Społeczna odpowiedzialność biblioteki akademickiej

'
!
!
!
!
!
!
!
!
Społeczna*odpowiedzialność*biblioteki*akademickiej%
Stefan'Kubów'
!
!
!
This'item'was'submitted'to'the'oPUB'Repository'of'the'University'of'Lower'Silesia.'
!
!
'
Citation:%Kubów,'S.'(2012).'Społeczna'odpowiedzialność'biblioteki'akademickiej.'In'S.'Kubów,'
&'M.'Karciarz'(Eds.),'Społeczny'i'pedagogiczny'kontekst'funkcjonowania'bibliotek'
akademickich'(pp.'7K12).'Wrocław:'Wydawnictwo'Naukowe'Dolnośląskiej'Szkoły'Wyższej.'
'
Version:'Publisher's'version'
'
'
'
'
'
'
oPUB%
opub.dsw.edu.pl%
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
Stefan Kubów
Dolnośląska Szkoła Wyższa, Wrocław
Społeczna odpowiedzialność biblioteki akademickiej
Abstrakt:Wartykuleobjaśnionopojęciespołecznejodpowiedzialnościbiznesu(CorporateSocialResponsibility,CSR),
zestawiającjązodpowiedzialnościąjakopojęciemetycznym,prawnymimetafizycznym.Ukazanazostałamożliwość
zastosowaniazasadCSRwbibliotekach,zwłaszczaakademickich,wyeksponowanoteżzasady,którepowinnybyćszczególnieprzestrzeganeprzezszkoływyższeiichbiblioteki.
Słowakluczowe:odpowiedzialność,społecznaodpowiedzialnośćbiznesu
Odpowiedzialność definiowana jest na wiele sposobów. Jedni, jak Edward Pszczołowski,
uważają,żejestona„zobowiązaniemjednostki,abywypełniałaonawyznaczoneczynnościwsposób
wmiaręswychmożliwościnajlepszy”1.Okimśtakimsądzisię,żejestczłowiekiemodpowiedzialnym.
StanisławJedynakokreślaodpowiedzialnośćjako„właściwośćludzkiegopostępowania,polegającą
na możności lub gotowości do ponoszenia konsekwencji, wzięcie na siebie dobrych i złych skutków(sankcji)własnegopostępowania”2.ZaśAndrzejTchorzewski,cytującMieczysławaMichalika,
którypisze,żeodpowiedzialnośćwiążesię„najbardziejzpraktycznądziałalnościąludzi,zbiorową
ijednostkową,regulowanąprzezprzyjętenormy,przyporządkowaneokreślonymcelom,poddawaną
osądom,takżemoralnym”3,idziekrokdalejiwyróżniaodpowiedzialnośćosobistą(ocechachmikrozasięgu),odpowiedzialnośćokreślonychgrupirólspołecznych,np.odpowiedzialnośćnauczycielską
(ocechach„średniegozasięgu”orazodpowiedzialnośćiwspółodpowiedzialnośćzaświatiinnych,
mającącharakteruniwersalny,świadczącąonaszymczłowieczeństwie,któramacechy„makrozasięgu”4.
RomanIngardenwswojejKsiążeczce o człowieku wyróżniłczterysytuacje,wktórychzachodzifenomenodpowiedzialności:
1) „ktośponosiodpowiedzialnośćzacoś,albo,inaczejmówiąc,jestzacośodpowiedzialny,
2) ktośpodejmujeodpowiedzialnośćzacoś,
3) ktośjestzacośpociąganydoodpowiedzialności,
4) ktośdziałaodpowiedzialnie”5.
Pszczołowski,T.(1978).Małaencyklopediaprakseologiiiteoriiorganizacji.Wrocław,s.285.
Jedynak,S.(Red.).(1994).Mały słownik etyczny.Bydgoszcz,s.159-160.
3
Tchorzewski,A.(1998).Odpowiedzialnośćjakowartośćiproblemedukacyjny.Bydgoszcz,s.20.
4
Por.Błahut,T.(2997).Odpowiedzialnośćiwspółodpowiedzialnośćwprocesiekształcenia.W:Odpowiedzialność społeczna szkoły
wyższej (s.28-20).Wrocław.
5
Ingarden,R.(1987).Książeczka o człowieku. Wyd.4. Kraków,s.73-74.
1
2
7
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
Mamytuwięcdoczynieniazodpowiedzialnościązarównowaspekcieetycznym,prawnym,
jakimetafizycznym.NawagętegopierwszegozwracauwagęZygmuntBauman,piszącże„odpowiedzialnośćmoralnajestnajbardziejosobistąiniezbywalnązludzkichwolnościinajcenniejszym
zludzkichpraw.Niemożnajejczłowiekowiodebrać,niemożnasięniąpodzielićzdrugimczłowiekiem,niemożnajejprzekazaćinnemu,oddaćwzastawczynaprzechowanie”6.Wcześniejzwróciłna
touwagęFriedrichvonHayekwswojejKonstytucji wolności,zwracającprzytymuwagę,żeniezbywalnymwarunkiemzaistnieniaodpowiedzialnościjestwolność7.
Przytoczonewyżejustalenia,dotycząceodpowiedzialnościindywidualnejlubgrupowej,są
konieczne,żebyuzmysłowićodmiennośćpodejściadoodpowiedzialnościspołecznej,którąrozpatrywaćnależywtymsamymstopniuwkategoriachbiznesu,coietyki.Odróżnićteżnależyodpowiedzialnośćspołecznąodzbiorowej,zktórąmamydoczynieniawłaściwietylkowaspekcieprawnym.
PojęcieodpowiedzialnościspołecznejwywodzisiębowiemzangielskiegoterminuCorporate Social Responsibility(CRS),awięcodpowiedzialnościorganizacji,przedsiębiorstwa.Gdypojęcie
towchodziłodoobieguwdrugiejpołowieminionegostulecia,rozumianoprzeznieodpowiedzialnośćwobecakcjonariuszy,czyliwłaścicieli.Dziśpodkreślasięraczejodpowiedzialnośćwobecinteresariuszy,awięcosóbigrupmającychmniejlubbardziejbezpośredniwpływnadecyzjezwiązane
zzarządzaniem,azatemponiekądzarównodostawców,jakiklientów.Pojęcieinteresariuszy(stakeholders)Możnarozpatrywaćwujęciuwąskimiszerokim.Wąskadefinicjadotyczytychgrup,które
są niezbędne dla przetrwania i sukcesu przedsiębiorstwa. Szeroka definicja obejmuje każdą grupę
ijednostkę,któramożewpływaćnafirmęlubodczuwaćwpływjejdziałańnasobie”8.
Samą zaś społeczną odpowiedzialność biznesu definiuje się ją jako coś, co wedle Światowej Rady Biznesu dla Zrównoważonego Rozwoju „wyraża się w ciągłym zobowiązaniu biznesu
dozachowańetycznychiprzyczynianiasiędoekonomicznegorozwoju,poprawyjakościżyciasiły
roboczej,ichrodzin,taksamojaklokalnejspołecznościispołeczeństwajakocałości”9.Oznaczato
nimniejniwięcejkoniecznośćwywiązywaniasięwpełnizzobowiązańprawnychifinansowych
wobecwłaścicielikapitału,lecztakżetroskęoto,bypostępowaćmoralnieinienagannie,inwestować
wkapitałludzkiiwśrodowiskoorazstalepoprawiaćstosunkizzainteresowanymistronami.
Naprzestrzeniminionychkilkudziesięciulatwypracowanocałyszeregzasad,którymipowinnykierowaćsięorganizacjewdrażającesystemyspołecznejodpowiedzialności.Sątom.in.inicjatywyOECD(odnoszącesięgłówniedoorganizacjiwielokulturowych),GlobalCompact,ResponsibleCare,SocialVentureNetwork,wspomnianejjużŚwiatowejRadyBiznesuds.Zrównoważonego
Rozwoju,normaAA1000,normaSA8000,indeksTTSE4Goodiwieleinnych.Zewzględunato,że
Bauman,Z.(1996).Etyka ponowoczesna.Warszawa,s.341.
Hayek,F.(2006).Konstytucja wolności.Warszawa,s.81iin.
8
Evans,W.M.iFrejman,R.E.(1997).Spółkaiosobyżywotniezainteresowane,kapitalizmkantowski.W:Etyka biznesu(s.194).
Poznań.Cyt.za:Żemigała,M.(2007).Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.Kraków,s.20.
9
Holme,R.iWatts,P.(2000).Corporatesocialresponsibility:makinggoodbusinesssense.W:World Business Council for Sustainable
Development(s.9).Genewa.Cyt.za:Żemigała,M.(2007).Dz.cyt.,s.20.
6
7
8
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
zawierająonewielepunktówwspólnych,możnapróbowaćwyłonićznichzespółzasad,którystanowiłbypewneiunctimmiędzynimi.Wydajesięjednak,żenajbliższemusązaleceniawypracowane
przezSocialVentureNetwork.Składasięnaniedziewięćzasad:
1. Etyka. Przedsiębiorstwo rozwija i wdraża etyczne standardy i praktyki w kontaktach ze
wszystkimiinteresariuszami.Zobowiązaniesięfirmydopostępowaniawmyśletycznychregułjestszerokokomunikowane,rozgłaszaneprzypomocyjasnegooświadczeniaimusibyć
rygorystycznieprzestrzegane.
2. Odpowiedzialność.Przedsiębiorstwopotwierdzauwzględnianieprawnieuzasadnionychza-
interesowańinteresariuszyjegodziałaniamiorazujawnianieinformacjiwtakimokresie,aby
moglionipodejmowaćdecyzje,posiadającodpowiedzialnąwiedzę.Interesariuszemusząbyć
informowanibezwzględunakosztyiniedogodności.
3. Zarządzanie. Firmabędzierównoważyć interesypracowników, klientów, inwestorów, do-
stawców,społecznościiinnychinteresariuszy,naktórewpływa,jeślichodziocelestrategiczneorazzarządzanieoperacyjneidecyzjeoinwestycjach.Przedsiębiorstwozarządzaswoimi
zasobamisumiennieiefektywnie,starasięumacniaćkapitałludzkiifinansowy.
4. Rezultaty finansowe. Przedsiębiorstwo wynagradza osoby wnoszące kapitał za pomocą
atrakcyjnychstópwzrostuorazchroniaktywaistabilnośćdochodów.
5. Praktyki zatrudnienia.Przedsiębiorstwostarasięstosowaćpraktykizarządzaniazasobami
ludzkimi,którepromująosobistyizawodowyrozwójpracowników,różnorodnośćnawszystkich szczeblach oraz uprawnianie. Przedsiębiorstwo darzy pracowników szacunkiem jako
wartościowychpartnerówwinteresach,respektujeichprawodopracy,konkurencyjnychzarobkówizasiłkóworazbezpiecznego,przyjaznegorodzinieśrodowiskapracy.
6. Kontakty biznesowe. Firma postępuje uczciwie w stosunku do partnerów i w interesach,
włączającdostawców, dystrybutorów, koncesjonariuszyi przedstawicieli.Przedsiębiorstwo
promujeimonitujespołecznąodpowiedzialnośćbiznesupartnerów.
7. Produkty i usługi.Przedsiębiorstwoidentyfikujeiodpowiadanapotrzeby,pragnieniaipra-
waswoichklientówikonsumentów.Starasiędostarczaćproduktówiusługnanajwyższym
poziomie,włączajączobowiązaniedouczciwości,satysfakcjiklientaispołeczeństwa.
8. Społeczne zaangażowanie.Przedsiębiorstwopopieraotwartestosunkizespołecznościami,
wktórychprowadzidziałalność,wykazujewrażliwośćnaichkulturęipotrzeby.Przedsiębiorstwopełnifunkcjęwspierającą,współpracujeaktywniezespołecznościamiwcelustworzenia
lepszychwarunkówdożyciaiprowadzeniainteresów.
9. Ochrona środowiska.Przedsiębiorstwostarasięchronićiprzywracaćpierwotnystanśrodo9
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
wiskanaturalnegoorazpromowaćzasadyzrównoważonegorozwojupoprzezswojeprodukty,
procesy,usługiiinnąaktywność.Zobowiązujesięminimalizowaćzużycieenergii,zmniejszaćilośćodpadówiszkodliwośćemisji10.
Patrzącnatenwykazzasadmożnastwierdzić,żeodnosząsięonedobibliotekakademickich
wtakimsamymmniejwięcejstopniu,jakdoprzedsiębiorstwprzemysłowych.Nawetbowiembibliotekamożeminimalizowaćzagrożeniadlaśrodowiskaracjonalniegospodarującpapieremczyzużytymimateriałamieksploatacyjnymidourządzeńtechnicznych,jakdrukarkiczykserokopiarki.
Alebibliotekinaukowemająteższczególnąodpowiedzialnośćwobecspołeczeństwispołecznościlokalnych,wtymzwłaszczaspołecznościakademickich.Tonanichspoczywajątakiezadania
jakgromadzenieiochronapiśmiennictwa,zapewnianiedostępudoświatowychzasobówinformacji
iedukacjainformacyjnaspołeczeństwa,dziękiktórejszerokiekręgiludzibędąwiedziałygdziemożnainformacjiposzukiwaćibędąmogłykompetentniezniejkorzystać.Placówkiteodpowiedzialnesązawytworzeniewspołeczeństwieprzekonania,żekażdabibliotekajestotwartadlakażdego
potrzebującegoinformacji,ajeślisamazjakichśpowodów,np.wąskiegozakresuzgromadzonych
zasobówwiedzy,niejestwstaniepotrzebyzaspokoić,wskażenajbardziejwłaściwąbibliotekęoraz
sposóbuzyskaniawniejinformacji.
Bibliotekisąjednakszczególnymrodzajemorganizacji.Sąnietylkoorganizacjaminiedochodowymi,lecztakąichgrupą,którafunkcjonujetylkodziękiśrodkombudżetowym,przydzielanym
czytozbudżetupaństwa,czyinstytucji,wramachktórychfunkcjonują.Ichwłasneprzychodystanowiąznikomymarginesśrodków,którymizresztąrzadkomogągospodarowaćwewłasnymzakresie.
Bibliotekiakademickiestanowiączęśćuczelni,ajejpracownicysątymskładnikiemspołecznościakademickiej,którawspólnieznauczycielamibierzenasiebieodpowiedzialnośćzaedukację.
Żebyuniknąćwrażeniawchodzenianaobcepole,wartoprzytoczyćtuopinieKrystynyDuraj-Nowakowej, która istotę edukacji akademickiej ujmuje następująco: „w ujęciu systemowym uczenie
się i nauczanie są częściami tego samego procesu. Proces kształcenia w szkole wyższej wymaga
wspólnejpracystudentówinauczycieli.Studentapowinnacechowaćzdolnośćichęćuczeniasię.Natomiastwykładowcęwinnycharakteryzowaćcechyinspirującegokierowania,chęćuczenia,znajomośćprzedmiotuijegozwiązkówzdziedzinamiidyscyplinamipokrewnymioraz–główniepodczas
wykładów–umiejętnośćprzekazywaniawiedzystudentomtak,abybyłaonażywaipełnaznaczenia.
Jednakzagłównezadanienauczycielaakademickiegonależałobyuznaćumiejętnościstymulowania
myślenianaukowegostudentów”11.
Znaturyrzeczybibliotekarzdysponujetuograniczonyminstrumentariumoddziaływania,gdyż
sytuacjetypowodydaktycznezachodząwłaściwietylkopodczasszkoleńużytkowników.Możeon
jednakoddziaływaćnabywalcówbibliotekwłasnymprofesjonalizmem,innowacyjnością,erudycją
StandardsofCorporateSocialResponsibility.(1996-1999).SanFrancisco,s.14.Cyt.za:Żemigała,M.(2007).Dz.cyt.,s.113-114.
Duraj-Nowakowa,K.(1996).Profesjonalizacja studiów przez teorie i praktyki pedagogiczne.Łowicz,s.81-82.
10
11
10
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
ikulturąosobistą.
Ze względu na status finansowy i prawny biblioteki, warunkiem skuteczności działań w zakresierealizacjizasadspołecznejodpowiedzialnościbiznesujeststworzeniewuczelniwyższejwłaściwejkulturyorganizacyjnej,awięcjasneuświadomieniemisjiuczelniwcałejspołecznościakademickiej.Misji,któraodwoływałabysiędowartościetycznychiwyrażałazrozumieniespołecznej
odpowiedzialnościuczelni,wszystkichelementówjejstruktury,ogółuzatrudnionychistudiujących.
Koniecznajestprzejrzystośćzasadfunkcjonowania,zatrudnianiapracownikówiichrozwojuzawodowegoczynaukowego.
Oznacza to też staranność w doborze pracowników biblioteki, zapewnienie im możliwości
rozwoju, uczestnictwa w ruchu naukowym i zawodowym orazstworzeniepoczucia,że są oni dla
istnieniauczelniwtymsamymstopniuniezbędni,conauczycieleakademiccyiadministracja.Choć
wydajesiętotruizmem,wymagatopodkreśleniawobecdośćpowszechnegozjawiskatraktowania
bibliotekuczelnianychniejakooczywistegoelementuszkoływyższej,leczjakoskładnikatworzonegotylkopoto,żebyspełnićwymogiustawowelubżebyspełnićwymógprzechowaniaposiadanego
dziedzictwakulturowego.Koniecznejestteżzapewnieniebiblioteceodpowiednichwarunkówfunkcjonowania,dziękiczemuwyrażanewartościznajdąswójrealnywymiar.Tozaśoznacza,żebibliotekabędzieotwartadlawszystkich,żebędziezdolnazapewnićużytkownikomdostępdopotrzebnych
źródełinformacjiwwarunkachzapewniającychpoczucieprzynajmniejminimumkomfortu.Bibliotekamusitezzapewnićposiadanymzbioromodpowiedniewarunkiprzechowywaniaizachowania
integralności,gdyżzbiorytonietylkoinformacja,lecztakżeutrwalonematerialniedobrakultury.
Niepodobnapominąćwreszciepotrzebykultywowaniaprzezsamychbibliotekarzyetosuzawodowego,któryzawieratakiem.in.składniki,jakznajomośćiprzestrzeganiekodeksuetycznego,
współdziałanielubaktywnośćworganizacjachdziałającychdlapożytkuspołecznego,konieczność
stałegouczeniasię,innowacyjnośćitwórczepodejściedoorganizacjipracyizapewnianiakomfortu
użytkownikom,uczestnictwowtworzeniuwłaściwegowizerunkubibliotekiiuczelnijakocałości.
11
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
SPOŁECZEŃSTWO
Bibliografia
Bauman,Z.(1996).Etyka ponowoczesna.Warszawa.
Błahut,T.(2997).Odpowiedzialnośćiwspółodpowiedzialnośćwprocesiekształcenia.W:Odpowiedzialność społeczna szkoły wyższej(s.28-29).Wrocław.
Duraj-Nowakowa, K. (1996). Profesjonalizacja studiów przez teorie i praktyki pedagogiczne. Łowicz.
Evans,W.M.iFrejman,R.E.(1997).Spółkaiosobyżywotniezainteresowane,kapitalizmkantowski.W:Etyka biznesu (s.194).Poznań.Cyt.za:Żemigała,M.(2007).Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.Kraków,s.20.
Hayek,F.(2006).Konstytucja wolności.Warszawa.
Holme,R.iWatts,P.(2000).Corporatesocialresponsibility:makinggoodbusinesssense.W:World
Business Council for Sustainable Development(s.9).Genewa.Cyt.za:Żemigała,M.(2007).
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.Kraków,s.20.
Ingarden,R.(1987).Książeczka o człowieku.Wyd.4.Kraków.
Jedynak,S.(Red.).(1994).Mały słownik etyczny.Bydgoszcz.
Pszczołowski,T.(1978).Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji.Wrocław.
StandardsofCorporateSocialResponsibility.(1996-1999).SanFrancisco,s.14.Cyt.za:Żemigała,
M.(2007).Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.Kraków,s.113-114.
Tchorzewski,A.(1998).Odpowiedzialnośćjakowartośćiproblemedukacyjny.Bydgoszcz.
12