Chróstnik (Brauchitschdorf)

Chróstnik (Brauchitschdorf)
HISTORIA
W odległości niespełna 5 km na południe od Lubina znajduje się jedna z najstarszych miejscowości w
powiecie lubińskim, Chróstnik.
Dzieje tej wsi sięgają bardzo odległych czasów młodszej epoki kamiennej – neolitu. Świadczą o tym
pozostałości osady oraz znaleziska pojedynczych wyrobów z tego okresu. W 1821 roku w okolicach
wsi odkryto cmentarzysko z czasów tzw. kultury łużyckiej, które pomimo poważnych zniszczeń w XIX
w. było obiektem badań sondażowych przeprowadzonych w 1983 r. przez naukowców
z Uniwersytetu Wrocławskiego, C. Buśko i S. Firszta. Badania przeszłości tych terenów potwierdzają
również istnienie w obrębie dzisiejszej wsi grodziska z okresu wczesnego średniowiecza, a więc
przed ukształtowaniem się państwowości pierwszych Piastów.
Najstarsza znana pisemna wzmianka pochodzi z 1228 roku i odnosi się do istniejącego tutaj już
wówczas kościoła katolickiego i odbudowy osady przez Petera von Brauchitsch, rycerza ze znanego
na Śląsku rodu Brzuchaczy herbu Jeleń, których posiadłością rodową
w owym czasie był właśnie Chróstnik i w ich władaniu pozostawał aż do roku 1633. Według
niektórych źródeł kościół miał powstać jeszcze w roku 1135, a jego fundatorem był niejaki Bonuslaus
lub Bogislaus (Bronisław, Boniesław?). Wspomniany Bonuslaus (zm. 1222 r.) uważany jest także za
protoplastę chróstnickiej linii rodu Brzuchaczy, którzy w późniejszych latach przyjęli zniemczoną
formę nazwiska Brauchitsch. Innym znanym z imienia przedstawicielem tego rodu jest Wielisław,
któremu w 1259 roku książę legnicki Bolesław Rogatka nadał dokument lokujący wieś Crustenik na
prawie niemieckim. Wiązało to się przede wszystkim ze zwolnieniem od wszelkich powinności i
podatków wynikających
z dotychczas obowiązującego prawa polskiego. Wiek XIII na Śląsku, to okres wzmożonego napływu
osadników niemieckich. Stopniowo wprowadzali oni swoje obyczaje i język. Następowało
zniemczanie słowiańskich nazw miejscowości, przyjmowano niemieckie formy nazwisk. Występująca
jeszcze w bulli papieża Klemensa IV z 1267 roku słowiańska nazwa Chrostnik została w późniejszych
latach zmieniona na Bruchatschdorf, a następnie Brauchitschdorf i w tej formie przetrwała aż do
wkroczenia wojsk sowieckich w lutym 1945 roku. Ostatnim z bardziej znanych przedstawicieli tego
rodu był głównodowodzący wojskami hitlerowskimi w agresji na Polskę, Francję, Bałkany i Rosję
Sowiecką (do 19 XII 1941 r.) feldmarszałek Walther von Brauchitsch (1891 – 1948). O powiązaniu ze
śląskim dworem książęcym rodziny Brzuchaczy świadczy ich udział w tragicznej bitwie z Mongołami,
która miała miejsce 9 kwietnia 1241 r. pod Legnicą. Dowodzi tego tzw. Kodeks Lubiński z 1353 roku
sporządzony przez zakonnego skrybę Mikołaja Pruzię. To wspaniale iluminowane dzieło
o życiu św. Jadwigi śląskiej powstało na zlecenie księcia lubińskiego Ludwika I, w prostej linii
potomka Henryka Pobożnego. Na dwóch, z ponad 60, barwnych ilustracjach autor przedstawił
księcia Henryka otoczonego grupą rycerzy z proporcami i tarczami oznaczonymi herbami rodów
śląskich: Prittwitz, Busewoy (Bożywojów), Brauchitsch (Brzuchaczy)
i innych Według ustnych przekazów, spisanych kilka wieków później, osada i kościół
w Chróstniku miały jakoby zostać spalone przez jeden z zagonów tatarskich w kwietniu 1241 roku.
Niestety na potwierdzenie tej tezy brak jest wiarygodnych dowodów źródłowych.
ZABYTKI
Kościół fil. p.w. MB Bolesnej
Powiatlubinski.pl, strona 1/3
Kościół Chróstniku po raz pierwszy wymieniony został źródłowych
dokumentach w1335 roku. Bryła obecnej świątyni powstała około 1715 roku
wykorzystaniem fundamentów obiektu średniowiecznego. Budynek był
restaurowany drugiej połowie XIX wieku. W 1945 roku został uszkodzony a
Kościół w Chróstniku jego odbudowa odbyła się w latach 1961-1962.
Świątynia jest murowana zorientowana, jednonawowa – bez wydzielonego
prezbiterium Główne wejście do jego wnętrza mieści się w wieży, która przylega od strony
zachodniej do korpusu. Wieża wzniesiona jest na planie prostokąta przechodzącego w ośmiobok. Od
strony północnej znajduje się kruchta, od południa dwie kaplice. Świątynia zwieńczona została
dwuspadowym dachem. Ponad przybudówkami znajdują się dachy dwuspadowe i pulpitowe, wieżę
wieńczy płaski dach ostrosłupowy. Wszystkie pokryte są blachą. We wnętrzu, ze sklepieniem
kolebkowym z lunetami, zachowały nagrobki z XVI i XVII stulecia, m.in. rodu von Brauchitsch.
Cmentarz przykościelny
Zabytkowy cmentarz w Chróstniku usytuowany jest w środkowej części miejscowości. Okala kościół
fil. p.w. MB Bolesnej. Założony został w XIV stuleciu. Prostokątny w planie teren cmentarza o
powierzchni 0,30 ha zamknięty jest kamiennym murem. Obecnie cmentarz jest nieczynny dla
pochówków.
Pałac (ruina)
Barokowa rezydencja w Chróstniku została wzniesiona w latach 1723-28 w
wyniku modernizacji renesansowego dworu otoczonego fosą, należącego do
rodu von Brauchitsch. Zleceniodawcą przekształcenia był Georg Karl von
Haugwitz, a twórcą projektu prawdopodobnie Martin Frantz. Został
przebudowany w połowie XIX wieku oraz w neobarokowym stylu w latach
Pałac w Chróstniku 1905-07 przez wrocławskiego architekta Karla Grossera. Podczas II wojny
światowej w znacznej części pałacu mieściła się kwatera wrocławskiej
dyrekcji kolei. Po wojnie zniszczony obiekt przejęła Armia Czerwona. Zorganizowano w nim szpital,
potem kwaterę dla oficerów i urzędników radzieckich, w końcu pałac został splądrowany i
zdewastowany. Później znajdował się tu Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa. W nocy 23 września
1976 roku pałac w znacznym stopniu został strawiony przez pożar. Obecnie ruina obiektu, po pieczą
nowego właściciela, jest od 2010 roku remontowana. Obiekt wzniesiony jest z kamienia i cegły, na
planie prostokąta z bocznymi skrzydłami od strony wschodniej, podpiwniczony. Najbardziej
wysunięte partie skrzydeł bocznych zostały podwyższone o jedna kondygnację i zwieńczone Budynek
otacza fosa. Fasada pałacu znajduje się od wschodu, jest dwu- i trzykondygnacyjna zakończona
szczytem ze spływami wolutowymi. Wejście główne prowadzi przez piaskowcowy portal balkonowy,
poprzedzony szerokim mostem przerzuconym nad fosą. W elewacji ogrodowej (wschodniej) znajduje
się trójosiowy, trój-kondygnacyjny ryzalit z powtórzonymi w formie z fasady portalem szczytem.
Elewacje dzielone są jońskimi pilastrami w wielkim porządku na boniowanych cokołach. Mury
attykowe i szczytów wieńczyły pierwotnie kamienne wazony i kule. W części wnętrz zachowały się
fragmenty dekoracji sztukatorskich. Szczególną uwagę zwraca obszerny hol od strony ogrodu, ze
sklepieniami wspartymi na kolumnach. Ponad holem znajdowała się wystawna, dwukondygnacyjna
sala balowa, zwieńczona sufitem z fasetą (pierwotnie bogate sztukaterie i polichromie rokokowe).
Linki zewnętrzne
Chróstnik Wikipedia
Powiatlubinski.pl, strona 2/3
Bibliografia
Rusewicz Henryk "Zabytki Powiatu Lubińskiego"
Alexander Duncker "Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der itterschaftlichen
Grundbesitzer in der preußischen Monarchie" Berlin 1857 – 1883
Henryk Ciesielski, Hanna Wrabec "Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa
legnickiego", Legnica 1997
Konrad Klose "Beiträge zur Geschichte der Stadt Lüben", Lüben 1924
Hanna Kozaczewska-Golasz "Mauzolea i kaplice grobowe od XVI do początków XX wieku w
dawnym województwie legnickim", Wrocław 2001
Jerzy Pilch "Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska", Warszawa 2005
Robert Weber "Schlesische Schlosser T. 1-3". Dresden 1909-1913
"Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Legnickie w Studia i Materiały 4/19 (7"
(praca zbiorowa pod red. Andrzeja Michałowskiego), Warszawa 1997
"Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk", (praca zbiorowa pod red. Sławomira Brzezickiego, Christine
Nielsen, Grzegorza Grajewskiego, Dietmara Poppa), Warszawa 2006
Powiatlubinski.pl, strona 3/3