace rozpoczęły się w 1975 r.,
a ostatecznie w 1975 r. doprowadziły do utworzenia Europejskiej Partii Ludowej. Zob. T. Jansen, European People’s Party..., s. 59.
32 J. Smith, Europe’s Elected Parliament, Sheffield 1999, s. 87.
33 Ibidem, s. 55. Theo Stammen stwierdza jednak, że takie postawienie sprawy - tylko
teoretycznie wskazujące na otwarcie frakcji - postawiło kwestię jej rozszerzenia praktycznie
niemożliwą. T. Stammen, Parteien in Europa..., s. 218.
34 T. Jansen, European People’s Party..., s. 55.
35 Więcej K.M. Johansson, Transnational Party Alliances..., s. 66-73.
114
Wojciech Gagatek
laburzystowskich. Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej kadencji,
podczas głosowań na forum PE, posłowie i partie obecne we frakcji
EPL wykazały daleko idącą wspólnotę poglądów36.
FAZA REIDENTYFIKACJI (1979-1992)
W pierwszych bezpośrednich wyborach udało się chadekom zdobyć
więcej głosów niż socjalistom, ale pod względem liczby mandatów pozo­
stali na drugim miejscu. Z czasem, w kolejnych wyborach w 1984 roku,
a zwłaszcza w 1989 roku, przewaga socjalistów się powiększała. Kie­
rownictwo frakcji EPL, jak i liderzy jej partii krajowych zrozumieli, że bez
otwarcia się na partie spoza nurtu chadeckiego ów dystans w rywaliza­
cji z socjalistami zostanie podtrzymany. Dlatego zdecydowali się diame­
tralnie rozszerzyć profil członkowski frakcji, jak i zmienić metody pracy,
stąd mowa o reidentyfLkacji koncepcji je j funkcjonowania.
Gdyby chadecy zdecydowali się połączyć z konserwatystami
w 1979 roku, swobodnie sformowaliby największą frakcję w PE.
Już z nową nazwą, frakcja Europejskiej Partii Ludowej (Chrześci­
jańscy Demokraci) uzyskała w pierwszych bezpośrednich wyborach
107 mandatów, podczas gdy socjaliści 11337. Konserwatyści, którzy
zmienili wcześniejszą nazwę ich frakcji na Europejskich Demokra­
tów, uzyskali 64 mandaty. W kolejnych wyborach dystans pomiędzy
socjalistami i chadekami się powiększał38.
Tabela 3 przedstawia wyniki wyborcze partii członkowskich frak­
cji EPL w wyborach do PE w latach 1979-1994. Widać wyraźnie do­
minującą pozycję niemieckich chrześcijańskich demokratów, która
jednakże osłabła wraz ze wzrostem liczebności frakcji - w 1979 -roku
delegacja niemiecka stanowiła 39,5 proc. ogólnej liczby posłów frak­
cji, podczas gdy na koniec kadencji Parlamentu 1994-1999 już tylko
23,5 proc. Nieco mniejszą reprezentację, która do 1994 roku nigdy
nie spadała poniżej 21 proc., posiadała delegacja włoska. Do 1989
roku żadna inna delegacja narodowa nie miała dwucyfrowej liczby po­
słów. Stąd owa dominacja była dosyć widoczna we władzach frakcji,
gdzie Niemcy wspólnie z Włochami obsadzali kluczowe stanowiska.
35
S. Hix, ParliamentaryBehamourwithTwoPrindpals:Preferences, Parties, and Votinginthe
European Parliament, American Journal of Political Science” 2002, vol. 46, nr 3, s. 688-598.
37 Zmiana nazwy frakcji spowodowana była faktem, iż w 1976 r. utworzona została
federaga Europejskiej Partii Ludowej, czyli organizacja międzynarodowej współpracy cha­
deckiej w EWG. W ten sposób zaznaczono ścisły związek między obu organizacjami.
38 Proporcje kształtowały się odpowiednio, w wyborach w 1984 r. 130 do 110, a w 1989 r.
180 do 121. Wpłynęły na to przede wszystkim skuteczne rozszerzenia frakcji socjalistycznej o par­
tie z nowo przyjętych państw i w tym kontekście brak porównywalnych wzmocnień frakgi EPL.
115
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
TABELA 3
Wyniki wyborcze partii członkowskich frakcji EPL w wyborach do PE
wiatach 1979-1994
Kraj
Partia
człon­
kowska
1979
głosy
%
OVP
—
CVP
PSC
CVPG
CD
KF
SKL
KOK
29,5
8,2
6,2
Francja
Grecja
UDF
ND
31,3
Hiszpa­
nia
PP
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Holandia
Irlandia
Luksem­
burg
Niemcy
Portuga­
lia
Szwecja
Wielka
Brytania
Włochy
Suma
man­
daty
36,1
39,1
10,1
głosy
%
1989
man­
daty
7
3
1
8C
8
(1981)
-
Regionaliścid
CDA
35,6
FG
33,0
CSV
CDU
CSU
CDS
PSD
1984
10
4
3
34
8
mandaty
-
19,7
7,6
6,6
4
2
1
38,1
9
9
24,7
17
(1987) (1989)'
3
30,0
8
32,2
6
34,9
37,5
8,5
15,8
głosy
%
1994
3
34
7
4
(1987)
21,1
8,1
7,9
13,3
29,6
17,4
6,9
0,2
2
0,9
2 (1992)b 17,7
2,8
20,2
5
2
36,4
-
-
26
1
33,0
3
4
(1996)
7
9
5
10
32,7
21,7
15
40,2
28
34,6
21,6
3
10
4
30,8
24,3
3
8
4
34,9
29,5
8,2
14,1
3
25
7
3
31,4
30,2
6,8
12,5
34,4
3,9
23,1
29
1
man­
daty
7
(1996)“
4
2
1
40,4
KDS
M
CP
UUP
DC
SVP
Początek
kadencji
Koniec
kadencji
głosy
%
34,1
0,8
32,9
32(1992)
1
26
1
26,8
0,8
10,0
0,6
2
39
8
_t
9
(1996)
5
(1995)
18
1
8
1
107
110
121
157
117
118
162
201
Źródła: L. Bardi, Transnational Trends. The Evolution o f the European Party System, w:
B. Steunenberg, J. Thomassen, The European Parliament: Mouing Towards Democracy in
the EU, Lanham 2002, s. 70; J. Smith, Europe’s Elected Parliament..., s. 128.
a Posłowie ze Szwecji dołączyli do frakcji w 1995 r., a z Austrii i Finlandii w 1996 r.
b Konserwatyści duńscy i brytyjscy dołączyli do frakcji w 1992 r.
0 Posłowie UDF, wybierani od 1984 r. ze wspólnej listy RPR-UDF, byli wewnętrznie
podzieleni i większość z nich dołączała do frakcji liberalnej ELDR, jednak część do frakcji
EPL. Dlatego pominąłem w tabeli umieszczanie wyniku wyborczego tej listy.
116
Wojciech Gagatek
d Chodzi tutaj o trzy partie: katalońską UCD, baskijską PNV i hiszpańską PDP. Star­
towały one z szerszej listy, stąd tutaj również nie umieściłem w tabeli wyniku wyborczego
ich listy.
* Posłowie z hiszpańskiej Partii Ludowej, wybrani w 1987 r., przeszli z frakcji Euro­
pejskich Demokratów do frakcji EPL tuż przed wyborami do Parlamentu Europejskiego
w 1989 r.
1Od 1987 do 1993 we frakcji zasiadali posłowie z Partii Ludowej. Jednakże w 1993 r.
zostali oni z niej usunięci za propagowanie eurosceptycznych poglądów. W 1996 r. portu­
galska Partia Socjaldemokratyczna zmieniła przynależność frakcyjną z ELDR do EPL.
Skróty: Austriacka Partia Ludowa (OVP), Partia Społeczno-Chrześcijańska (PSC),
Chrześcijańska Partia Ludowa (CVP), Chrześcijańska Partia Ludowa Wspólnoty Niemiec­
kojęzycznej (CVPG), Chrześcijańska Partia Ludowa (KF), Chrześcijańscy Demokraci (CD),
Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), Chrześcijański Związek Finlandii (SKL),
Nowa Demokracja (ND), hiszpańska Partia Ludowa (PP), Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA), Partia Jedności Irlandzkiej (FG), Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa (CSV),
Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (CDU), Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CSU), Centrum
Demokratów Społecznych (CDS), portugalska Partia Ludowa (PP), Partia Socjaldemokratycz­
na (PSD-PPI), Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Społeczna (KDS), szwedzka Umiarkowa­
na Partia Koalicyjna (M), brytyjska Partia Konserwatywna (CP), Ulsterska Partia Unionistów
(UUP), Chrześcijańska Demokracja (DC), Ludowa Partia Południowego Tyrolu (SVP).
Zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne wymusiły podję­
cie poważnej dyskusji na temat charakteru członkostwa frakcji EPL.
Te pierwsze dotyczyły procesu rozszerzenia Wspólnot oraz wspomnia­
nego już wzmocnienia legislacyjnej roli Parlamentu. Czynniki wewnątrzparlamentame dotyczyły wzrastającego dystansu liczebnego
w rywalizacji z frakcją socjalistyczną39, a ponadto potencjalnej możli­
wości przyjmowania partii nie tylko z nowo przystępujących państw,
ale także przejmowania posłów z frakcji już obecnych w PE.
Pierwsze wzmocnienie nastąpiło po przyjęciu do Wspólnot Grecji.
Nie było tam i nie ma tradycyjnej partii chadeckiej, natomiast bar­
dzo silna jest pozycja konserwatywnej Nowej Demokracji (ND). Frak­
cja podjęła więc udaną próbę integracji z ND, zyskując w 1981 roku
ośmiu członków. Jak twierdzi Thomas Jansen, we frakcji nie było
na ten temat nawet dyskusji, a tym bardziej kłótni. Najważniejsze
oczywiście było wyrażane przez ND poparcie dla integracji europejskiej
oraz to, iż od czasu, kiedy przywrócono w Grecji demokrację, partia
ta nie była ani politycznie ani ideologicznie skompromitowana40.
Poważna dyskusja na temat otwarcia się frakcji EPL nastąpi­
ła wraz z rozszerzeniem Wspólnot o Hiszpanię i Portugalię. Zda­
niem Jansena, frakcja EPL gotowa była się rozszerzyć o tamtejsze
39 Niektórzy autorzy podają w tym kontekście motyw chęci dotrzymania kroku socjali­
stom w strategicznym sojuszu tych dwóch frakcji, który realizował się na forum Parlamentu.
40 T. Jansen, European People’s Party..., s. 112-113. Nieco odmiennie sądzi Ryszard
Herbut, który zauważa ksenofobiczne elementy w programie ND w początkowym okresie
po greckich przemianach demokratycznych. R. Herbut, Teoria i praktyka funkcjonowania
partii politycznych, Wrocław 2003, s. 176.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej.
117
partie konserwatywne pod warunkiem, że jej chadecki charakter
nie zostanie postawiony pod znakiem zapytania41. Jednakże, to właś­
nie rozszerzenie z 1986 roku, jak i potencjalne rozszerzenia Wspólnot
o kraje skandynawskie, gdzie z przyczyn historycznych nie doszło
do powstania partii chadeckich, zmusiły frakcję do otwarcia drogi
dla posłów reprezentujących partie konserwatywne42. Obawiano się
bowiem utraty szansy na połączenie z tymi siłami, które wydawały
się jednak - jeśli tak to można ująć - bardziej bliższe niż dalsze. Za­
stanawiano się jednak, jak to uczynić, aby, z jednej strony, szano­
wać odmienne tradycje i punkty widzenia posłów należących do frak­
cji, a z drugiej, dojść do podstawowego przynajmniej kompromisu
w kwestiach programowych, opartego jednakże na wizji chadeckiej,
a ponadto, aby móc efektywnie współpracować43.
Szlak przetarli konserwatyści hiszpańscy. Centroprawicowa, hi­
szpańska Alianza Popular dołączyła pierwotnie (w 1986 r.) do frakcji
Europejskich Demokratów. Szybko jednak poczuła się w niej zdomi­
nowana przez brytyjskich konserwatystów44. Najważniejsza jednak
była jej wewnętrzna ewolucja, która doprowadziła do zjednoczenia hi­
szpańskich centroprawicowych sił politycznych, a także do przejścia
na bardziej umiarkowane, centrowe pozycje. W konsekwencji, rów­
nież dzięki dobrym kontaktom z CSU, Hiszpanie, pod nową nazwą
Partii Ludowej (PP), tuż przed wyborami z 1989 roku, zdecydowali
się opuścić frakcję Europejskich Demokratów i dołączyć do frakcji
EPL. Wątpliwości, czy rzeczywiście przeszli oni na pozycje centrowe,
wyrażali m.in. Włosi, Holendrzy, a zwłaszcza Belgowie.
Najtrudniejszym jednak problemem była kwestia przyjęcia kon­
serwatystów brytyjskich. Na forum Parlamentu współpraca z nimi
układała się bardzo dobrze i od połowy lat osiemdziesiątych niefor­
41 Ibidem, s. 103.
42 K.M. Johansson, Transnational Party Alliances..., s. 126. Owa konieczność doszła
tym bardziej do świadomości frakcji, że w 1986 r. została ona wzmocniona przez tylko jed­
nego posła z Katalońskiej Unii Demokratycznej i 4 posłów z portugalskiej Partii Ludowej.
Socjaliści natomiast zyskali 42 nowych członków. Podobny proces nastąpił również wśród
liberałów, którzy przyjęli portugalskich socjaldemokratów.
43 Ważną rolę w wewnętrznych debatach przypisywano pojęciu „partii ludowej”, która
znajduje się w nazwie frakcji i federacji, a więc partii reprezentującej wiele nurtów w ramach
szeroko rozumianej centroprawicy. Konferencja liderów EPL z 13 kwietnia 1991 r. zazna­
czyła, że członkostwo federacji EPL jest otwarte dla tych sił politycznych, które zaakceptują
podstawowe pomysły EPL oraz jej konstytucję.
44 Chodziło tutaj zarówno o przewagę liczebną konserwatystów brytyjskich (32 manda­
ty wobec 17 mandatów Allianza Popular), jaki i kwestie programowe. Jak utrzymuje Thomas
Jansen, konflikty pojawiały się w sprawach związanych z integracją europejską, ale także
np. z kwestiami polityki społecznej.
118
Wojciech Gagatek
malnie wyrażali oni chęć przystąpienia do frakcji EPL45. Jednakże li­
derzy EPL nie mogli się zgodzić na ich przyjęcie z uwagi na Mar gar et
Thatcher, której wizja integracji europejskiej, jak i konfrontacyjny
styl uprawiania polityki były całkowicie odmienne od federalistycznej, konsensualnej wizji chadeckiej. Kiedy jednak Thatcher w listo­
padzie 1990 roku została zmuszona do odejścia, i kiedy nowe władze
partii z Johnem Majorem na czele obiecały przyjęcie mniej konfronta­
cyjnego stylu i programu wobec integracji europejskiej, szanse na za­
warcie aliansu bardzo wzrosły46. Po ponad trzech latach negocjacji,
mimo różnic w wielu sprawach, w kwietniu 1992 roku stosunkiem
głosów 66 do 28 przy 5 wstrzymujących się, frakcja EPL zdecydo­
wała się przyjąć w swój poczet posłów konserwatywnych47. Akcep­
tując podstawowe założenia programowe frakcji, brytyjscy i duńscy
konserwatywni parlamentarzyści europejscy otrzymali status człon­
ka stowarzyszonego. Tego typu forma członkostwa, stworzona wtedy
specjalnie z myślą o konserwatystach, stanowiła, że objęci nią posło­
wie, w odróżnieniu od członków zwyczajnych, nie są związani progra­
mem politycznym EPL, który jest, ogólnie rzecz biorąc, bardzo szcze­
gółowy i daleko idący.
Jak pokazuje wynik głosowania, nie obeszło się bez sporów. Sam
fakt, że podjęto jednak głosowanie nad tą kwestią, wskazuje na istot­
ną zmianę metod pracy: w latach dziewięćdziesiątych, poprzez zmia­
ny w regulaminie, dopuszczono do podejmowania decyzji drogą gło­
sowania, a nie tylko jednomyślnie. W tym konkretnym głosowaniu
przeciwni byli posłowie z Belgii, Holandii, Irlandii oraz część posłów
z Włoch48. Pozostałe metody pracy nie uległy zmianie w stosunku
do poprzedniego okresu.
Znaczenie owego przyjęcia było na tyle podstawowe, że, moim
zdaniem, można mówić o rozpoczęciu od tego momentu nowej fazy
' 45 Obie strony podejmowały wspólne inicjatywy podczas prac komisji parlamentarnych,
wysyłały przedstawicieli na spotkania drugiej frakcji, czasami łącząc swoje posiedzenia,
prowadziły bardzo szczegółowe konsultacje przed głosowaniami, a niekiedy mianowały rów­
nież wspólnych pełnomocników do wypowiadania się na konkretne tematy. Zob. N. Ashford,
The Political Parties, w: S. George (ed.), Bńtain and the European Community: the Politics o f
Semi-Detachment, Oxford 1992, s. 134.
46 Wielkimi zwolennikami konserwatystów, zresztą podobnie jak w latach siedemdzie­
siątych, byli chadecy niemieccy, współpracujący z nimi bezpośrednio, jak i w ramach Euro­
pejskiej Unii Demokratycznej (EDU).
47 R Butler, M. Westlake, British Politics and European Elections 1994, London 1995,
s. 28-30.
48 Posłowie z irlandzkiej Fine Gael, wykorzystując wewnętrzne przepisy frakcji, jak i fe­
deracji EPL, od lat siedemdziesiątych blokowali wnioski konserwatywnej Fine Fail o przy­
jęcie w poczet frakcji EPL. Wydaje się jednak, że podstawowym motywem tego działania
nie były czynniki ideologiczne, ale związane z walką polityczną na arenie krajowej.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej.
119
rozwoju frakcji. Stworzono precedens o kolosalnym znaczeniu: po­
słowie Partii Konserwatywnej w Parlamencie Europejskim, żeby
nie wspomnieć o tych w Izbie Gmin, przejawiają zupełnie odmien­
ne poglądy dotyczące integracji europejskiej niż chadecy. Poprzez
ich przyjęcie EPL w istocie dała sygnał, że jest otwarta na wszystkie
partie szeroko rozumianej, racjonalnej, nieekstremistycznej prawicy.
Można zaryzykować tezę, że kolejne rozszerzenia członkostwa były
już tylko konsekwencją wtedy podjętej decyzji, podobnie jak doda­
nie po wyborach w 1999 roku do nazwy frakcji członu Europejscy
Demokraci (ED)49. Co więcej, także wzorzec i styl rywalizacji politycz­
nej przybrał bardziej konfliktowy charakter, również na skutek owej
decyzji: kiedy we frakcji zaczęli dochodzić do głosu nowi członkowie,
którym obca była współpraca rządowa z socjalistami wedle wzoru
państw Beneluksu, socjaliści stali się rzeczywistymi przeciwnikami
politycznymi, a nie tylko kolegami z parlamentu.
Mimo owych rozszerzeń, matematyczne analizy spójności gło­
sowań potwierdziły w tej kwestii wyraźną przewagę frakcji EPL nad
frakcją socjalistyczną. Dlatego, jak stwierdził Tapio Raunio, „zdol­
ność utrzymania wysokiego poziomu spójności wewnętrznej EPL
sprawia duże wrażenie, zwłaszcza kiedy weźmiemy pod uwagę sto­
pień zmian w jej profilu członkowskim” . Zauważalny jednak spadek
poziomu spójności głosowań nastąpił z przyjęciem brytyjskich kon­
serwatystów50.
FAZA MAKSYMALIZACJI WPŁYWÓW (OD 1992 ROKU)
W owej fazie, na skutek zmian zapoczątkowanych wcześniej, przyj­
mowanie i przejmowanie kolejnych posłów stało się coraz częstsze.
Podobnie można odczytywać zmiany w strukturze EPL, które miały
ją uczynić bardziej elastyczną i efektywną. Trzon chadecki został jed­
nak wyraźnie zachowany zarówno w kwestiach programowych, jak
i w obsadzie kluczowych stanowisk. Dzięki kolejnym wzmocnieniom
pod koniec kadencji Parlamentu 1994-1999 EPL liczyła 200 posłów.
Wybory z 1994 roku nie zmieniły radykalnie układu sił w Parla­
mencie Europejskim. Mimo że frakcja EPL poniosła ogromne straty
we Włoszech i Wielkiej Brytanii, swój wynik poprawiły partie człon­
kowskie w Niemczech i Hiszpanii. W sumie, pełni członkowie fede­
49 W latach 1979-1992 brytyjscy konserwatyści zasiadali w szeregach zdominowanej
przez siebie Frakcji Europejskich Demokratów.
50 T. Raunio, Party Group Behamour in the EP..., s. 129.
120
Wojciech Gagatek
racji EPL uzyskali 125 mandatów. Po doliczeniu brytyjskich konser­
watystów, Francisco Lucasa Piresa z Portugalii i siedmiu liberałów
z UDF liczba ta wzrosła do 157 posłów.
Rozszerzenie frakcji o partie i posłów z kolejno przyjmowanych
państw przebiegało już spokojniej niż w wypadku konserwatystów
brytyjskich, choć jednak nie obyło się bez sporów. Z punktu widzenia
frakcji, podstawowy problem charakterystyczny dla Finlandii i Szwe­
cji polega na słabości partii chadeckich i silnej pozycji konserwaty­
stów, a zwłaszcza na tym, iż obie strony są często rywalami na krajo­
wej scenie politycznej. Stąd początkowo tamtejsi chadecy nie chcieli
się zgodzić na przyjęcie konserwatystów czy to w szeregi frakcji w PE,
czy też do innych chadeckich organizacji współpracy międzynarodo­
wej, których członkami byli od wielu lat51. Dlatego EPL postanowiła
podjąć działania w celu pogodzenia tych partii na krajowej scenie po­
litycznej. Miał to być test ich politycznej odpowiedzialności i warunek
przyjęcia do frakcji EPL. Równie istotnym problemem było to, że poza
szwedzką Chrześcijańsko-Demokratyczną Partią Społeczną (KDS)
wszystkie partie skandynawskie miały problemy z wypracowaniem
pozytywnego stanowiska w kwestii integracji europejskiej. Jednak­
że w innych kwestiach - podnoszono w debacie wewnętrznej w EPL
szwedzka Umiarkowana Partia Koalicyjna (Moderaterna), fińska
Koalicja Narodowa (Kansallinen Kokoomus), norwescy Konserwaty­
ści (Hoyre) czy też duńska Konserwatywna Partia Ludowa (Konservative Folkparti) - to konserwatyści zdecydowanie innego pokroju niż
Brytyjczycy, dalecy od thatcheryzmu, a bliscy socjalnemu modelowi
europejskiemu. Dlatego ostatecznie w 1995 roku przyjęto wszystkie
trzy partie, a gdy okazało się, iż Norwegia nie przystąpi ostatecznie
do Unii Europejskiej, tamtejsza Hoyre otrzymała status członka sto­
warzyszonego. Austriacka Partia Ludowa, jako pełny członek między­
narodowych organizacji chadeckich, została przyjęta automatycznie.
W toku kadencji udało się przyciągnąć kolejne siły. Na miejsce wy­
rzuconej za niesprzyjanie federalistycznej wizji Unii Europejskiej portu­
galskiej Partii Ludowej (PP), w 1996 roku w szeregi frakcji EPL przyjęto
9 posłów Partii Socjaldemokratycznej (PSD), która opuściła frakcję libe­
ralną. Szczególna nazwa tej partii wynikała z uwarunkowań portugal­
skiej polityki wewnętrznej, a w istocie jest to partia zbliżona do chadecji.
51
W 1991 r. fińska konserwatywna Koalicja Narodowa wystąpiła o status obserwatora
w Europejskiej Unii Chrześcijańskich Demokratów (EUCD), ale została odrzucona właśnie
na skutek twardego sprzeciwu skandynawskich chrześcijańskich demokratów. T. Jansen,
European People’s Party..., s. 118.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
121
Burza wybuchła jednak wokół przyjęcia posłów Forza Italia Silvio Berlusconiego. Po upadku Chrześcijańskiej Demokracji we Wło­
szech w połowie lat dziewięćdziesiątych, Forza Italia przejęła więk­
szość elektoratu chadeckiego52. Po wyborach do PE w 1994 roku
utworzyli oni swoją własną frakcję Forza Europa, by rok potem po­
łączyć się z francuskimi gaullistami pod nazwą frakcji Unia dla Eu­
ropy. W początkowym okresie nie byli oni przekonani do frakcji EPL,
jednak w toku kadencji okazało się, że mogą z jej większością znaleźć
wspólny język. Z większością, ponieważ tradycyjnie przeciwni przyj­
mowaniu nowych, „niechadeckich” członków byli posłowie z krajów
Beneluksu, Irlandczycy, jak również spadkobiercy włoskiej Chrześci­
jańskiej Demokracji53. Część z nich była całkowicie przeciwna przy­
jęciu posłów Forzy, inni stawiali warunki, o których z góry można
było powiedzieć, że nie będą spełnione54. Niektórzy członkowie frakcji
EPL, zwłaszcza Hiszpanie, Portugalczycy i Niemcy, mocno naciska­
li na jak najszybsze przyjęcie posłów Forzy, posługując się głównie
argumentem o konieczności zwiększenia liczebności wtedy 180-osobowej frakcji. Ostatecznie, w czerwcu 1998 roku 20 posłów Forzy
dołączyło do EPL. Z formalnego punktu widzenia posłużono się wte­
dy art. 5a jej regulaminu, który wprowadza indywidualne członko­
stwo posłów, niezależnie od tego, czy także ich partia krajowa należy
do frakcji. W głosowaniu każdy z posłów Forzy otrzymał od 89 do 94
głosów za i od 40 do 46 przeciw55.
Niezadowoleni, przegrani posłowie z krajów Beneluksu, Irlandii
i Włoch oraz regionalistycznych partii hiszpańskich utworzyli tzw.
Grupę Atena, która w ramach frakcji miała walczyć o powrót do tra­
dycyjnych wartości chadeckich, odwołując się do Programu Podsta­
wowego federacji EPL, uchwalonego w 1992 roku w Atenach. W de­
klaracji Grupy Atena z 26 czerwca 1998 r. napisali:
52 Na temat zmian na włoskiej prawicy po upadku DC, zob. np. D. Woods, Looking for
a Centre o f Granity: The Reconstruction ofthe Italian Right, w: F. Wilson (ed.), Centre Rights
at the End of20 Century..., s. 118-136.
53 K.M. Johansson, Transnational Party Alliances..., s. 66.
54 Oskarżano Forza Italię o populizm, korupcję i wiele innych przewinień. Żądano, aby
przed przyjęciem posłów Forzy, Berlusconi został najpierw oczyszczony z wszystkich zarzu­
tów wynikających z wytoczonych przeciwko niemu procesów sądowych albo domagano się,
aby Forza zaprzestała współpracy z uważanym za neofaszystowski Sojuszem Narodowym
Gianfranco Finiego.
55 A-S. Voet, The Influence ofthe Flemish Christian Democrats (CVP) on the European
People’s Party and in the Parliamentary Group (and vice versa). A Relation to the Case o f For­
za Italia, niepublikowana praca magisterska, College of Europę, Bruges 1999, s. 46-48.
122
Wojciech Cagatek
Każda partia polityczna chciałaby zostać największą. Najlepszą drogą do tego
celu jest wygrywanie wyborów, a nie zapraszanie coraz większej liczby partii,
które nie podzielają naszej tożsamości i fundamentalnych idei. Są granice
naturalnego wzrostu liczebności EPL i jeśli zostaną one przekroczone, EPL
stanie się silniejsza, ale za cenę utraty swojej tożsamości [...]. Dlatego jesteś­
my przeciwni integracji konserwatystów z EPL56.
Wszystkie powyższe wzmocnienia doprowadziły jednak do sytu­
acji, w której pod koniec kadencji w 1999 roku frakcja EPL liczyła
200 posłów, tylko 13 mniej niż socjaliści, podczas gdy na początku
kadencji w 1994 roku dystans ten wynosił ponad 40 mandatów57.
Podsumowując, w toku rozwoju historycznego frakcja EPL zdołała
po słabych wynikach w latach osiemdziesiątych dogonić frakcję so­
cjalistyczną w latach dziewięćdziesiątych. Maksymalizacja wpływów
ostatniej fazy polega zatem na poszukiwaniu, a następnie przyjmo­
waniu nowych członków58. Kwestie ideologiczne są nadal podkreśla­
ne, ale mniejszą wagę przywiązuje się do słów (czyli np. apeli wy­
borczych, nawet dyskusji wewnętrznych), a większą do czynów (czyli
do zgodnego głosowania na forum Parlamentu).
W ujęciu sumarycznym warto przywołać także wnioski wyni­
kające ze studiów przeprowadzonych przez Simona Hixa, Abdula
Nouiy’ego i Gerarda Rolanda, zaprezentowane w różnych publika­
cjach tych autorów59. Bez wdawania się w metodologiczne wyjaśnia­
nie metod i technik badawczych przez nich zastosowanych (które
znajdują się w cytowanych artykułach) warto zwrócić uwagę na ana­
lizę matematyczną wzrostu zróżnicowania ideologicznego frakcji EPL.
Wspomniani autorzy potwierdzają statystycznie moje powyższe wnio­
ski, wyjaśniając ów wzrost zarówno poprzez wpływ kolejnych rozsze­
rzeń Unii Europejskiej, jak również efekty przejmowania mniejszych
frakcji parlamentarnych. Najważniejsze jest jednak stwierdzenie, iż
mimo wzrostu frakcjonalizacji wewnętrznej poziom spójności frakcji
EPL (i niektórych innych frakcji) paradoksalnie w przeciągu czterech
56 Mała liczba posłów owej grupy nie pozwoliła jednak na wywarcie jakiegokolwiek
wpływu i w 2000 r. uległa ona rozwiązaniu.
57 Jednakże frakcja EPL okazała się znaczenie bardziej skuteczna niż frakcja socjali­
styczna w zwiększaniu liczby swoich członków. W latach 1995-1998 liczebność frakcji EPL
wzrosła o 28 posłów, natomiast frakcji socjalistycznej spadła o 7.
58 Dotyczy to również koordynacji działań z federacją EPL, zmierzających do nawiąza­
nia dobrych stosunków z partiami z nowo przyjętych państw członkowskich UE.
59 S. Hix, A. Noury i G. Roland, Power to the Parties: Cohesion and Competition in the
European Parliament, 1979-2001, „British Journal of Political Science” 2002, vol. 35, nr 2,
s. 209-234; S. Hix, Parliamentary Behauior with Two Principals: Preferences, Parties, and
Voting in the European Parliament, „American Journal of Political Science” 2002, voł. 46,
nr 3, s. 688-698; S. Hix, A. Noury i G. Roland, How MEPs Vote, ESRC, Brighton 2002.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
123
pierwszych kadencji PE zwiększył się. Jedyny istotny spadek doty­
czył trzeciej kadencji PE (1989-1994), kiedy to, jak wspomniałem
powyżej, do frakcji EPL przyjęto brytyjskich konserwatystów. Podob­
nie było na początku kadencji Parlamentu 1999-2004, kiedy to pod­
czas około jednej trzeciej głosowań brytyjscy konserwatyści wybierali
odmiennie od pozostałych posłów EPL. Jednakże w czwartej i piątej
kadencji Parlamentu poziom spójności głosowań powrócił do wcześ­
niejszych wysokich wartości, które w ujęciu ogólnym są bardzo zbli­
żone do wskaźników spójności zanotowanych w klubach parlamen­
tarnych w państwach narodowych. Hix, Noury i Roland wyjaśniają
ten paradoks faktem, iż zwiększenie uprawnień PE w wyniku kolej­
nych zmian traktatowych dodatkowo zachęciło frakcje i ich posłów
do zwiększania spójności podczas głosowań w celu rzeczywistego
wpływania na decyzje podejmowane przez Parlament. Innymi słowy,
im więcej uprawnień posiada Parlament, tym bardziej delegacje na­
rodowe obecne w danej frakcji są skłonne do formowania wspólnego,
spójnego bloku w celu współzawodnictwa z innymi frakcjami, mając
na uwadze realizację swojego wspólnego programu. Jest to z pew­
nością ważna obserwacja sytuująca wnioski zaprezentowane przeze
mnie w niniejszym artykule w nieco szerszym kontekście instytucjo­
nalnym.
ZAMIAST PODSUMOWANIA: ISTOTA I ZNACZENIE
IDENTYFIKACJI, REIDENTYFIKACJII MAKSYMALIZACJI
WPŁYWÓW FRAKCJI EPL
Przekonywającą jest sugestia, która zakłada, iż w odróżnieniu
od parlamentów krajowych, Parlament Europejski nie traktuje siebie
jako elementu kompletnego, stanowiącego zamkniętą, „skończoną”
całość - zmiana, transformacja jest więc jego konstytutywną cechą60.
Podobne pytanie na temat sensu zmiany, identyfikacji i reidentyfikacji można postawić w stosunku do jego frakcji politycznych. Czym
więc są wyróżnione przeze mnie identyfikacja, reidentyfikacja i mak­
symalizacja wpływów frakcji EPL?
Należy zauważyć, że w aspekcie programowym w fazie identyfi­
kacji i organizacji frakcji EPL wszyscy posłowie pochodzili z partii
chadeckich - należało zatem poszukiwać pewnego złotego środka,
60 R. Corbett, F. Jacobs, M. Shackleton, The European Parliament, London 2003, s. 294.
124
Wojciech Gagatek
programu, na który wszyscy powinni się zgodzić, oraz wypracować
metody pracy.
Ale identyfikacja może tutaj, moim zdaniem, oznaczać coś inne­
go: otóż trzy najważniejsze frakcje przez pierwszy okres historii PE
wspólnie definiowały, czym może być frakcja polityczna w PE. Jeśli
poszukać analogii w historii tradycyjnych partii politycznych, roz­
wój wielu z nich dokonywał się w sytuacji, gdy inne partie politycz­
ne, tzw. partie ustabilizowane (established parties) już istniały. Ist­
niały więc już wzory - pozytywne czy też negatywne - które w pewien
sposób wpływały na proces identyfikacji nowej partii politycznej61.
We Wspólnym Zgromadzeniu EWWiS, a potem EWG, takich wzorów
nie było. To posłowie zdefiniowali samą istotę frakcji sensu largo. Na­
leży wspomnieć o tym, iż na początku wcale nie było przesądzone,
iż frakcje polityczne w tym Zgromadzeniu będą tworzone na podsta­
wie poglądów politycznych, a nie, jak to było znane z dotychczasowej
praktyki organów reprezentacyjnych organizacji międzynarodowych,
na podstawie przynależności krajowej62.
Reidentyfikacja była jednak charakterystyczna tylko dla EPL.
W pierwszej fazie - może poza przystąpieniem brytyjskiej Partii Pra­
cy do frakcji socjalistycznej - nie zanotowaliśmy takich spektaku­
larnych sojuszy, jak np. brytyjskich konserwatystów z EPL z 1992
roku czy też włoskich postkomunistów (PDS) z frakcją socjalistycz­
ną w tym samym roku. EPL przystąpiła w latach osiemdziesiątych
do próby poszukiwania nowych członków na drodze przejmowania
posłów należących do istniejących frakcji, a nie tylko, tak jak PES,
wzrostu liczebnego na skutek przystąpienia do Unii nowych państw.
EPL podjęła świadomą próbę przejęcia innych partii, tym samym go­
dząc się na nieuchronną utratę bardzo wysokiego stopnia spójno­
ści wewnętrznej. W fazie maksymalizacji pokazała ona nowy model
funkcjonowania frakcji politycznej w PE, inny sposób jej identyfika­
cji - mianowicie, opierając się na trzonie chadeckim stworzono luźno
powiązaną organizację, gdzie już nawet nikt nie sugeruje, iż stara się
osiągnąć jednolity charakter. Konflikty wewnętrzne we frakcji, także
pomiędzy tradycyjnymi partiami chadeckimi, sugerują jednak, iż ro­
zumienie ideologii chrześcijańskiej demokracji istotnie różni się po­
między krajami i dlatego wydaje się, iż nie istnieje jeden trzon cha­
51
Zob. np. M. Duverger, Les Partis Politiqu.es...; A. Panebianco, Political Parties: Organization and Power, Cambridge 1988.
62 Zob. np. S. Hix, A. Kreppel, A. Nomy, The Party System in the European Parliament.
Collusive or Competitiue?, „Journal of Common Market Studies” 2003, s. 311-315.
Geneza i ewolucja frakcji Europejskiej Partii Ludowej...
125
decki wyznaczający w ogólnych ramach sposób postępowania czy też
styl prowadzenia polityki. Raczej, tak jak wskazałem w niniejszym
artykule, istnieją dwa bloki chrześcijańsko-demokratyczne, które
aczkolwiek zjednoczone pewnymi ideami politycznymi chrześcijań­
skiej demokracji, różnią się diametralnie w swojej wizji prowadzenia
polityki i budowy aliansów politycznych.