Listopad 2012 - Strefa Zdrowia dla Każdego

listopad 2012
11
108
CUKRZYCA
Rozpoznanie
i leczenie
GRYPA
DZIECIĘCA
Rozpoznanie, leczenie
profilaktyka
PRZEPIS
na doskonałą
formę jesienią
SPOKOJNY SEN
Jak leczyć bezsenność
Naturalnie na przeziębienie
i grypę
L52
profilaktyka
i leczenie
Wspomagająco przy przeziębieniu, infekcji górnych
i dolnych dróg oddechowych z kaszlem, grypie.
Wspomagająco przy stanach zapalnych gardła
i błony śluzowej nosa stosować
z EHINACEA COMPLEXE firmy Lehning.
Przeciwskazania: w przypadku dzieci,
kobiet w ciąży oraz karmienia piersią należy
skonsultować się z lekarzem.
lek homeopatyczny złożony
PHYTOTUX
suchy męczący kaszel
Kaszel, stany zapalne dróg oddechowych.
Działa rozkurczająco, przynosi ulgę przy suchym,
męczącym kaszlu oraz stanach zapalnych dróg
oddechowych.
Można stosować wspomagająco równolegle z L52 przy
stanach zapalnych dolnych i górnych dróg oddechowych.
Przeciwskazania: w przypadku dzieci, kobiet w ciąży oraz
karmienia piersią należy skonsultować się z lekarzem.
lek homeopatyczny złożony
Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące
stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
Podmiot odpowiedzialny Laboratoires Lehning
Przedstawiciel podmiotu odpowiedzialnego w Polsce: Rustika Sp z o.o. tel. 22 621 19 74
www.lehning.pl
Drodzy Czytelnicy,
„Chrońmy Naszą Przyszłość” to hasło tegorocznego Światowego Dnia Walki z Cukrzycą, który przypada 14 listopada. Jak ochronić siebie i swoich bliskich przed tą chorobą?
Z pewnością warto uzbroić się w niezbędną wiedzę na jej temat, dlatego zachęcamy do lektury artykułu poświęconego cukrzycy.
Okres później jesieni to czas sprzyjający depresjom, które często są wynikiem niezadowolenia z naszego wyglądu. W numerze zdradzamy jednak przepis na doskonałą sylwetkę, radzimy jak walczyć z łupieżem, a także uczulamy na problematykę zdrowego snu, co
z pewnością pomoże poprawić nastrój.
Wszystkim mamom polecamy artykuł o rozwoju dziecięcego mózgu, a także wypowiedź
naszego eksperta na temat grypy u małych dzieci.
Seniorom polecamy artykuł na temat wątroby i jelit. Radzimy w nich, jak właściwie o nie
dbać, aby cieszyć się zdrowiem przez długie lata.
Życzymy przyjemnej lektury!
Redakcja
20
6
STREFA WIEDZY
4
PO CO CZŁOWIEKOWI PĘPEK?
Czym jest i jakie funkcje pełni?
TEMAT WRZEŚNIA
6
CUKRZYCA
Rozpoznanie i leczenie
STREFA ZDROWIA
MAMY I DZIECKA
STREFA ZDROWIA
DLA KAŻDEGO
16
GRYPA DZIECIĘCA
Rozpoznanie, leczenie, profilaktyka
26
DELIKATNY PROBLEM Z ZĘBAMI
Nadwrażliwe zęby
18
ZADZIWIAJĄCY DZIECIĘCY MÓZG
Rozwój mózgu u dzieci
28
SPOKOJNY SEN
Jak walczyć z bezsennością
20
ZADBANA MAMA
Pielęgnacja w czasie ciąży i połogu
29
ZŁODZIEJ WILGOCI
Kaloryfer
STREFA ZDROWIA 30+ STREFA ZDROWIA
SENIORA
10 PRZEPIS NA DOSKONAŁĄ
FORMĘ JESIENIĄ
Idealna sylwetka
12
GDY BRAKUJE ŁEZ
Zespół suchego oka
14
ZATOKI
Powracający problem
26
22
ODBUDOWA FLORY
BAKTERYJNEJ JELIT
Zdrowy układ pokarmowy
24
TROCHĘ SERCA DLA WĄTROBY
O jednym z ważniejszych organów
STREFA RELAKSU
30
KRZYŻÓWKA Z NAGRODAMI
WYDAWCA: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa
Redaktor naczelna: Joanna Januszewska Konsultacja programowa: Dział Marketingu CF CEFARM SA, tel. 22 634 01 61, [email protected]
Biuro reklamy: [email protected], tel. +48 728 95 03 42 Druk: Business Point Sp. z o.o.
REALIZACJA: Skivak Custom Publishing, ul. Głuchowska 1, 60-101 Poznań, www.skivak.pl
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych reklam, ma prawo odmowy przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny. Przed użyciem każdego preparatu zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
strefa wi e d z y
Po co człowiekowi pępek?
 Pępek to ślad po odciętej pępowinie. W życiu płodowym to właśnie przez nią dziecko łączy się z łożyskiem. Natomiast u człowieka dorosłego, miejsce to nie
pełni żadnej funkcji, jest tylko rodzajem blizny. Pępki
mogą przybierać różne formy – są wklęsłe lub wypukłe. U kobiet ciężarnych pępek początkowo jest wklęsły, później robi się płaski, by pod koniec ciąży się uwypuklić.
Skąd się bierze czkawka?
 To odruch obronny organizmu spowodowany gwałtownym skurczem przepony. Czkawka może wystąpić, gdy niedokładnie pogryziemy pokarm, a składniki zalegają w przełyku lub poruszają się w nim zbyt wolno. Inny rodzaj
czkawki może być natomiast spowodowany mocnym kaszlem, nadmierną ilością spożytego alkoholu lub popiciem gorącego dania zimnym napojem.
Jak powstają blizny?
 Nie ma osoby, która nie miałaby chociaż jednej blizny. Są mniej lub bardziej
widoczne, powstają w wyniku chorób,
urazów czy operacji. Blizny tworzą
się, gdy uszkodzone zostają głębsze warstwy skóry, proces regeneracji skóry jest wtedy bardziej
skomplikowany. Gojenie się rany
skutkuje zwiększeniem ilości tkanki włóknistej i zmniejszeniem unaczynienia, co powoduje zmianę kolorytu skóry w miejscu bliznowacienia.
Nowopowstała tkanka jest więc słabiej
ukrwiona i mniej elastyczna.
Dlaczego
z głodu burczy
w brzuchu?
 Popularne burczenie powstaje na
skutek kurczenia się ścianek pustego
żołądka i ich ułożenia w drobne fałdki.
Resztki gazu znajdującego się w żołądku zostają ściśnięte i przepchnięte w kierunku dwunastnicy. Dźwięk powstający
podczas przepychania powietrza jest
wzmacniany przez podbrzusze, które
działa jak pudło rezonansowe. Burczenie, które słyszymy, wcale nie jest tak
głośne, jak nam się wydaje – gdyby nie
rezonans podbrzusza, wcale byśmy go
nie słyszeli.
4
Ile jest cukru
w puszce coli?

10 łyżek cukru – właśnie tyle mieści się w puszcze coli. To mniej więcej tyle, ile wynosi nasze dobowe zapotrzebowanie na cukier.
W normalnych warunkach,
spożycie takiej ilości cukru
powoduje wymioty, dlaczego więc, po wypiciu
puszki coli tak się nie
dzieje? Smak cukru w coli jest bowiem sprytnie
maskowany
przez kwas
fosforowy, który wpływa także
na właściwości odrdzewiające napoju.
Kolor oczu
a choroby
 Kolor oczu może łączyć się nie tylko z cechami naszego charakteru, ale
także ze skłonnościami do zachorowań.
Niebieskoocy narażeni są na problemy
ze strony żołądka i dwunastnicy, choroby nerek i układu oddechowego. Właściciele oczu szarych i zielonych mogą mieć
problemy z chorobami przewodu pokarmowego, wątroby i trzustki. Piwne i brązowe oczy mogą świadczyć o skłonności do problemów z wątrobą, nerkami,
układem krwionośnym i sercem.
Czy można przedawkować witaminę C?
 Witamina C jest bardzo zdrowa i niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej nadmiar wydalany jest z moczem. Należy jednak uważać przy przyjmowaniu jej w postaci suplementów – zbyt duża dawka może powodować tworzenie się kamieni nerkowych i podrażnianie układu pokarmowego. Kobiety w ciąży powinny pamiętać, aby nie zażywać jej
w nadmiernych ilościach. Witamina
ta może być szkodliwa dla rozwijającego się dziecka, ponieważ jest aktywnie transportowana przez łożysko. Większe dawki witaminy C można natomiast stosować podczas infekcji, gdyż uszczelnia ona naczynia
krwionośne.
Co może garść
orzechów?

Bardzo wiele, na przykład zlikwidować nadwagę, nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu i cukru we krwi,
czyli tak zwany syndrom metaboliczny. Warto jednak zwrócić
uwagę na to, po jakie orzechy sięgamy. Na plus dla
zdrowia mogą zadziałać orzechy laskowe, włoskie i migdały, ale ziemne,
z dodatkiem
soli, raczej
pozytywnego skutku nie
przyniosą.
Skąd się biorą
dziury w serze?

To sprawka bakterii. Dziury w serze są swego rodzaju skutkiem ubocznym działania drobnoustrojów z rodzaju
Lactobacillus i Propionibacterium, które nie stanowią zagrożenia dla naszego organizmu. Bakterie Lactobacillus i Lactococcus odżywiają
się niedojrzałym, jeszcze miękkim serem, zostawiając przy
tym kwas mlekowy, którym z kolei żywią się bakterie Propionibacterium.
Wydzielany przez nie
gaz przenika na zewnątrz, przekształcając się w dziury.
5
Antybiotyki a mleko
 To, czym popijamy antybiotyki,
ma znaczenie. Na pewno nie można do
tego celu używać mleka, które zawiera
jony hamujące wchłanianie niektórych
antybiotyków, miedzy innymi z grupy
tetracyklin oraz fluorochinolonów. Antybiotyki należące do tych grup, popite
mlekiem, będą nieskuteczne, ponieważ
nie zostaną wchłonięte do przewodu
pokarmowego. Antybiotyki oraz inne
medykamenty najlepiej popijać wodą
niegazowaną.
temat lis t o p a d a
Cukrzyca
Znana od starożytności jest obecnie jedną
z chorób cywilizacyjnych. Rozwija się
podstępnie, a diagnoza często stawiana jest
zbyt późno, by podjąć skuteczną terapię.
Tymczasem wczesne wykrycie cukrzycy
i rozpoczęcie leczenia pozwala normalnie
funkcjonować i uniknąć groźnych komplikacji.
W tym miesiącu, 14 listopada, obchodzimy
Światowy Dzień Walki z Cukrzycą.
TEKST: dr Piotr Wałkowicki
KONSULTACJA: eksperci portalu mojacukrzyca.org
P
rzyczyną cukrzycy są zaburzenia wydzielania lub wykorzystywania przez
organizm insuliny – hormonu produkowanego przez trzustkę, który reguluje poziom cukru we krwi. W ich efekcie w organizmie następuje wzrost stężenia glukozy (hiperglikemia), niewłaściwie przebiega też
metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek, co prowadzi do niewydolności i uszkodzeń
wielu narządów, zwłaszcza oczu, nerek, układów nerwowego i krwionośnego, a wskutek
długotrwałej hiperglikemii dochodzi do niebezpiecznych powikłań.

Przydatne pojęcia:
WW – wymiennik węglowodanowy –
wyrażona w gramach ilość produktu, która
zawiera 10 g przyswajalnych węglowodanów
Rodzaje cukrzycy
Lekarze wskazują różne typy cukrzycy, wśród
nich dwa podstawowe – cukrzycę typu I i II.
Pierwsza (zwana też cukrzycą insulinozależną lub młodzieńczą) spowodowana jest upośledzeniem funkcji trzustki w zakresie wytwarzania insuliny. Występuje najczęściej u osób
młodych, do 30. roku życia, i stanowi tylko
1/5 wszystkich zachorowań na cukrzycę. Nie-
(odpowiednik 10 g cukru). Oznacza to, że
produkt zawierający 3 WW podnosi poziom
cukru we krwi tak samo jak 30 g (3 x 10 g)
czystego cukru. Aby zapobiec skokom stężenia
cukru we krwi, należy tak komponować
poszczególne posiłki, by w kolejnych dniach
zawierały podobny poziom WW.
IG – indeks glikemiczny – oznacza liczbowo
wpływ danego produktu na poziom cukru
we krwi. Im wyższy IG, tym wyższy będzie
poziom cukru we krwi po spożyciu produktu.
Należy spożywać produkty o niskim IG
(nieprzekraczające wartości 50), które powodują
stopniowy wzrost stężenia glukozy we krwi
i jego utrzymywanie się przez dłuższy czas,
zapobiegając atakom łaknienia.
Najwyższy indeks glikemiczny mają pokarmy
wysoko przetworzone, natomiast niski jest
właściwy dla większości surowych warzyw,
roślin strączkowych, nieprzetworzonych
produktów zbożowych.
6
leczona prowadzi do śmierci, a jedynym znanym sposobem jej leczenia jest podawanie insuliny.
Najczęściej spotykana – bo u 80-85% chorych – jest cukrzyca typu II (tzw. cukrzyca dorosłych lub insulinoniezależna). Występuje ona
u osób starszych, najczęściej otyłych, których
organizm produkuje insulinę, lecz jest oporny
na jej działanie. W początkowym stadium choroby leczenie sprowadza się do odpowiedniego trybu życia (właściwej diety, umiarkowanego wysiłku fizycznego), wspomaganego stosowaniem leków przeciwcukrzycowych (obniżających stężenie glukozy we krwi). Z czasem
jednak chorzy muszą również sięgnąć po zastrzyki z insuliną.
U osób w wieku 15-35 lat występuje niekiedy
cukrzyca typu MODY (od ang. Maturity Onset Diabetes of the Young). Jest to choroba
dziedziczna, o łagodniejszym niż w cukrzycy
typu I przebiegu, zbliżonym do cukrzycy typu
II (na początku tej choroby wystarczają leki
doustne).
U kobiet ciężarnych, w wyniku zachodzących
w organizmie zmian hormonalnych, pojawia
się cukrzyca ciężarnych. Na ogół jest to przejściowe zaburzenie tolerancji glukozy, stanowi
jednak zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla
płodu. W grupie ciężarnych, u których zdiagnozowano ten rodzaj cukrzycy, istnieje pod-

Test oceniający
ryzyko zachorowania
na cukrzycę
Czy jesteś w grupie ryzyka? Odpowiedz na
poniższe pytania:
 Czy ostatnio dużo pijesz?
 Czy oddajesz duże ilości moczu?
 Czy masz zwiększony apetyt?
 Czy w ostatnim czasie straciłeś na wadze?
 Czy miewasz bolesne skurcze mięśniowe
Wiele przypadków cukrzycy, zwłaszcza typu
II, przez długi czas przebiega bezobjawowo,
dlatego osoby predysponowane do jej
wystąpienia powinny wykonywać regularne
badania.

w obrębie podudzi?
 Czy w ostatnim czasie wystąpił stan zapalny
narządów płciowych?
 Czy skarżysz się na zmiany skórne?
 Czy czujesz ciągłe zmęczenie, osłabienie
organizmu?
 Czy w ostatnim czasie gorzej widzisz?
 Czy kiedykolwiek wykryto u Ciebie
podwyższony poziom glukozy we krwi?
 Czy ktokolwiek z Twojej rodziny chorował na
cukrzycę?
Twierdząca odpowiedź na którekolwiek
z powyższych pytań sugeruje konieczność wizyty
u lekarza i wykonania badań. Nie bagatelizuj
problemu – wykonaj je jak najszybciej!
wyższone ryzyko wystąpienia w przyszłości cukrzycy typu II.
Lekarze diabetolodzy wyróżniają więcej rodzajów cukrzycy – np. cukrzycę wtórną, najczęściej współwystępującą z innymi schorzeniami lub wynikającą ze stosowania niektórych leków.
Objawy cukrzycy
Wiele przypadków cukrzycy, zwłaszcza typu II,
przez długi czas przebiega bezobjawowo, dlatego osoby predysponowane do jej wystąpienia powinny wykonywać regularne badania.
Do najczęstszych objawów, na które skarżą się
chorzy, należą jednak:
7
• zmniejszenie masy ciała i zwiększone łaknienie,
• wzmożone pragnienie i wielomocz (wydalanie moczu w ilości większej niż 3 l na dobę),
• zmęczenie, osłabienie,
• zmiany skórne – uciążliwe problemy dermatologiczne (infekcje, także uporczywe grzybice, przesuszenie, rogowacenie,
świąd czy wypryski),
• stany zapalne w obrębie narządów moczowo-płciowych.
Gdy poziom cukru we krwi przekroczy 160 mg%
(u zdrowego człowieka wynosi on 80-120 mg%),
cukier pojawia się w moczu, dlatego niezbędne
jest wykonywanie regularnych badań kontrolnych. Badania wykonuje się na czczo.
temat lis t o p a d a

Choroba nie stanowi przeszkody na
drodze do normalnego, aktywnego życia.
Umiarkowany – regularny, codzienny –
wysiłek fizyczny jest elementem terapii
u osób z cukrzycą.

Niezbędnik cukrzyka:

Bardzo ważne, by osoba chora na
cukrzycę była świadoma możliwych zagrożeń
i przygotowana na ich ewentualne wystąpienie
w nawet najmniej oczekiwanym momencie.
Z tego powodu powinna mieć przy sobie
informację o chorobie (najlepiej w postaci
bransoletki z niezbędnymi informacjami, jak
np. dane najbliższych), legitymację diabetyka
i słodycze (żelki, cukierki, landrynki, kostki cukru),
które pozwolą uniknąć ataku hipoglikemii.

Bardzo przydatnym urządzeniem jest
glukometr, który pozwala szybko i dyskretnie
Grupy ryzyka
Czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia cukrzycy jest wiek – każdy, kto ukończył
45 lat, powinien regularnie (przynajmniej co
3 lata) wykonywać badanie poziomu cukru
we krwi.
Cukrzyca może rozwinąć się również
w efekcie otyłości, niezdrowego trybu życia, często idzie też w parze z nadciśnieniem tętniczym i chorobami układu sercowo-naczyniowego. Wśród szczególnie narażonych na wystąpienie cukrzycy są osoby
pochodzące z rodzin, w których występowała cukrzyca; kobiety, które w ciąży przeszły cukrzycę ciężarnych lub z zespołem policystycznych jajników.
określić poziom cukru we krwi.

Ważne, by chory miał przy sobie przyrządy
do aplikowania insuliny (praktycznym
rozwiązaniem są wstrzykiwacze, tzw. peny –
przypominające wieczne pióro urządzenia jednolub wielokrotnego użytku).
8
Lekarstwo
na talerzu
Dieta w cukrzycy i profilaktyce tej choroby nie
jest przesadnie rygorystyczna, lecz jej znaczenia dla zdrowia nie można przecenić. Przede
wszystkim pomaga ona regulować poziom
cukru we krwi, a zapobiegając gwałtownym
spadkom stężenia glukozy, staje się najlepszym
lekarstwem, nie tylko dla diabetyków. Do podstawowych wskazań należą:
• unikanie węglowodanów prostych (słodyczy, dżemów, słodzonych soków owocowych, słodkich owoców) i przetworzonych,
oczyszczonych produktów zbożowych,
• jedzenie pięciu posiłków dziennie – niewielkich porcji, jednak spożywanych regularnie,
• spożywanie warzyw, unikanie szkodliwych,
nasyconych tłuszczów.
W zależności od typu cukrzycy trzeba jednak
uwzględnić w diecie zalecenia szczegółowe.
W cukrzycy typu I dawkowanie insuliny musi
być ściśle skorelowane z nawykami żywieniowymi chorego; cukrzyca typu II natomiast wymaga kontrolowania (i zmniejszania) masy cia-

Sławni cukrzycy:

Giacomo Puccini,

Thomas Edison,

Ernest Hemingway,

Spencer Tracy,

Kornel Makuszyński,

Kazimierz Przerwa-Tetmajer,

Lech Wałęsa,

Zbigniew Hołdys,

Halle Berry,

George Lucas,

Elizabeth Taylor.
ła dzięki ograniczaniu kaloryczności posiłków.
Chorzy na cukrzycę nie powinni też spożywać
alkoholu.
Hipoglikemia,
czyli niedocukrzenie
Zagrożeniem związanym z cukrzycą jest również zbyt niskie stężenie glukozy we krwi (poniżej 55 mg%), pojawiające się w efekcie nieprawidłowego odżywiania, nadmiaru insuliny
lub niewłaściwego stosowania leków czy przesadnego wysiłku fizycznego. Objawia się ono
najczęściej nagłym uczuciem głodu, poceniem
się, kołataniem serca, niepokojem, drżeniem
rąk, bólem głowy lub zasłabnięciem czy utratą przytomności.
W sytuacji spadku poziomu cukru chory musi
jak najszybciej przyjąć glukozę: doustnie (jeśli jest przytomny), np. w postaci słodyczy, lub
dożylnie (w sytuacji utraty świadomości lub
przytomności).
Powikłania
Cukrzyca, zwłaszcza drugiego typu, często jest
wykrywana zbyt późno, gdy już namnożą się
poważne powikłania. Wynikają one przede
wszystkim z uszkodzeń naczyń krwionośnych.
Do schorzeń najczęściej związanych z cukrzycą
należą: retinopatia (zmiany naczyniowe siatkówki), zaćma, ślepota, nefropatia (prowadzą-
ca do niewydolności nerek), miażdżyca (w tętnicach mózgu, serca i nóg), uszkodzenia układu nerwowego i pokarmowego oraz impotencja. Skrajnym efektem długotrwałej hiperglikemii jest śpiączka.
Zespół stopy cukrzycowej pojawia się w wyniku problemów z ukrwieniem kończyn dolnych.
Objawia się uszkodzeniem oraz deformacją,
niekiedy prowadzi do martwicy tkanek i konieczności amputacji.
Aktywni pomimo
choroby
Osoby chore na cukrzycę z powodzeniem realizują swoje pasje, osiągają imponujące wy-
9
niki w różnych dyscyplinach sportowych, także w sportach wyczynowych, udowadniając,
że choroba nie stanowi przeszkody na drodze
do normalnego, aktywnego życia.
Umiarkowany – regularny, codzienny – wysiłek fizyczny jest elementem terapii u osób z cukrzycą. Należy jednak pamiętać o możliwości
wystąpienia hipoglikemii lub odwodnienia,
a także uszkodzeń stóp (warto skonsultować
z lekarzem rodzaj aktywności fizycznej, którą
planujemy uprawiać). 
strefa zd r o w i a 3 0 +
Przepis na
doskonałą
formę jesienią
Za oknem jesień w pełni –
liście spadają z drzew, a dni
stają się szare i deszczowe.
Wielu osobom właśnie jesienią
doskwierają depresja i smutek,
często w wyniku niezadowolenia
z własnego wyglądu.
Jak więc zadbać o siebie,
by nawet o tej porze roku
czuć się doskonale? Mamy
dla Ciebie kilka wskazówek.
TEKST: Natalia Wrońska
J
esień nie jest łaskawa dla naszej urody
i samopoczucia. Wcześniej pełna blasku
cera teraz staje się blada i szara, skóra
jest sucha i nieelastyczna. Pogoda nie zachęca do ruchu na świeżym powietrzu, dlatego
więcej czasu spędzamy w domu i przybieramy
na wadze. Na domiar złego coraz krótsze dni

Unikaj błędów
W jesiennej diecie ważne jest to, by się nie
głodzić. Dlatego pamiętajmy o spożywaniu
posiłków o stałych porach, pięć razy dziennie.
Nie wolno ich pomijać – wtedy narażamy się
na ataki „wilczego głodu” i jemy to, co nam
wpadnie w ręce, a to oczywiście odbija się
niekorzystnie na naszej sylwetce. Jedz więc
częściej, ale mniej. Pamiętaj też, by dzień zawsze
zaczynać od pożywnego śniadania zawierającego
zdrowe węglowodany. Kolacja z kolei powinna
być lekka i spożywana nie później niż 2 godziny
przed snem. Między posiłkami sięgaj po migdały
i orzechy lub pestki dyni czy słonecznika. Pamiętaj
jednak, by nie przesadzić z nimi, bo są tłuste.
powodują, że nasz organizm przestawia się na
tryb zimowy, a my czujemy zmęczenie i niezadowolenie, co sprzyja sezonowym depresjom.
Jednak nie jesteśmy na to skazani. Dopasowana
dieta, kilka prostych ćwiczeń oraz odpowiednie
zabiegi pielęgnacyjne sprawią, że jesień przestanie być nudna i szara, a Ty będziesz wyglądać i czuć się zdecydowanie lepiej.
Czego potrzebuje
Twój organizm?
Wbrew powszechnie panującej opinii, jesienią
nasz organizm potrzebuje nie tyle tłuszczów, co
witamin i minerałów. Wykorzystaj więc dary natury i jak najczęściej sięgaj po warzywa. Na Twoim
talerzu niech zagoszczą brokuły, kapusta (również
kiszona) i kalafior. Warzywa te są niskokaloryczne, a przyrządzone na ciepło dobrze rozgrzewają
w chłodne dni, dając uczucie sytości. Pamiętaj, że
jesień to sezon na dynię. Korzystaj z niej w swojej
kuchni, przygotowując np. zupy. Jest ona bogata
w sole mineralne, witaminy z grupy A, B i C oraz
pierwiastki (m.in. potas, magnez, wapń, fosfor,
żelazo, miedź). Zawiera też duże ilości błonnika
poprawiającego trawienie i beta-karotenu wpływającego korzystnie na cerę. O tej porze roku niezwykle ważne jest również spożywanie owoców,
10
które wzmocnią organizm. Warto sięgać po jabłka – są niskokaloryczne (jeden owoc to od 50 do
100 kcal w zależności od wielkości), dodatkowo
przyspieszają przemianę materii i dają uczucie sytości. Do jesiennej diety wprowadź też ryby morskie (np. makrelę, łososia, śledzia) oraz drób, jednocześnie ograniczając spożywanie czerwonego
mięsa. Jesienią doceń też dobre węglowodany
– jasne pieczywo zastąp razowym, a biały ryż –
ciemnym.
Nie trać formy
Uzupełnieniem jesiennej diety powinna być aktywność fizyczna. Ruch o tej porze roku ma wiele zalet – regularne ćwiczenia poprawiają nastrój
i kondycję, wzmacniają serce oraz układ krążenia. Warto wybrać ćwiczenia, które będą dostosowane do naszych potrzeb i możliwości. Jeśli lubimy ruch na świeżym powietrzu, możemy uprawiać jogging, nordic walking lub jeździć na rowerze. Nawet zwykły marsz ma korzystny wpływ na
organizm – usprawnia pracę serca i naczyń krwionośnych. Oczywiście możemy korzystać też z innych form aktywności fizycznej – pływania, ćwiczeń na siłowni czy aerobiku. Kurs tańca również może być doskonałym sposobem na poprawę kondycji. Ważne, by każdy sport był uprawia-

ny regularnie. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia osoby dorosłe na ćwiczenia każdorazowo powinny poświęcać minimum od 30 do
45 minut i ćwiczyć 3 razy w tygodniu.
Zadbaj o siebie
od zewnątrz
NASZA RADA
Do peelingu ciała wykorzystaj naturalne składniki – sól morską, mieloną kawę,
płatki owsiane czy cukier trzcinowy. Jeśli chcesz usunąć martwy naskórek z twarzy i dekoltu, zastosuj gotowe, enzymatyczne peelingi, które są
delikatniejsze w działaniu.
Ostatnim krokiem w drodze do doskonałego
wyglądu i samopoczucia jest pielęgnacja ciała. Częste różnice temperatur, niekorzystne warunki atmosferyczne i suchość ogrzewanych pomieszczeń sprawiają, że kondycja naszej skóry
się pogarsza. Jednak dzięki systematycznym zabiegom w domowym zaciszu ciało może znów
być gładkie i nawilżone. Pierwsze, o czym powinnaś pomyśleć to peeling, który zetrze obumarły naskórek i sprawi, że kosmetyki nawilżające będą się lepiej wchłaniać. Przy okazji peelingu można także wykonać masaż skóry przy
użyciu myjki lub szczotki z naturalnego włosia.
Kolejnym etapem pielęgnacji ciała powinno być
nawilżanie. Skórę po peelingu i po każdej kąpieli smaruj kremami nawilżającymi. Sięgaj po
kosmetyki na bazie alg morskich, miodu, masła
shea, kolagenu. Balsam lub krem powinien też
zawierać glicerynę, kwasy owocowe, witaminy
C i A, koenzym Q10 i kwas lipidowy. Pamiętaj,
że skórę należy nawilżać również od środka –
pij więc codziennie wodę mineralną. 
REKLAMA
11
strefa zd r o w i a 3 0 +
TEKST: Katarzyna Trybuś
KONSULTACJA MEDYCZNA: lek. Małgorzata Pudło
Gdy
brakuje
łez
Łzy nie są tylko wyrazem naszych emocji – radości bądź
smutku – ich rola jest o wiele bardziej poważna.
W wyniku niedoboru łez może się pojawić schorzenie  CZY WIESZ, ŻE:
Łzy są substancją, która pozwane zespołem suchego oka. Dotyka ono zarówno
krywa powierzchnię oka cienką warstwą, tzw. filmem łzowym.
osób młodych, które z reguły spedzają dużo czasu
Składa się on z trzech warstw: najbliższej oku części śluzowej (dzięki której łzy
przed komputerem, jak i osób starszych, u których
utrzymują się na powierzchni oka), środkowej – wodnistej (znajdują się w niej
z wiekiem zmniejsza się wydzielanie łez.
substancje antybakteryjne) i najbardziej
Z
espół suchego oka to zaburzenie
w procesie wydzielania łez sprawiające, że gałka oczna nie jest prawidłowo nawilżana. Zbyt słabe nawilżenie
oka ma swój początek albo w niedostatecznym wytwarzaniu łez, albo w nieprawidłowym
składzie filmu łzowego, najczęściej w wyniku
zapalenia gruczołów łojowych powiek. Film
łzowy zapobiega nadmiernemu wysychaniu
oka i sprawia, że powieki mają swobodę mrugania, gdyż oko jest odpowiednio wilgotne.
Jakie są
przyczyny?
Najczęstszą przyczyną zespołu suchego oka
jest zmniejszenie częstotliwości mrugania
spowodowane pracą przy komputerze, dłu-
gim czytaniem, oglądaniem telewizji lub skupianiem wzroku podczas prowadzenia samochodu. Czynnikiem wywołującym schorzenie
jest również częste i długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych, zadymionych czy zakurzonych. Może też pojawić
się w wyniku zażywania niektórych leków –
zwłaszcza hormonalnych, a także antyalergicznych i uspokajających. Bardziej narażone
na zespół suchego oka są również osoby starsze, z wiekiem dochodzi bowiem do zmniejszenia produkcji łez. Dodatkowy wpływ na
ilość łez mają także zmiany hormonalne – stąd
też szczególną uwagę na swoje oczy powinny
zwracać kobiety po menopauzie. Innymi przyczynami, które mogą skutkować wystąpieniem
tej choroby, są: niedobór witaminy A, cukrzyca
oraz długotrwały stres. Na zespół suchego oka
12
zewnętrznej – tłuszczowej, dzięki
której woda z łez nie może szybko odparować, jej funkcją jest
także zmniejszanie
tarcia.
dość często
narzekają osoby noszące soczewki kontaktowe.
Jak rozpoznać zespół suchego oka?
Najczęstszymi objawami są zaczerwienione, swędzące i piekące oczy, drażniące uczucie ciała obcego pod powieką, ból
w trakcie mrugania. Czasem do tych objawów dołącza się podwójne widzenie, światłowstręt lub opuchnięcie powiek. Choroba może przebiegać w sposób ostry – dolegliwości są wtedy intensywne – lub przewlekły (stan trwa przez dłuższy czas, natomiast objawy są słabsze i mogą się poja-

Porady:

Na problemy z suchymi i zmęczonymi
oczami dobre są okłady z herbaty. Torebkę
zwykłej, czarnej herbaty lub świetlika należy
zaparzyć w niewielkiej ilości wody, a następnie
przyłożyć taki kompres na zamknięte powieki.

Warto nawilżać i dbać o oczy oraz ich
okolice. W tym celu można stosować żele
ze świetlikiem (nakładane na powieki i pod oczy)
lub okłady, np. z surowego ogórka.

Kłopoty z oczami pomoże złagodzić
właściwa dieta. Należy spożywać produkty,
które zawierają więcej witaminy C i A (niedobór
witaminy A może być jedną z przyczyn
powstawania zespołu suchego oka). Witaminę
tę można znaleźć np. w marchwi, szpinaku czy
dyni.
wiać falami). Dolegliwości choroby mogą
się zaostrzać w przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków, takich jak suche powietrze, słońce lub dym. Schorzenie zdiagnozować można poprzez przeprowadzenie testu Schirmera – badanie ilości łez wytwarzanych w ciągu pięciu minut. Stosowane jest również badanie, które ma na celu
sprawdzenie stabilności łez, czyli tego, jak
długo łza zostaje na powierzchni oka. Testy
wykonuje się w gabinecie okulistycznym, są
one proste i nieinwazyjne.
Jak zapobiegać?
Osoby spędzające dużo czasu przed komputerem powinny pamiętać o regularnych, krótkich przerwach w patrzeniu na monitor. Starajmy się często mrugać, a także celowo do Gimnastyka oczu może brzmi dziwnie, ale
regularne ćwiczenia przynoszą pożądane skutki.
prowadzać do nawilżenia oka poprzez zaciĆwiczenia rozluźniające mięśnie gałki ocznej lub
skanie powiek. Osoby noszące soczewki powspomagające wytwarzanie łez, polegają np. na
winny zdejmować je i zakładać okulary zaczęstym, regularnym mruganiu.
wsze, gdy to możliwe, np. podczas odpo Osobom, które noszą soczewki i nie chcą
czynku w domu. Przy włączonym ogrzewaz nich zrezygnować, a jednocześnie mają
problem z suchymi oczami, okulista może dobrać
niu lub klimatyzacji nie kierujmy nawiewów
inne, odpowiednie soczewki.
bezpośrednio w okolice oczu, ponieważ to
może je jeszcze bardziej wysuszać. Na nawilżenie całego organizmu (w tym oczu) wpływa odpowiednia ilość wypijanej wody, a zaTearsAgain 205x142.5.qxd 3/31/11 11:09 AM Page 1
tem dbajmy o to, żeby pić ją regularnie. Kiedy jednak pojawi się choroba, nie wolno jej
bagatelizować. Nieleczone schorzenie z zaostrzającymi się objawami może doprowadzić do uszkodzenia wzroku. Podczas choroby oko jest również bardziej podatne na infekcje, łatwiej wnikają w nie mikroorganizmy
chorobotwórcze.
Leczenie schorzenia polega przede wszystkim
na łagodzeniu objawów. Stosuje się w tym
celu tzw. „sztuczne łzy”. Są to środki, które nawilżają oko, zastępując film łzowy. Aby
zmniejszyć ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych, najlepiej wybierać te bez konserwantów.
Krople stosuje się wtedy, kiedy oko staje się suche. Najczęściej popełnianym błędem w leczeniu jest stosowanie podczas przewlekłych dolegliwości kropli steroidowych i antybiotykowych oraz leków obkurczających naczynia. Takie długotrwałe „leczenie” nie tylko nie pomoże, ale wręcz może powodować zaostrzenie objawów i kłopotów ze wzrokiem. Jeżeli
przyczyną zespołu suchego oka jest zapalenie
gruczołów łojowych, sposoby dalszego postępowania należy konsultować z okulistą, który
może np. wykonać zabieg usuwania wydzieliny łojowej. Wykonywane są także zabiegi laserowe zamykania punktów łzowych, likwiduje
się w ten sposób drogę odpływu łez. 
REKLAMA
TEARS AGAIN®
Liposomalny spray do oczu
Wyrób medyczny
Zrób to z zamkni´tymi oczami
PREPARAT DO STOSOWANIA NA ZAMKNI¢TE POWIEKI
0482
Pharm Supply Sp. z o.o.
www.pharmsupply.com.pl
ul. Marconich 2/9
02-954 Warszawa
tel./fax: +48 22 642 33 31
Wytwórca:
Optima Pharmazeutische GmbH
D-85361 Moosburg/Wang, Niemcy
®
Tears Again – Spray liposomalny do oczu.
Leczy, ∏agodzi lub kompensuje podra˝nienia suchego oka.
®
Sk∏ad: liposomy z lecytyny sojowej, witamina A, witamina E. Wskazania: Tears Again stabilizuje warstw´
lipidowà filmu ∏zowego, reguluje i poprawia nawil˝enie powierzchni oczu i powiek. Do stosowania w uwarunkowanych wp∏ywem Êrodowiska dolegliwoÊciach oczu (suche oczy, uczucie napi´cia powiek, uczucie cia∏a
®
obcego, pieczenie i sw´dzenie oczu). Dawkowanie i sposób podawania: Tears Again nale˝y rozpyliç 1-2 razy
na zamkni´te oczy. Przed zastosowaniem nale˝y szczegó∏owo zapoznaç si´ z ulotkà do∏àczonà do pakowania
lub zasi´gnàç porady lekarza lub farmaceuty.
strefa zd r o w i a 3 0 +
Zatoki
– powracający
problem
Uciążliwie zatkany nos, katar, ból
głowy, która zdaje się lada chwila
eksplodować. Zwykły katar sienny
czy zapalenie zatok? Zwłaszcza
w tym drugim przypadku nie
powinniśmy bagatelizować objawów,
by możliwie najskuteczniej uporać
się z nawracającą i niezbyt przyjemną
dolegliwością.
TEKST: Katarzyna Krępska

Porady:

Aby rozrzedzić wydzielinę z nosa, należy
(zwłaszcza w okresach przeziębieniowych)
spożywać jak największą ilość płynów –
szczególnie tych ciepłych.

Podczas zapalenia zatok niewskazane
jest leżenie na wznak. Najlepszą pozycją do
chanego powietrza. Stanowią barierę ochroną
dla oczodołów i mózgoczaszki, a dzięki nim
konstrukcja czaszki jest lżejsza. Niestety, zatoki bardzo często stają się miejscem, w którym
kumulują się dolegliwości związane ze stanem
zapalnym.
spania i odpoczynku będzie ułożenie ciała na
boku, z uniesioną nieco głową, aby umożliwić
wydzielinie swobodny odpływ.
Z
atoki są umieszczonymi w czaszce
przestrzeniami wypełnionymi powietrzem. Połączone są wąskimi otworami z jamą nosową, a ich wnętrza wyściełane są błoną śluzową. Człowiek ma zatoki czołowe, klinowe, szczękowe i komórki sitowe. Główne funkcje, jakie mają do spełnienia, polegają na nawilżaniu i ogrzewaniu wdy-
Jak powstaje
zapalenie zatok?
Zapalenie zatok to schorzenie uciążliwe, mające tendencje do nawracania. Może ono być
ostre (wynikające z infekcji wirusowej lub bakteryjnej) albo przewlekłe, obejmujące jedną
lub kilka zatok. Rozpoczyna się zazwyczaj zapaleniem błon śluzowych nosa i katarem. Przeziębienia, alergie czy zakażenia bakteryjne lub
wirusowe, mogą doprowadzić do rozwinięcia
się zapalenia zatok. Kiedy powietrze nie może
swobodnie krążyć, a śluz wypływać, następu-
14
je gęstnienie wydzieliny i tworzenie się środowiska dobrego dla drobnoustrojów. W efekcie powstaje stan zapalny błony śluzowej,
który blokuje niewielkie ujścia zatok do nosa.
U dzieci najczęściej problemy występują w obrębie zatok sitowych, a u dorosłych w okolicy
zatok szczękowych lub czołowych.
Objawami zapalenia zatok są przede wszystkim:
uczucie zatkanego nosa, problemy z oddychaniem, gęsta wydzielina często o zielonkawym
kolorze, zaburzenia węchu i smaku, ból głowy,
szczęki, zębów, uczucie ucisku twarzy, a także bóle, które nasilają się podczas pochylania
głowy. Przy ostrym zapaleniu zatok może pojawić się osłabienie i gorączka. Ból spowodowany jest utrudnionym przepływem powietrza
w obrębie zatok i jamy nosowej – powietrze,
które nie może ujść, w zablokowanej zatoce
wytwarza ucisk. Zapalenie zatok szczękowych
jest najczęściej wynikiem nieżytu górnych dróg
oddechowych, bywa też spowodowane kłopotami z zębami. Zębopochodne zapalenie zatok
powstaje w wyniku rozprzestrzeniania się zakażenia z zębów do znajdującej się w bezpośredniej bliskości ich korzeni zatoki szczękowej. Podczas intensywnego kataru problemy
z zatokami może wywołać także lot samolotem lub nurkowanie. Częstym problemem jest
zapalenie zatok będące skutkiem alergii wywo-

Aby uniknąć problemów z zapaleniem

zatok, należy zadbać o stałą drożność nosa
i leczyć wszelkie dolegliwości z nim związane.
Łagodzenie objawów
Domowymi sposobami nie da się całkowicie
zwalczyć zapalenia zatok, ale można złagodzić
jego objawy.

Inhalacje: najlepsze do inhalacji
przeprowadzanych w domu będą olejki
eukaliptusowy lub sosnowy.
łanych przez alergeny wziewne, które doprowadzają do kataru siennego. W czasie sprzyjającym uczuleniom na pyłki należy szczególnie
uważać, gdyż alergia osłabia błony śluzowe,
ułatwiając dostęp wirusom i bakteriom. Nawracające zapalenia zatok mogą być również
spowodowane nieprawidłową budową przegrody nosa, która ogranicza jego drożność.
Sposobem na rozwiązanie tego problemu jest
operacja korekcyjna.
Jak leczyć?
Najczęściej stosowane metody leczenia polegają na łagodzeniu nieprzyjemnych skutków
zapalenia – bólu zatok i wytwarzanej wydzieliny. Farmakologicznie możemy zwalczać chorobę: kroplami do nosa zmniejszającymi obrzęk
śluzówki, środkami przeciwzapalnymi i preparatami rozrzedzającymi wydzielinę. Na zalecenie lekarza mogą być także wykonywane in-
wazyjne zabiegi, np. płukanie zatoki – wykonuje się je poprzez nakłucie zatoki i usunięcie
z niej zalegającej wydzieliny. Taka interwencja
może uchronić przed przekształceniem się zapalenia w stan przewlekły.
Aby uniknąć problemów z zapaleniem zatok,
należy zadbać o stałą drożność nosa i leczyć
wszelkie dolegliwości z nim związane. Należy także starać się ograniczać kontakt z powietrzem zanieczyszczonym (np. dymem tytoniowym, pyłkami) i utrzymywać odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach.
Unikajmy też wychodzenia z domu z wilgotnymi włosami i nie zapominajmy o odpowiednim
stroju, a zwłaszcza o noszeniu czapki zimą.
Zapalenia zatok nie można bagatelizować,
gdyż niedoleczone może skutkować nawracającymi problemami. Może także doprowadzić do bardzo niebezpiecznych powikłań,
m.in. zapalenia nerwu wzrokowego czy powiek. 

Ciepła kąpiel z dodatkiem olejków
eterycznych.

Płukanie jamy nosowej roztworem soli.

Okłady – sól lub piasek należy rozgrzać na
suchej patelni, następnie nasypać na ściereczkę
i zrobić okład, który umieszcza się na czole.
Okłady najlepiej stosować wieczorem przed
snem.

Nawilżanie powietrza – zbyt suche
powietrze potęguje nieżyt nosa. Warto sięgnąć
po nawilżacze powietrza, zwłacza w sypialni.

Bolące i opuchnięte nozdrza można
smarować kremem nawilżającym lub maścią
z witaminą A.
REKLAMA
ALTHAN
15
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Grypa
dziecięca
TEKST: Sylwia Kupczyk-Targosz

Jak działać – porady dla
opiekunów
1
Wizyta u lekarza jest konieczna w przypadku
noworodków, niemowląt i dzieci do
drugiego roku życia.
2
Leczenie opiera się przede wszystkim
na łagodzeniu objawów – w przypadku
wystąpienia gorączki podaje się leki zbijające
temperaturę, przeciwbólowe, a także
nawilżające śluzówkę. Ważne, by zadziałać jak
najszybciej – najbardziej znacząca dla przebiegu
choroby jest pierwsza doba.
3
Grypę trzeba „wyleżeć” – osłabiony malec
nie będzie protestował, jednak warto
zadbać o zapewnienie mu niezbyt wyczerpującej
rozrywki – książki, kolorowanki, gry planszowe
są doskonałym wypełnieniem czasu spędzanego
pod kołdrą.
4
Ponieważ gorączce towarzyszy wzmożona
potliwość, należy zadbać o zwiększoną
ilość płynów w diecie chorego dziecka. Herbaty
owocowe i ziołowe, słodzone miodem (najlepiej
lipowym, który nie podrażnia dodatkowo
śluzówki), mają także właściwości lecznicze.
W przypadku sezonowych infekcji szczególnie
polecane są malina, dzika róża, czarny bez, lipa
i rumianek.
5
Należy często wietrzyć pomieszczenie,
w którym przebywa chory, zmieniać
przepoconą pościel i piżamkę.
6
7
Jeśli dziecko nie ma apetytu, nie należy
zmuszać go do jedzenia.
Po przebytej chorobie osłabiony organizm
potrzebuje kilku dni, aby w pełni się
zregenerować. Najlepiej, by malec pozostał
w domu jeszcze przez pewien czas, co pozwoli
uniknąć nawrotu infekcji.
Późna jesień to czas wzmożonej
zachorowalności na grypę – zarazić zię
może każdy. Na ogół infekcja przebiega bez
poważniejszych komplikacji, istnieje jednak
grupa szczególnego ryzyka. Najmłodsi – dzieci,
a szczególnie noworodki i niemowlęta –
przechodzą grypę znacznie ciężej niż dorośli.
L
udzki organizm jest zewsząd atakowany przez niezliczone ilości chorobotwórczych mikrobów i wirusów. Niektóre z nich stają się bardziej aktywne sezonowo – gdy tylko zaistnieją sprzyjające im warunki. Do chorób wywoływanych
przez takie drobnoustroje należy grypa. Atakuje zwłaszcza jesienią, nie oszczędza przy
tym nikogo, a najbardziej niebezpieczna bywa
dla tych, którym najtrudniej się przed nią bronić. Niedojrzały dziecięcy organizm jest podatny na infekcje, u dzieci częściej występują też
powikłania. Jak na ironię to najmłodsi mają
najczęstszy kontakt z wirusami – przebywają
w żłobkach czy przedszkolach, gdzie nietrudno o szybkie rozprzestrzenienie się choroby.
Tuż po urodzeniu dziecko jest odporne na
wiele wirusów, gdyż otrzymało od matki niezbędne przeciwciała. Organizm noworodka nie jest jednak gotowy na odpieranie nowych mutacji, a jego własny układ immunologiczny potrzebuje czasu, by w pełni się wykształcić.
16
Trudności
z rozpoznaniem
Po wystąpieniu pierwszych objawów mylimy
niekiedy grypę z przeziębieniem. Objawy przeziębienia rozwijają się powoli: od kataru, przez
kaszel, po podwyższoną temperaturę, natomiast grypa atakuje szybko, nawet w ciągu kilku godzin. Natychmiastowo pogarsza się samopoczucie malca, gwałtownie wzrasta temperatura ciała (nawet do 40˚C). Typowym objawom
grypy (jak rozbicie, apatia, bóle mięśni) towarzyszą często drgawki lub dolegliwości ze strony układu pokarmowego – ból brzucha, wymioty i biegunka.
Grypa dziecięca może mieć inny przebieg niż
u dorosłego – jej objawy mogą występować
pojedynczo i w zależności od wieku, z różnym nasileniem. Zazwyczaj jednak należą do
nich osłabienie, gorączka, bóle głowy, mięśni
i stawów. Rozpoznanie choroby należy w dużej mierze do rodzica, gdyż dziecko nie potrafi zauważyć i opisać niepokojących objawów.

WAŻNE!
Nigdy w czasie grypy nie
należy podawać dziecku salicylanów (dotyczy to dzieci do 16. roku
życia) – środki te zastosowane w czasie infekcji wirusowej mogą wywołać
tzw. zespół Reya, prowadzący do bardzo
groźnych uszkodzeń mózgu. Równie niebezpieczne są antybiotyki – nieskuteczne w przypadku infekcji wirusowych,
osłabiają dodatkowo naturalną florę
bakteryjną w organizmie, a tym
samym zmniejszają odporność.
Przebieg choroby
Zarażenie następuje drogą kropelkową – wirus
dostaje się do organizmu przez nos, gardło
i oskrzela, a następnie mnoży się, by po dwóch
dniach w pełni się uaktywnić. Już na tym etapie odczuwa się spadek formy, jednak dopiero
zaostrzenie innych dolegliwości pozwoli opiekunowi rozpoznać grypę u dziecka.
Najpierw gwałtownie podnosi się temperatura
ciała, która w przypadku lżejszych zachorowań
po kilku dniach wraca do normy. Gorączce towarzyszą dreszcze i pozostałe charakterystyczne dolegliwości. W pierwszym stadium choroby często pojawia się suchy kaszel, który może
być symptomem stanu zapalnego górnych
dróg oddechowych. Im wcześniej rozpoznamy
chorobę, tym lepiej – podejmując odpowiednie kroki, zapobiegniemy niebezpiecznym powikłaniom i nawrotom choroby. W większości
przypadków chorzy już po tygodniu wracają
do zdrowia, choć osłabiony walką z wirusem
organizm wymaga jeszcze przez pewien czas
szczególnej troski.
Profilaktyka
W myśl zasady, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, dobrze jest przeciwdziałać grypie, wykorzystując wszelkie dostępne środki.
Najskuteczniejszym sposobem na uniknięcie
grypy lub najcięższych jej objawów są szczepionki. Każdego roku Światowa Organizacja
Zdrowia przewiduje, które wirusy mogą być

Co roku z powodu powikłań pogrypowych
umierają dwa miliony ludzi, z czego większość
stanowią dzieci i osoby w podeszłym wieku.
Grypa jest głównym powodem hospitalizowania
dzieci poniżej drugiego roku życia, a blisko
połowa nieobecności w szkole wynika z infekcji
sezonowych.
szczególnie aktywne, i z uwzględnieniem wyników tych badań produkuje się szczepionki.
Są one najbardziej zalecane osobom z tzw.
grupy ryzyka: kobietom planującym ciążę,
dzieciom od szóstego miesiąca życia (zwłaszcza przebywającym w większych grupach),
oraz seniorom. Niezbędne jest jednak wykluczenie alergii na poszczególne składniki szczepionki.
Ogromne znaczenie w profilaktyce sezonowych infekcji ma wzmacnianie odporności,
o co należy dbać każdego dnia. By zahartować młody organizm, należy jak najwięcej
przebywać na świeżym powietrzu oraz zachęcać dzieci do aktywności fizycznej. Niebagatelne znaczenie ma również dieta – obfitująca w owoce i warzywa, dostarczające niezbęd-
17
nych witamin. Warto sięgać po środki naturalne, takie jak zioła, soki z malin oraz aronii czy
syrop z czosnku lub cebuli.
Powikłania
Prawdziwym zagrożeniem dla dziecięcego organizmu są powikłania występujące najczęściej w wyniku zbagatelizowania choroby. Zaniedbania w tym zakresie prowadzą do poważnych następstw, m.in. chorób układu oddechowego, krążenia, zapalenia ucha środkowego (i pogorszenia słuchu) czy opon mózgowych.
Pamiętajmy, że grypa zaostrza też wiele z chorób
przewlekłych – jest więc szczególnie niebezpieczna dla małych astmatyków czy alergików. 
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Zadziwiający
dziecięcy mózg
Mózg dziecka to niesamowite narzędzie.
Jest jak komputer – trzeba wiedzieć, jak go
„zaprogramować”, by wykorzystać choć część
z jego niemal nieograniczonych możliwości.
TEKST: Aldona Wolny, lek. psycholog
P
aradoksem jest, że natura obdarzyła człowieka mózgiem, którego potencjał – choć ogromny – ciągle jeszcze stanowi dla nas zagadkę. Wiadomo jednak
na pewno, że rozwój tego organu zaczyna się już
w życiu płodowym i trwa przez lata. Przez całe
nasze życie stanowi swego rodzaju „centrum dowodzenia”, sterując wszystkimi procesami zachodzącymi w organizmie. W długotrwałym proce-
sie rozwoju układu nerwowego największe znaczenie ma jednak etap intensywnego mnożenia
się synaps, czyli połączeń między komórkami nerwowymi w mózgu. Ma to miejsce we wczesnym
dzieciństwie i jest związane z wpływem czynników zewnętrznych. Na rodzicach i opiekunach
ciąży zatem ogromna odpowiedzialność – właściwa stymulacja dziecięcego umysłu przełoży się
bowiem na jego możliwości w życiu dorosłym.
18
Rozwój mózgu
Mózg dziecka rozwija się już od 3. tygodnia
ciąży, gdy zaczyna się kształtować układ nerwowy. W drugim miesiącu ciąży płód ma wykształcone obie półkule mózgowe oraz pierwsze komórki nerwowe. Między 15. a 18. tygodniem zaczyna się formować kora mózgowa. Około 6. miesiąca życia płodowego rozpoczyna się dojrzewanie układu nerwowego
i choć mózg noworodka przypomina wyglądem mózg osoby dorosłej, proces ten będzie
trwał przez kolejne lata.
Przychodząc na świat, dziecko ma już pewną
ilość połączeń między neuronami, a ich liczba
będzie odtąd intensywnie wzrastać. Właściwy
rozwój polega jednak nie tyle na przyroście komórek nerwowych, co na wytwarzaniu niezliczonej ilości połączeń między nimi w efekcie
oddziałujących bodźców i nowych doświadczeń. Odpowiednio stymulowany mózg rozwija się najbardziej intensywnie do 6. roku życia
– liczba połączeń między neuronami zwiększa
się, dwukrotnie przekraczając zapotrzebowanie. Po osiągnięciu tego pułapu niewykorzystywane połączenia giną, kształtując możliwości
umysłowe danej jednostki.
IQ (ang. intelligence quotient), czyli iloraz
inteligencji, to orientacyjny, określony liczbowo, na podstawie przeprowadzonych testów,
poziom możliwości umysłowych. W każdym
zdrowym dziecku, któremu zapewniamy odpowiednie bodźce i możliwości rozwoju, drzemie geniusz. Według naukowców niemowlęta
mają słuch absolutny, a nim osiągną pół roku,
rozpoznają pozornie identyczne obiekty. Ilość
informacji, jakie przetwarza mózg kilkulatka,
określana jest na 500 punktów, podczas gdy
według danych Mensy (stowarzyszenia osób
o najwyższym ilorazie inteligencji) najbardziej inteligentni dorośli mają IQ powyżej 148
punktów (maksymalnie – ok. 200).
Gimnastyka
intelektualna
Lewa półkula mózgu odpowiada m.in. za logiczne myślenie i mowę, prawa natomiast – za
emocje i wrażenia. Dominacja jednej z nich
jest wrodzona, ale ważne, by obie ze sobą
współpracowały. By osiągnąć pełną ich koordynację, trzeba bezustannie ćwiczyć ten najbardziej złożony z ludzkich narządów.
Aby nie zatracić potencjału umysłowego
kształtującego się w dzieciństwie, należy za-

CZY WIESZ, ŻE...
Różnice w wychowaniu dziewczynek i chłopców wpływają na
ich intelektualne możliwości w dorosłym wieku. Zdarza się często, że to chłopcy mają więcej sposobności do samodzielnego działania i twórczego myślenia, natomiast uwagę dziewczynek kieruje się na kwestie związane z wyglądem i manierami. Najprawdopodobniej taki model wychowania,
pogłębiany latami, wpłynął na fakt, że
w wielu sferach, szczególnie w nauce czy sztuce, przez wieki dominowali mężczyźni.
dbać o wszechstronny rozwój malucha.
Ważne jednak, by polegał on przede wszystkim na naturalnym, spontanicznym dostarczaniu wielu bodźców, nieprzekraczających
możliwości dziecka. Wplatając zdobywanie
nowych umiejętności pomiędzy zwykłe, codzienne czynności, można osiągnąć lepsze
efekty, niż zmuszając malca do żmudnej nauki. Rozwój najmłodszych powinien następować przez zabawę.
Już roczne dzieci mogą z pomocą opiekunów
układać najprostsze puzzle, bawić się klockami, dopasowywać kształty. Warto też prowokować maluchy do kreatywnego myślenia, zadawać im pytania, prosić o pomoc w znalezieniu rozwiązania „trudnych” kwestii, stwarzając
okazję do wysiłku umysłowego.
Wpisując w wyszukiwarce internetowej hasło „łamigłówki dla dzieci”, uzyskamy dostęp
do wielu stron z pomysłami na gry i zabawy
wspomagające rozwój intelektualny najmłodszych: od kolorowanek, przez zagadki, po zadania matematyczne i językowe. Propozycje te
umożliwiają dopasowanie zadań do możliwości i zainteresowań dzieci, bywają uporządkowane tematycznie – łatwo na przykład znaleźć
wśród nich zabawy „okolicznościowe”, związane z określoną porą roku czy ze świętami.
Pokarm
dla mózgu
Oprócz gimnastyki mózg potrzebuje odpowiedniego pokarmu. W sensie przenośnym
strawą dla rozwijającego się umysłu będą
bodźce zewnętrzne, które kształtują wiele niezbędnych cech i umiejętności. Codzienny spacer ma ogromne znaczenie dla możliwości poznawczych dziecka. W przypadku noworodków nawet kołysanie wspomaga rozwój ważnych organów, takich jak ucho wewnętrzne
czy móżdżek. Każdy opiekun musi zatem zadbać o właściwy poziom stymulacji zmysłów
malucha – niektóre z nich, jak dotyk czy słuch,
można rozwijać przed jego narodzinami.
W drugim miesiącu życia dziecko jest już żywo
zainteresowane otoczeniem – warto wówczas
zapewnić mu różne atrakcje wizualne, słuchowe i dotykowe (np. wieszając nad jego łóżeczkiem barwną karuzelę czy umieszczając na suficie kolorowe elementy) oraz mówić do niego.
Dobrze jest także zachęcać dziecko do aktyw-

Aktywność mózgu trzylatka jest dwukrotnie
większa niż u osoby dorosłej, utrzymuje się do
9.-10. roku życia, by później osłabnąć, osiągając
równowagę przed ukończeniem 20 lat.
ności ruchowej – jeśli mamy taką możliwość,
nie krępujmy jego ruchów kocykami i ubrankami. Już półroczny malec dosłownie ruszy
na podbój świata – odtąd wszystkie jego doświadczenia będą pobudzały mózg do budowania kolejnych połączeń nerwowych.
W wieku szkolnym należy szczególnie zadbać
o aktywność fizyczną, gdyż wszelkie formy ruchu angażują całe ciało, aktywizując również
mózg i usprawniając współpracę między obiema jego półkulami.
Nie wolno zapominać, że zawartość talerza
wpływa nie tylko na kondycję organizmu, ale
też umysłu dziecka. Już w ciąży należy dbać
o dostarczenie sobie, i dziecku niezbędnych
składników odżywczych. Udowodniono, że
dieta dziecka, uboga w kwasy tłuszczowe, magnez i witaminy z grupy B, powoduje zmęczenie, zaburzenia koncentracji i wpływa na słabsze wyniki w nauce.
Kochaj
mnie, mamo!
By malec rozwijał się prawidłowo, trzeba mu
także zapewnić czułość, harmonię i poczucie
bezpieczeństwa. Pozytywne bodźce płynące
19
z zewnątrz, zmysł dotyku kształtowany w bezpośrednim kontakcie z kochającym rodzicem
są fundamentem właściwego rozwoju dziecięcego umysłu.
Dr Magdalena Chrzan z Uniwersytetu Gdańskiego udowodniła, że czuły dotyk intensyfikuje powstawanie w mózgu dziecka nowych
połączeń nerwowych oraz wytwarzanie hormonów stymulujących rozwój. Dzieci, które w wieku niemowlęcym były noszone blisko
serca rodzica tak, by czuły jego bicie, szybciej
rozwijają się intelektualnie i fizycznie, lepiej też
radzą sobie w życiu społecznym. 

Warto wiedzieć!
Psychologowie udowadniają, że już w okresie
prenatalnym płód potrzebuje bodźców płynących
z zewnątrz. Szczególnie w ostatnim trymestrze
ciąży, gdy już słyszy i zapamiętuje, należy mu ich
dostarczać, np. mówiąc do niego, czytając mu
lub śpiewając. To nie tylko doskonale pobudza
mózg dziecka, ale również wzmacnia więź
między nim a opiekunem i kształtuje poczucie
bezpieczeństwa.
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Ciąża i połóg to dla kobiecego
organizmu prawdziwa próba sił –
właśnie teraz, gdy zachodzą w nim
największe zmiany, wymaga
wyjątkowo troskliwej pielęgnacji.
Jak dbać o siebie w tym trudnym
czasie?
TEKST: Sylwia Kupczyk-Targosz
20
Zadbana
mama
O
dpowiedź jest prosta: od pierwszych dni ciąży i systematycznie.
Mimo iż najważniejsze w okresie
ciąży i po porodzie jest dziecko,
warto codziennie poświęcić sobie kilka chwil.
W tym okresie dobrze jest zadbać o skórę na
brzuchu, pośladkach i piersiach. Ważne jest
również, by przestrzegać odpowiedniej diety – na bieżąco dostarczać organizmowi niezbędnych składników, jednocześnie zapobiegając nadwadze. Z zabiegów pielęgnacyjnych
uczyń więc codzienne rytuały, a łatwiej i szybciej wrócisz do formy po porodzie.
Piękna
mimochodem
Z troski o maleństwo zdrowo się odżywiasz, odstawiłaś używki, starasz się dobrze sypiać i unikać stresu. Dzięki temu i pod wpływem hormonów piękniejesz w ciąży – zdrowa cera, piękne włosy i silniejsze paznokcie są jednak chwilowym dobrodziejstwem związanym z burzą hormonów, która szaleje w Twym organizmie. Pamiętaj mimo wszystko o stałej pielęgnacji, gdyż
na zwiększającej się powierzchni skóry mogą
pojawić się rozstępy, pękające naczynka, efektem zaniedbania może być również pozostała
po ciąży nadwaga lub nieestetyczny fałd pozbawionej elastyczności skóry na brzuchu. Dlatego
ważne jest stałe nawilżanie skóry.
Walka
z rozstępami
Skóra kobiety jest przygotowana na ekstremalne rozciąganie w czasie ciąży, jednak niekiedy nie wytrzymuje zbyt gwałtownego przyrostu masy ciała. Między 6. a 8. tygodniem ciąży
na brzuchu, biodrach, pośladkach i piersiach
mogą się pojawić rozstępy. Ponieważ trudno się ich pozbyć, warto zapobiegać ich występowaniu. Rano i wieczorem należy stosować ujędrniające balsamy, a dwa razy w tygodniu wykonywać peeling (np. z gruboziarnistej
soli i oliwki). Sięgnij po preparaty przeznaczone dla przyszłych mam – są one pozbawione
składników uczulających, zapachowych i podrażniających. Należy pamiętać, by (zwłaszcza
na początku ciąży) na skórę brzucha nakładać
kosmetyk delikatnie, unikając masażu.
Nadmiar skóry
Po porodzie skóra traci elastyczność, kontynuuj więc ujędrniającą pielęgnację, dobierając łagodne kosmetyki. Uwzględnij przy tym potrzeby dziecka: przytulane, może reagować alergicznie na niektóre z nich. Z czasem pomocne będą z pewnością ćwiczenia kształtujące
i wzmacniające mięśnie brzucha, a także masaże i inne specjalistyczne zabiegi przeprowadzane w gabinetach kosmetycznych.

Po porodzie
– cenne rady

Unikaj dźwigania – nadmierne obciążenia
mogą rozciągać brzuch oraz mięśnie Kegla
(mięśnie dna miednicy), co prowadzi na przykład
Wypadające włosy
Mocne i lśniące podczas ciąży, po porodzie
są osłabione i wypadają. Do pielęgnacji włosów stosuj łagodne szampony i odżywkę. Nim
wrócą do formy, unikaj zabiegów fryzjerskich
oraz preparatów do stylizacji włosów. Szczotkuj je delikatnie, susz tylko chłodnym strumieniem powietrza. W ciągu dwóch miesięcy samoczynnie nastąpi poprawa ich wyglądu. Jeśli
karmisz, zrezygnuj z prowadzonej na własną
rękę suplementacji.
do nietrzymania moczu. Po porodzie dobrze
jest zrezygnować z większych obciążeń (np.
podnoszenia miski pełnej mokrego prania).

Zadbaj o ergonomię – w szczególności
o wygodną pozycję podczas często
wykonywanych czynności – przewijanie,
karmienie, kąpiel, odkładanie do łóżeczka czy
wózka, noszenie dziecka. Są to czynności,
które będziesz wykonywać po kilka, a nawet
kilkadziesiąt razy dziennie. Niewłaściwa pozycja
spowoduje ból pleców i pogarszanie się
sylwetki.
Kochanego ciała…

Będąc w ciąży, musisz jeść dla dwojga, a nie…
za dwoje. Prawidłowy przyrost masy ciała
w tym okresie powinien wynosić 11-13 kg
– po urodzeniu dziecka łatwo zgubić ten balast. Dbaj zatem o dietę, dostarczaj sobie
i maleństwu odżywczych składników, pamiętając, że „Wasze” zapotrzebowanie energetyczne jest teraz o średnio 300 kcal większe.
Kontroluj wagę i bądź aktywna w miarę możliwości. Niezbyt męczące spacery czy zajęcia ruchowe dla przyszłych mam zapewnią Ci
formę i dobre samopoczucie.
Po porodzie – pomimo zmęczenia – nie przestawaj dbać o siebie! Możesz uczestniczyć
w zajęciach grupowych lub ćwiczyć z dzieckiem w domu. Połóg bowiem to nie najlepszy
czas na odchudzanie – daj zatem osłabionemu ciału szansę na regenerację i bądź dla siebie dobra! 
odpowiadają między innymi za trzymanie
21
Ćwicz mięśnie dna miednicy – dobrze
jest po porodzie ćwiczyć mięśnie Kegla, które
moczu. Podczas porodu ulegają osłabieniu, gdyż
„przeciska się” się przez nie dziecko. Ćwiczenia
polegają na zaciskaniu mięśni pochwy i odbytu
na kilka sekund i powtarzaniu tej czynności
w krótkich odstępach czasu, ze stopniowym
zwiększaniem ilość powtórzeń.

Uważaj z odchudzaniem – pamiętaj,
że jeśli karmisz piersią, Twoje dziecko będzie
potrzebować kwasów tłuszczowych, a więc
zbyt mała ilość tkanki tłuszczowej może być
szkodliwa. Jeśli przed ciążą miałaś przeciętną
masę ciała i po 6 tygodniach po porodzie masz
na plusie kilka kilogramów, możesz je zrzucać.
Wcześniejsze odchudzanie grozi zaburzeniem
laktacji.
strefa zd r o w i a s e n i o ra
Odbudowa
flory bakteryjnej jelit
Właściwa praca jelit nie sprowadza się
jedynie do procesów trawiennych. Ich
kondycja przekłada się na ogólny stan
ludzkiego organizmu oraz na pracę układu
odpornościowego. Warto o tym pamiętać
szczególnie teraz, w okresie wzmożonej
zachorowalności na sezonowe infekcje.
TEKST: Alicja Sadowska, dietetyk
U
kład pokarmowy noworodka jest
wolny od wszelkich drobnoustrojów, z czasem jednak rozwija się
w nim tzw. mikroflora – bakterie
tlenowe i beztlenowe, biorące udział w przemianach metabolicznych o charakterze fermentacyjnym. Pod wpływem różnych czynników – m.in. diety, stosowanych leków, trybu
życia czy wieku – flora bakteryjna jelit stopniowo się zmienia, utrzymując względną równowagę. W przypadku zaistnienia niekorzystnych
czynników następują w niej jednak groźne dla
organizmu zmiany.
Dobre
i złe bakterie
Drobnoustroje żyjące w zdrowym ludzkim organizmie są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Większość z nich żyje
w układzie pokarmowym, najwięcej – w jelitach. W samym jelicie grubym żyje od 500 do
22
1000 gatunków drobnoustrojów i choć wydaje się to niewiarygodne – ogólna masa bakterii
jelitowych żyjących w ludzkim organizmie wynosi nawet 2 kg.
Do najważniejszych i najbardziej pożytecznych z nich należą bakterie kwasu mlekowego (Lactobacillus oraz Bifidobacterium).
Żyją one w jelicie grubym, chroniąc organizm
przed działaniem chorobotwórczych bakterii – uniemożliwiają im rozmnażanie i przenikanie do krwioobiegu. Przyczyniają się do
produkcji niezbędnych substancji, które zapobiegają procesom gnilnym kwasu mlekowego, są też lekiem na stany zapalne żołądka i jelit, działają antynowotworowo, wpływają na produkcję witamin z grupy B i K oraz
przyswajanie niezbędnych składników odżywczych.
W ciele zdrowego człowieka przeważają przyjazne drobnoustroje, które neutralizują niekorzystne działanie bakterii patogennych i grzybów, utrzymują je w ryzach, wydalając z organizmu wszelkie szkodliwe produkty działalności drobnoustrojów patogennych. Niestety,
niewłaściwa dieta, życie w stresie i zbyt częsta
antybiotykoterapia burzą tę równowagę.
Wiele osób sięga po antybiotyki niemal przy
każdej infekcji, wierząc w ich szybkie i skuteczne działanie. Prawdą jest, że środki te zwalczają chorobotwórcze bakterie, zabijają jednak
przy tym pożyteczne drobnoustroje. W przypadku długotrwałej lub niekontrolowanej antybiotykoterapii „złe” bakterie uodparniają się
i mnożą, niszcząc zdrową mikroflorę jelita.
Osłabiony organizm nie może się bronić, stąd
liczne infekcje grzybicze i bakteryjne. Antybiotyki powinny być zatem rozwiązaniem ostatecznym, stosowanym dopiero, gdy inne środki zawiodą. Co więcej – ich przyjmowanie musi
przebiegać pod kontrolą lekarza i powinno być
wspomagane odpowiednią dietą oraz preparatami zabezpieczającymi równowagę flory
bakteryjnej w całym organizmie.
Jak sobie pomóc?
Aby wzmocnić lub zregenerować korzystną florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym, należy działać kompleksowo: przyjmować środki wspomagające jej pracę oraz zmodyfikować dietę.
Na aptecznych półkach znajdziemy trzy rodzaje preparatów:
• probiotyki – zawierające kultury bakterii
o dobroczynnym działaniu, najczęściej bakterie kwasu mlekowego;
• prebiotyki – substancje stymulujące rozwój
flory bakteryjnej jelit (np. skrobia, błonnik,
prozdrowotne dodatki do żywności),
• synbiotyki – łączące działanie pro- i prebiotyku.
Przemysł spożywczy również spieszy nam
z pomocą, oferując artykuły wzbogacone bakteriami kwasu mlekowego i dodatkami korzystnie wpływającymi na zdrowie jelit i całego organizmu. Niestety, nie zawsze deklaracje
producentów idą w parze z rzeczywistym działaniem tych produktów. Lepiej zatem sięgnąć
po żywność naturalną – fermentowane przetwory mleczne (zsiadłe mleko, jogurty czy kefiry i twaróg) oraz naturalne prebiotyki – np. cebulę, ziemniaki, banany, cykorię, kasze.
Należy ograniczyć spożycie chleba i wyrobów
z zawartością drożdży – jeśli nie potrafimy żyć
bez pieczywa, wybierajmy żytni chleb na naturalnym zakwasie, bez dodatku drożdży; najlepiej pieczmy go samodzielnie. Dobrze jest
także ograniczyć spożycie cukru, białka i mięsa, które gnijąc, odżywiają nieprzyjazne nam
drobnoustroje.
Jadłospis należy rozszerzyć o świeże soki warzywne, zielone warzywa, kasze oraz kwaśne
owoce cytrusowe i jagodowe (szczególnie jeżyny, borówki, żurawinę i maliny). W odbudowie flory bakteryjnej jelit ważną rolę odgrywają
też bogate w bakterie kwasu mlekowego pro-

UWAGA!
Coraz częściej spotykanym, częściej u kobiet niż u
mężczyzn, zaburzeniem flory bakteryjnej jelit jest przerost grzybów
Candida, tzw. kandydoza. Ich szkodliwy wpływ na organizm odpowiada za
niezliczoną ilość objawów, często pozornie niepowiązanych ze sobą, dlatego choroba ta jest bardzo trudna do
zdiagnozowania, a jej leczenie –
uciążliwe, opierające się przede
wszystkim na długotrwałej,
restrykcyjnej diecie.

Odbudowa nadwątlonej fizjologicznej flory
bakteryjnej trwa dłużej niż choroba i wymaga
skumulowanych działań – zmiany trybu
życia, diety oraz stosowania preparatów
wspomagających jej regenerację.
dukty kiszone – ogórki, kapusta, sok z kiszonych buraków – a także czosnek i chrzan.
Kuracja
czosnkowa
Aby skutecznie oczyścić jelita ze szkodliwych
bakterii i odtworzyć ich właściwą florę bakteryjną, warto zastosować naturalną kurację
czosnkową.
Przez 14 dni – dwie godziny po ostatnim posiłku – należy zjadać, dokładnie przeżuwając, ząbek czosnku. Odczuwane pieczenie
jest naturalne, świadczy o działaniu zawartych w czosnku antybakteryjnych substancji.
Aby zneutralizować charakterystyczny aromat,
wystarczy przegryźć posiekaną natkę pietruszki. Można też sięgnąć po apteczny czosnek
w kapsułkach, który pozbawiony jest nieprzyjemnych substancji zapachowych.
Należy jednak pamiętać, że czosnek w dużych
ilościach nie jest zalecany dla osób z chorobami serca i układu krwionośnego.
Warto zapamiętać, że niesprawne jelita
utrudniają wchłanianie zażywanych leków
i suplementów oraz niezbędnych dla naszego zdrowia substancji. Jednakże prowadząc
odpowiedni tryb życia, stosująć się do właściwej diety możemy zachować ich sprawność. 

Przyczyny zaburzeń
flory bakteryjnej jelit:

antybiotykoterapia,

niewłaściwa dieta (obfitująca w cukier, białą
mąkę, mięso i mleko, uboga w błonnik),
23

stres,

radioterapia,

stany chorobowe jelit, nowotwory.
strefa zd r o w i a s e n i o ra
Trochę serca
dla wątroby
Starożytni uważali
ją za mikrokosmos
i siedzibę duszy,
widzieli w niej
najważniejszy narząd
w ludzkim organizmie.
TEKST: Magdalena Gołdanowska
W
ątroba, bo o niej mowa, jest
jednym z bardziej istotnych organów potrzebnych dla prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Lista funkcji, jakie spełnia, jest
bardzo długa – wątroba neutralizuje toksyny i wszelkie szkodliwe substancje, wytwarza oraz magazynuje niektóre enzymy, a także białka, przekształca węglowodany w łatwo
przyswajalną glukozę oraz buforuje jej poziom
we krwi. Bierze udział w termoregulacji organizmu i filtruje krew. Produkuje także żółć,
która jest niezbędna przy trawieniu oraz przy
wchłanianiu tłuszczów i witamin. Bez wątroby
organizm jest w stanie przeżyć ledwie kilka godzin. Jednocześnie jest ona narządem bardzo wytrzymałym, zdolnym do regene
racji. Może funkcjonować nawet, gdy
CZY WIESZ, ŻE...
zostanie pomniejszona do jednej
Wątroba jest jednym z najwiękpiątej naturalnej objętości – po nieszych organów ludzkich – waży
długim czasie odzyskuje swój właprzeciętnie aż 1,5 kg, podczas gdy
mózg 1,3, a serce niespełna pół kiściwy kształt i rozmiar.
lograma. W ciągu minuty przez
Jednak mimo niespożytej siły tego
wątrobę przepływa 1,5 litra
krwi, co oznacza, że w ciągu
narządu, wątrobie należy się szadoby filtruje ponad 2 tycunek i specjalna troska. Choroby
sięce litrów!
wątroby mogą mieć poważne i nieodwracalne skutki dla całego organizmu,
dlatego też nawet drobne jej dolegliwości nie
powinny być przez nas lekceważone.
24
Co szkodzi
wątrobie?

Jednym z jej największych wrogów jest alkohol. Spożywany nawet w niewielkich ilościach,
ale regularnie, prowadzi do groźnych zmian –
otłuszczenia wątroby, hepatopatii alkoholowej
lub nawet marskości, czyli trwałego jej uszkodzenia. Ponieważ alkohol (etanol) jest niezwykle toksyczną substancją, gdy za dużo go pijemy, wątroba skupia się na tym, by odtruć organizm. Wówczas następuje jej przeciążenie,
co może prowadzić do stanów zapalnych, czasem nieodwracalnych w skutkach.
Podobnie rzecz ma się z tłuszczami – ich trawienie wymaga wzmożonego wydzielania
żółci, co zmusza wątrobę do bardzo ciężkiej
pracy. To samo dotyczy węglowodanów – ich
nadmiar w naszym organizmie jest dla wątroby prawdziwą torturą.
Wątroba pracuje lepiej, kiedy się ruszamy.
Wówczas sprawniej wytwarza żółć, niezbędną
do trawienia. Aktywność fizyczna zapobiega
również zastojom żółci i w ten sposób
minimalizuje ryzyko powstawania kamieni
żółciowych. Zatem ruch to zdrowie –
również dla wątroby!
Ostrożnie
z lekami!
Zdrowie
na talerzu
Wątrobie szkodzą również leki. Przyjmowane przez nas lekarstwa mają, niestety, również swe niepożądane działania. To, co pomaga na jedno, może szkodzić nam na drugie. Do dość częstych powikłań należy polekowe uszkodzenie wątroby. Według najnowszych statystyk aż połowa przypadków
ostrej niewydolności wątroby to wynik niepożądanego działania różnych leków. Dlatego też, sięgając nawet po zwykłą tabletkę na ból głowy czy kupiony bez recepty lek
przeciwgorączkowy, miejmy świadomość,
że naszej wątrobie nie są one wcale obojętne. Przyjmując farmaceutyki, należy zachować rozsądek i umiar.
Zabójcze wirusy
Wrogami wątroby są także wirusy, które
mogą spowodować jej stan zapalny (wirusowe zapalenie wątroby – WZW typu A, B
lub C, nazywane popularnie „żółtaczką”).
Niestety, wciąż nie wynaleziono szczepionki, która chroniłaby nas przed wirusem C
(przenoszonym przez krew), są jednak takie, które chronią przed wirusami A i B.
Warto zaszczepić się profilaktycznie, ponieważ infekcja może prowadzić do bardzo
poważnych schorzeń. Aby uniknąć zakażenia koniecznie zwracajmy uwagę, czy lekarz
lub kosmetyczka używają przy zabiegach
rękawiczek, czy narzędzia zostały wysterylizowane albo zdezynfekowane oraz czy igły
są jednorazowego użytku.
Groźne dla wątroby są też pasożyty (np.
motylica wątrobowa) – zarazić się nimi
można jedząc nieumyte owoce czy pijąc
nieprzegotowaną wodę.
Zdrowa i zbilansowana dieta – bogata
w warzywa, owoce i białka, a uboga w cukry oraz tłuszcze – oto klucz do zdrowia.
Posiłki powinny być mniejsze ale częstsze, ponieważ wówczas są prostsze do
strawienia i mniej obciążające dla wątroby. Należy unikać napojów gazowanych,
pikantnych i tłustych potraw, zwłaszcza dań smażonych, a także dużych ilości
słodyczy i silnie przetworzonej żywności
(typu fast food). Substancje przedłużające trwałość żywności, zwłaszcza dodawane do dań typu instant, czyli różnych zupek w proszku, oraz wszelkich konserw,
podrażniają wątrobę. Według dietetyków
potrawy powinny być gotowane na parze,
duszone lub pieczone w folii aluminiowej.
W diecie powinny dominować warzywa,
zwłaszcza te o ciemnozielonych liściach.
Śmietanę w zupach i sosach warto zastąpić naturalnym jogurtem. Posiłki nie powinny być odgrzewane, należy je przygotowywać ze świeżych składników.
Warto również ograniczyć używanie soli –
lepiej zastąpić ją ziołami o działaniu stymulującym układ trawienny, takimi jak imbir, majeranek oraz mięta. Dla wzmocnienia wątroby niezastąpione są też witaminy.
Szczególnie ważne są te z grupy B (znajdziemy je w takich produktach, jak wątróbka oraz ryby – najlepiej te chude: dorsz,
pstrąg, sola, mintaj). Potrawy, które spożywamy powinny być umiarkowanie ciepłe,
zbyt gorące i bardzo zimne są dla wątroby szkodliwe. Aby właściwie o nią zadbać,
trzeba też zredukować do minimum wszelkie używki – dotyczy to również kawy i papierosów.
25
Zdrowa wątroba,
zdrowy organizm
Nasza wątroba jest niezwykłą maszynerią
i swoistym filtrem, przez który przechodzą
wszystkie substancje, zanim trafią do krwiobiegu. Dopóki wątroba spełnia bez zarzutu
swoje funkcje, krew krążąca w organizmie
jest czysta. Kiedy funkcjonowanie wątroby
zostaje zakłócone, toksyny przenikają do
krwi, co doprowadzić może do wielu poważnych schorzeń, a nawet śmierci. Zatem
warto się zatroszczyć o wątrobę i traktować
ją niczym największy skarb. 

Na pomoc wątrobie
Wątroba, ponieważ nie jest unerwiona,
zazwyczaj nie boli. O jej stanie często informują
nas rozliczne części ciała, które ona kontroluje
i na które wpływa, czyli oczy, skóra i paznokcie.
Jednak jeśli dolegliwości wątrobowe są
częste i dokuczliwe, należy bezzwłocznie udać
się do lekarza i poprosić o skierowanie na
dokładne badania. Na poważniejsze problemy
z wątrobą wskazują nieprawidłowe wyniki prób
wątrobowych (bilirubina, podwyższone enzymy
Alat, AspaT, GGTP). Do lekarza należy się wybrać
również wtedy, kiedy zauważysz, że mocz jest
dużo ciemniejszy niż zwykle albo białka oczu
wydają się zażółcone. Warto też pamiętać
o regularnych badaniach poziomu cholesterolu –
każda dorosła osoba powinna wykonywać je
minimum co pięć lat.
strefa zd r o w i a d l a ka ż d e g o
Delikatny problem
z zębami
Ból zębów może mieć różne przyczyny,
które w wielu przypadkach może
zdiagnozować i leczyć tylko dentysta.
Z problemem nadwrażliwych zębów
możemy jednak walczyć sami,
przestrzegając zasad właściwej
higieny jamy ustnej.
TEKST: Joanna Stefaniak
P
rzyczyną nadwrażliwości jest odsłonięta zębina (inaczej dentyna), tkanka umieszczona pod szkliwem zęba
odpowiedzialna za ochronę centralnej części zęba – miazgi. Niechroniona zębina w miejscu szyjki zęba (miejsce styku korony zęba z dziąsłem) jest bardziej wrażliwa,
podatna na działanie bodźców zewnętrznych
i próchnicę.
Zębina może zostać uszkodzona na skutek
używania nieodpowiedniej pasty – o wysokiej ścieralności – lub zbyt twardej szczoteczki. Również zbyt częste mycie zębów
przy jednoczesnym wykonywaniu ruchów
poziomych zamiast wymiatających prowadzi do jej uszkodzenia. Ból, w sytuacji odsłoniętej zębiny, często powodują gorące i zimne potrawy, smaki słodkie, kwaśne
oraz dotyk. Sytuacje, które sprzyjają nadwrażliwości, to także stany wyczerpania
nerwowego, bruksizm (nocne zgrzytanie
zębami, które powoduje uszkodzenie szkliwa i w rezultacie odsłonięcie zębiny), a także ciąża. Częste wymioty (jak w przypadku
porannych mdłości kobiet ciężarnych lub
celowe wywoływanie ich przez bulimiczki)
powodują, że szkliwo się uszkadza. Zostaje trawione przez soki żołądkowe, co z kolei prowadzi do otwarcia kanalików zębowych i wrażliwości zębów na dotyk. Bardzo
niepozorne, a jednak szkodliwe, jest obgryzanie twardych przedmiotów (np. ołówka, długopisów, paznokci). Nadwrażliwości
sprzyjają także ciasne ułożenie zębów oraz
wszelkie wady zgryzu. Lekceważenie nad-

wrażliwości zębów może prowadzić do kolejnych schorzeń, jak np. choroby miazgi.
Najczęstsze przyczyny
nadwrażliwości zębów:
Profilaktyka

By uchronić się przed przeszywającym bólem, warto zadbać o właściwą higienę jamy
ustnej: prawidłowe szczotkowanie, co najmniej trzy razy dziennie, koniecznie szczoteczkami z miękkim włosiem (na opakowaniach często oznaczone jako „soft”). Dobrze
wiedzieć, że szczotkowanie w kierunku poziomym uszkadza dziąsła. Lekarze zalecają
mycie zębów przynajmniej przez 2 minuty,
ruchami kolistymi i wymiatającymi oraz pionowymi. Szczotkując w ten sposób, masujemy dziąsła, dzięki czemu przeciwdziałamy
odsłanianiu szyjek zębów. Warto wiedzieć,
że nie powinno się myć zębów przynajmniej
godzinę po spożyciu cytrusów oraz napojów
gazowanych, gdyż po kontakcie z tymi produktami nasze zęby są pozbawione warstwy
ochronnej, a szczotkowanie może doprowadzić do ścierania szkliwa. Warto zaopatrzyć
się także w odpowiednie preparaty – pasty,
żele, płyny do płukania z aminofluorkiem,
które zamykając kanaliki, znacznie obniżają ryzyko nadwrażliwości. Ważna jest jakość
używanych preparatów. Z rozwagą powinniśmy używać środków wybielających, w tym
past, które mogą działać zbyt silnie i powodować osłabienie szkliwa. Nie bójmy się też
sięgnąć po nić dentystyczną, która zapobiega gromadzeniu się osadu i resztek pokarmów.
26
nerwowe zaciskanie szczęk i zgrzytanie
zębami, przez co ścieramy ich powierzchnię,

częste wymioty, wtedy też sok żołądkowy
szybko niszczy szkliwo zębów,

obgryzanie paznokci, końcówek ołówków,
długopisów, etc.,

częste jedzenie owoców cytrusowych lub
picie kwaśnych soków, powodujące chemiczne
osłabienie szkliwa,

zbyt mocne szczotkowanie zębów.
Inne przyczyny nadwrażliwości:

palenie papierosów – dym pogarsza
ukrwienie dziąseł, w związku z tym łatwiej
rozwija się stan zapalny, co prowadzi do zaniku
tkanki,

choroby dziąseł (np. zanik dziąseł),
w następstwie których odsłaniają się szyjki
zębów,

trudny do wykrycia niedobór witamin
i minerałów, który powoduje pękanie szkliwa.
Co u dentysty?
Jakich zabiegów możemy się spodziewać
w gabinecie dentystycznym, jeśli już zajdzie
potrzeba takiej wizyty? Jeden z nich to fluoryzacja, czyli lakierowanie. Zabieg pole-
Lecz się domowymi sposobami
By zmniejszyć ból spowodowany nadwrażliwością, możemy zastosować domowe płukanki. Sprawdzonym sposobem jest płukanka z szałwii i dziurawca (dziurawiec ma właściwości kojące). Suszone zioła należy zalać
wrzątkiem, poczekać, aż napar ostygnie do
temperatury pokojowej. Jamę ustną najlepiej
płukać 3 razy dziennie. Czas oczekiwania na
efekty leczenia domowego może sięgnąć nawet pięciu tygodni, więc warto w tym czasie udać się do dentysty po dodatkową poradę. 
korona zęba
szkliwo
zębina
szyjka
miazga
cement
korzeń zęba
ga na pokryciu zębów lakierem fluorowym,
który wzmacnia szkliwo i uodparnia je na
demineralizację pod wpływem działania
kwasów, chroni przed próchnicą i zabezpiecza zębinę. Innym sposobem na leczenie
nadwrażliwości jest stymulacja mineralizacji, czyli zamknięcie osłoniętych kanalików
zębiny specjalnym materiałem uzupełniającym. Możemy także odizolować zakończenia nerwowe, nakładając na ząb plombę, tak zwane wykończenie kompozytem,
a w skrajnych przypadkach przeprowadza
się przeszczep dziąsła. Zabieg można wykonać tylko u pacjentów niepalących i niepijących alkoholu.
ozębna
otwór wierzchołkowy zęba
REKLAMA
27
strefa zd r o w i a d l a ka ż d e g o
Spokojny sen
Nie dla wszystkich pora snu jest czasem
odpoczynku i okazją do nabrania sił na
kolejny, długi dzień. Dla niektórych
próba zasypiania jest czystą udręką.
Jak walczyć z bezsennością?
P
ozorne trudności z zasypianiem tylko
początkowo mogą wydawać się błahe. Z czasem długie leżenie w oczekiwaniu na sen staje się chorobą. Codzienny sen jest niezbędny do regeneracji organizmu, a ludzie pozbawieni snu tracą naturalną odporność i stają się bardziej podatni na różne choroby. Z brakiem snu często idą
rozdrażnienie, problemy z pamięcią i koncentracją. Pojedynczy problem z zaśnięciem nie
powinien nas niepokoić, ale jeśli zdarza się
tak kilka razy w tygodniu lub częściej, jest to
znak, że mamy problem.
Znajdź przyczynę
Nic nie dzieje się bez powodu. Najczęściej
problem ze snem mają kobiety i osoby w starszym wieku. Powodem bezsenności może być
zarówno niezdrowy styl życia, jak i niektóre
choroby psychiczne i choroby serca. Elementów, które wpływają na kiepską jakość snu lub
jego całkowity brak, jest całkiem dużo – stres,
mało ruchu, nadmiar kawy. Bezsenność nie
u wszystkich wygląda tak samo. Jedni mają
trudności z zasypianiem, drudzy budzą się
po 2-3 godzinach snu i nie mogą już zasnąć,

CZY WIESZ, ŻE…
REM to faza snu, w której pojawiają się marzenia senne. Faza REM
może pojawić się kilkukrotnie podczas
jednej nocy, trwa od 5 do 30 minut i powtarza się mniej więcej co 90 minut. Na
tym etapie występują szybkie ruchy gałek
ocznych (ang. Rapid Eye Movement), mózg
jest bardzo aktywny, oddech nieregularjeszcze inni często się przebuny, wzrasta częstość skurczów serca.
dzają. Wyróżniamy kilka rodzaW fazie tej następuje całkowite rozjów bezsenności:
luźnienie mięśni, dlatego śniący
o ruchu człowiek się nie
Bezsenność przewlekła, która
porusza.
trwa dłużej niż miesiąc (należy udać się
na wizytę lekarską, by dowiedzieć się, gdzie
leży problem).
Bezsenność krótkotrwała zazwyczaj związana jest z chwilowymi problemami w życiu
osobistym lub zawodowym, aby sobie z nią
poradzić zaleca się picie ziół wyciszających,
w ostateczności zażywanie środków nasennych.
Bezsenność przejściowa, np. związana ze
zmianą stref czasowych – by się z nią oswoić należy wysypiać się przed podróżą, podczas
lotu przestawić zegarek na czas obowiązujący
w miejscu, do którego się wybieramy i dostosować się do lokalnego rytmu.
Jak się wyspać?
Przede wszystkim powinniśmy zadbać o miejsce naszego wypoczynku. Niech sypialnia będzie jednym z najważniejszych miejsc w naszym domu – cicha i komfortowa. W ciągu
dnia powinniśmy postawić na wysiłek fizyczny
i odpowiednią dietę – należy powstrzymywać
28
się od
picia
licznych
kaw i napojów typu
energy
drink,
które
dezorganizują
pracę naszego organizmu. W godzinach wieczornych, na godzinę przed zaśnięciem, warto
także unikać nikotyny, alkoholu i ciężkostrawnych dań. Dobrze jest utrzymywać regularne
godziny zasypiania i budzenia, ponieważ organizm koduje czas potrzebny na regenerację sił. Przed snem warto wypić coś ciepłego,
np. szklankę mleka, można też skorzystać
z gorącej kąpieli, która wyciszy i zrelaksuje nas
przed snem. Na rynku dostępne są liczne środki ziołowe, które zawierają składniki uspokajające, jak wyciąg z chmielu i korzenia kozłka lekarskiego, L-teaninę oraz melisę. Jeśli z dnia na
dzień czujemy się coraz bardziej zmęczeni, konieczna jest wizyta u lekarza. Może on nam
przepisać preparaty farmakologiczne dostępne
tylko na receptę, ale należy przypomnieć, że
leki te mogą silnie uzależniać i mogą być bardzo groźne w połączeniu z alkoholem lub innymi silnymi medykamentami. 
Złodziej
wilgoci
Późna jesień to czas, kiedy
odkręcamy kurki naszych
grzejników, by ogrzać wyziębione
mieszkania. Pamiętajmy jednak by
robić to z rozwagą.
TEKST: Joanna Stefaniak

CZY WIESZ, ŻE…
Pierwszy grzejnik prawdopodobnie powstał w 1855 roku
w Sankt Petersburgu. Wynalazł
go Franz San Galli, który początkowo nazwał go „gorącą
skrzynką” i opatentował
w Niemczech i USA.
C
iepło korzystnie wpływa na nasz organizm. Gdy jest nam ciepło krew
sprawniej krąży po organizmie, poszczególne narządy są lepiej ukrwione, w rezultacie nasz układ sercowo – naczyniowy lepiej pracuje, a układ oddechowy zaopatrzony jest w dostateczną ilość tlenu.
Szybszy przepływ krwi, prowadzi również do
obniżenia napięcia mięśni i ich sprawniejszej
pracy, dodatkowo do zmniejszenia pobudliwości zakończeń nerwowych, przez co działa
uspokajająco i przeciwbólowo.
Przebywając w ogrzewanych pomieszczeniach, musimy jednak zadbać o jego właściwe
nawilżenie. Zbyt suche powietrze w mieszkaniu, powoduje szybkie odwodnienie organizmu. Pustynne klimaty w szczególności źle
działają na nasze śluzówki, skórę i włosy.
Suche powietrze –
Twój wróg
Nasz organizm źle znosi zarówno zbyt
dużą wilgotność, jak i jej brak. Kiedy w pomieszczeniu wilgotność wzrasta powyżej
60%, atakują nas bakterie, grzyby i roztocza w ilościach o wiele większych niż normalnie. Jeśli natomiast spada poniżej 40%,
rzęski, które wyściełają nasz nos od wewnątrz (by chronić go przed dużą liczą zanieczyszczeń) przestają pracować, przez co
do płuc i oskrzeli dostaje się więcej zanieczyszczeń. Suche powietrze sprzyja rozwojowi astmy i alergii. Mała wilgotność odbija się także na stanie śluzówek oczu oraz
naszych nerwach – stajemy się rozdrażnieni, mamy gorsze samopoczucie, często pojawiają się problemy ze snem. W trosce
o swoje zdrowie warto zakupić wodę morską, którą należy zakroplić przed zaśnięciem nos, to ułatwi nam oddychanie, nawilży śluzówkę i zapewni spokojny sen.
Warto zapytać farmaceutę o najlepsze dostępne preparaty do nosa, które pomogą
w nawilżeniu śluzówki. W okresie grzewczym dobrze jest czyścić regularnie grzejnik, ponieważ skumulowany na nim kurz
jest siedliskiem roztoczy i alergenów, które nieusuwane zaczynają się unosić w powietrzu.
29
Nawilżanie
powietrza
Jest kilka sposobów radzenia sobie z bardzo suchym powietrzem, które może zapanować po odkręceniu na maksimum kaloryferów. Najbardziej znanym jest oczywiście położenie na grzejniku mokrego ręcznika, który będzie uwalniał wilgoć do powietrza tak długo, aż wyschnie. Możemy
go też skroplić olejkiem eterycznym, co zapewni miły zapach w całym mieszkaniu. Innym sposobem jest rozstawienie w różnych
punktach mieszkania misek z gorącą wodą.
Im większa powierzchnia, tym więcej uwalnianej pary. Pamiętajmy jednak o bezpieczeństwie najmłodszych, jeśli znajdują się
w mieszkaniu. W sklepach można już zakupić specjalne zawieszki na kaloryfer, które po wypełnieniu wodą dostarczają powietrzu wilgoci. Ważne jest także częste wietrzenie mieszkania. Zanim rozkręcimy kaloryfery – sprawdźmy, jaka temperatura jest
dla nas najlepsza, i nie przesadzajmy z ciepłem. 
strefa re l a ks u
Hasło październikowej krzyżówki to:
ZŁOTA JESIEŃ.
Dziękujemy za udział wszystkim uczestnikom konkursu!
Nagrody otrzymują: Halina z Płońska, Anna z Piaseczna, Wiesława
z Warszawy, Małgorzata z Białegostoku, Krystyna z Warszawy, Joanna z Nowego Sącza, Maria z Koniecpola, Edyta z Łańcuta, Sabina
z Warszawy, Monika ze Stężycy.
Nagrody, zestawy kosmetyków Ziaja med., roześlemy pocztą.
Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie:
Nagrodą w konkursie jest 10 zestawów
kosmetyków Ziaja z serii pielęgnacyjnej
z bio olejkami. W skład każdego zestawu
wchodzi krem na dzień i na noc, mleczko
do ciała, masło do ciała, krem do rąk.
Rozwiązanie krzyżówki należy przesłać pocztą w terminie do 17 listopada 2012 r. Pierwsze 10 osób, które we wskazanym terminie
nadeślą prawidłowe rozwiązanie, otrzyma
nagrodę.
Imię i nazwisko Dokładny adres Wyrażam zgodę na jednorazowe przetwarzanie moich danych osobowych przez CF CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16,
01-248 Warszawa, dla celów przesłania nagrody za rozwiązanie krzyżówki w magazynie „Strefa Zdrowia dla Każdego”.
Jednocześnie CF CEFARM SA informuje, iż zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych (Dz. U. 2002 nr 101, poz. 926) podanie danych jest dobrowolne, a osoba, której dane dotyczą, ma prawo
dostępu do ich treści oraz ich poprawiania. Zbiór danych osobowych zebranych dla celów organizacji konkursu zostanie
zniszczony niezwłocznie po jego rozstrzygnięciu.
Regulamin konkursu jest dostępny w siedzibie CF CEFARM SA.
30
Korespondencję należy kierować na adres:
Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA,
ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa,
z dopiskiem
„Krzyżówka – dział marketingu”
SUDAFED ® – WEŹ GŁĘBOKI ODDECH
Sudafed XyloSpray HA. Jeden ml aerozolu do nosa, roztworu zawiera 1 mg ksylometazoliny chlorowodorku. Wskazania: Zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa w ostrym, w naczynioruchowym oraz w alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa. Ułatwienie
odpływu wydzieliny w zapaleniu zatok przynosowych oraz w zapaleniu trąbki słuchowej ucha środkowego połączonego z przeziębieniem. Do stosowania u dorosłych i dzieci w wieku powyżej 6 lat. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik
leku. Suche zanikowe zapalenie błony śluzowej nosa. Nie stosować u pacjentów po usunięciu przysadki i po innych zabiegach chirurgicznych przebiegających z odsłonięciem opony twardej. Wiek poniżej 6 lat. Podmiot odpowiedzialny: McNeil Products Limited.
Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane
dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania
produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek
niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
JJ1898 XYL/08/12/03