Projektowanie aplikacji internetowych
Transkrypt
Projektowanie aplikacji internetowych
2011-03-24 Plan wykładu Projektowanie aplikacji internetowych • • • • • • Standardy sieciowe Przeglądarki Elementy standardów sieciowych Przykłady praktycznych zastosowao Cechy XHTML, różnice w stosunku do HTML Reguły XHTML dr inż. Agnieszka Bołtud Wykład 1 W3C • Założone w 1994 roku konsorcjum World Wide Web (W3C) tworzy specyfikacje oraz wytyczne, których celem jest promowanie ewolucji sieci WWW i zapewnienie prawidłowego współdziałania różnych technologii sieciowych. • Do konsorcjum należy około 500 organizacji. Jego dyrektor, Tim Berners-Lee, wynalazł sied WWW w 1989 roku. • W3C stworzyło między innymi następujące specyfikacje: HTML, CSS, XML, XHTML i standardowy model obiektowy dokumentu (ang. DOM— Document Object Model). W3C • Przez lata konsorcjum określało te specyfikacje „rekomendacjami", co mogło nieumyślnie zachęcad firmy członkowskie, takie jak Microsoft czy Netscape, do implementowania specyfikacji W3C nie do kooca rygorystycznie. Kiedy w 1998 rolni wystartował projekt standardów sieciowych, termin „rekomendacje W3C" został zastąpiony „standardami sieciowymi". • Do organizacji zajmujących się standaryzacją zalicza się również Europejskie Stowarzyszenie Producentów Komputerów (ang. ECMA - European Computer Manufacturers Association), które odpowiada za język o nazwie ECMAScript. 1 2011-03-24 Co oznaczają standardy sieciowe • to znaczy języki strukturalne (takie jak XHTML i XML), języki warstwy prezentacji (takie jak CSS), modele obiektowe (takie jak W3C DOM) oraz języki skryptowe (takie jak ECMAScript), • technologie te zostały zaprojektowane tak, aby dostarczyd jak największych korzyści jak największej liczbie użytkowników sieci; tworzą razem swoistą „mapę drogową" dla racjonalnego, ułatwiającego dostęp, zaawansowanego i efektywnego pod względem kosztów budowania projektów w sieci WWW, • Przeglądarki zgodne ze standardami to takie, które w znaczącym stopniu rozumieją i poprawnie obsługują XHTML, CSS, ECMAScript i model DOM, Przeglądarki • Wg J. Zeldmana w roku 2006 wciąż 99.9% przeglądarek jest przestarzałych, • Tworzenie wielu wersji niestandardowego kodu (każdej dostosowanej do niestandardowych dziwactw przeglądarki) jest jednym z powodów tzw. starzenia się stron, • Tworzenie skryptów mających na celu detekcję wersji przeglądarki i dodawanie elementów charakterystycznych jedynie dla niej, • Niestety im większy kod tym większe koszty utrzymania serwisu, mówi się że jeśli witryna zredukuje swój kod o 35% o tyle samo spadną koszty jej utrzymania, Przeglądarki • Nowoczesne przeglądarki nie są jedynie nowszymi wersjami tej samej starszej wersji, w wielu przypadkach zostały przebudowane od podstaw, • Wszystkie zostały zbudowane na bazie nowego kodu w celu realizacji nowego zadania, a mianowicie zachowania jak największej zgodności ze standardami sieciowymi, • Przeglądarki lat dziewięddziesiątych skupiały się na firmowych technologiach i nie zwracały uwagi na standardy, a nawet je ignorowały, • Nie traktowano jednak tego poważnie, gdy np. przeglądarka nie obsługiwała standardu PNG to projektanci nie używali obrazków w tym formacie. Oszczędność • Strona zbudowana według starych zasad zajmuje 60 kB, • Zastąpienie znaczników <font> oraz innych przestarzałych znaczników czystym kodem z kilkoma regułami CSS zmniejsza rozmiar strony do 30 kB (w praktyce możliwe jest zredukowanie 60-kilobajtowej strony do 22 kB lub nawet mniej), • Redukcja: kosztów dzierżawy łącza, nakładów na sprzęt komputerowy, im prostszy jest kod strony, tym szybciej jest ona dostarczana do użytkownika, tym mniej obciąża serwer, tak więc trzeba kupid, serwisowad i modyfikowad miej serwerów (ważne w przypadku serwerów, które muszą generowad dynamiczną, sterowaną bazami danych zawartośd). 2 2011-03-24 Kod skompresowany a skondensowany • kondensowanie kodu - pisanie go w sposób przejrzysty i zwięzły, • skompresowanie kodu - w niektórych systemach serwerowych istnieje możliwośd kompresji kodu (np. Apache oferuje moduł mod_zip kompresujący pliki HTML po stronie serwera, rozpakowywany po stronie klienta), • Rzadko stosowane w komercyjnych produktach ze względu na dodatkowy koszt kompresji, • Po drugie im mniejszy plik tym lepiej zostanie skompresowany, Lekarstwo Stworzone przez członków konsorcjum W3C i inne organizacje zajmujące się ustanawianiem standardów oraz obsługiwane przez wszystkie przeglądarki powstałe po roku 2000, technologie takie jak CSS, XHTML, ECMAScript i W3C DOM pozwalają projektantom: • bardziej precyzyjnie kontrolowad układ, położenie i typografię w przeglądarkach graficznych z możliwością zmiany prezentacji strony według potrzeb użytkownika, • projektowad zaawansowane funkcje interaktywne witryn działające w różnych przeglądarkach i na różnych platformach, • przestrzegad praw i wytycznych dotyczących funkcji ułatwiania nawigacji bez pogarszania wyglądu, wydajności lub stopnia skomplikowania, Zgodność wstecz • Według twórców: zapewnienie obsługi wszystkim użytkownikom, • W praktyce: używanie niestandardowych, niepraktycznych znaczników oraz kodu po to aby każdy użytkownik mógł zobaczyd to samo niezależnie od przeglądarki, • Niestety im bardziej zaczynają obowiązywad standardy sieciowe tym bardziej też obowiązuje zasada wkładasz śmieci otrzymujesz śmieci, Lekarstwo • zmienid projekt witryny w ciągu godzin, a nie tygodni, i tym samym zredukowad koszty pracy, • obsługiwad wiele przeglądarek bez konieczności tworzenia wielu wersji witryny i z bardzo małą ilością lub brakiem rozwidlonego kodu, • obsługiwad niestandardowe i nowo powstające urządzenia, poczynając od bezprzewodowych gadżetów i telefonów komórkowych z dostępem do sieci, aż po czytniki kodu Braille'a oraz czytniki zawartości ekranu stosowane przez osoby niepełnosprawne • ponownie bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów i tworzenia wielu wersji witryny, • oferowad wersje stron „do wydruku", często bez konieczności tworzenia oddzielnych stron przeznaczonych specjalnie do wydruku lub bazowania na drogich systemach do tworzenia dokumentacji drukowanej, 3 2011-03-24 Lekarstwo • Oddzielad styl od struktury i zachowania, • Przejśd z HTML-a do XML-a, • Zagwarantowad, iż dobrze zaprojektowane strony będą się poprawnie wyświetlad w przeglądarkach zgodnych ze standardami, jak i tych starszych, • Zapewnid, iż dobrze zaprojektowane witryny będą się prawidłowo wyświetlad w nowych przeglądarkach oraz urządzeniach których jeszcze nie wymyślono, jest to tzw. zgodnośd w przód, Elementy standardów sieciowych Strona jest rozbita na trzy niezależne komponenty Struktura Prezentacja HTML XHTML XML CSS Zachowanie ECMAScript DOM Struktura • Język znaczników (XHTML) - zawiera dane tekstowe sformatowane zgodnie z ich strukturalnym (semantycznym) znaczeniem: nagłówek, drugorzędny nagłówek, akapit, lista numerowana, etc., • XML udostępnia znacznie więcej opcji niż XHTML, ale w chwili obecnej jest bieżącą rekomendacją W3C, która działa dokładnie tak jak HTML w niemal każdej przeglądarce i urządzeniu internetowym, • tworzony poprawnie (bez błędów, niedozwolonych znaczników i atrybutów) jest całkowicie przenośny (w przeglądarkach internetowych, programach odczytujących zawartośd ekranu, przeglądarkach tekstowych, urządzeniach bezprzewodowych itp.), Poprawny lub semantyczny układ znaczników • Układ znaczników jest „poprawny”, gdy nie zawiera błędów typu niezamknięty znacznik, niedozwolony atrybut, etc., poprawnośd można testowad za pomocą darmowych narzędzi dostępnych w Internecie, http://validator.w3.org/ • Układ znaczników jest „semantyczny”, gdy wszystkie znaczniki są stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem, • Układy mogą byd poprawne, ale nie semantyczne i odwrotnie, jednak dążąc do zachowania standardów, dążymy do tego aby były i poprawne i semantyczne, 4 2011-03-24 Prezentacja • Jeżyki prezentacyjne CSS formatują stronę WWW, kontrolując jej typografię, ułożenie, kolor itp., • W większości przypadków CSS jest w stanie zastąpid stosowane wcześniej układy bazujące na tabelach HTML, • Ponieważ prezentacja jest odseparowana od struktury, można modyfikowad dowolny z tych elementów bez negatywnego wpływu na drugi (globalizacja styli, style do wydruku), • Dzięki wprowadzeniu styli CSS, wszystkie polecenia dotyczące formatowania można umieścid w jednym miejscu (tzw. arkuszu) i powiązad je z konkretnymi elementami, wstawionymi za pomocą czystego XHTML. Taka koncepcja sprawia, że modyfikacja wyglądu stron może przebiegad dużo sprawniej. Stosowanie standardów w praktyce • Strona www.webstandards.org Zachowanie • Standardowy model obiektów W3C DOM współpracuje z CSS, XHTML i ECMAScript umożliwiając tworzenie zaawansowanych funkcji witryny oraz efektów działających w różnych przeglądarkach i na różnych platformach, • Standard W3C DOM definiuje zespół klas i interfejsów, pozwalających na dostęp do struktury dokumentów oraz jej modyfikację poprzez tworzenie, usuwanie i modyfikację tzw. węzłów, • Pierwotnie nie istniał standardowy model DOM. Twórcy najpopularniejszych przeglądarek internetowych tworzyli własne niezgodne ze sobą modele o interfejsie programistycznym opartym na kolekcjach, • Organizacja W3C przygotowała ujednolicony standard obiektowego modelu dokumentu, wewnętrznie podobny do wersji Microsoftu, chod o innym interfejsie programistycznym (dostęp do elementów dokumentu możliwy jest tu poprzez wywołanie odpowiedniej metody), Stosowanie standardów w praktyce • Rok 2002 - przeglądarka Camino (Mozilla) dla systemu Mac OS X źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” 5 2011-03-24 Stosowanie standardów w praktyce • Rok 2002, przeglądarka Netscape 4 Stosowanie standardów w praktyce • Urządzenie Palm Pilot oraz PocketPC Microsoftu i w Newtonie - dawno zarzuconym produkcie Apple źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” Inny przykład • Witryna magazyny A List Apart, rok 2001, układ zgodny ze standardami źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” Inny przykład • Przeglądarka Netscape 4, brak obsługi CSS, treśd sformatowana zgodnie ze strukturą dokumentu źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” 6 2011-03-24 Inny przykład • Do wydruku, bez innej wersji strony, tylko CSS Zalety wynikające ze stosowania standardów • Brak konieczności tworzenia stron dla konkretnych producentów przeglądarek, • Brak konieczności tworzenia uproszczonych stron dla starszych przeglądarek, • W wielu przypadkach brak konieczności tworzenia wersji dla urządzeo mobilnych, • Brak konieczności tworzenia wersji do wydruku, • Ułatwienia dostępu dla osób niepełnosprawnych, gdyż strona będzie działad w urządzeniach odczytywania zawartości ekranu, źródło: J. Zeldman, „Projektowanie serwisów…” Przejściowa zgodność w przód Przejściowa zgodność w przód Składniki: • Poprawny kod XHTML (zastosowany może byd również HTML 4.01). • Poprawne arkusze CSS do kontrolowania typografii, koloru, marginesów itp., • Sporadyczne użycie tabel XHTML do układu, unikanie głębokich zagnieżdżeo przez przerzucenie części pracy na CSS, • Opcjonalnie: zastosowanie etykiet strukturalnych do znaczących komórek tabel, • Zaadresowanie i przetestowanie funkcji ułatwieo dostępu. Kiedy stosowad: • zalecane w przypadku witryn odwiedzanych przez duży odsetek przeglądarek, które zwyczajnie nie są w stanie poprawnie obsługiwad CSS i modelu DOM, Korzyści: • Racjonalna zgodnośd wstecz: witryny mogą byd budowane w taki sposób, aby wyglądały przyzwoicie nawet w najstarszych przeglądarkach, • Zgodnośd w przód: witryny będą funkcjonowały w przeglądarkach i urządzeniach, które dopiero się pojawią, • Działania w kierunku ostatecznej modyfikacji witryny są rozpoczęte, 7 2011-03-24 Przejściowa zgodność w przód • Mniej problemów z utrzymaniem wersji dla bieżących przeglądarek i z usuwaniem niepotrzebnego i przestarzałego kodu znaczników, • Większa dostępnośd, redukcja rozmiarów i kosztów, • Częściowe oddzielenie zawartości od struktury, Wady: • Struktura i prezentacja nadal częściowo powiązane co utrudnia uaktualnianie i utrzymywanie strony, zwiększa koszt oraz utrudnione przejście do formy zarządzania zawartością bazującą na XML, Całkowita zgodność w przód Zalety: • Zgodnośd w przód: zwiększona przenośnośd w istniejących i przyszłych przeglądarkach oraz urządzeniach, • Silniejsza transformacja w kierunku hardziej zaawansowanych form języka znaczników bazujących na XML-u, • Dotarcie do większej liczby użytkowników przy zmniejszonych nakładach pracy, • Brak konieczności tworzenia wielu wersji witryny, • Brak lub mniejszy problem z dostępnością, • Elegancka, prosta i logiczna składnia znaczników, • Szybsza, łatwiejsza i mniej kosztowna produkcja oraz utrzymanie, Całkowita zgodność w przód Składniki: • Pełne odseparowanie struktury od prezentacji i zachowania, • Poprawny CSS, • Kod znaczników zbudowany w oparciu o poprawny XHTML, • Nacisk na strukturę i odpowiednie strukturalne nazewnictwo projektowanych elementów, • Zachowanie implementowane przy użyciu modelu DOM, • Zaadresowanie i przetestowanie funkcji ułatwieo dostępu. Kiedy stosowad: • Polecany gdy mały procent użytkowników to posiadacze niezgodnych przeglądarek, Całkowita zgodność w przód Wady: • Tendencja do przeciętnego wyglądu w starszych przeglądarkach, • Obsługa CSS przez przeglądarki nie jest doskonała (specjalne style pod IE, IE6), • Niektóre przeglądarki uznawane za zgodne ze standardami mogą nie obsługiwad wybranych zachowao opartych na modelu DOM. 8 2011-03-24 Złe przeglądarki Główne wady przeglądarek niezgodnych ze standardami: • Przeglądarki niezgodne ze standardami powodowały np. przykrywanie założeo podanych za pomocą CSS na swoje własne, • Brak dziedziczenia, koniecznośd definiowania styli dla różnych elementów strony, co powoduje redundancję i obciążenie łączy, Zalety XML • jest samodzielnym, uniwersalnym standardem plików doskonale współpracującym z innymi, • jest formatem inteligentnym — świadomym swojej zawartości, bo może przechowywad także metadane, • jest językiem rozszerzalnym — może byd dostosowany do dowolnych potrzeb biznesowych bądź akademickich oraz może posłużyd do stworzenia innych bazujących na nim języków, • bazuje na regułach, które wymuszają spójnośd podczas przenoszenia danych do innej bazy danych, przekształcania danych na inny format lub manipulowania nimi przy użyciu innych aplikacji XML, • Może byd automatycznie transformowany do innych formatów, XML a HTML • Pomimo że bazuje na tej samej technologii, która dala początek HTML-owi XML jest całkowicie różny od niego, • HTML jest prostym językiem służącym do tworzenia stron internetowych, posiadającym ustaloną liczbę znaczników i zestaw niekonsekwentnych reguł, • HTML jest jedynie językiem formatowania, nie zawiera żadnej informacji na temat formatowania treści, • XML to zbiór znaczników o określonych spójnych regułach i może wykraczad daleko poza sied na każde środowisko, które jest w stanie go zrozumied, Czerpanie styli kilka witryn opublikowało układy CSS do darmowego wykorzystania przez wszystkich: • • • • http://www.freecsstemplates.org/ http://meyerweb.com/eric/css/edge/index.html http://www.free-css-templates.com/ http://www.templatemo.com/page/1 9 2011-03-24 Wersje XHTML • XHTML 1.0 • Strict – odmiana ścisła, zalecana przez W3C, przeznaczona do tworzenia dokumentów z oddzieloną warstwą semantyki od prezentacji; nie zawiera prawie żadnych elementów prezentacyjnych • Transitional – odmiana przejściowa, obok elementów odmiany ścisłej zawiera wiele elementów prezentacyjnych • Frameset – zawiera wszystkie elementy wersji przejściowej, a dodatkowo także elementy przeznaczone do wyświetlania ramek • XHTML 1.1 – jak dotąd rzadko stosowany • XHTML 2.0 - zarzucony Dlaczego warto wybrać XHTML • XHTML działa równie dobrze w urządzeniach bezprzewodowych i programach do odczytywania zawartości ekranu i innych wyspecjalizowanych klientach użytkownika jak w tradycyjnych przeglądarkach komputerowych, • XHTML jest częścią rodziny standardów sieciowych, • Tworzenie w języku XHTML pozwala na wyzbycie się przyzwyczajenia do pisania prezentacyjnego kodu znaczników, a to z kolei może pomóc w uniknięciu problemów z dostępnością i niezgodnością przy wyświetlaniu stron w przeglądarkach różnych producentów, • Tworząc w języku XHTML, możesz wyrobid w sobie nawyk sprawdzanie własnej pracy przy użyciu usług walidacji kodu Dlaczego warto wybrać XHTML • jest aktualnym standardem znaczników zastępującym HTML 4, • jest zaprojektowany do współpracy z innymi językami skryptowymi, aplikacjami i protokołami bazującymi na XML, • jest bardziej spójny niż HTML, • XHTML 1.0 jest pomostem do przyszłych wersji XHTML. Kiedy XHTML 2 osiągnie status koocowej rekomendacji, łatwiej będzie przejśd na tę specyfikację z XHTML 1.0 niż z HTML-a. • Stare przeglądarki radzą sobie z XHTML-em równie dobrze jak z HTML-em, • Nowe przeglądarki „kochają" XHTML, a wiele z nich traktuje tę specyfikację znacznie lepiej w porównaniu z HTML 4, Walidacja kodu i inne narzędzia wspomagające • http://validator.w3.org/ • Web Developer - jest rozszerzeniem, dodatkiem do programu Firefox, dodaje ono menu oraz pasek narzędzi z wieloma narzędziami przydatnymi podczas tworzenia strony, walidacją XHTML, HTML, CSS, etc., • Firebug – dodatek do Firefox, daje szereg narzędzi programistycznych dostępnych błyskawicznie podczas używania przeglądarki, można edytowad, analizowad kod oraz monitorowad CSS, HTML i JavaScript bezpośrednio na dowolnej stronie internetowej, • Yslow - wtyczka dla Firebug, która analizuje stronę pod względem kilku czynników wpływających na czas ładowania strony i przedstawia wyniki tej analizy. Dodatkowo wyświetla informacje na temat załadowanych plików i czasu ich ładowania. Bardzo przydatna przy testowaniu serwisów internetowych pod względem czasu ładowania strony. 10 2011-03-24 Reguły XHTML • DOCTYPE – zawsze na początku i dużymi literami informuje odbiorcę strony (przeglądarkę lub program weryfikujący), jakiej wersji HTML-a lub XHTML-a używasz, kod znaczników oraz style CSS nie zostaną poprawnie zweryfikowane jeśli strona XHTML nie będzie rozpoczynad się od poprawnej deklaracji DOCTYPE, • Który DOCTYPE wybrad: Transitional, Strict czy Frameset? Transitional – najbliższy HTML, najbardziej wybaczający, pozwala na stosowanie przestarzałych fragmentów kodu: np. otwieranie elementów w nowym oknie, toleruje również kolory tła stosowane bezpośrednio do komórek tabel , Strict – gdy znajdzie we wnętrzu strony np. bgcolor to usługa weryfikacji kodu interpretuje to jako błąd, a przeglądarka nie wyświetli, Reguły XHTML Reguły XHTML • Jak i gdzie definiowad DOCTYPE deklaracja na samym początku dokumentu <!D0CTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1transitional.dtd"> • Przestrzeo nazw <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang= "en" lang="en"> jest kolekcją typów elementów i nazw atrybutów skojarzonych z określoną definicją typu dokumentu Reguły XHTML • Prolog XML przeznaczeniem prologu jest wskazanie wersji XML-a oraz typu kodowania znaków w danym dokumencie, występuje przed DOCTYPE <?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?> Kodowanie znaków: • Unicode – domyślny dla XHTML zestaw znaków, • ISO-8859 – seria standaryzowanych wielojęzycznych zestawów znaków graficznych kodowanych w jednym bajcie, • znaczniki pisz małymi literami, gdyż XHTM rozróżnia wielkośd znaków, istnieją programy przekształcające kod HTML na XHTML, <title> a nie <TITLE> • ISO-8859-1 – odwzorowanie znaków krajów zachodniej Europy na Unicode, • ISO-8859-2 – plus języki Europy wschodniej, turecki, grecki, hebrajski, etc., • Wartości atrybutów muszą byd umieszczone w cudzysłowach, <hr width= ”75%” size= ”7” /> • Nazwy elementów i atrybutów muszą byd pisane małymi literami, wartości atrybutów i treści strony nie, <img src= ”/pic1.jpg” alt= ”Jakikolwiek Opis” /> 11 2011-03-24 Reguły XHTML • Przypisuj wartości wszystkim atrybutom, nawet jeśli są one takie same jak nazwa, <hr noshade= ”noshade”> a nie <hr noshade> • Zawsze zamykaj wszystkie znaczniki, <p> Tak w XHTML-u tak nie może byd <p> Tak już ok </p> Jak sensownie kodować dokument • Myśl o kodzie w sposób strukturalny, mniej wizualny, • Myśl w kategoriach tradycyjnych form: <h1>Temat</h1> <p>Tekst wprowadzenia</p> <h2>Podtytuł</h2> <p>Istotny tekst</p> • Unikaj przestarzałych form: <font size="7">Temat</font><br /> Tekst wprowadzenia<br /><br /> <font size="6">Podtytuł</font><br /> Istotny tekst<br /> Reguły XHTML • Zamykaj także puste znaczniki (takie jak <br>, <img>) przez umieszczenie na ich koocu /, np. <br />, • Nie umieszczaj podwójnych myślników w komentarzach, mogą one byd tylko na koocu i początku, wewnątrz zastępuj lub rozdzielaj, • Koduj znaki < oraz &, Znak < koduj jako < Znak & koduj jako & Znak > koduj jako > Jak sensownie kodować dokument • Należy używad elementów zgodnie z ich znaczeniem, bez sugerowania się wyglądem: • Nie używaj <h1> gdy chcesz zwiększyd wysokośd tekstu, itd., • Nie używaj <li> gdy chcesz wstawid znak wypunktowania przed akapitem, • Jeśli chcesz określid wygląd elementu użyj CSS, • Z użycie CSS wszystkie nagłówki mogą byd takie same: h1, h2, h3, h4, h5, h6 { font-family: georgia, palation, times, serif; font-weight: normal; font-size: 2m; margin-top: 1em; margin-bottom: 0; } 12 2011-03-24 Jak sensownie kodować dokument Wykład przygotowano na podstawie • Wybieraj elementy strukturalne a nie nic nie znaczące • Lista kodowana nie powinna byd tworzona w następujący sposób: element pierwszy <br /> element drugi <br /> a raczej <ul> <li>element pierwszy </li> <li>element drugi </li> </ul> • Używaj <strong> zamiast <b>, <em> zamiast <i>, bo <b> oraz <i> są jedynie elementami prezentacyjnymi, które mogą nic nie znaczyd np. innych w urządzeniach lub przeglądarkach tekstowych, • Jeffrey Zeldman, Projektowanie serwisów WWW. Standardy sieciowe. Wydanie II, Helion, 2007. • Materiałów dostępnych w Internecie (m.in. www.webstandards.org) 13