Jak sobie radzic z konfliktami

Transkrypt

Drogi czytelniku!
niniejsza publikacja została zabezpieczona przez rozpowszechnianiem znakami widocznymi
i niewidocznymi, które umożliwiają jednoznaczną identyfikację osoby pobierającej.
Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected]
Janusz ˚mijski, Sylwia Rybarczyk
Jak sobie radziç
z konfliktami?
Scenariusze godzin wychowawczych
w gimnazjach i szko∏ach ponadgimnazjalnych
ISBN 978-83-7696-170-5
© Copyright by Dr Josef Raabe Spó∏ka Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 2010
Wszelkie prawa zastrze˝one.
Wydawca wyra˝a zgod´ na kopiowanie fragmentów publikacji do celów edukacyjnych.
Wydawnictwo do∏o˝y∏o wszelikich staraƒ w prowadzeniu dzia∏aƒ wynikajàcych z wymagaƒ
prawa autorskiego. W przypadku pojawienia si´ wàtpliwoÊci postara si´ je wyjaÊniç.
Wydawca: Dr Josef Raabe Spó∏ka Wydawnicza Sp. z o.o.
ul. M∏ynarska 8/12
01-194 Warszawa
NIP 526-13-49-514
REGON 011864960
Sàd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie
XII Wydzia∏ Gospodarczy KRS
KRS 0000118704
WysokoÊç kapita∏u zak∏adowego 50 000 z∏
www.twojelekcje.pl
Jak sobie radziç z konfliktami
Jak sobie radzić z konfliktami
Janusz Żmijski
Cele
l
l
uczniowie rozumieją, jakie sytuacje można nazwać konfliktami,
uczniowie wypracowują zasady konstruktywnego postępowania w sytuacjach konfliktowych.
Metody pracy
l
l
l
dyskusja,
miniwykład,
praca w parach.
Materiały pomocnicze
l
l
l
l
materiał pomocniczy – Zasady postępowania w sytuacji nieporozumienia,
flamastry,
duże arkusze białego lub szarego papieru,
Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz
arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4.
Czas trwania zajęć
1 godzina lekcyjna.
Uczestnicy
Uczniowie klas gimnazjalnych.
Przebieg zajęć
1. Definiowanie pojęcia „konflikt” – miniwykład, praca grupowa
l
Poinformuj uczniów, że zagadnieniem, którym będziecie się dzisiaj zajmowali, są
konflikty.
Nie da się całkowicie uniknąć nieporozumień, do jakich dochodzi pomiędzy ludźmi. Nawet w relacji dwóch serdecznych przyjaciół pojawia się czasem różnica
zdań, spór czy sprzeczka. Większość z nas pamięta takie wydarzenia i wie, że
w wielu wypadkach nie stały się one jednak przyczyną zerwania przyjaźni. Co
więcej, nierzadko dochodzi do wzmocnienia i pogłębienia związku, gdy uda się
pomyślnie rozwiązać nieporozumienia. Rozsądne postępowanie w sytuacjach
konfliktowych polega nie na unikaniu ich za wszelką cenę, lecz na odważnym
stawianiu im czoła i umiejętnym ich rozwiązywaniu. W tym celu zaś warto się
–1–
dowiedzieć, czym w istocie są konflikty i co wiadomo o sposobach ich rozwiązywania.
l
l
Encyklopedia mówi, że konflikt to – w najszerszym znaczeniu – „wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń”.
Poproś uczniów, by spróbowali przekazać tę definicję własnymi słowami.
Zapytaj ich, czy znają jakieś inne słowa, których można użyć do określenia konfliktu? (Np.: walka, kłótnia, nieporozumienie, spór).
2. Moje konflikty – praca na forum
l
Porozmawiaj z uczniami o ich doświadczeniach związanych z konfliktami:
– Kto z was kiedykolwiek uczestniczył w konflikcie?
– Z kim zdarzyło się wam być w konflikcie? (Np. z rodzicami, rodzeństwem, innymi uczniami, nauczycielami, kolegami).
– Kto potrafiłby krótko opisać, co się wówczas działo?
– Gdy ludzie znajdują się w konflikcie, co dzieje się z ich wzajemnymi relacjami?
3. Rozwiązanie konfliktu – praca w parach
l
l
l
Zaproponuj rozmowę w parach: poleć, by uczniowie przypomnieli sobie jakiś konflikt, w którym uczestniczyli, a który zakończył się pomyślnym rozwiązaniem.
Kiedy opowiedzą sobie o takich sytuacjach, poproś, by spróbowali ustalić na podstawie własnego doświadczenia: „Co umożliwiło pomyślne rozwiązanie? W jaki
sposób uczestnicy tego wydarzenia postępowali?”.
Zapisz odpowiedzi na tablicy lub plakacie. Komentując je, zwróć uwagę, że to
nie same konflikty, lecz niewłaściwe sposoby ich rozwiązywania są źródłem trudności.
4. Jak sobie radzić z nieporozumieniami? – zasady postępowania
l
l
Powiedz uczniom, że istnieją pewne zasady postępowania, umożliwiające sensowne radzenie sobie z nieporozumieniami, które możemy nazwać „Pięcioma
Pe” (materiał pomocniczy nr 1).
Zapisz je na tablicy i przedyskutuj każdą z uczniami.
5. Zakończenie zajęć – dyskusja, podsumowanie
l
l
Poddaj dyskusji stwierdzenie: „Bez konfliktów nie ma rozwoju”.
Możesz także podsumować lekcję, prosząc o odpowiedź na pytania: „W jaki sposób konflikt może być zdrowym elementem życia, w jaki – niezdrowym? Od czego
to zależy?”.
–2–
Materiał pomocniczy nr 1 – Zasady postępowania w sytuacji
nieporozumienia
1. Powstrzymaj się...
zanim utracisz kontrolę nad sobą i uczynisz nieporozumienie trudniejszym do rozwiązania.
2. Powiedz...
co, twoim zdaniem, jest problemem? Co spowodowało nieporozumienie? Czego pragniesz i oczekujesz?
3. Posłuchaj...
co myślą i odczuwają ci, z którymi się spierasz.
4. Pomyśl...
o rozwiązaniach, z których oboje będziecie zadowoleni.
5. Poproś kogoś o pomoc...
jeśli nadal nie możecie dojść do porozumienia,
–3–
Różne sposoby rozwiązywania konfliktów
Janusz Żmijski
Cele
l
l
uczniowie poznają różnorodne sposoby konstruktywnego rozwiązywania konfliktów,
uczniowie poznają niektóre pojęcia związane ze sposobami rozwiązywania konfliktów.
Metody pracy
l
l
l
miniwykład,
dyskusja,
praca w parach.
l
l
l
materiał pomocniczy nr 1 – Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów,
materiał pomocniczy nr 2 – Jakie to rozwiązanie?
artykuł Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4.
1 godzina lekcyjna.
Uczestnicy
Uczniowie klas gimnazjalnych.
Przebieg zajęć
1. Wprowadzenie – miniwykład:
Wielu z nas stara się zażegnać konflikty przez ucieczkę lub atak. Ucieczka polega na
odmowie uczestniczenia w sytuacji, w której pojawiło się nieporozumienie lub na udawaniu, że tego nieporozumienia nie ma. Nie jest ona jednak dobrym sposobem na radzenie sobie z konfliktami, choć są oczywiście takie sytuacje, w których stanowi jedyne
–1–
wyjście, np. gdy pozostawanie na miejscu zagraża naszemu bezpieczeństwu. Atak natomiast polega na wywarciu presji fizycznej lub psychicznej w celu zmuszenia drugiej
osoby, by postępowała zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Atakujemy przy użyciu siły lub
słów, np. obrażając, obmawiając, oskarżając lub plotkując. Ucieczka i atak zwykle pogarszają nasze relacje z innymi ludźmi lub też prowadzą do ich całkowitego zerwania,
czasem potęgując konflikt. Możemy jednak rozszerzyć nasz repertuar sposobów rozwiązywania sporów o takie, które dają nam większą szansę na osiąganie swoich celów
i równoczesne zachowanie dobrych stosunków z innymi.
2. Wyjaśnij, że konflikty mogą być pożytecznie rozwiązywane na rozmaite sposoby.
Niektóre z tych sposobów mają swoje charakterystyczne nazwy.
3. Przeczytaj razem z klasą Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów (materiał
pomocniczy nr 1) i przedyskutuj każdą pozycję.
4. Poproś uczniów, by poszukali w parach po jednym przykładzie na każdy z opisanych sposobów rozwiązywania konfliktów.
5. Przeczytaj przykłady z materiału Jakie to rozwiązanie? (materiał pomocniczy nr 2)
i poproś uczniów o ustalenie, z jakim sposobem macie w każdym z nich do czynienia.
6. Poproś o odpowiedź na następujące pytania:
l
Czy sięgasz po omawiane sposoby rozwiązywania konfliktów? Opisz sytuację, w której miało to miejsce.
l
Czy znasz inne sposoby rozwiązywania konfliktów (np. kompromis, twórcze rozwiązywanie problemów)?
Na podstawie propozycji Williama J. Kreidlera, Elementary Perspectives: Teaching Concepts of Peace and Conflict, http://www.teachervision.com/lesson-plans/lesson-2989.html.
–2–
Materiał pomocniczy nr 1 – Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów
Komunikowanie się
Niektóre konflikty powstają, gdyż ludzie niewłaściwie się rozumieją. Dobre komunikowanie się, czyli szczere mówienie o ważnych rzeczach i wyjaśnianie nieporozumień,
może temu zapobiec.
Negocjowanie
Kiedy dwóch lub więcej ludzi decyduje się własnymi siłami pracować nad rozwiązaniem konfliktu, mogą postępować krok po kroku w pewien określony sposób. Te kroki
pomagają im samodzielnie rozwiązywać konflikt poprzez negocjowanie.
Mediacje
Zdarza się, że ludzie chcą rozwiązywać problemy, natrafiają jednak na kłopoty podczas
negocjowania. Mogą wtedy poprosić kogoś o pomoc. Ta osoba mediuje w konflikcie.
Mediator nie mówi, co ludzie mają zrobić, lecz pomaga im podejmować własne decyzje.
Arbitraż
Zdarza się, że mediator wskazuje na konkretny sposób rozwiązania problemów. Wtedy nie nazywamy go już mediatorem, lecz arbitrem. Kiedy ludzie proszą arbitra o pomoc, muszą zgodzić się na ustalone przez niego rozwiązania.
Sąd
Kiedy ludzie nie mogą sami rozwiązywać swoich problemów, mogą udać się do sądu
i rozpocząć proces. Wynajmują wtedy prawników i stają przed sędzią. Sędzia jest jak arbiter. Prawnicy starają się przekonać sędziego, że ich klienci mają rację. Na końcu procesu sędzia mówi, kto ma rację w myśl prawa, po czym oznajmia, jaka jest jego decyzja.
Legislacja
Legislacją nazywamy tworzenie praw lub zasad. Niektóre konflikty sprawiają, że ludzie
próbują zmienić istniejące prawa lub zasady tak, by problem nie mógł się ponownie
pojawić.
–3–
Materiał pomocniczy nr 2 – Jakie to rozwiązanie?
Instrukcja: Zapoznaj się z opisem różnych sytuacji i ustal, jaki rodzaj rozwiązywania
konfliktów został w nich opisany.
1. Jarema i Zosia spierali się na lekcji o to, kto miałby używać pudełka z farbami. Kiedy zrozumieli, że ich spór do niczego nie prowadzi, zdecydowali, iż mogą wspólnie
używać farb, a następnie uzgodnili najwygodniejszy dla każdego sposób korzystania z nich.
2. Gniewko, Kasia i Hania mieli wspólnie opracować gazetkę ścienną, nie mogli jednak dojść do porozumienia, jakie materiały w niej zamieścić. Ostatecznie poszli do
wychowawczyni i poprosili ją, by to ona zdecydowała o wyborze materiałów.
3. Diana była zła, ponieważ jej najlepsza koleżanka, Julia, przeszła rano obok niej i nie
powiedziała ani słowa. Przez cały dzień Diana była obrażona i nie odzywała się do
Julii, lecz w końcu zapytała ją, czemu rano nie raczyła na nią spojrzeć. Julia odpowiedziała, że była wtedy zaspana i po prostu nie zauważyła Diany. Diana zawołała:
„Cieszę się, że to wszystko okazało się jednym wielkim nieporozumieniem!”.
4. Ryszard i Przemek grali w piłkę nożną i pokłócili się, kto ma wykonywać rzut karny.
Rozzłościło ich to do tego stopnia, że zeszli z boiska i zaczęli wydzierać się na siebie. Na szczęście pojawił się Mariusz i pomógł im znaleźć rozwiązanie sporu.
5. Niektórzy koledzy Janka zwracali się do niego, używając nazwiska, czego on szczerze nie cierpiał. Podczas lekcji wychowawczej Janek zaproponował, aby uzupełnić
listę zasad obowiązujących w klasie o zakaz zwracania się do siebie nawzajem po
nazwisku.
6. Bartek został oskarżony przez Sylwię o kradzież jej maskotki. Bartek zdecydowanie zaprzeczył, więc spór został przedstawiony szkolnemu sądowi koleżeńskiemu,
w którym zasiada dwóch uczniów i dwóch nauczycieli. Sąd orzeknie, kto ma rację
i ewentualnie określi karę za dokonanie kradzieży.
–4–
Konflikty i ich znaczenie
Janusz Żmijski
Przede wszystkim ludzie obawiają się konfliktu. Spostrzegają go jako rodzaj walki, a nawet wojny. A na wojnie muszą być zwycięzcy i pokonani. Wojna dopuszcza także łamanie ważnych zasad, które obowiązują w czasach pokoju. […] Fantazje bywają znacznie
groźniejsze, niż rzeczywistość, do której się odnoszą. Pamiętasz zapewne takie konflikty, których bardzo się obawiałeś, a ich rozwiązanie okazało się proste. Wyobrażenia
nie konfrontowane z rzeczywistością stają się zjawą, żyjącą własnym życiem. Są źródłem naszych uprzedzeń, interpretacji i schematycznych zachowań w relacjach z innymi
ludźmi.
J. Gut, W. Haman, Docenić konflikt, Warszawa 1993
Cele
l
l
l
uczniowie rozumieją istotę konfliktów,
uczniowie potrafią rozróżniać rodzaje konfliktów oraz ich przyczyny,
uczniowie rozumieją rolę konfliktów w życiu społecznym.
Metody pracy
l
l
l
l
miniwykład,
praca w małych grupach,
analiza utworu literackiego,
dyskusja.
l
l
l
l
materiał pomocniczy nr 1 – Rodzaje konfliktów,
materiał pomocniczy nr 2 – Główne przyczyny konfliktów,
prasa codzienna,
Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie
oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4.
1 godzina lekcyjna.
Uczestnicy
Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych.
–1–
Przebieg lekcji
1. Rodzaje konfliktów – miniwykład, praca w grupach
l Powiedz uczniom, że konflikty są w życiu społecznym zjawiskiem powszechnym,
pojawiającym się zarówno w relacjach pomiędzy jednostkami, jak i grupami społecznymi.
l Podziel klasę na 4-osobowe grupy. Każdej grupie daj po jednym egzemplarzu
dowolnej gazety codziennej. Poproś o podanie kilku przykładów konfliktów znanych uczniom z ich życia codziennego oraz o znalezienie w gazecie artykułu
dotyczącego jakiegoś konfliktu.
l Po wykonaniu zadania przedstawiciele grup relacjonują wyniki swojej pracy na
forum klasy. Zapisz przedstawione przez nich przykłady na tablicy.
l Zapoznaj uczniów z rodzajami konfliktów (materiał pomocniczy nr 1). Przyporządkujcie wspólnie przykłady podane wcześniej przez uczniów do wyszczególnionych kategorii.
2. Przyczyny konfliktów – miniwykład, praca na forum
l
l
Zapoznaj uczniów z listą przyczyn konfliktów (materiał pomocniczy nr 2).
Przyporządkujcie wspólnie przykłady podane przez uczniów do wyszczególnionych kategorii.
3. Definicja konfliktu – praca w grupach
l
l
l
l
l
Podziel klasę na 4–5-osobowe grupy.
Poleć uczniom, aby każdy z nich dokończył zdanie zaczynające się od słów: „Konflikt jest to...”, a później przedstawił swoją propozycję grupie.
Grupa powinna po krótkiej dyskusji wybrać jedną, jej zdaniem najlepszą, definicję, która zostanie przez przedstawiciela grupy odczytana całej klasie (pamiętaj
jednak, że chodzi tu nie tyle o precyzyjną definicję, ile o refleksję).
Omawiając uczniowskie propozycje, zwróć uwagę na dwie kwestie:
– konflikt jest zjawiskiem subiektywnym: dla jednej strony może być niewiele znaczącym epizodem, dla drugiej – sprawą życia i śmierci;
– bardzo często zdarza się, że strony konfliktu nie uświadamiają sobie prawdziwych jego przyczyn i dlatego nie są w stanie samodzielnie go rozwiązać.
Poproś uczniów, aby spróbowali podać przykłady takich sytuacji.
4. Konflikty w literaturze – analiza wybranego utworu, praca w małych grupach
l
l
l
Poleć uczniom, aby w grupach wybrali jakiś utwór literacki (np. ulubioną baśń
z dzieciństwa) i przeanalizowali go, pamiętając o tym, czego dotąd nauczyli się o
konfliktach. Niech odpowiedzą na pytania:
– Czy w analizowanym utworze występuje konflikt?
– Jakiego rodzaju jest to konflikt?
– Jakie mogą być jego przyczyny?
Poproś uczniów, żeby wyobrazili sobie, jak wyglądałyby analizowane przez nich
utwory, gdyby usunąć z nich wszystkie konflikty. Niech napiszą krótki plan ukazujący fabułę tak zmienionego utworu.
Zapytaj uczniów, czy wymyślone przez nich nowe wersje utworów nie wydają się
nudne i czy nie sądzą, że po usunięciu konfliktów wiele dzieł literackich utraciłoby
–2–
wszelki sens. Konflikty są elementem życia ludzkiego i literatura zajmuje się przede
wszystkim problemami, których źródłem są różnorodne konflikty.
5. Przeprowadź krótką dyskusję wokół zagadnień:
– Czy potrafimy sobie wyobrazić świat bez konfliktów?
– Czy taki świat byłby na pewno lepszym światem?
Scenariusz oparty został na pomyśle lekcji Janusza Żmijskiego Konflikty – ludzkie przeznaczenie zamieszczonej w podręczniku Edukacja prawna i obywatelska, scenariusze
lekcji dla szkół średnich, cz. I, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 1997.
–3–
Materiał pomocniczy nr 1 – Rodzaje konfliktów
Ze względu na zasięg możemy mówić o konfliktach:
1. Wewnętrznych, kiedy to w samym człowieku zderzają się ze sobą sprzeczne cele,
wartości czy pomysły: konflikt tego rodzaju zachodzi np. wtedy, gdy uczeń jednego
wieczora chciałby jednocześnie pójść na prywatkę do kolegi i napisać wypracowanie z języka polskiego.
2. Interpersonalnych, gdy uwikłane są co najmniej dwie osoby, których cele, wartości lub pomysły nie dają się równocześnie zrealizować.
3. Wewnątrzgrupowych, zachodzących pomiędzy członkami tej samej grupy społecznej.
4. Międzygrupowych, zachodzących pomiędzy członkami różnych grup społecznych.
5. Międzynarodowych, zachodzących pomiędzy różnymi państwami.
6. Globalnych, o występowaniu których mówimy, gdy wykraczają swym zasięgiem
i znaczeniem poza określone struktury państwowe – przykładem takiego konfliktu
jest sprawa zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Materiał pomocniczy nr 2 – Główne przyczyny konfliktów
1. Problemy pojawiające się w relacjach międzyludzkich (stereotypy, błędna percepcja, zła komunikacja, silne, niekontrolowane emocje).
2. Problemy związane z dostępem do informacji (niedostatek informacji, odmienne
interpretowanie danych, różne procedury zbierania danych, różne punkty widzenia).
3. Różnorodne, wykluczające się interesy i potrzeby stron konfliktu (rzeczowe, proceduralne, psychologiczne).
4. Problemy strukturalne (zaaranżowanie sytuacji, nierówna kontrola zasobów, nierówny rozkład sił, ograniczenia czasowe, określenie ról).
5. Odmienne wartości (wartości religijne, etyczne, społeczne, wartości związane z własnym „ja”, wartości życia codziennego).
–4–
Strategie rozwiązywania konfliktów
Janusz Żmijski
[…] Trudno sobie wyobrazić rozwój świata bez konfliktów. To właśnie próba pogodzenia
sprzecznych interesów, potrzeb, idei, bywa podstawą nowych pomysłów i rozwiązań.
Konflikt ma swój wielki potencjał.
Kiedy boisz się konfliktu lub traktujesz go jak wojnę, tracisz możliwość poznania drugiej
strony oraz wyrażenia własnych potrzeb i interesów. Tracisz szansę na satysfakcjonujące
kontakty z drugim człowiekiem. Nasze kilkunastoletnie doświadczenie zawodowe i praktyka terapeutyczna upewniają nas, że tylko odważne podejmowanie trudnych spraw między ludźmi buduje prawdziwe bezpieczeństwo i zaufanie. Warto więc szukać potencjału
zawartego w każdym konflikcie. To nie konflikt jest źródłem nieporozumień i walki między
ludźmi, lecz sposób jego rozstrzygania.
J. Gut, W. Haman, Docenić konflikt, Warszawa 1993
Cele
l
l
l
uczniowie rozumieją pojęcia: „eskalacja”, „kierowanie konfliktem” i „rozwiązywanie
konfliktu”,
uczniowie znają różne style kierowania konfliktem,
uczniowie rozumieją wpływ przyjętego stylu działania na możliwość rozwiązania
konfliktu.
Metody pracy
l
l
l
l
miniwykład,
odgrywanie scenek,
dyskusja na forum,
praca w małych grupach.
l
l
l
materiał pomocniczy nr 1 – scenki,
materiał pomocniczy nr 2 – kierowanie konfliktem (po 1 egzemplarzu dla każdego
ucznia),
Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie
oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4.
1 godzina lekcyjna.
–1–
Uczestnicy
Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych.
Przebieg zajęć
1. Powiedz uczniom, że wynik konfliktu zależy w dużej mierze od przyjętej strategii
rozwiązywania sporu. Wprowadź w tym miejscu rozróżnienie pomiędzy eskalacją,
kierowaniem i rozwiązywaniem konfliktu.
Eskalacja to rozwój i nasilanie się konfliktu. Często jej efektem są gwałtowne działania (nierzadko wiążące się z użyciem przemocy), podejmowane w celu zakończenia
konfliktu.
Kierowanie konfliktem polega na niedopuszczaniu do eskalacji sporu, na wygaszaniu – pozwala to uniknąć rozwiązań gwałtownych i bardzo emocjonalnych.
Rozwiązanie konfliktu osiągane jest poprzez usunięcie jego przyczyn.
2. Powiedz uczniom, jakie mogą być rezultaty dwustronnego konfliktu:
l korzystne dla jednej strony, niekorzystne dla drugiej („wygrany–przegrany”),
l niekorzystne dla obu stron („przegrany–przegrany”),
l korzystne dla obu stron („wygrany–wygrany”).
3. Poproś uczniów o podanie odpowiednich przykładów. Zapytaj, jakie ich zdaniem są
zalety lub wady poszczególnych rezultatów konfliktu. Jeśli pojawią się trudności
w odnalezieniu przykładów należących do kategorii „wygrany–wygrany”, przedyskutujcie krótko ten punkt.
4. Przedstaw konfliktową sytuację, która będzie następnie przedmiotem inscenizacji:
Konflikt w klasie
Maria i Marcin cieszą się dużą popularnością zarówno w swojej klasie, jak i w całej
szkole. W tym roku postanowili kandydować w wyborach do Rady Liceum. Komisja
wyborcza poinformowała ich jednak, że każdą klasę może w radzie reprezentować
tylko jedna osoba. Na godzinie wychowawczej usiłowano ten problem rozwiązać,
ale ani Marcin, ani Maria nie zrezygnowali z kandydowania. Uczniowie w klasie
podzielili się niemal równo na zwolenników Marii i Marcina. Wobec zbliżania się terminu wyborów i eskalacji konfliktu (spory w klasie stawały się coraz bardziej gorące,
a atmosfera nieznośna), postanowiono doprowadzić do jeszcze jednego spotkania
kilku osób reprezentujących zwaśnione grupy.
Poproś uczniów o odpowiedź na następujące pytania:
l Jakie są cele każdego z uczestników konfliktu (to znaczy Marii i Marcina)?
l Z jakim rodzajem konfliktu mamy w tym przypadku do czynienia?
l Jak można określić przyczynę konfliktu?
5. Podziel klasę na pięć grup. Rozdaj grupom opisy miniscenek (materiał pomocniczy
nr 1) – zadaniem każdej grupy będzie przygotowanie jednej inscenizacji i przedstawienie jej klasie.
–2–
6. Poproś grupy o przedstawienie scenek. Każdą z nich omawiaj natychmiast po odegraniu, prosząc uczniów-widzów o odpowiedź na następujące pytania (możesz zapisać je na tablicy):
l Jakie wrażenia odniosłeś, obserwując przebieg akcji?
l Jak scharakteryzowałbyś postępowanie uczestników sporu?
l Czy mieliśmy w tym przypadku do czynienia z eskalacją konfliktu, czy też z jego
rozwiązaniem?
l Kto okazał się zwycięzcą, a kto przegranym?
l Jak przedstawiony sposób kierowania konfliktem może wpłynąć na atmosferę
w klasie?
7. Rozdaj uczniom tekst o kierowaniu konfliktem (materiał pomocniczy nr 2) i poproś,
by po przeczytaniu powiedzieli, które z opisanych w nim stylów kierowania konfliktem można zidentyfikować w odgrywanych wcześniej scenkach. Zwróć uwagę, że
niekiedy strategia „wygrany–wygrany” nie może znaleźć zastosowania.
8. Na zakończenie zapytaj uczniów, jakie postawy i działania zwaśnionych stron mogą
zwiększać szanse na rozwiązanie „wygrany–wygrany”. Odpowiedzi zapisz na dużym arkuszu papieru.
Scenariusz został oparty na konspekcie lekcji Janusza Żmijskiego Konflikty – ludzkie
przeznaczenie zamieszczonej w podręczniku Edukacja prawna i obywatelska, scenariusze lekcji dla szkół średnich, cz. I, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 1997.
–3–
Materiał pomocniczy nr 1 – Scenki
Scenka 1
Obie grupy dążą do zwycięstwa. Spotkanie szybko przeradza się w kłótnię: nikt nie
słucha argumentów strony przeciwnej, ani nie szuka sposobów załagodzenia sporu.
Wszyscy przekrzykują się nawzajem, wychodząc z założenia, że tylko zwycięstwo i pognębienie przeciwnika jest realnym i zarazem najlepszym rozwiązaniem.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Scenka 2
Zwolennicy Marcina decydują się na wycofanie jego kandydatury. Są przeświadczeni, że
takie poświęcenie jest niezbędne w imię utrzymania koleżeńskich stosunków w klasie.
Kontynuowanie sporu mogłoby doprowadzić do otwartej walki i niezależnie od tego, kto
okazałby się zwycięzcą, ucierpiałyby na tym relacje między wszystkimi uczniami. Grupę
Marcina mimo wszystko dręczy poczucie klęski. Samopoczucie poprawia jej jedynie świadomość, że to ona wzięła odpowiedzialność za podtrzymanie dobrej atmosfery w klasie.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Scenka 3
Uczestnicy próbują znaleźć rozwiązanie satysfakcjonujące wszystkich i w tym celu postanawiają przeprowadzić „burzę mózgów”. W jej trakcie ktoś wpada na pomysł, aby za
pomocą losowania ustalić, kto będzie kandydatem klasy w tym roku. Ten, kto przegra
w losowaniu, będzie kandydował do Rady Liceum za rok. Marcin i Maria zgadzają się
na takie rozwiązanie, ustalając, że będą sobie wzajemnie pomagać zarówno w trakcie
kampanii wyborczej, jak i później w pracy w radzie.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Scenka 4
W imię utrzymania jedności klasy zebrani decydują się na równoczesne wycofanie obu
kandydatur. Zostaje ustalone, że wszyscy poprą kandydaturę Marii w wyborach na gospodarza klasy, Marcina zaś w zbliżających się wyborach do szkolnego Sądu Koleżeńskiego. Ponieważ poza nimi nikt nie ma większych szans, aby zostać wybranym do
Rady Liceum, klasa nie będzie miała w niej swojego przedstawiciela. Nikt nie jest specjalnie zadowolony z tego rozwiązania, ale nikt też nie czuje się całkiem przegrany.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Scenka 5
Na umówione spotkanie nie przychodzi Maria. Jej zwolennicy pytani o przyczynę nieobecności kandydatki udzielają wymijających odpowiedzi. Twierdzą natomiast, że Maria rezygnuje z kandydowania, gdyż czuje się pokrzywdzona. Są agresywni – uważają,
że niezależnie od dalszego przebiegu wypadków atmosfera w klasie na pewno się pogorszy. Winę za to ponosi, ich zdaniem, grupa Marcina i dlatego grożą, że jeśli Marcin
nie wycofa swojej kandydatury, zwrócą się do dyrekcji szkoły o rozwiązanie klasy lub
o przeniesienie całej jego grupy do jednej z klas równoległych.
–4–
Materiał pomocniczy nr 2 – Kierowanie konfliktem
Można wyróżnić pięć stylów kierowania konfliktem:
1) Rywalizacja to styl niekooperatywny; jedna ze stron, dążąca bezwzględnie
do zaspokojenia swoich potrzeb, wygrywa kosztem drugiej strony. U źródeł
tej postawy kryje się dążenie do wygranej za wszelką cenę i ignorowanie
potrzeb drugiej strony. Jest to postawa walki i dominacji, oparta na strategii
„wygrany – przegrany”.
2) Dostosowanie się jest przeciwieństwem rywalizacji. Jedna strona świadomie rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb lub osiągnięcia celu, aby utrzymać dobre stosunki z drugą stroną i umożliwić spełnienie jej pragnień. Dostosowujący się działa w tym przypadku w przekonaniu, że konflikt może być
rozwiązany tylko wtedy, jeśli któraś ze stron weźmie wszystko – jeden wygrywa, drugi przegrywa.
3) Kompromis to styl kooperatywny. Każda ze stron trochę traci, trochę zyskuje.
Także ten styl opiera się na strategii „wygrana – przegrana”, z tym, że żadna
strona nie wygrywa całkowicie. Konflikt nie zostaje więc zakończony – to tylko
rozwiązanie „robocze”.
4) Unikanie – inaczej izolacja – to styl niekooperatywny. Jedna ze stron rezygnuje z realizacji swoich potrzeb, uniemożliwiając jednocześnie realizację
potrzeb strony drugiej. Postawa ta wynika czasem z chęci ukarania lub skrzywdzenia przeciwnika. W wyniku stosowania tej strategii obie strony ponoszą
straty.
5) Integratywne rozwiązywanie problemów to styl kooperatywny. Opiera się
na strategii „wygrana – wygrana”. Wysiłek stron prowadzi do rozwiązania przynoszącego obu stronom korzyści. W tym przypadku ważne jest, aby obie
strony miały poczucie, iż z konfliktu wyszły zwycięsko i są zadowolone z uzyskanego rozwiązania.
–5–
Konflikty szkolne i niektóre sposoby
ich rozwiązywania – mediacje partnerskie
oraz arbitraż
Janusz Żmijski
Sylwia Rybarczyk
Spis treści
1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Konflikty w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Motywy i formy konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Fazy konfliktów i destrukcyjne strategie działania w sytuacjach
konfliktowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Strategie konstruktywnego kierowania konfliktami . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Eliminować czy uwypuklać: dyskusja wokół konfliktów w szkole . . . . . . . .
3. Mediacje partnerskie w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Arbitraż w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Arbitraż w samorządzie Janusza Korczaka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Formy samorządu dziecięcego w szkole A.S. Neilla . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Geneza Sądu Koleżeńskiego w XLIV Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi . .
4.4. Normy szkolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Sędziowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6. Zadania Sądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.7. Opis procedur sądowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.8. Rola Sądu w życiu szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.9. Sąd Koleżeński a nauczyciele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik – Trening mediatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
–1–
12
12
13
15
16
17
19
10
10
11
13
14
16
17
18
19
21
21
22
24
1. Wstęp
Konflikty to zjawiska nieobce szkołom. Kontrastują one z wizją placówki edukacyjnej
jako „arkadyjskiego gaju Akademosa”, czyli miejsca harmonijnego współdziałania i dobrego samopoczucia wszystkich uczestników1. Jest to zmartwienie wielu nauczycieli
i wychowawców. Rozpowszechnia się jednak, choć powoli, odmienne podejście do
konfliktów – zgodnie z nim pojawianie się w szkole sporów jest czymś naturalnym.
Umiejętne kierowanie ich przebiegiem daje cenną edukacyjnie i wychowawczo okazję
do konfrontacji różnych postaw i wartości oraz skłania do szukania wspólnych rozwiązań. Tekst niniejszy przybliża istotę zjawiska konfliktu, przedstawia różne stanowiska
wobec niego oraz opisuje dwie wypróbowane w praktyce metody konstruktywnego
rozwiązywania sporów: mediacje i arbitraż szkolny.
2. Konflikty w szkole
Przykład I
Na lekcji z klasą IIa doszło do nieprzyjemnego starcia z jedną z uczennic. Beata,
oddając pracę, wstała i powiedziała dobitnie, że zadanie, które dałem klasie, „jest
głupie, nie uczy niczego, gdyż polega na przepisywaniu fragmentu z podręcznika”,
po czym rozgniewana wyszła z klasy. Wyglądało to tak, jakby rzuciła mi rękawicę.
Poczułem, że ogarnia mnie złość nie tylko z powodu zachowania uczennicy, ale
także dlatego, że byłem pewien swoich racji. Zadanie wydawało się banalne, chciałem jednak sprawdzić, czy naprawdę wszyscy uczniowie potrafią zrozumieć pytanie i odnaleźć odpowiedź w książce. Moje doświadczenie z zeszłego roku podpowiadało mi, że może to być trudne dla wielu z nich, i obawy te się potwierdziły. Po
sprawdzeniu prac okazało się, że 7 z 19 biorących udział w ćwiczeniu uczniów nie
zrozumiało pytania i (albo) nie potrafiło znaleźć odpowiedniego fragmentu. W masowej szkole często tak bywa, że to samo polecenie jest śmiesznie łatwe dla jednej
grupy uczniów i całkowicie niewykonalne dla innej. Chodziło mi o to, by zbadać
potencjał w klasie, a następnie spróbować pracować odmiennie z każdą z grup.
Ale Beata, nic nie wiedząc o tych zamiarach, zarzuciła mi niekompetencję w nieprzyjemny i nie do przyjęcia dla mnie sposób!
Przykład II
Lekcja wychowawcza: omawiamy sprawę planowanej wycieczki. Kilka dni temu wydawało się, że wszystko jest już ustalone. Dzisiaj okazało się, że 5 osób nie będzie
mogło pojechać, gdyż ich rodzice nie sprostają kosztom. Wtedy jeden z uczniów
zaprosił klasę do swojego domku na działkę, byśmy spędzili w tej okolicy kilka dni.
Byłaby to naprawdę tania wycieczka, choć może nie tak atrakcyjna, jak wcześniej
planowany wyjazd do Sulejowa. Wydawało się, że ponownie jesteśmy na dobrej drodze, ale niespodziewanie cztery uczennice stwierdziły, że powinniśmy się trzymać
wcześniejszych umów i jeśli tak nie będzie, to one nigdzie nie pojadą. Wielu uczniów
zaczęło złościć się na siebie do tego stopnia, że poczułem się bezradny. Zabrakło
czasu na uspokojenie nastrojów i lekcja dobiegła końca bez żadnych ustaleń.
–2–
Przykład III
Rada pedagogiczna. Opiekun Samorządu Uczniowskiego pyta publicznie Marię,
jedną z nauczycielek, czy nadal chce współpracować z tą instytucją. Przypomina,
że Maria wyraziła na początku roku szkolnego ochotę wzięcia na siebie odpowiedzialności za pewne sprawy związane z działaniem samorządu. Twierdzi, że następnie konsekwentnie odmawiała wykonania swojego zobowiązania, zasłaniając
się brakiem czasu. Maria początkowo chce wyjaśnić sytuację, mówiąc o tym, o czym
wszyscy wiemy: że ma małe dziecko i stara się jak najdłużej z nim przebywać.
Widzę, że jest jej przykro; mimo to ze złością atakuje opiekuna za to, że ten, jej
zdaniem, nie konsultował terminów spotkań samorządu. Opiekun nie zgadza się
z zarzutem. Robi się nieprzyjemnie, ktoś mówi, żeby wyjaśnili to między sobą i by
kontynuować zebranie. Opiekun odpowiada, że próbował już niejednokrotnie porozmawiać z Marią, ale był przez nią traktowany w sposób, który odbiera jako
lekceważący. Postanowił zatem przedstawić problem radzie.
Cóż wspólnego mają ze sobą trzy opowieści? Zamieściliśmy je tutaj, gdyż są autentyczne i opisują szkolny konflikt. Każdy uczeń i nauczyciel potrafiłby zapewne wskazać podobne nieporozumienie czy spór, którego uczestnikiem lub świadkiem był w trakcie
pobytu w szkole. Także wyniki badań potwierdzają powszechność występowania podobnych zdarzeń. Młodzież najczęściej obserwuje jednostkowe spory między uczniami
a nauczycielami. 46,7% zapytanych uczniów zaobserwowało istnienie takich nieporozumień. Spora grupa badanych (18,4%) była zdania, że istnieje strukturalny, nie dający
się rozwiązać spór pomiędzy szkołą jako instytucją a młodzieżą2.
Termin „konflikt” zaczerpnięty został z łaciny – słowa confligere, conflictatio oznaczają:
wpadnięcie na siebie, spór, dyskusję, walkę. Konflikty mają u źródeł szeroko rozumianą
sprzeczność, niezgodność; dotyczyć mogą jednostek lub grup. Czasem są efektem przypadku, zdarza się też, że jedna lub obie strony świadomie dążą do wywołania konfliktu.
Zastanów się...
Czy w twojej szkole lub klasie pojawiła się ostatnio jakaś sytuacja konfliktowa?
2.1. Motywy i formy konfliktów
Motywami konfliktów są sprzeczności:
l
wartości uznawanych przez uczestników wydarzeń,
l
celów,
l
strategii, dróg,
l
indywidualnych cech osób.
Wbrew obiegowym poglądom, przyczynami konfliktów nie są czynniki materialne. Stanowią one tło i (lub) katalizator, wzmagając napięcia i sprzeczności pomiędzy ludźmi
–3–
wchodzącymi w relacje w szkole3. We wspomnianych badaniach Bielawskiej uczniowie najczęściej upatrywali przyczyn konfliktów w cechach charakteru konkretnych
osób (71,22%)4. Jako źródło problemów wskazywali także istniejące w szkole obyczaje
wynikające z „ukrytych programów”. Ich przykład może stanowić inicjacja pierwszaków, „szkolna fala”.
Zastanów się...
Jak określiłbyś podstawowe przyczyny trzech opisanych wyżej konfliktów?
„Wpadnięcie na siebie” może zapoczątkować walkę. Wielu ludziom konflikt niesłusznie
kojarzy się wyłącznie z bezpośrednią agresją fizyczną i (lub) werbalną oraz towarzyszącą im wrogością, powiększającą istniejące sprzeczności. Ten typ konfliktów jest bardziej
niż inne nasycony emocjami. Zazwyczaj są to silne emocje negatywne. W opisanych
wcześniej trzech sytuacjach (choć na razie nie przybrały one formy otwartej walki) uczestnicy bądź obserwatorzy konfliktów przeżywają na różny sposób złość, bezradność, przykrość. Wiele powszechnie występujących w szkole konfliktów nie ma tak niszczącego
charakteru, jak otwarta walka.
W wypadku rywalizacji między uczniami będziemy mieli do czynienia raczej ze staraniem o uznanie ze strony nauczycieli i (lub) kolegów, rzadko starciem bezpośrednim.
Walka nie musi też zawsze oznaczać wrogości. Wzajemne postrzeganie się stron w konflikcie można usytuować pomiędzy biegunami życzliwość – wrogość. Większość zjawisk,
które można określić jako konflikty, przybiera stosunkowo łagodne formy, np. krótkiej
sprzeczki. Konflikty pojawiają się również pod postaciami dyskusji czy debaty. Łagodne
konflikty są często świadomie wywoływane przez nauczycieli opierających na nich
konstrukcję niejednej lekcji. Mają one oczywisty walor edukacyjny, dający w efekcie
możliwość przywrócenia równowagi, zlikwidowania lub zmniejszania istniejących
sprzeczności. Uporządkowane dyskusje czy debaty są nieantagonistyczne, a aktywność stron zmierza raczej do wyrażenia siebie, swojego stanowiska niż do pognębienia
przeciwnika5.
Walka może się przejawiać także w sposób utajony (konflikty ukryte) lub częściowo utajony, polegający na nieujawnianiu prawdziwych motywów zachowań agresywnych lub przenoszeniu ich na płaszczyznę niezwiązaną z pojawieniem się przyczyn konfliktu. Do takich form konfliktów międzyludzkich można zaliczyć szykany,
sabotaż i bojkot6.
Zastanów się...
Czy obserwowałeś kiedyś w szkole (klasie) konflikt ukryty lub częściowo utajony?
Jak wpływał on na atmosferę miejsca?
–4–
2.2. Fazy konfliktów i destrukcyjne strategie działania w sytuacjach
konfliktowych
Jeśli przyjrzymy się opisanym na wstępie sytuacjom, to dwa pierwsze spory wydają się
być u swoich początków, trzeci ma już nieco dłuższą historię. Konflikty są procesem,
w którym można wyróżnić określone fazy (nie każdy konflikt musi jednak przejść przez
wszystkie):
Ważne!
Fazy konfliktu:
Faza I: Wchodzenie w konflikt: pojawienie się sprzeczności, uświadomienie ich
sobie. Dużą rolę odgrywają w tej fazie błędy postrzegania, cechy tkwiące w samych uczestnikach interakcji, stojące przed nimi zadania i związane z nimi napięcia oraz otoczenie społeczne.
Faza II: Rozwój konfliktu.
Faza III: Wychodzenie z konfliktu – rozwiązywanie go lub inne sposoby radzenia sobie, np. wyjaśnianie, zwrócenie się ze skargą do arbitra i (lub) usunięcie
szkody7.
W szkole możemy spotkać konflikty, znajdujące się w różnych stadiach rozwoju. Próbując je rozwiązać, warto mieć na uwadze, że w przypadku sporów interpersonalnych
dużą rolę pełnią oczekiwania kierowane do innych ludzi. Zauważono, że więcej oczekuje się od partnera zajmującego wyższą pozycję, choć trudniej go zmusić do współpracy i poszukiwania rozwiązań. Pamiętajmy, że w relacjach szkolnych z uprzywilejowanego statusu korzystają nauczyciele i kierownictwo szkoły. To oni właśnie modelują
rozpowszechnione w danej szkole podejście do konfliktów.
Niektóre okoliczności utrudniają rozsądne zajmowanie się konfliktami, doprowadzanie
do ich pozytywnego rozwiązania i (lub) wykorzystanie ich do realizacji konstruktywnych
celów. Sprawiają one, że w sytuacji, gdy pojawia się spór, jego uczestnicy wdają się
w destrukcyjną walkę lub decydują się na następujące postawy:
l
wycofanie, ucieczka,
l
bierność, podporządkowanie się silniejszemu,
l
posługiwanie się argumentem „kwaśnych winogron”.
Definicja
Termin „kwaśne winogrona” zaczerpnięty z wiersza Jeana de La Fontaine’a Lis
i winogrona oznacza rezygnację z zaspokojenia oczywistych potrzeb, maskowaną za pomocą pokrętnej argumentacji8.
Wymienione sposoby kierowania konfliktem łączą się z dużym prawdopodobieństwem
wystąpienia negatywnych skutków. Każdy ze szkolnych sporów może, choć nie musi,
–5–
stać się z czasem dramatycznym i wrogim starciem. Zależy to od tego, jak zachowają
się uczestnicy, przeżywający w obliczu konfliktu silne napięcie emocjonalne. Negatywne uczucia nie ułatwiają im konstruktywnego radzenia sobie z sytuacją, są odwzajemniane. Niewłaściwie kierowane konflikty mogą powodować na poziomie jednostek
różne niekorzystne rezultaty:
l
wzmagać i utrwalać antypatię, antagonizmy, agresję, frustrację, lęk;
l
prowadzić do zaburzeń osobowości, chorób somatycznych;
l
prowadzić do powstawania i utrwalania stosunków podległości lub podporządkowania niesprzyjających rozwojowi.
Zastanów się...
Jak ty zachowujesz się zazwyczaj w sytuacji konfliktowej?
2.3. Strategie konstruktywnego kierowania konfliktami
Konstruktywne rozwiązanie konfliktu kończy spór lub minimalizuje prawdopodobieństwo
jego ponownego pojawienia się. Choć wszyscy mamy pewne utrwalone sposoby zachowywania się w sytuacjach konfliktowych, to możemy je modyfikować, o ile stają się
przeszkodą w konstruktywnym kierowaniu nimi. Można uczyć się samemu oraz nauczać
innych, jak rozwiązywać spory z pożytkiem dla sprawy oraz z najmniejszą szkodą dla
siebie i innych ludzi. Czasem do porozumienia prowadzi szczera, otwarta rozmowa:
Przykład I, cd.
Trzy dni po opisanym wydarzeniu pełniłem dyżur na korytarzu. Beata stała pod
klasą. Korzystając z okazji, poprosiłem ją o rozmowę. Przedstawiłem jej swój punkt
widzenia. Wysłuchała mnie uważnie. Następnie stwierdziła, że jest jej przykro, gdyż
ma wrażenie, że uniosła się bez wystarczającego powodu. Byłem zdziwiony, jak
bardzo mi ulżyło. Na lekcji w IIa było tym razem normalnie, ani śladu napięcia,
sporo sympatycznych sygnałów ze strony uczniów.
Nie zawsze jednak wystarczy po prostu porozmawiać, by nieporozumienie znikło bez
śladu. Zdarza się, że trzeba sięgnąć po bardziej złożone strategie konstruktywnego
rozwiązywania konfliktów, np. doradztwo, negocjacje, mediację, arbitraż, facylitację
czy sąd.
Definicje
Arbitraż
Rozstrzyganie zaistniałego sporu przez osobę (arbitra, superarbitra) wskazaną przez
wszystkich uczestników sporu lub organ rozstrzygający zgodnie z prawem spór
i uprawniony do wydawania orzeczeń z mocą prawną.
–6–
Negocjacje
Proces porozumiewania się w sytuacji konfliktu interesów lub rozbieżności poglądów zaangażowanych w negocjacje stron, którego nadrzędnym celem jest osiągnięcie porozumienia. Biorą w nim bezpośrednio udział strony sporu i od nich
zależy przebieg negocjacji i treść porozumienia.
Mediacja
W procesie porozumiewania się zaangażowanych w negocjacje stron bierze udział
bezstronny pośrednik-mediator, który kontroluje proces rozwiązywania konfliktu,
chroni przed jego eskalacją, pomaga uczestnikom w zrozumieniu problemu i wypracowaniu oraz sprawdzeniu rozwiązań.
Facylitacja
Bezstronna osoba sprawuje kontrolę nad procesem rozwiązywania złożonego problemu lub podejmowania wspólnej decyzji przez grupę. Osoba taka pełni rolę
eksperta od procedury, uczestnicy sami wytyczają kierunek rozmów i podejmują
decyzje.
Istnieją także ich odmiany i połączenia, np. procedury mediacyjno-arbitrażowe, niezobowiązujący arbitraż czy minisąd. W dalszej części tekstu pragniemy podzielić się z czytelnikiem doświadczeniami dotyczącymi dwóch z wymienionych sposobów: mediacjami partnerskimi oraz sądem szkolnym.
Zastanów się...
Jakie strategie rozwiązywania konfliktów byłyby najodpowiedniejsze w przypadku
drugiej i trzeciej sytuacji opisanej na początku tekstu?
2.4. Eliminować czy uwypuklać: dyskusja wokół konfliktów w szkole
Badacze9 wskazują na ważne przyczyny, dla których uczniowie od przedszkola do szkoły
średniej powinni uczyć się, jak konstruktywnie postępować z konfliktami:
l
l
zmniejsza to koszty, na które składają się: stracone okazje do uczenia się, zdewastowane mienie, zranienia fizyczne i psychiczne, stres psychiczny dotyczący wszystkich
członków szkolnej społeczności;
szkoły mogą czerpać wiele korzyści z postrzegania konfliktów jako nieuniknionego
i wszechobecnego elementu swojego życia. Kierowane w sposób konstruktywny konflikty:
– podnoszą myślenie i moralność na wyższe poziomy;
– pozytywnie wpływają na poziom zdrowia psychicznego i społecznego;
– kierują uwagę ku rzeczywistym problemom i wysiłkom w celu ich rozwiązania;
– pozwalają lepiej uświadomić sobie interesy, zasady i wartości własne oraz innych;
– wyznaczają kierunki pożądanych zmian;
– uwalniają gniew, niepokój, zagrożenie, smutek, które – nie wyrażane – szkodzą;
–7–
– wzmacniają relacje partnerskie, budując ufność w to, że można samodzielnie rozwiązywać swoje spory, uwalniając związek od irytacji i resentymentów, pozwalając
doświadczać w pełni pozytywnych uczuć;
– pozwalają czerpać z tego faktu wiele przyjemności;
l
l
l
nauczanie uczniów sposobów konstruktywnego kierowania konfliktami wspiera ich
rozwój społeczny, intelektualny i moralny;
świadomość tego, jak umiejętnie i z wdziękiem rozwiązywać konflikty, daje uczniom
korzyści ważne z punktu widzenia ich całościowego rozwoju, zwiększając prawdopodobieństwo pomyślnego ułożenia sobie szkolnej i zawodowej kariery, pogłębiając
związki z przyjaciółmi czy kolegami;
kształcenie uczniów w umiejętności rozwiązywania konfliktów to jedno z narzędzi
służących do pozytywnej przemiany świata.
Określone rodzaje konfliktów kształtują jednostki aktywne, odporne na stresy, niepowodzenia i porażki10. Otwarte występowanie w obronie swoich przekonań, praw
własnych i innych osób jest ważnym elementem budowania tożsamości w okresie adolescencji. Eliminacja konfliktów z życia społecznego oznaczałaby stagnację.
Ważne!
Wyzwaniem dla szkół w zbliżających się dekadach wydaje się być więc nie zmniejszenie częstotliwości występowania w nich konfliktów, lecz przeciwnie, uwydatnianie ich w życiu w szkolnym – pod warunkiem, że będą one kierowane w sposób
zdrowy i konstruktywny11.
Najpoważniejszą barierą na drodze ku takiemu stanowi rzeczy jest rozpowszechniona
wśród uczniów i nauczycieli nieumiejętność stosowania konstruktywnych procedur w sytuacjach konfliktowych. Okolicznością blokującą postęp w tej dziedzinie jest ugruntowane podejście do konfliktów jako do czegoś niewłaściwego, co należałoby definitywnie
usunąć z życia szkolnego. Efektem takiej postawy jest niewiara w sensowność działań
zmierzających do zajmowania się nieporozumieniami. W cytowanych już badaniach
zaledwie 7,54% badanych uczniów wskazało na możliwość konstruktywnego rozwiązania konfliktów w swojej szkole12.
Tabela 1. Sposoby postrzegania konfliktów
Utrwalony sposób
postrzegania konfliktów
Konflikty zaburzaj¹ zorganizowany
porz¹dek
Konfliktów mo¿na unikn¹æ
Konflikty s¹ ród³em problemów
Pojawianie siê konfliktów jest
wiadectwem nieudolnoci personelu
dydaktycznego
Konflikty zak³ócaj¹ proces
wychowywania
Demokratyczny sposób
postrzegania konfliktów
Konflikty s¹ elementem naturalnego porz¹dku
Wszystkich konfliktów nie da siê wyeliminowaæ
Ìród³em problemów jest niew³aciwe
rozstrzyganie konfliktów
Umiejêtne rozwi¹zywanie konfliktów to wa¿ny
element pracy wychowawcy
Ujawnianie i rozstrzyganie konfliktów to wa¿ny
element wychowania do demokracji i wolnoci
oraz ród³o dowiadczania poczucia podmiotowoci i warunek kszta³towania to¿samoci
–8–
3. Mediacje partnerskie w szkole
Z naszych rozważań wynika, że szkoła może być odpowiednim miejscem do wdrażania
różnych procedur rozwiązywania nieporozumień. Jedną z popularniejszych strategii
stosowanych w szkołach do rozwiązywania konfliktów jest mediacja partnerska (peer
mediation).
W prowadzenie mediacji powinni być angażowani uczniowie. Wychowawca, pedagog czy dyrektor mogą rozstrzygnąć wiele szkolnych sporów, w których stroną są
młodzi ludzie, ale przygotowanie tych ostatnich do samodzielnego stosowania procedur mediacyjnych jest jak w bajce: wręczeniem im wędki zamiast obdarowywania
rybą. Samodzielne prowadzenie praktyki mediacyjnej jest bardzo kształcące: uczy
sztuki kompromisu, aktywnego słuchania, racjonalnego myślenia, rozsądnego zadawania pytań oraz umiejętnego koncentrowania się na obszarach wspólnych potrzeb
i korzyści.
Doświadczenia (na razie głównie z obszaru niektórych zachodnich systemów edukacyjnych) dowodzą, że efektywnie mediować mogą wszyscy członkowie społeczności
szkolnej. Uczniowie najczęściej koncentrują się na rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy
sobą, a jest to rodzaj nieporozumień spotykany w szkołach nader często. Wspomniane
wcześniej badania Bielawskiej wykazały, że 27,83% zapytanych młodych ludzi zaobserwowało konfliktowe sytuacje pomiędzy grupami uczniów; konflikty pomiędzy pojedynczymi uczniami dostrzegło zaś 22,64%.
Przykład IV
W niektórych szkołach w USA wybrani uczniowie są odpowiednio szkoleni. Trening trwa kilka dni, składa się z informacji, ćwiczeń, doświadczeń i dyskusji. Uczniowie, którzy ukończyli trening, otrzymują świadectwo i oznakę mediatora (peer
mediator). Tworzą następnie wspólnie z wychowawcą miesięczną listę, na której
umieszczone zostają pary przeszkolonych uczniów. Każdego dnia dwóch innych
uczniów pełni rolę dyżurnych-mediatorów.
Tak wyłonione pary zajmują się klasowymi konfliktami, których uczestnicy nie mogą
rozwiązać własnymi siłami. Dyżurni mediatorzy decydują o czasie i miejscu mediacji. W niektórych szkołach uczniowie-mediatorzy uczestniczą dodatkowo w rozwiązywaniu konfliktów między uczniami a nauczycielami. Wówczas w parze
mediację prowadzą przeszkoleni uczeń i nauczyciel.
Wprowadzenie programu mediacji do szkół musi zostać poprzedzone odpowiednim przygotowaniem zespołu nauczycieli i dyrekcji.
Elementy treningu mediacyjnego wprowadziliśmy w XLIV LO po raz pierwszy w 2002 r.
na zajęciach psychoedukacyjnych w jednej z klas trzecich. Efekty były na tyle
obiecujące, że przygotowujemy cykl dla międzyklasowej grupy uczniów. W załączniku
przedstawiamy ogólne informacje o przebiegu sesji treningowych. Powinny one dać
czytelnikowi ogólny obraz samej procedury mediacyjnej oraz sposobu jej wdrażania
wśród uczniów.
–9–
4. Arbitraż w szkole
Arbitraż jest procesem zbliżonym do sądowego, ale mniej sformalizowanym. Działanie
sądów koleżeńskich opiera się na przyjętych zasadach i przepisach, lecz nie zawsze są
one precyzyjnie skodyfikowane. W postępowaniu szkolnych instytucji można zaobserwować ponadto spontaniczność i humor, niedopuszczalne na prawdziwej sali sądowej.
Z tych powodów różne odmiany sądów koleżeńskich występujące w szkole uważamy
raczej za formy arbitrażu, aniżeli za przykłady instytucji sądowych.
W tej części artykułu przedstawimy informacje o działalności Sądu Koleżeńskiego XLIV LO.
Jest to instytucja mająca za sobą osiem lat działalności i ponad 500 rozpatrzonych
sporów. W dwóch artykułach zamieszczonych w Poradniku wychowawcy znalazły się
fragmentaryczne informacje o Sądzie, dotyczące jego genezy i roli wychowawczej (Marek
Grondas, Janusz Żmijski, Sposób tworzenia programu wychowawczego XLIV LO w Łodzi,
D 1.4; Aleksandra Matyska, Janusz Żmijski, Ewaluacja programu wychowawczego –
sprawdzone rozwiązania, D 3.2). Nie zamierzamy ich powielać, postanowiliśmy za to
nieco dokładniej opisać zasady i procedury jego działania. Nim przedstawimy własne
doświadczenia, pragniemy przypomnieć pokrótce o historycznych przykładach arbitrażu szkolnego, które stanowiły dla nas inspirację.
4.1. Arbitraż w samorządzie Janusza Korczaka
Sąd Koleżeński to pierwsza forma samorządu dziecięcego, którą Korczak wprowadził
w prowadzonym przez siebie domu sierot. Założył on, że sąd to znakomita szansa równouprawnienia dzieci, i określił dwie podstawowe jego funkcje:
l
przezwyciężenie negatywnych zachowań dzieci oraz ich korekta,
l
pozytywna inspiracja wychowawcza;
oraz zadania wychowawcze:
l
l
likwidację zależności dziecka od dobrej czy złej woli wychowawcy lub nastroju, jaki
dorosły aktualnie przeżywał,
wprowadzenie pojedynczego dziecka do świata społecznego przez umożliwienie mu
opanowania „gramatyki współżycia zbiorowego”, nauczenia się „alfabetu prawa” oraz
umiejętności wdrażania wspólnie ustanowionych norm społecznych.
Procedura sądowa była prosta. Każdy mieszkaniec, zarówno dziecko, jak i dorosły,
miał prawo wnieść swoją sprawę na tablicy, zawieszonej w widocznym miejscu, a obowiązkiem oskarżonego było danie ustnej lub pisemnej odpowiedzi. Sąd odbywał jedno posiedzenie w tygodniu. Sędziów wybierano spośród tych dzieci, które nie złamały w ostatnim czasie żadnej normy. Wyroki podawano do publicznej wiadomości, a ci,
którzy byli z nich niezadowoleni, mieli prawo wnieść odwołanie. Statystyka pokazała,
że sąd miał przede wszystkim znaczenie wychowawcze (na 57 spraw wniesionych
tylko 10 wyroków skazujących, pozostałe sprawy zostały wyjaśnione lub „przebaczone”).
– 10 –
Po półrocznym okresie funkcjonowania sądu koleżeńskiego powstała Rada Samorządowa, ponieważ okazało się, że sąd nie wyczerpuje spraw samorządu uczniowskiego.
Wcześniej Korczak powołał Radę Sądową, składającą się z wychowawcy i pięciu
sędziów. Rada ta zajmowała się tymi sprawami, które wymagały bardziej wnikliwego
zbadania. Z czasem przekształciła się ona w Radę Samorządową. Rada realizowała
swoje obowiązki przede wszystkim za pośrednictwem tzw. komisji problemowych. Do
zadań Rady należało:
l
zaspokajanie potrzeb współmieszkańców w związku ze zgłoszonymi prośbami, rozważanie wskazanych problemów oraz inicjowanie nowych przedsięwzięć,
l
regulowanie współżycia grup i jednostek oraz układanie współpracy z dorosłymi,
l
opracowywanie postanowień i norm obowiązujących stale lub okresowo poszczególne jednostki, grupy lub wszystkich mieszkańców,
l
oddziaływanie na opinię społeczną.
Rada Samorządowa odbywała jedno posiedzenie w tygodniu i składała się z dziesięciu
wychowanków i wychowawcy, który podczas głosowania miał te same prawa co inni
członkowie, jednak pełnił funkcję przewodniczącego i sekretarza. Na członków wybierano tych, którzy chcieli pracować w radzie, ale równocześnie byli osobami najbardziej
cenionymi przez wszystkich mieszkańców placówki. W celu zbadania popularności
Korczak wymyślił i wykorzystał metodę punktową, która przypomina założenia socjometrii. Był to swoisty plebiscyt popularności, który umożliwiał zestawienie opinii o wszystkich dzieciach mieszkających w domu. Jego rezultatem była lista ilustrująca stopień
akceptacji lub negacji każdego wychowanka w grupie.
Sejm dziecięcy, stanowiący najwyższą instancję prawodawczą samorządu, powstał po
dwuletnich doświadczeniach Sądu Koleżeńskiego. Jego najważniejsze zadania obejmowały:
l
potwierdzanie lub odrzucanie praw ustanowionych przez Radę Samorządową,
l
podejmowanie decyzji w sprawie świąt i ważnych wydarzeń w placówce.
Mimo potencjalnego niebezpieczeństwa ustanowienia zbyt dużych kompetencji dla
Sejmu (a więc wyłącznie dzieci), Korczak twierdził, że „Jeżeli sąd mocen jest decydować o przymusowym wydaleniu wychowanka, sejm winien dążyć do tego, by sprawa
przyjmowania nowych dzieci i usuwania starszych, nawet personelu – była od jego decyzji uzależniona. […] Inaczej nie urządzajmy wyborów, nie inscenizujmy zabawy w samorząd, nie wprowadzajmy w błąd ani siebie, ani dzieci. Bo zabawa byłaby niesmaczna
i szkodliwa”13.
4.2. Formy samorządu dziecięcego w szkole A.S. Neilla
W 1921 r. A.S. Neill założył w Leiston istniejącą do dzisiaj samorządową szkołę Summerhill. Uczniowie tej szkoły mają od pięciu do piętnastu lat, pochodzą z Wielkiej Brytanii
i z innych krajów. Aby pozwolić dzieciom być sobą, A.S. Neill postanowił zrezygnować
– 11 –
z wszelkiej narzuconej dyscypliny, pouczania, sugerowania oraz wskazań moralnych
i religijnych. Wolność w Summerhill nie oznacza jednak w żadnym stopniu anarchii czy
rezygnacji ze zdrowego rozsądku.
Zasady tu panujące ustalane są przez dzieci i głosowane na Ogólnym Spotkaniu Szkoły.
Wybierani są dyżurni ciszy nocnej oraz dyżurni „miejscy”, którzy informują o wszelkich
przynoszących wstyd zachowaniach poza obrębem szkoły. Spotkania, na których rozstrzygane są wszystkie sprawy dotyczące szkoły, odbywają się w sobotnie wieczory.
Samorząd w Summerhill nie jest zbiurokratyzowany. Na początku każdego semestru
wybiera się przewodniczącego tylko na jedno zebranie. Każde następne prowadzone
jest przez innego przewodniczącego, który został wybrany na poprzednim spotkaniu,
a funkcję sekretarza sprawuje ochotnik. Wszyscy, zarówno uczniowie, jak i każda osoba
z personelu, mają równe prawa. Na spotkaniu głos osoby dorosłej ma taką samą wagę
jak głos dziecka.
Karanie za nieprzestrzeganie ustalonych reguł oraz przewinienia przeciw społeczności
jest przedmiotem głosowania na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Sam przewodniczący ma
prawo karać grzywną hałaśliwych uczestników zebrania.
Przebieg zebrania, na którym odwoływano się do arbitrażu:
l
przedstawienie zażalenia lub oskarżenia,
l
rozważenie dowodów,
l
dyskusja, debata na temat sprawy,
l
poddanie propozycji kary pod głosowanie,
l
ogłoszenie wyniku głosowania i wydanie wyroku,
l
apelacja, w wypadku gdy werdykt nie jest akceptowany przez oskarżonego,
l
ponowne poruszenie sprawy pod koniec spotkania.
W wypadku apelacji sprawa jest rozważana znacznie dokładniej i na ogół pierwotny
werdykt ulega złagodzeniu.
Żaden winowajca w Summerhill nie przejawia nienawiści wobec autorytetu swojej społeczności. Nałożone sankcje są zawsze wykonywane. Często zdarza się tak, że osoba
dopiero co skazana, zostaje wybrana na następnego przewodniczącego zebrania.
Tabela 2. Przykłady przewinień i wymierzanych kar
Przewinienie
nieprzestrzeganie regu³ ciszy nocnej
dawanie z³ego wiadectwa szkole poza jej
obrêbem
znêcanie siê nad s³abszymi
kradzie¿
Kara
koniecznoæ pójcia spaæ o godzinê wczeniej
kara pieniê¿na w wysokoci tygodniówki
nie zdarza siê czêsto, lecz jest surowo karane
wyrównaæ stratê za kradzie¿
– 12 –
Przewinienie
Kara
korzystanie z cudzych rzeczy bez pozwolenia kara pieniê¿na
rzucanie ziemi¹ w innych
nakaz przywiezienia ziemi potrzebnej do
wyrównania boiska hokejowego
Zdarzały się także przypadki sądzenia pracowników, np. za jeżdżenie bez pozwolenia
na cudzym rowerze – winni musieli za karę pchać się wzajemnie na tym rowerze dziesięć razy dookoła głównego trawnika14.
4.3. Geneza Sądu Koleżeńskiego w XLIV Liceum Ogólnokształcącym
w Łodzi
Od 1992 r. w XLIV LO istnieje Społeczność Szkolna, która – z punktu widzenia ustrojowego – była na początku rodzajem parlamentu i zarazem sądu. Społeczność tworzą
dwie korporacje o równych prawach: uczniowie i nauczyciele.
Na początku był chaos i nikomu to nie przeszkadzało. Następnie w naszej wspaniałej
szkole zaczęły się różne problemy. […] Któregoś dnia doszliśmy do genialnego wniosku, że naszą niezdyscyplinowaną, choć tylko sześćdziesięcioosobową wtedy grupę,
musimy spętać pajęczynami ograniczających swobody norm wewnętrznych. […]
Początkowo ustalony tryb egzekwowania norm przewidywał, że delikwent, który miał
pecha być na ich łamaniu przyłapanym, stawał przed całą społecznością i tam przeprowadzano mu solidny rachunek sumienia. Pod koniec drugiego roku szkolnego w naszej szkole powstało ciało, które miało się odtąd zajmować wyłącznie problemem
naruszania norm. […] Ta groźna, choć niezbędna instytucja została ochrzczona Sądem
Koleżeńskim XLIV Liceum.
Tak okoliczności powstania Sądu opisał Tomasz Ciołkiewicz, uczniowski sędzia I i II
kadencji, uczeń pierwszego rocznika. Nie przypuszczaliśmy wtedy, że Sąd Koleżeński
stanie się samodzielną, niemal symboliczną instytucją. W ciągu kilku lat od wyłonienia
sądu rola Zgromadzenia Społeczności (spotkanie wszystkich uczniów i nauczycieli)
w życiu szkoły zdecydowanie się zmniejszyła. Szkoła przestała w tym czasie być społecznościową „agorą” i stała się instytucją ze wszystkimi jej wadami i zaletami. Stosowanie się do norm i zasad jest kluczem do utrzymania równowagi w każdej instytucji.
Znaczenie Zgromadzenia było największe, gdy w pocie czoła formułowało szkolne normy. W chwili, gdy ich zrąb był gotowy i wymagał jedynie retuszu, środek ciężkości
przesunął się do instytucji dbającej o ich respektowanie. Role odwróciły się – to Zgromadzenie coraz częściej pełni rolę służebną w stosunku do Sądu, będąc miejscem
wnoszenia apelacji od wyroków.
Główne cele przyświecające utworzeniu instytucji Sądu Koleżeńskiego to:
l
rozstrzyganie na zasadzie niezawisłości przypadków łamania wewnętrznych norm
ustanowionych przez Zgromadzenie Społeczności,
l
rozwiązywanie konfliktów pomiędzy członkami Społeczności,
l
rozwijanie i pogłębianie kultury prawnej uczniów.
– 13 –
Aby te cele osiągnąć, przyjęto następujące zasady:
l
wspólne ustalanie i zmienianie norm szkolnych, które w jednakowym stopniu obowiązują członków Społeczności,
l
stosowanie jednakowych sankcji wobec wszystkich naruszających normy,
l
tworzenie norm i procedur zgodnych z prawami wyższego rzędu,
l
wyrażenie przez dyrektora i nauczycieli zgody na przelanie niektórych swych uprawnień na rzecz Sądu Koleżeńskiego.
4.4. Normy szkolne
Liczba norm licealnych w miarę upływającego czasu rosła. Były one również zmieniane
w miarę potrzeb Społeczności. Dzisiaj w spisie widnieje 28 wewnętrznych norm:
11) Osoby będące gośćmi na terenie szkoły są zobowiązane przestrzegać wszystkich norm i przepisów przyjętych w tej szkole. W przypadku łamania tych norm
przez gościa, osoba ze Społeczności, która wprowadziła i wzięła odpowiedzialność za łamiącą normy osobę z zewnątrz, może zostać postawiona przed Sądem.
12) Członkowie Społeczności są zobowiązani do zachowania szacunku dla ogólnego
dobra Społeczności. Przez dobro ogólne należy rozumieć:
– wyposażenie szkoły;
– dobre imię szkoły. (Dobre imię szkoły narusza ten, kto rozpowszechnia fałszywe
informacje stawiające ją w złym świetle).
Norma ta nie może ulec zawieszeniu na czas wyjazdu
13) Niezależnie od wewnętrznych norm ustanowionych przez Społeczność, członków Społeczności obowiązują lokalne zasady przyjęte w miejscu, w którym przebywają.
14) Osoba wchodząca w skład Społeczności jest zobowiązana (musi) poddać się sankcjom zarządzonym przez Sąd Koleżeński. Sankcje za złamanie tej normy mogą być
jedynie wyższe od wcześniej zarządzonych w związku z wykroczeniem.
15) Osoby spoza Społeczności oraz rodzice uczniów, jeżeli nie zostali powołani na
świadków, mogą uczestniczyć w posiedzeniach Sądu Koleżeńskiego za zgodą stron
zainteresowanych oraz składu sędziowskiego.
16) Zabrania się spożywania alkoholu i innych środków ograniczających świadomość
oraz przebywania pod ich wpływem na terenie szkoły.
17) Na terenie szkoły obowiązuje zakaz palenia. Pracownikom szkoły zezwala się na
palenie tytoniu w wyznaczonych do tego miejscach.
18) W przypadku wyjazdu zorganizowanych grup członków Społeczności, grupa taka
może ustalić zespół norm obowiązujących tylko na czas wyjazdu, podlegających
sankcjom sądowym. Rodzaj zarządzonych sankcji jest wówczas pozostawiony do
dyspozycji Sądu Koleżeńskiego.
– 14 –
19) Na okres przerw świątecznych nauczyciele nie mogą zadawać prac domowych.
Przeczytanie lektury nie jest pracą domową.
10) Zabrania się utrudniania korzystania ze szkoły.
11) Członkowie Społeczności są zobowiązani do zachowania szacunku dla dóbr osobistych wszystkich osób znajdujących się na terenie szkoły. Przez dobra osobiste
należy rozumieć:
–
–
–
–
–
własność prywatną,
poczucie własnej godności,
dobre imię,
osobiste bezpieczeństwo każdego,
możliwość wykonywania swoich obowiązków.
12) W przypadku zagubienia numerku z szatni zostaje nałożona na winowajcę kara
pieniężna. Opłata ta wynosi 3 zł.
13) W przypadku stwierdzonej absencji ucznia, która przekroczyła 50 godzin w danym
semestrze, wszczęty zostaje z inicjatywy wychowawcy lub innego członka Społeczności proces wyjaśniający. Jeżeli wykaże on, że absencja ta nie wynika z choroby ani wypadków losowych, Sąd Koleżeński może zastosować wobec ucznia
określone środki, których nadrzędnym celem winno być przywrócenie jego aktywnego udziału w zajęciach szkolnych.
14) Zabrania się rozpowszechniania środków odurzających wśród członków Społeczności. Przez rozpowszechnianie należy rozumieć nakłanianie do zażywania i działalność komercyjną.
15) Zabrania się składania fałszywych zeznań podczas rozpraw sądowych.
16) Świadkowie, oskarżeni i oskarżyciele mają obowiązek stawiania się na rozprawie
sądowej.
17) Za utrzymanie porządku w salach lekcyjnych odpowiada cała Społeczność klasy,
która miała w tej sali zajęcia lekcyjne.
18) Rada Szkoły może w szczególnych sytuacjach zwołać walne zebranie Społeczności, na którym muszą być obecni wszyscy mandatariusze. Zasadność nieobecności
na takim zebraniu będzie rozstrzygana przez Sąd Koleżeński.
Wszyscy mandatariusze muszą być powiadomieni przynajmniej trzy dni przed zebraniem walnym.
Przyjęcie zawiadomienia musi być potwierdzone własnoręcznym podpisem.
19) Każdy członek Społeczności może zażądać dyskrecji w dowolnej dotyczącej go
sprawie. Nieprzestrzeganie tej normy podlega sankcjom.
20) Każdy członek Społeczności może wnieść sprawę do Sądu Koleżeńskiego, jeżeli
wie o naruszeniu normy.
21) Zabrania się przeprowadzania w danej klasie więcej niż dwóch klasówek tygodniowo oraz więcej niż jednej dziennie.
(Klasówka jest to sprawdzian z wiedzy obejmującej więcej niż 3 tematy lekcyjne,
zapowiedziany z tygodniowym wyprzedzeniem z wpisem do dziennika klasowego.
– 15 –
Norma powyższa może zostać jednorazowo zawieszona w wyniku jednomyślnego
postanowienia danej klasy).
22) W przypadku zawarcia umowy umawiające się strony są zobowiązane do wypełnienia jej warunków.
(Za umowę uważa się dobrowolne porozumienie w formie pisemnej zawierane z inicjatywy ucznia, potwierdzone własnoręcznym podpisem umawiających się, a także porozumienie ustne mające charakter zobowiązania, zawarte w obecności świadków).
Szczególnej ochronie prawnej podlegają umowy edukacyjne. Zawierający taką
umowę są zobowiązani do przedstawienia wyników swojej pracy w określony w niej
sposób i w określonym terminie.
23) Zakazuje się fałszowania i niszczenia dokumentów szkolnych. Za dokumenty szkolne
uważa się:
– dzienniki lekcyjne,
– prace oddane nauczycielowi,
– powiadomienia o grożących ocenach niedostatecznych.
24) Nauczyciele są zobowiązani do sprawdzania prac klasowych w ciągu dwóch tygodni od momentu ich oddania. Norma ta nie obowiązuje w okresie egzaminów maturalnych. Może być także zmieniona za wspólną zgodą nauczyciela i uczniów.
25) Członkowie Społeczności odpowiadają osobiście za złamanie norm na terenie
szkoły.
26) Każda klasa ma obowiązek wybrać spośród swego grona mandatariuszy, w liczbie
uzależnionej od stanu liczebnego klasy (na każde 10 osób przypada 1 mandatariusz). Osoba wybrana na mandatariusza ma obowiązek:
– stawiania się na zgromadzenia Społeczności lub wyznaczenia swojego zastępcy
– powiadamiania klasy o tym, co dzieje się na zgromadzeniach Społeczności.
Każda klasa ma obowiązek zgłosić listę mandatariuszy kuratorowi uczniowskiemu
do 20 września każdego roku. W razie zmiany mandatariuszy w trakcie roku szkolnego ustępujący mandatariusze mają obowiązek dostarczenia informacji o swoich
następcach.
27) Osoby kandydujące na wszystkie funkcje w Społeczności Szkolnej w trakcie kampanii muszą ujawnić informacje o wszystkich ciążących na nich wyrokach Sądu
Koleżeńskiego
28) Wszyscy, którzy biorą udział w zgromadzeniu, są na nim od początku do końca.
4.5. Sędziowie
W pracach Sądu Koleżeńskiego uczestniczy 10 sędziów uczniowskich i tyluż nauczycieli. Sędziowie wybierani są na jednoroczną kadencję w powszechnych, równych i tajnych wyborach. Czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy uczniowie i nauczyciele,
będący członkami Społeczności. Sędziowie uczniowscy poddawani są weryfikacji
wewnętrznej poprzez sprawdzenie znajomości prawa szkolnego i obowiązujących
– 16 –
procedur sądowych. Celem tego działania jest lepsze przygotowanie uczniów do spełniania powierzonej im przez Społeczność funkcji. Na podstawie kompletu dostarczonych dokumentów nowo wybrani sędziowie samodzielnie przygotowują się do
dwuetapowego egzaminu, w wyniku którego mogą uzyskać status Sędziego Dyplomowanego. Status ten daje uczniom uprawnienia sędziowskie, w tym do przewodniczenia posiedzeniom sądowym oraz możliwość pełnienia tej funkcji nieprzerwanie,
bez konieczności startowania w kolejnych wyborach, do końca pobytu w szkole. Pierwszy etap egzaminu to część pisemna, drugi etap polega na przewodniczeniu symulowanej rozprawie sądowej.
Podczas trwania kadencji sędziowie są nieusuwalni. Jedynymi powodami zmian składu
sędziowskiego w ciągu trwania kadencji mogą być:
l
naruszenie przez członka składu sędziowskiego norm Społeczności,
l
osobista rezygnacja z publicznym przedstawieniem powodów.
W pierwszym przypadku odwołanie musi być dokonane przez Zgromadzenie Społeczności kwalifikowaną większością głosów (2/3 głosów przy co najmniej 50% + 1 obecnych). Na miejsce ustępującego lub odwołanego sędziego Społeczność wybiera spośród
siebie osobę, która przejmie jego obowiązki do najbliższych wyborów. Wybór zostaje
uprawomocniony również kwalifikowaną większością głosów.
4.6. Zadania sądu
Do zadań Sądu Koleżeńskiego należy:
l
l
przyjmowanie wniosków o rozpatrzenie przypadków naruszenia norm lub rozstrzygnięcie konfliktów (do składania takich wniosków uprawniony jest osobiście każdy
uczeń i nauczyciel),
rozpatrywanie zgłoszonych spraw, tzn.:
– zbieranie informacji i wyjaśnień dotyczących rozpatrywanych przypadków,
– przeprowadzenie rozmów z osobami, przeciwko którym zgłoszono wniosek,
– przeprowadzanie sesji sądowych, podczas których zainteresowani winni mieć pełną
możliwość przedstawienia swoich racji,
l
ogłaszanie orzeczeń w formie ogłoszeń publikowanych na gazetce ściennej,
l
nakładanie sankcji,
l
wnioskowanie do dyrektora szkoły o zastosowanie sankcji przewidzianych w trybie
administracyjnym (wniosek o udzielenie ustnego upomnienia, pisemnego upomnienia lub wniosek o skreślenie z listy uczniów).
Posiedzenia sądu odbywają się w miarę potrzeb, zwykle raz na dwa tygodnie. Zdarzało
się jednak, że jednocześnie obradowały trzy zespoły sędziowskie. Powodem była duża
ilość wniosków złożonych do rozpatrzenia. Zwykle takie sytuacje mają miejsce w pierwszych dwóch miesiącach każdego roku szkolnego, kiedy to do szkoły przybywają nowi
uczniowie.
– 17 –
Złożony wniosek zawiera następujące informacje:
l
imię i nazwisko osoby podsądnej,
l
numer naruszonej normy,
l
dokładny opis wydarzenia,
l
imiona i nazwiska świadków (o ile istnieją),
l
datę złożenia wniosku i podpis wnioskodawcy.
Wniosek zgłoszony do Sądu powinien być rozpatrzony w terminie 14 dni od daty zgłoszenia, z pominięciem przerw ustawowych tj. ferii, wakacji i świąt. Osoba podsądna
oraz świadkowie muszą być poinformowani o sesji sądu na 7 dni przed jej terminem.
Podsądny ma prawo do pełnej informacji o stawianych mu zarzutach. W przypadku,
gdy oskarżony przyjął informację o terminie rozprawy, lecz z przyczyn nieuzasadnionych
na nią nie przybył, przewód sądowy odbywa się bez jego obecności. Sąd może również
zadecydować o tym, że rozprawa będzie toczyć się przy drzwiach zamkniętych.
4.7. Opis procedur sądowych
l
l
l
l
l
l
l
W skład każdego zespołu sędziowskiego wchodzi 2 uczniów i 2 nauczycieli. Wybierają oni spośród siebie Przewodniczącego, który ma 2 głosy.
W wypadku nieuzasadnionej nieobecności wnioskodawcy i (lub) jego przedstawiciela, Sędzia Przewodniczący winien złożyć, po upływie terminu jednego tygodnia, wniosek o umorzenie sprawy lub ukarać wnioskodawcę dodatkowymi sankcjami.
W wypadku nieuzasadnionej nieobecności uczestnika i (lub) jego przedstawiciela
oraz świadka którejkolwiek ze stron, Sąd winien nałożyć sankcje oraz podjąć decyzję o zaocznym przeprowadzeniu rozprawy lub ustaleniu nowego terminu rozprawy.
Jeżeli powołani zostali świadkowie, wówczas Sędzia Przewodniczący ma obowiązek
zaprzysiężenia ich poprzez złożenie przyrzeczeń.
Podczas rozprawy Sędzia Przewodniczący (a następnie pozostali sędziowie) prowadzi przesłuchanie wnioskodawcy lub jego przedstawiciela, uczestnika lub jego przedstawiciela oraz zaprzysiężonych świadków.
Zadaniem Sędziego Przewodniczącego jest czuwanie nad tym, by wszelkie zapytania dotyczyły spraw przedstawionych we wniosku. Strona powołująca świadka
może wnieść protest do Sędziego Przewodniczącego, o ile jej zdaniem zapytania
dotyczą kwestii niezwiązanych z wnioskiem. Sędzia może w takim wypadku uchylić
pytanie.
Po naradzie zespołu sędziowskiego Sędzia Przewodniczący odczytuje werdykt Sądu,
uzasadnienie werdyktu oraz informacje o nałożonych sankcjach.
Od orzeczeń sądu można się odwoływać do Społeczności w terminie do 7 dni od ogłoszenia wyroku. Społeczność wyłania wówczas spośród swoich członków, drogą losowania,
– 18 –
7-osobową ławę przysięgłych. W losowaniu nie biorą udziału osoby zaangażowane
w sprawę. Wylosowani członkowie ławy mogą zostać jednorazowo odrzuceni przez
oskarżyciela lub obrońcę – nie mogą oni jednak odrzucić z wylosowanego składu ławy
więcej niż po trzech ławników. Ława przysięgłych rozpatruje zgłoszoną apelację, ustala
jej zasadność. W przypadku ponownej rozprawy ławnicy uczestniczą w niej i biorą udział
w głosowaniu sędziowskim. Od ponownego wyroku nie ma odwołania.
Niezastosowanie się do sankcji nałożonych przez Sąd może być przedmiotem kolejnej
rozprawy, odbywającej się w trybie administracyjnym (z pominięciem pełnej procedury), i przyczyną zarządzenia wyższych sankcji.
Organem kontrolującym egzekwowanie sankcji jest Sąd. Od początku swego istnienia
miał on swobodę w określaniu i stosowaniu sankcji. Dzielą się one na:
l
„śmieszne”, np. przyniesienie kwiatka doniczkowego opatrzonego karteczką z opisem przewinienia; chodzenie przez określony czas do szkoły w stroju galowym;
l
prace na rzecz osób poszkodowanych lub szkoły, np. sprzątanie, udzielanie bezpłatnych korepetycji, praca w bibliotece szkolnej;
l
„regulaminowe”, np. wniosek o udzielenie upomnienia ustnego przez dyrektora szkoły,
upomnienia pisemnego z powiadomieniem rodziców lub wniosek o skreślenie z listy
uczniów.
Od pewnego czasu niektórzy członkowie Społeczności nalegają, aby został stworzony
Kodeks Karny, który regulowałby nakładane sankcje. W tym celu została wybrana grupa osób odpowiedzialna za jego stworzenie. Do tej pory przepisy te jednak nie zostały
zatwierdzone.
4.8. Rola Sądu w życiu szkoły
Osiem lat działalności Sądu Koleżeńskiego w XLIV LO świadczy o tym, że instytucja ta
jest trwałym i ważnym elementem życia Społeczności. Oczywiście, lepiej byłoby, gdyby
w szkole nie dochodziło do konfliktów i naruszania norm. Rzeczywistość jest jednak
taka, że nieporozumienia i spory się zdarzają i sąd ma co robić. Tak wypowiedziała się
na temat znaczenia tej instytucji absolwentka z roku 2001/2002 z klasy IVc:
Uważam, że Sąd Koleżeński w naszej szkole jest potrzebny. Świadomość jego istnienia
daje mi poczucie równości i sprawiedliwości. Normy obowiązują zarówno uczniów, jak
i nauczycieli, a sankcje muszą wykonywać wszyscy oskarżeni. Fakt nadawania kar może
dużo nauczyć. Wykonanie sankcji daje możliwość zrehabilitowania się i to jest w tym
wszystkim najważniejsze.
Rok szkolny 2001/2002 był dla Sądu pod wieloma względami specyficzny. Głównym
powodem był fakt, że prawie 1/3 ogółu uczniów stanowili uczniowie klas pierwszych
będący rocznikiem powtarzającym klasę (był to skutek reformy szkolnej). W tym roku
ilość spraw skierowanych do sądu oraz sądzonych osób były rekordowe.
– 19 –
Tabela 3. Ilość osób sądzonych z danego rocznika w roku szkolnym 2001/2002
Przeciwko
Klasy I
Klasy II
Klasy III
Klasy IV
Suma
ca³ym klasom
115
11
10
0
116
dziewczêtom
125
19
19
5
148
ch³opcom
199
13
20
2
134
suma
129
23
29
7
188
% na tle szko³y
69%
12%
15%
4%
100%
Tabela 4. Częstotliwość naruszania poszczególnych norm
Nr normy
1
2
3
4
6
7
8
10 11 13 15 16 17 22 23 24 27
Liczba osób,
które z³ama³y
dan¹ normê
3
10
1
35
8
37 13 14 39 43
2
5
5
28
1
1
4
W całym roku szkolnym 2001/2002 do dyrektora szkoły wpłynęły:
l
33 wnioski o ustne upomnienie,
l
25 wniosków o pisemne upomnienie,
l
17 wniosków o skreślenie z listy uczniów.
Dla porównania przedstawiamy takie samo zestawienie sporządzone rok wcześniej.
Tabela 5. Ilość osób sądzonych z danego rocznika w roku szkolnym 2000/2001
Przeciwko
Klasy I
Klasy II
Klasy III
Klasy IV
Suma
ca³ym klasom
11
10
10
0
111
dziewczêtom
13
13
15
1
132
ch³opcom
13
35
30
2
180
suma
17
48
45
3
113
15%
42%
40%
3%
100%
% na tle szko³y
Tabela 6. Częstotliwość naruszania poszczególnych norm
Nr normy
2
3
4
6
7
10
11
13
16
22
Liczba osób, które
z³ama³y dan¹ normê
2
2
27
4
6
3
29
42
1
29
W całym roku szkolnym 2000/2001 do dyrektora szkoły wpłynęło:
l
35 wniosków o ustne upomnienie,
l
25 wniosków o pisemne upomnienie,
l
8 wniosków o skreślenie z listy uczniów.
– 20 –
4.9. Sąd Koleżeński a nauczyciele
Zasada równości wobec prawa sprawia, że do Sądu kierowane są czasem wnioski
przeciwko nauczycielom. Od 1994 r. odbyło się 10 rozpraw, w których uczestnikami
postępowania byli pedagodzy. Poniżej przedstawione zostały informacje o naruszanych
normach i zasądzonych sankcjach:
Tabela 7. Przewinienia i sankcje
Lp.
Rodzaj naruszonej normy
Przyk³ady zas¹dzonych sankcji
1 Palenie papierosów w pokoju
nauczycielskim (norma nr 7)
Wykonanie komiksu w jêzyku angielskim, zawieraj¹cego
co najmniej 4 obrazki, na temat szkodliwoci palenia
2 Palenie papierosów w pokoju
nauczycielskim (norma nr 7)
Przychodzenie przez tydzieñ do szko³y w stroju galowym
(bia³a koszula, smoking lub odwiêtny garnitur, mucha
lub krawat)
3 Palenie papierosów
w gabinecie pedagoga
szkolnego (norma nr 7)
Napisanie piosenki (co najmniej dwuzwrotkowej
i z refrenem) na temat szkodliwoci palenia tytoniu
i wykonanie jej na koncercie szkolnym
4
Bezp³atne dwugodzinne korepetycje z przedmiotu
Wyproszenie z lekcji
przeszkadzaj¹cej w zajêciach
uczennicy (norma nr 10, 11b)
5 S³owne obra¿enie ucznia
(norma nr 11b)
1.nPubliczne przeprosiny ucznia na lekcji
2.nWykonanie plakatu opisuj¹cego wydarzenie
2.ni zas¹dzone sankcje
6 Przetrzymywanie ponad
miesi¹c niesprawdzonych
prac uczniów (norma nr 24)
1.nOddanie w ci¹gu dwóch dni sprawdzonych zaleg³ych
2.nsprawdzianów
2.nObowi¹zek zaprezentowania uczniom wyników
2.nkolejnego sprawdzianu w ci¹gu jednego tygodnia
Wszyscy nauczyciele wypełnili zasądzone wobec nich sankcje. Fakt, iż nauczycielom
zdarza się występować w roli uczestników postępowania, czyni nasz Sąd bardziej wiarogodną instytucją. Jest to bardzo ważny element w procesie nauczania zasad
demokracji. To, że uczniowie zdecydowali się skierować wnioski przeciwko niektórym
swoim nauczycielom, świadczy, że darzą ich zaufaniem – najwidoczniej nie obawiali się
przykrych konsekwencji.
5. Zakończenie
Konflikty są w szkole wszechobecne. Bagatelizowanie lub utajnianie ich nie pozwala na
wykorzystanie drzemiącego w nich potencjału. Konflikt stanowi wyzwanie dla każdej
z uwikłanych weń osób. Sposób rozstrzygania nieporozumień wywiera ogromny wpływ
na kształtowanie relacji pomiędzy uczestnikami szkolnego życia. Likwidowanie lub
zmniejszanie sprzeczności zawartych w konflikcie wymaga:
l
uświadomienia ich sobie oraz ujawnienia;
l
gotowości do konstruktywnego kierowania konfliktem;
l
posiadania osobistych umiejętności radzenia sobie w takich sytuacjach i (lub) istnienie w szkole właściwych procedur rozstrzygania sporów.
– 21 –
Do istniejących już w szkołach procedur rozstrzygania konfliktów warto dodawać nowe
pomysły, szczególnie jeśli angażują one uczniów. Nauczanie młodych ludzi sposobów
radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi jest ważnym elementem przygotowywania
ich do życia w społeczeństwie. Spotykają się oni z nieporozumieniami na co dzień, lecz
bez odpowiedniego treningu reagują na nie zazwyczaj w sposób destrukcyjny. Raz
wykształcone umiejętności w zakresie konstruktywnego radzenia sobie z konfliktami
wędrują następnie z uczniami do każdej nowej sytuacji i relacji – jest to jedna z najlepszych inwestycji, jaką może poczynić szkoła.
6. Bibliografia
11) Bielawska D., Konflikty w szkole w opinii młodzieży [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995, s. 197–211.
12) Cameron-Bandler L., Gordon D., Lebeau M., Know How. Jak rozwiązywać codzienne i niecodzienne problemy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1992,
rozdz. 3., s. 27–53.
13) Cywińska M., Konflikty interpersonalne wśród dzieci, Eruditus, Poznań 1995.
14) Czerepniak-Walczak M., Konflikty w szkole, ich źródła, typy i warunki rozstrzygania
[w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US,
Szczecin 1995, s. 175–196.
15) Johnson D.W., Rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych [w:] Johnson D.W.,
Podaj dłoń, Instytut Zdrowia i Trzeźwości PTP, Warszawa 1992, cz. 4, rozdz. 4,
s. 200–218.
16) Johnson D.W., Johnson R.T., Teaching Students To Be Peacemakers: Results Of
Twelve Years Of Research, University of Minnesota, June 2000, wersja internetowa:
www.clcrc.com/pages/peace-meta.html.
17) Neill A.S., Summerhill, Katowice 1991.
18) Okoń W., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo Żak, 2000.
19) Rylke H., Klimowicz G., Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, Warszawa 1992.
10) Rylke H., Mediacje uczniowskie, „Remedium”, luty 1994, s. 25–27.
11) Walker J., Konflikty w życiu codziennym szkoły – możliwości zapobiegania przemocy [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe
US, Szczecin 1995, s. 163–174.
12) Walker J., Violence and Conflict Resolution in Schools, Council for Cultural Cooperation, Strasbourg 1992.
– 22 –
Przypisy
11
12
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
Czerepniak-Walczak M., Konflikty w szkole, ich źródła, typy i warunki rozstrzygania [w:] Współczesne
problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995.
Bielawska D., Konflikty w szkole w opinii młodzieży [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995.
Czerepniak-Walczak M., dz. cyt., s. 183–186.
Bielawska D., dz. cyt., s. 198–201.
Cywińska M., Konflikty interpersonalne wśród dzieci, Eruditus, Poznań 1995.
Tamże, s. 13.
Tamże.
Lis pewien, łgarz i filut, wychudły, zgłodniały,
Zobaczył winogrona rosnące wysoko.
Owoc, przejrzystą okryty powłoką,
Zdał się lisowi dojrzały.
Więc rad z uczty, wytężył swoją chudą postać,
Skoczył, sięgnął, lecz nie mógł do jagód się dostać.
Wprędce przeto zaniechał daremnych podskoków
I rzekł: „Kwaśne, zielone, dobre dla żarłoków”.
Johnson D.W., Johnson R.T., Teaching Students To Be Peacemakers: Results Of Twelve Years Of Research, University of Minnesota, June, 2000, wersja internetowa: www.clcrc.com/pages/peace-meta.html.
Cywińska M., dz. cyt., s. 21.
Johnson D.W., Johnson R.T., dz. cyt.
Bielawska D., dz. cyt., s. 205.
Okoń W., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo Żak, 2000.
Neill A.S., Summerhill, Katowice 1991.
– 23 –
Załącznik – Trening mediatora
Jest to opis treningu przeprowadzonego w XLIV LO w 2002 r. na zajęciach psychoedukacji dla uczniów klasy III.
Cele
l
Przyswojenie sobie przez uczestników zasad oraz procedury postępowania mediacyjnego,
l
przygotowanie ich do występowania w roli mediatora młodzieżowego.
Efekty
l
Samodzielne przeprowadzenie przez uczestników symulowanej sesji mediacyjnej
pod superwizją psychoedukatora,
l
samodzielne przeprowadzenie przez uczestnika sesji mediacyjnej w przypadku autentycznego konfliktu pomiędzy uczniami.
Metody pracy
l
Odgrywanie scenek.
l
l
l
Pytania do uczestników (materiał pomocniczy nr 1),
„Poradnik mediatora”: zadania mediatora, czego powinien unikać, przebieg mediacji, podstawowe reguły, od których przestrzegania zależy powodznie mediacji, umowa mediacyjna (materiały pomocnicze nr 2–5),
duże arkusze papieru.
Około 6 godz. (1 sesja – 1 godz., 2 sesja – 1 godz.; 3 i 4 sesja po 2 godz.).
Uczestnicy
Uczniowie z klasy III liceum ogólnokształacącego.
Przebieg zajęć
1) Sesja pierwsza: Dlaczego jestem mediatorem?
l
Na wstępie prowadzący i uczestnicy przedstawiają się. Prowadzący omawiają
ogólne cele i założenia szkolenia:
Gratulujemy ci, gdyż stałeś się właśnie częścią zespołu, który może odegrać znaczącą rolę w poprawianiu atmosfery w twojej szkole. Udane mediacje, które będziesz prowadził, przyniosą ulgę nie tylko twoim kolegom, lecz także ich rodzinom,
nauczycielom i wielu innym osobom.
– 24 –
Dlaczego zostałeś wybrany? Co czyni cię szczególną osobą? Nim dowiesz się tego
od trenerów, zastanów się przez chwilę i udziel sobie sam odpowiedzi na tak postawione pytania. To ważne, by mediatorzy rozumieli, kim są oraz jakie mają mocne
strony, zanim będą starali się zrozumieć innych i konflikty pojawiające się w procesie mediacji.
l
Uczestnicy odpowiadają na pytania znajdujące się w materiale pomocniczym nr 1.
Pomogą im one zrozumieć, dlaczego mogą zostać mediatorami. Po wykonaniu
ćwiczenia następuje jego omówienie.
Pamiętaj, że działając jako mediator, bierzesz na siebie poważną odpowiedzialność. Uczestnicy mediacji będą ci ufali i nie możesz tego zaufania zawieść. Szczególnie ważnym elementem budowy zaufania jest dyskrecja.
Słowo „dyskrecja” padnie wiele razy w czasie tego treningu. Rozumiemy je tak, że
cokolwiek zostanie powiedziane w miejscu mediacji, nie może być powtórzone
bez zgody osoby, która to powiedziała. Oczywiście istnieją zasady dyskrecji i są
wypadki, gdy ona nie obowiązuje. Wyjątkiem są informacje o narkotykach, broni,
alkoholu i związanych z nimi wydarzeniach w szkole oraz kradzieży majątku szkolnego. W takich przypadkach mediator jest zobowiązany do powiadomienia władz
szkolnych i uczestnicy powinni zostać o tym uprzedzeni.
l
Na zakończenie prowadzący proponują przygotowanie i odegranie kilku scenek,
w których przyszli mediatorzy mają skutecznie odmówić zdradzenia szczegółów
sesji, np.:
Tomek: Hej, Piotrze. Słyszałem, że ty i Sylwia braliście udział w mediacjach. O czym
one były?
Piotr: Przykro mi, ale zobowiązaliśmy się nie rozpowiadać, co dzieje się w trakcie
mediacji. Co się działo dzisiaj na matematyce?
2) Sesja druga: Na czym polega mediacja?
l
Wstęp
Czasem w szkole dochodzi do konfliktu... Zanim wkroczysz do akcji, musisz być
pewien, że potrafisz uważnie wysłuchać, o co ludziom chodzi. Przećwiczmy teraz
w parach umiejętności związane z uważnym słuchaniem oraz przypomnijmy sobie,
na czym polega parafrazowanie.
Prowadzący przeprowadza ćwiczenia z zakresu komunikacji interpersonalnej:
l
Zasady uważnego słuchania
Prowadzący zadaje grupie pytania:
Skąd wiemy, że ktoś nas słucha?
Jakie zachowania świadczą o osobie słuchającej, że jest dobrym słuchaczem?
Kiedy jest nam trudno kogoś słuchać?
Na podstawie uzyskanych odpowiedzi prowadzący sporządza na arkuszu papieru listę pożądanych i niepożądanych zachowań pojawiających się podczas słuchania i umieszcza ją w widocznym miejscu.
Następnie prowadzący prosi uczestników o podzielenie się na 3-osobowe zespoły.
W każdym z nich jedna osoba będzie obserwatorem. Pozostałe osoby wybierają
– 25 –
jakiś temat, np. „Gdybym mógł coś zmienić w swoim sposobie uczenia się, byłoby
to...”, i rozpoczynają rozmowę. Wywieszona lista stanowi w trakcie rozmowy punkt
odniesienia.
Członkowie grup zamieniają się rolami, tak aby każdy z nich był przez pewien
czas obserwatorem.
Omówienie – uczestnicy odpowiadają na pytania:
Czy byłeś dobrym słuchaczem?
Czy korzystałeś z wywieszonej listy pożądanych zachowań?
Jak można poprawić umiejętność słuchania?
l
Dostrajanie się
Uczestnicy ponownie dzielą się na trzyosobowe zespoły. W każdym z nich jedna
osoba będzie dwukrotnie „nadawcą”: po kolei zaprezentuje partnerom swoje stanowisko na jakiś szeroki temat, np. „Gdybym mógł zmienić coś w swojej szkole,
byłoby to...”. Słuchacze po kolei starają się przez 5 min. uważnie słuchać, w tym
czasie drugi z nich pełni funkcję obserwatora. Ta ze słuchających osób, która będzie jako druga w kolejności wykonywała zadanie, otrzyma przed rozpoczęciem
ćwiczenia od prowadzącego dodatkowe instrukcje.
Prowadzący wyjaśnia na osobności wybranym „słuchaczom”, że osoba aktywnie
słuchająca zostanie łatwiej zaakceptowana przez nadającego komunikat, jeśli
będzie okazywała poszanowanie dla jego przestrzeni osobistej oraz jeśli dopasuje się do jego tonu głosu i pozycji ciała („słuchanie lustrzane”). Dostrojenie się
niewerbalne – lecz bez przesadnej maniery dokładnego odzwierciedlania każdego ruchu mówiącego – pomaga także wczuć się w jego stan emocjonalny. Na
koniec prosi „słuchaczy”, by spróbowali w trakcie ćwiczenia dostroić się w jak
największym stopniu do mówiącego. Przed przystąpieniem do słuchania, w trakcie pierwszej rozmowy, powinni oni zebrać jak najwięcej danych o nadającym:
zaobserwować jego postawę, gesty, ton głosu, przestrzeń, jaką preferuje.
Omówienie – uczestnicy odpowiadają na pytanie: „W trakcie którego spotkania
łatwiej mi było mówić?”.
l
Zapoznanie z procedurą mediacji
Omówimy teraz wspólnie podstawowe zasady i powinności mediatora, który
podejmuje się pomocy w rozwiązywaniu nieporozumień. Każdy z was otrzyma za
chwilę „Poradnik mediatora” (patrz materiały pomocnicze nr 2–5), w którym znajdzie opis czekających go zadań, ważnych zasad, których powinien przestrzegać,
oraz procedurę przeprowadzenia sesji mediacyjnej. Przeczytamy go teraz wspólnie oraz wyjaśnimy wszystkie wątpliwości.
3) Kolejne sesje
Następna sesja poświęcona była modelowaniu umiejętności: prowadzący demonstrował krok po kroku postępowanie w symulowanej sytuacji konfliktu. Każda faza
była szczegółowo omawiana. Na kolejnym spotkaniu ćwiczyli uczestnicy. Zostali oni
podzieleni na trzyosobowe zespoły. Do ćwiczeń wybrano kilka spośród zgłoszonych
przez uczniów typowych sytuacji konfliktowych, które mogłyby stać się przedmiotem
– 26 –
mediacji. Dwaj uczniowie występowali w roli stron konfliktu, trzeci – w roli mediatora,
po czym zamieniali się rolami. Każda sytuacja kończona była szczegółowym omówieniem.
Trening powinien zakończyć się praktycznym sprawdzianem umiejętności, czyli udziałem ucznia jako mediatora w rzeczywistym rozstrzyganiu konfliktów. Uczniów nie
można w tej fazie treningu pozostawić samych sobie, należy ich wspierać w podejmowanych próbach i starannie omawiać z nimi wszystkie pojawiające się trudności
oraz sukcesy.
– 27 –
Materiał pomocniczy nr 1
Dokończ zdania:
1) Jestem...
2) Jestem także...
3) Wierzę w...
4) Dwie rzeczy, które najbardziej cenię w sobie, to...
5) Najszczęśliwszy jestem...
6) Jedna rzecz, którą cenię najbardziej w innych, to...
7) Ludzie mi ufają, ponieważ...
8) Moi przyjaciele szanują mnie, gdyż...
Poradnik mediatora
Co należy do zadań mediatora:
l
Pomoc w zakończeniu otwartej walki.
l
Zaangażowanie obu stron w proces mediacji.
l
Pomoc uczestnikom w pomyślnym negocjowaniu ze sobą.
l
Sformalizowanie porozumienia.
Czego mediator powinien unikać przy wykonywaniu swoich zadań:
l
l
Zadawania zbyt wielu pytań. Zamiast zarzucania uczestnika pytaniami, szczególnie
zamkniętymi, przez co nie jest on w stanie w pełni się wypowiedzieć, stosuj aktywne
słuchanie, aby w ten sposób zebrać więcej informacji.
Dopytywania się „dlaczego...”. Zamiast pytać np.: „Czemu tak ją nazwałeś?”, poproś raczej: „Opowiedz więcej o tym, co poprzedziło fakt stwierdzenia przez nią, że
została przez ciebie przezwana?”.
l
Sprzeczania się z mówiącym uczestnikiem. Zamiast polemizować lub otwarcie się
nie zgadzać z uczestnikiem, parafrazuj jego wypowiedzi.
l
Wydawania sądów. Zamiast stwierdzać: „Jeden z was kłamie”, możesz powiedzieć:
„Zaprezentowaliście różne interpretacje tego samego wydarzenia”.
l
Dawania dobrych rad. Zamiast oznajmiać: „Następnym razem powinniście pamiętać, jak ważne jest, byście się szanowali”, zapytaj: „Jak chcielibyście postępować
względem siebie w przyszłości?”.
– 28 –
Poradnik mediatora
Przebieg mediacji
Krok I – Otwarcie sesji
1) Przedstawienie się mediatora, przedstawienie się uczestników.
2) Zaprezentowanie uczestnikom podstawowych reguł (materiał pomocniczy nr 5).
3) Uzyskanie deklaracji przestrzegania reguł.
Krok II – Zebranie informacji
Na tym etapie używa się umiejętności uważnego słuchania. Chodzi o to, aby wszyscy
zrozumieli, jak każdy z uczestników odbiera sytuację.
1) Mediator pyta jednego z uczestników o opis sytuacji z jego punktu widzenia.
2) Mediator słucha, podsumowuje wypowiedź, wyjaśnia niejasności.
3) Zwraca się ponownie do tego samego uczestnika, pytając, czy chce coś dodać.
4) Tak samo mediator przepytuje kolejno wszystkich uczestników konfliktu – słucha,
podsumowuje, wyjaśnia niejasności.
Krok III – Skupienie na wspólnych interesach
Na tym etapie należy określić interesy i potrzeby, które łączą uczestników. Jeśli zostaną
dostrzeżone wspólne potrzeby, stają się one bazą do budowania porozumienia, które
ma szansę być dotrzymane.
1) Określenie potrzeb każdego z uczestników (czego chce, jak czułby się na miejscu
drugiej osoby, co się stanie, jeśli nie dojdzie do porozumienia).
2) Odszukanie i nazwanie wspólnych potrzeb.
Krok IV – Tworzenie możliwych rozwiązań
Teraz chodzi o wytworzenie wielu propozycji metodą „burzy mózgów”. Na tym etapie
nie są one ocenianie.
1) Wytłumaczenie uczestnikom, że „burza mózgów” służy znalezieniu rozwiązań, które
satysfakcjonują obie strony.
2) Przedstawienie reguł „burzy mózgów” (zgłaszanie każdego pomysłu, który przyjdzie
do głowy, nieosądzanie i niedyskutowanie zgłaszanych pomysłów, im więcej pomysłów, tym lepiej).
3) Wspomaganie w tworzeniu nowych pomysłów za pomocą pytań (Co można jeszcze zrobić dla rozwiązania problemu? Jak inaczej mógłbyś postąpić w przyszłości?).
4) Zapisanie zgłoszonych pomysłów.
– 29 –
Krok V – Ocena opcji i wybór rozwiązania
Celem tego kroku jest wsparcie uczestników w dokonaniu oceny i ewentualnym
ulepszeniu rozwiązań zgłoszonych w poprzednim etapie. Trzeba sprawdzić, czy rozwiązanie jest trafne – jeśli nie, pomóc uczestnikom znaleźć inne.
1) Prośba do uczestników o wskazanie rozwiązań (lub ich części), które mają szanse
powodzenia.
2) Zakreślenie ich na liście.
3) Ocenienie zakreślonych opcji i wymyślenie sposobów ich ulepszenia (czy jest sprawiedliwa, czy realna, jakie niesie konsekwencje, czy zaspokaja potrzeby wszystkich
uczestników).
4) Wybranie rozwiązania satysfakcjonującego obie strony i upewnienie się, czy jest ono
słuszne, jasne i realne.
5) Podsumowanie przyjętego rozwiązania.
Krok VI – Spisanie umowy i zakończenie mediacji
Umowę spisuje się, aby uświadomić uczestnikom role i odpowiedzialność, jakie podjęli
w celu rozwiązania konfliktu. Ponadto umowa stanowi dokument, do którego można się
odwołać w wypadku późniejszych wątpliwości. Rytuał zamknięcia sesji, podziękowania
i pożegnania są oznaką szacunku dla siebie i docenienia współpracy w rozwiązaniu
konfliktu.
1) Spisanie umowy (patrz: materiał pomocniczy nr 4).
2) Podpisanie umowy przez każdego z uczestników.
3) Podanie ręki przez mediatora każdemu z uczestników i pogratulowanie mu współpracy w osiągnięciu porozumienia.
4) Poproszenie uczestników, aby podali sobie ręce.
5) Podziękowanie za udział w mediacjach i zaproszenie do ponownej mediacji, gdyby
zwarte porozumienie nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.
– 30 –
Poradnik mediatora
Umowa mediacyjna
Mediator ........................................................................... data ............................................
Krótki opis konfliktu ...............................................................................................................
...............................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Osoby, które podpisały się poniżej, spotykały się z mediatorem i osiągnęły następujące
porozumienie:
Uczestnik ...................................................... zgadza się ......................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Uczestnik ...................................................... zgadza się ......................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Przyjmujemy umowę i podpisujemy się pod nią, ponieważ uważamy, że rozwiązuje ona
konflikt między nami.
............................................
............................................
...........................................
............................................
podpis uczestnika
podpis uczestnika
podpis mediatora
czas trwania mediacji
– 31 –
Poradnik mediatora
Podstawowe reguły, od których przestrzegania zależy powodzenie mediacji
l
l
l
l
Mediator jest osobą neutralną i to nie jemu, ale uczestnikom powinno zależeć na
sukcesie mediacji.
Zgódźcie się, że pragniecie rozwiązania konfliktu. Mediator pyta uczestników, czy
chcą rozwiązać problem z pomocą mediatora. Mediator nie kontynuuje pracy, nim
partnerzy wyraźnie nie odpowiedzą „tak”, oznajmiając tym samym publicznie, że
konflikt istnieje i w związku z tym będą uczestniczyć w mediacji. Strony muszą zrozumieć, że mediacja jest dobrowolna i nikt nie może zmusić ich do uczestniczenia
w niej.
Nie używajcie wyzwisk. Strony muszą okazywać sobie nawzajem szacunek i uwagę, dobre maniery są więc niezbędne w mediacji.
Nie przerywajcie. Każda osoba będzie mogła przekazać swój pogląd na konflikt bez
przerywania jej. Kiedy jeden uczestnik mówi, drugi uczestnik nie powinien przerywać
mu ani komentować.
l
Działajcie uczciwie. Mediacje polegają na tym, ze uczestnicy mówią uczciwie i precyzyjnie o tym, czego chcą, co czują i jakie są ich zasadnicze interesy.
l
Zgódźcie się na przestrzeganie zasad porozumienia. Uczestnicy muszą wykonać
to, na co się zgodzą.
– 32 –
Y
R
E
E
L
B
L
A
E
S
RA
BEWSYDTAWNICTWA
PAKIET
Niezbędnik Wychowawcy
5 książek poświęconych najważniejszym obszarom
pracy nauczyciela wychowawcy:
• Jak być dobrym wychowawcą?
Na z
aku
• Sposoby na trudne zachowania uczniów
• Współpraca z rodzicami w szkole
• Przemoc w szkole
et
• Uczeń zdolny - metody pracy
z
• metody i programy pracy
zc
• scenariusze zajęć, warsztatów, spotkań i wywiadówek
u
os
W sumie ponad 660 stron, na których znajdziesz:
pie
Ku
pa
p
ki
lub po
w jedy
pa
kie nczo
ęd
cie
za
sz
!
a
• analizy przypadków
• narzędzia do planowania i analizy pracy wychowawczej
• ankiety i przydatne formularze
wejdź na www.raabe.com.pl
ż
31,
50 z ł !

Jak sobie radzic z konfliktami

Transkrypt

Podobne dokumenty