Ocena sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób

656
Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): 656-661
Ocena sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób
uprawiających rekreacyjnie różne formy aktywności fizycznej
Assessment of dietary intake and energy expenditure in recreational sports
Izabela Michnowska 1/, Andrzej Tomczak 2/
1/
2/
Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie
Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Filia w Białej Podlaskiej
Wprowadzenie. Nieodzownymi elementami zdrowego stylu życia są
aktywność fizyczna i prawidłowe żywienie. W literaturze przedmiotu
wielokrotnie stwierdzano istotną zależność między aktywnym trybem życia,
odpowiednią dietą a zdrowiem.
Introduction. Physical activity and appropriate nutrition are the
indispensable components of a healthy lifestyle. There are many opinions
in the available literature concerning the correlation between active lifestyle,
diet and health.
Cel. Analiza spożycia makroskładników w odniesieniu do obowiązujących
norm oraz realizacja potrzeb energetycznych osób uprawiających różne
formy aktywności fizycznej.
Aim. To assess the diets and energy expenditure of physically active
young people.
Materiały i metody. Badaniom poddano 31 mężczyzn w wieku 20-29
lat uprawiających rekreacyjnie różne formy aktywności fizycznej. Określono
wartość energetyczną i zawartość makroskładników całodziennych racji
pokarmowych badanych osób, wykorzystując metodę bieżącego 3‑dniowego
notowania wszystkich produktów i potraw spożytych w dniach, w których
był mierzony wydatek energetyczny oraz w dniu dodatkowym, poza
pomiarem wydatku energetycznego. Analizowano także realizację potrzeb
energetycznych porównując odnotowany całkowity wydatek energetyczny
z wartością energetyczną racji pokarmowej w dniu aktywnym i w dniu
nieaktywnym. Obliczono wskaźnik masy ciała (BMI) oraz dokonano pomiaru
składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej. Całodobowy wydatek
energetyczny zmierzono za pomocą aparatu SenseWear Pro3 w dniu,
w którym badani wykonywali typową dla siebie aktywność fizyczną oraz
w dniu kiedy nie wykonywali treningu. Następnie porównano uzyskane
parametry.
Wyniki. Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań
odnotowano nieprawidłowości w diecie tj. niewłaściwy udział białka oraz
węglowodanów w racji pokarmowej (wysokie spożycie białka kosztem
węglowodanów); zbyt duże spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych
przy jednoczesnym odpowiednim spożyciu tłuszczu ogółem. Wartość
energetyczna racji pokarmowych badanych była zbyt mała w stosunku do
ich potrzeb energetycznych.
Material & Method. The investigation included 31 men aged 20-29
years practising different kinds of recreational sports. The diet and energy
evaluation was determined on the basis of the 3-day food diary listing all
food consumed in the days of the energy expenditure measurement and
on an additional day, without the measurement of energy expenditure.
Analysed was also the implementation of energy needs by comparing the
recorded total energy expenditure with the energy value of food ration on
the active and inactive day. BMI was calculated and body composition was
measured by bioimpedance. The assessment of energy expenditure (TEE)
was established using Sense Wear pro3 Armband, worn continuously for
48 hours (during the training and non-training day). The obtained data
were then compared.
Results. The results revealed incorrect nutritional habits of the studied men.
The average TEE of examined athletes was higher than the energy value of
diets. The total protein intake was too high. The carbohydrate intake was
deficient. The total fat intake was sufficient but the percentage of dietary
energy obtained from saturated fatty acids was too high.
Conclusion. The study showed irregularities in diets of the surveyed young
people. These results indicate that dietary education should be implemented
among young people in recreational sports training.
Key words: dietary intake, nutritional status, physical activity
Wnioski. Zaobserwowano nieprawidłowości w diecie badanych osób, co
skłania do podjęcia działań mających na celu propagowanie wiedzy na
temat prawidłowego żywienia w środowisku osób rekreacyjnie uprawiających
różne formy aktywności fizycznej.
Słowa kluczowe: sposób żywienia, stan odżywienia, aktywność fizyczna
© Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): 656-661
www.phie.pl
Nadesłano: 17.05.2015
Zakwalifikowano do druku: 19.09.2015
Adres do korespondencji / Address for correspondence
mgr inż. Izabela Michnowska
Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego
PAN w Warszawie
ul. A. Pawińskiego 5, 02-106 Warszawa
tel. 698753817, e-mail: [email protected]
Michnowska I, Tomczak A. Ocena sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób uprawiających rekreacyjnie ...
Wprowadzenie
Aktywność fizyczna jest jednym z istotniejszych
czynników wpływających na stan zdrowia, samopoczucie i jakość życia człowieka, a wraz z przestrzeganiem zasad racjonalnego żywienia jest nierozłączną
częścią zdrowego stylu życia. Prawidłowe żywienie
połączone z racjonalnie podejmowaną aktywnością
fizyczną jest elementem profilaktyki przewlekłych
chorób niezakaźnych, takich jak: choroby układu
krążenia, nowotwory, cukrzyca typu 2, nadciśnienie.
W licznych badaniach stwierdzono, że prawidłowy
sposób żywienia jest w stanie pokryć zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze
ludzi podejmujących wzmożoną aktywność fizyczną
i będących w okresie ich dużej aktywności zawodowej
(nauki, pracy). Przez prawidłowe żywienie rozumie
się regularne spożywanie pokarmów, które dostarczają
organizmowi optymalnej ilości energii i zalecanych
składników odżywczych we właściwych proporcjach
i z odpowiednią częstotliwością. Pozwala ono na wykorzystanie genetycznie uwarunkowanych możliwości
rozwoju fizycznego i umysłowego danego człowieka, a
także pomaga utrzymać dobry stan zdrowia przez całe
życie [1].
W żywieniu sportowców i osób podejmujących
regularnie wysiłek fizyczny ważna jest ilość i rodzaj
spożywanych węglowodanów. Nadmiar węglowodanów w diecie oraz nieprawidłowa struktura ich spożycia indukuje rozwój wielu chorób dietozależnych.
W przypadku osób podejmujących aktywność rekreacyjną zagrożenie tymi chorobami jest zdecydowanie
mniejsze [2].
Regularne podejmowanie ukierunkowanego
wysiłku fizycznego powinno być elementem codziennego trybu życia. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia
chorób układu krążenia, cukrzycy, raka jelita grubego i raka piersi, Światowa Organizacja Zdrowia
(WHO) zaleca co najmniej 30-minutowy wysiłek
o umiarkowanej intensywności przez większość dni
tygodnia [3]. Natomiast Amerykańskie Kolegium
Medycyny Sportowej (ACSM), w celu osiągnięcia
korzyści zdrowotnych, rekomenduje dla każdej osoby
dorosłej umiarkowaną aktywność fizyczną co najmniej
30 minut przez co najmniej 5 dni w tygodniu, bądź
też intensywną aktywność fizyczną trwającą nie mniej
niż 20 minut przez co najmniej 3 dni w tygodniu.
Oprócz zalecanych ćwiczeń aerobowych należy 2-3
dni w tygodniu poświęcić na ćwiczenia oporowe, aby
zwiększyć siłę mięśni, wytrzymałość kości, oraz trening funkcjonalny mający na celu poprawę równowagi,
koordynacji i zwinności. Program ćwiczeń należy
dopasować indywidualnie do każdej osoby [4].
Systematyczna, umiarkowana aktywność fizyczna
sprzyja również utrzymaniu prawidłowej masy ciała
[5]. Uprawianie sportu poprawia nie tylko kondycję
657
fizyczną, ale i psychiczną. Wpływając na redukcję
stresu i poprawę nastroju. Jednym z mechanizmów
wyjaśniających wzrost pozytywnego nastroju podczas
i po ćwiczeniach fizycznych, może być wzrost poziomu
serotoniny w centralnym układzie nerwowym. Stan
ten może się utrzymywać do kilku godzin po ich zakończeniu [6]. Wśród osób, które są aktywne fizycznie
(zarówno w wieku dorosłym, jak i starszym), wyższy
poziom aktywności fizycznej jest związany z lepszymi
neuroelektrycznymi i zachowaniowymi wynikami
w zakresie pewnych funkcji poznawczych, np. dotyczących monitorowania własnych działań, szybkości
odpowiedzi i jej dokładności, zwolnienia odpowiedzi
po wykonaniu błędu w sytuacji przełączania między
różnymi zadaniami [7].
Dotychczasowe badania nad neurogenezą świadczą także, iż aktywność fizyczna może wpływać na jej
poziom. Neurogeneza odgrywa ważną rolę w uczeniu
się, w procesach pamięci i w okresie rekonwalescencji
po urazach. W przeprowadzonych badaniach na zwierzętach stwierdzono że te, które wykonywały więcej
ćwiczeń fizycznych (np. bieganie) miały dwukrotnie
wyższy poziom neurogenezy [8].
Należy jednak zauważyć, że podejmowanie wzmożonej aktywności fizycznej nie zawsze jest korzystne
dla zdrowia, zwłaszcza, jeżeli deficyt energetyczny
powstały w wyniku nasilonego metabolizmu nie jest
wyrównywany. Może to spowodować wzrost ryzyka
urazów, zmniejszyć zdolność do regeneracji organizmu, a także zwiększać podatność na infekcje [9].
Cel
Celem pracy była analiza ilościowa sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób uprawiających
rekreacyjnie różne formy aktywności fizycznej.
Materiały i metody
Badaniami objęto grupę 31 mężczyzn rekreacyjnie
uprawiających różne formy aktywności fizycznej. Za
rekreacyjne uprawianie aktywności fizycznej przyjęto
aktywność uprawianą minimum 3 razy w tygodniu
przez co najmniej 30 minut. Badane osoby uprawiały
minimum jedną z wymienionych form aktywności fizycznej: bieganie, jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia siłowe, gra w piłkę nożną i ćwiczenia na ergometrze
wioślarskim. Szczegółową charakterystykę badanych
osób przedstawiono w tabeli I.
Tabela I. Charakterystyka badanej grupy
Table I. Characteristics of study group
Liczba osób
Wiek [lata]
Masa ciała [kg]
Wysokość ciała [cm]
BMI [kg/m2]
31
mediana
23
20-29
81,7±10,9
63-108
zakres
średnia ± SD 181,9±6,2 zmienności 170-191
24,6±2,6
20,7-31,1
658
Prawidłowym BMI charakteryzowało się 51,6% badanych, natomiast nadwagę stwierdzono u 48,4%.
Ocenę ilościową sposobu żywienia (podaż makroskładników oraz wartość energetyczną diety) określono na podstawie trzydniowego bieżącego notowania
wszystkich spożytych produktów i potraw. Analizę
przeprowadzono za pomocą programu komputerowego Dietetyk 2.
Całodobowy wydatek energetyczny oraz poziom
aktywności fizycznej mierzono za pomocą aparatu
SenseWear Pro3. Urządzenie to jest akcelerometrem
dwuosiowym wyposażonym w czytnik częstości
skurczów serca oraz ogniwo termoelektryczne, które
umożliwia pomiar wytwarzanego ciepła [10]. Aparat
był nakładany na tylną część powierzchni ramienia
ręki dominującej. Taka pozycja nie zakłócała normalnej aktywności i pozwalała na ciągłą rejestrację
sygnałów fizjologicznych z organizmu. Dla wszystkich
badanych pomiar wykonano w czasie 48 h, w dniach
o typowym harmonogramie zajęć. Jeden dzień był
dniem, w którym badani wykonywali trening fizyczny
(dzień aktywny), drugi dzień był dniem bez treningu
(dzień nieaktywny). Pomiar pozwolił na odczytanie
całkowitego wydatku energetycznego (TEE) badanych
osób, liczby wykonanych przez nich kroków (NS),
czasu, w którym odpoczywali (LD) oraz równoważnika metabolicznego (MET).
Analizę składu ciała przeprowadzono metodą
bioimpedancji elektrycznej (BIA), przy użyciu analizatora Akern BIA101 Anniversary Sport Edition.
Metoda BIA polega na pomiarze oporu elektrycznego
tkanek.
Analizę statystyczną wykonano za pomocą
programu komputerowego Statistica 10.0. Poziom
istotności (p) uznano za statystycznie znamienny,
gdy jego wartość była niższa niż 0,05. Różnice pomiędzy poszczególnymi parametrami w dniu aktywnym
i nieaktywnym, po sprawdzeniu normalności rozkładu
testem Shapiro-Wilka, analizowano testem t-Studenta
(test par) dla cech o rozkładzie normalnym oraz testem kolejności par Wilcoxona dla cech o rozkładzie
odbiegającym od normalności.
Wyniki
Obliczeń zawartości energetycznej racji pokarmowych oraz zawartości makroskładników dokonano na
podstawie trzydniowego bieżącego notowania. Wyniki
analizy przedstawiono w tabelach II i III.
Białko u żadnej z badanych osób nie było deficytowym składnikiem odżywczym. Mediana podaży
białka w diecie przekraczała zalecaną ilość o 6 punktów procentowych. 93,5% mężczyzn przekroczyło
zalecaną ilość białka w racji pokarmowej. Minimalna
ilość spożytego białka wynosiła 33,2 g. W jednym
Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): 656-661
Tabela II. Wartość energetyczna racji pokarmowych i zawartości w niej makroskładników
Table II. Energy and macronutrient value of food rations
Składniki odżywcze
Energia (kcal)
średnia ± SD/mediana* (min-max)
2517±696 (856-3692)
Białko (g)
107 (33,2-227)
Tłuszcze ogółem (g)
99,4±31,7 (23,1-167)
NKT (g)
34,9±13,2 (6,5-69,3)
JNKT (g)
41,8±13,7 (12-71,2)
WNKT (g)
14,9±6,8 (2,8-37,6)
Węglowodany ogółem (g)
289,1±96,8 (124,7-497)
Sacharoza (g)
47,8 (6,22-149)
Białko (%E)
21,3 (13,55-48,1)
Tłuszcz ogółem (%E)
28,9±3,8 (20,99-36,1)
NKT (%E)
10,1±2,42 (5,76-14,8)
JNKT (%E)
12,2±1,86 (9,21-16,6)
WNKT (%E)
3,93 (2,25-9,3)
Węglowodany ogółem (%E)
49,8 (23,0-65,3)
Sacharoza (%E)
9,74±4,90 (1,32-20,9)
*dla normalnego rozkładu została podana średnia ± SD, dla cech o rozkładzie odbiegającego od normalnego uwzględniono medianę
Tabela III. Odsetek osób spożywających makroskładniki w diecie poniżej bądź
powyżej zalecanego udziału energetycznego, n=31
Table III. Percentage of subjects consuming dietary macronutrients below or
above energy recommendations, n=31
Składniki
odżywcze
Białko
średnia ± SD/mediana* Zalecenia % osób
% osób
(%E)
(%E)
< zaleceń > zaleceń
21,3
10-15
Tłuszcz ogółem
28,9±3,8
25-30
NKT
10,1±2,42
< 10
JNKT
12,2±1,86
10-15
12,9
WNKT
3,93
6-10
90,3
Węglowodany
ogółem
49,8
55-75
87,1
9,74±4,90
< 10
Sacharoza
93,5
22,5
38,7
51,6
10,0
41,9
*dla normalnego rozkładu została podana średnia ± SD, dla cech o rozkładzie odbiegającego od normalnego uwzględniono medianę
przypadku udział energii z białka wynosił 48,1%.
Ze względu na duże spożycie białka pochodzenia
zwierzęcego, odnotowano także zbyt duży udział
nasyconych kwasów tłuszczowych u ponad połowy
badanych przy jednoczesnym odpowiednim spożyciu
tłuszczu ogółem. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe
były spożywane w odpowiedniej ilości, ale wielonienasycone kwasy tłuszczowe w zbyt małej (na poziomie
3,93% energii). Podaż węglowodanów ogółem w diecie
badanych była poniżej zaleceń u 87,1% osób. Średnie spożycie wynosiło 289,1±96,8 g. Odnotowano
wysokie spożycie sacharozy przy niskim spożyciu węglowodanów ogółem. U 41,9% osób podaż sacharozy
w diecie przekraczała 10% energii.
Porównano realizację potrzeb żywieniowych badanej grupy mężczyzn rekreacyjnie badanych w dniu
aktywny oraz w dniu nieaktywny (tab. IV).
Michnowska I, Tomczak A. Ocena sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób uprawiających rekreacyjnie ...
Analiza bieżącego notowania z dnia aktywnego
oraz dnia nieaktywnego wykazała istotne różnice
w podaży energii. Większa podaż energii była skutkiem większego spożycia węglowodanów, których
średni procentowy udział w energii był istotnie wyższy
o 3,4% w dniu aktywnym niż w dniu nieaktywnym.
Spożycie pozostałych makroskładników, jak
i poszczególnych kwasów tłuszczowych oraz sacharozy
nie różniło się istotnie w obu analizowanych dniach.
Wyniki pomiaru składu ciała oraz średnią wartość podstawowej przemiany materii przedstawiono
w tabeli V.
Analiza składu ciała (tab. V) wskazała, iż średni
udział tkanki tłuszczowej w ciele badanych osób wynosił 24,3%, co było wartością wyższą od uznanej za
prawidłowy fizjologiczny poziom tłuszczu dla mężczyzn w tej grupie wiekowej (10-22%) [11]. Uwagę
zwraca duży udział masy mięśniowej, stanowiącej ponad połowę masy ciała badanych mężczyzn (52,7%).
Ocena beztłuszczowej masy ciała wskazała, że badani
Tabela IV. Porównanie dnia aktywnego z dniem nieaktywnym pod względem
sposobu żywienia
Table IV. Comparison of dietary intake on active and inactive day
Parametr
żywieniowy
Parametr
statystyczny
Dzień
aktywny
Dzień
nieaktywny
Energia (kcal)
średnia ± SD
(min-max)
2686±1028 a
(1020-5110)
2300±645 b
(669-3398)
Białko (g)
mediana
(min-max)
128,4 a
(35,7-197,0)
99,5 a
(23,9-295,6)
Tłuszcze ogółem (g)
średnia ± SD
(min-max)
101±40 a
(31,7-199)
95,9±39,25 a
(18,75-186,3)
Węglowodany ogółem (g) średnia ± SD
(min-max)
298±130 a
(45,7-690)
268±101 a
(81,5-480)
Białko (%E)
mediana
(min-max)
21,25 a
(6,6-51,6)
21,7 a
(15,4-49,05)
Tłuszcze ogółem (%E)
średnia ± SD
(min-max)
29,2±6,6 a
(12,8-42,1)
29,9±5,8 a
(17,8-41,5)
NKT (%E)
średnia ± SD
(min-max)
10,2±3,0 a
(4,0-16,5)
10,3±3,25 a
(4,02-18,2)
JNKT (%E)
średnia ± SD
(min-max)
12,1±3,2 a
(5,8-19,8)
12,55±2,9 a
(7,3-17,5)
WNKT (%E)
mediana
(min-max)
4,1 a
(1,7-12,6)
3,6 a
(1,5-9,25)
Węglowodany ogółem
(%E)
średnia ± SD
(min-max)
49,9±8,6 a
(26,6-69,6)
46,5±10,2 b
(16,5-63,3)
Sacharoza (%E)
średnia ±
SD/mediana
(min-max)
9,7 a
8,8±5,6 a
(2,2-26,85)
(0,3-22,5)
*dla rozkładu normalnego została uwzględniona średnia ± SD, dla rozkładu
odbiegającego od normalności uwzględniono medianę; a, b – oznaczono
istotność różnic testem par, p≤0,05
659
odznaczali się nieco niższym jej poziomem (75,6%)
niż przewidują normy fizjologiczne (82-94%). Średnia wartość podstawowej przemiany materii – zaobserwowana także na podstawie analizy składu ciała
– była równa 1770 kcal.
Wynik pomiaru aktywności fizycznej młodych
mężczyzn za pomocą SenseWear Pro3 Armband
z dnia aktywnego oraz nieaktywnego przedstawiono
w tabeli VI.
Między dniem aktywnym a nieaktywnym występują istotne różnice we wszystkich mierzonych
parametrach. W dniu, w którym badane osoby podejmowały typowy dla siebie trening, wydatkowały więcej
energii, co było związane z większą liczbą kroków wykonywanych tego dnia, krótszym czasem odpoczynku
oraz wyższym wskaźnikiem metabolicznym (MET).
Niemal 2-krotnie więcej energii w dniu aktywnym
było wydatkowane na aktywność fizyczną, co wiąże
się także z dłuższym czasem jej trwania.
Wydatek energetyczny w dniu aktywnym był średnio o ok. 600 kcal wyższy niż w dniu nieaktywnym.
Osoba najbardziej aktywna fizycznie wydatkowała
w dniu,w którym trenowała nawet 5658 kcal, w dniu
bez treningu zaś najwyższa wartość wydatkowanej
energii wyniosła 4362 kcal. Średnia liczba kroków
w dniu aktywnym była równa 15304±5819, w dniu
nieaktywnym zaś 9749±4882.
Mediana wskaźnika metabolicznego podczas dnia
aktywnego osiągnęła wartość 1,8, wartość maksymalna zaś była równa 3,1. W dniu nieaktywnym odnotowano niższe wartości wskaźnika metabolicznego,
średnio 1,5±0,3, maksymalnie zaś 2,4.
Analizowano także realizację potrzeb energetycznych badanych mężczyzn rekreacyjnie podejmujących
aktywność fizyczną. Porównano wydatek energetyczny zmierzony za pomocą urządzenia SenseWear
Pro3 z wartością energetyczną diety podczas dnia
aktywnego oraz dnia nieaktywnego. Odnotowano, iż
w dniu aktywnym badana grupa mężczyzn wydatkowała więcej energii, a także dostarczyła więcej kalorii
z pożywieniem niż w dniu nieaktywnym. Jednak
podaż energii była istotnie niższa w obu dniach, niż
zapotrzebowanie mężczyzn na energię (tab. VII).
Dyskusja
Prawidłowe żywienie jest jednym z podstawowych
czynników środowiska zewnętrznego, który ma wpływ
na dobry stan zdrowia i jego utrzymanie. Podejmowanie
Tabela V. Skład ciała osób w badanej grupie
Table V. Body composition in studied group
średnia ± SD
(min-max)
FFM (kg)
FFM (%)
MM (kg)
MM (%)
FM (kg)
FM (%)
BMR (kcal)
61,4±6,0
(49,6-74,1)
75,6±5,3
(63,0-85,0)
42,8±4,6
(33,8-51,8)
52,7±5,7
(41,0-66,)
20,3±6,7
(11,3-40,2)
24,3±5,3
(15,0-37,0)
1770 ±116
(1550-2000)
FFM – Fat Free Mass; MM – Muscle Mass; FM – Fat Mass; BMR – Resting Metabolic Rate
660
Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): 656-661
Tabela VI. Charakterystyka aktywności fizycznej
Table VI. Characteristics of physical activity
Parametr
Parametr statystyczny
TEE (kcal) średnia ± SD
(min-max)
Dzień aktywny
Dzień nieaktywny
3688± 634 a
(2726-5658)
3044±536 b
(2069-4362)
NS
średnia ± SD
(min-max)
15304±5819 a
(1212-27259)
9749±4882 b
(2625-22105)
LD (min)
średnia ± SD
(min-max)
410±115 a
(201-618)
472±109 b
(333-760)
METs
średnia ± SD/mediana*
(min-max)
1,8 a
(1,4-3,1)
1,5±0,3 b
(1,1-2,4)
AEE (kcal) średnia ± SD/mediana
(min-max)
1538±902 a
(138-4729)
820,5 b
(110-3110)
PAD (min) średnia ± SD/mediana
(min-max)
237 a
(79-863)
141,5 b
(21-631)
TEE – Total Energy Expenditure, NS – Number of Steps, LD – Lying Down,
METs (Metabolic Equivalent) – Average METs, AEE – Active Energy Expenditure (3,0 METs), PAD – Physical Activity Duration (3,0 METs)
* dla rozkładu normalnego została uwzględniona średnia ± SD, dla rozkładu
odbiegającego od normalności uwzględniono medianę
a b
, – oznaczono istotność różnic testem par, p≤0,05
Tabela VII. Wyniki pomiaru wydatku energetycznego i podaży energii
w diecie
Table VII. Results of measurements of energy expenditure and dietary energy
supply
Parametr
statystyczny
Pomiar wydatku
energetycznego
3-dniowe bieżące
notowanie
Dzień aktywny
średnia ± SD
(min-max)
3688±634 a
(2726-5658)
2686±1028 b
(1020-5110)
Dzień nieaktywny
średnia ± SD
(min-max)
3044±536 a
(2069-4362)
2300 ±645 b
(669-3398)
Rodzaj dnia
, – oznaczono istotne różnice, testem t-Studenta, p≤0,05
a b
wysiłków fizycznych wymaga dostosowania żywienia do
zwiększonych potrzeb organizmu. Powinno ono odpowiadać zapotrzebowaniu na energię i składniki odżywcze, bez których człowiek nie może w pełni wykorzystać
swych genetycznie uwarunkowanych możliwości, do jak
najlepszego rozwoju psychicznego i fizycznego. Błędy
żywieniowe mogą prowadzić do zaburzeń homeostazy
organizmu i obniżenia wydolności fizycznej.
Badana grupa mężczyzn nie pokrywała zapotrzebowania na energię. Struktura spożycia poszczególnych makroskładników była niezadowalająca.
Znacznie przekroczono rekomendowaną ilość białka
w diecie, natomiast podaż węglowodanów była poniżej normy. Na optymalnym poziome spożywano
jedynie tłuszcze. Podobne wyniki uzyskiwano również podczas innych badań. Stefańska i wsp. (2007)
stwierdziła brak pokrycia zapotrzebowania na energię
w grupie studentów uczelni o profilu sportowym [12].
Natomiast Włodarek i wsp. (2011) zaobserwowali, że
wartość energetyczna diety osób trenujących bieganie
długodystansowe była niewystarczająca w stosunku do
ich wydatków energetycznych [13].
Istotną sprawą w żywieniu sportowców jest zapewnieni odpowiedniego dziennego zapotrzebowania
organizmu na białko. Dla sportowców rekomendowa-
ne jest zwiększone spożycie białka, jednak jego ilość
nie powinna przekraczać 2,0 g/kg m.c. Ze względu na
zwiększony wydatek energetyczny, a co za tym idzie
– większą podaż energii, osoby aktywne fizycznie
przy dobrze zbilansowanej diecie są w stanie pokryć
swoje zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy bez
konieczności stosowania odżywek [14].
Podczas analizy 80 jadłospisów przygotowanych
dla sportowców przebywających na zgrupowaniach
treningowych w Centralnych Ośrodkach Sportowych
stwierdzono, że udział energii z białka był na poziomie
14-16%. Tłuszcze były dostarczane w nadmiernej
ilości (34-35% ogólnej kaloryczności diety), konsekwencją tego był zbyt mały udział węglowodanów
[15]. Przekroczenie zaleconej podaży tłuszczu ogółem
odnotowano także w badaniach Waśkiewicza, gdzie
w diecie mężczyzn tłuszcz stanowił 37% energii,
a nasycone kwasy tłuszczowe 13,9% [16].
W innym aspekcie rozpatrywanej w pracy
problematyki, autorzy badający grupy osób uprawiających różne dyscypliny sportu stwierdzili istotną
zależności między zawartością tłuszczu w masie ciała
a intensywnością podejmowanej aktywności fizycznej.
Bajerska-Jarzębowska i wsp. (2003) przebadali osoby
uprawiające rekreacyjnie turystykę wspinaczkową,
turystykę konną oraz osoby nieaktywne fizycznie
(grupa kontrolna). Zawartość tkanki tłuszczowej
(FM%) badanych wynosiła w grupie wspinaczkowej
18,5%±2,7, w grupie jeździeckiej 20,4%±3,0 i była
istotnie niższa od wartości FM% oszacowanej w grupie
referencyjnej (25,5±5,6%) [17]. Natomiast w grupie
studentów trenujących dyscypliny wytrzymałościowe,
stwierdzono zawartość tkanki tłuszczowej na poziomie 12,38±0,67% [18]. Wskazuje to, że uprawianie
sportów wytrzymałościowych wpływa na znaczne
zmniejszenie zawartości tkanki tłuszczowej.
Z kolei analiza wyników badań wysoko wytrenowanych zawodników uprawiających wioślarstwo wykazała, że u ponad połowy zawodników stwierdzono
poziom tkanki tłuszczowej poniżej 14,9%, z czego aż
17,4% wioślarzy odznaczało się zawartością tłuszczu
w organizmie poniżej 10% [19].
Wojsko Polskie jest instytucją, gdzie sprawność
fizyczna jest jednym z zasadniczych wymogów zawodowych. Od żołnierzy wymaga się systematycznego udziału
w obowiązkowych zajęciach z wychowania fizycznego,
których tygodniowa objętość wynosi średnio ok. 4 godzin. Można więc w pewnym uproszczeniu zakwalifikować tę grupę zawodową do osób, które systematycznie
podejmują umiarkowaną aktywność fizyczną (podobnie
jak badana grupa mężczyzn). Porównując poziom tkanki
tłuszczowej u żołnierzy oraz badanych mężczyzn, należy stwierdzić, że żołnierze charakteryzują się znacznie
niższą zawartością tkanki tłuszczowej (14,8% żołnierze
jednostki zmechanizowanej; 17,3% żołnierze jednostki
Michnowska I, Tomczak A. Ocena sposobu żywienia i wydatku energetycznego osób uprawiających rekreacyjnie ...
specjalnej) [20, 21]. Może to sugerować, że żołnierze
albo podejmują wysiłki fizyczne o wyższej intensywności,
albo też mają większą świadomość i wiedzę na temat zasad prawidłowego żywienia. W badaniach obejmujących
dziewięciomiesięczny okres służby wojskowej nie stwierdzono u żołnierzy istotnego wzrost poziomu tkanki
tłuszczowej (14,35% w pierwszym miesiącu służby wojskowej i 14,47% w miesiącu dziewiątym) [22]. Świadczy
to o zrównoważeniu podaży energii w pożywieniu z
podejmowaną aktywnością fizyczną związaną ze służbą
wojskową (w tym i zajęciami z wychowania fizycznego).
Wydaje się, że w Wojsku Polskim, czy też innych formacjach mundurowych poziom wiedzy o zdrowym stylu
życia jest wyższy niż w populacji ogólnej.
Pomimo dość powszechnego w polskim społeczeństwie uświadamiania o prawidłowym żywieniu,
wydaje się, że wiedza ta nadal jest na niskim poziomie,
również wśród osób rekreacyjnie uprawiających różne
formy aktywności fizycznej.
661
Wnioski
1. Zawartość makroskładników w racji pokarmowej
mężczyzn charakteryzowała się zbyt wysokim
udziałem energii z białka kosztem spożycia węglowodanów. Podaż tłuszczu ogółem była na prawidłowym poziomie z jednoczesnym zbyt dużym udziałem nasyconych kwasów tłuszczowych i zbyt małym
wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
2. Odnotowane błędy żywieniowe wskazują na
potrzebę propagowania wiedzy o prawidłowym
żywieniu (np. konsultacje dietetyczne, pogadanki, wykłady) przez instytucje organizujące różne
formy aktywności fizycznej w celu ograniczenia
wadliwych wyborów żywieniowych.
Piśmiennictwo / References
1. Jarosz M (red). Praktyczny poradnik dietetyki. IŻŻ
Warszawa 2010.
2. Zienkiewicz I. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN,
Warszawa 2010.
3. Global Recommendations on Physical activity for Health.
www.who.int/dietphysicalactivity/pa/en/index.html
(20.03.2015).
4. Deschenes MR, Franklin BA, Lamonte MJ, et al. American
College of Sports Medicine position stand. Quantity
and quality of exercise for developing and maintaining
cardiorespiratory, musculoskeletal, and neuromotor fitness in
apparently healthy adults: guidance for prescribing exercise.
Med Sci Sports Exes 2011, 43(7): 1334-1359.
5. Erlichman J, Kerbey AL, James WPT. Physical activity and its
impact on health outcomes. Paper 2: Prevention of unhealthy
weight gain and obesity by physical activity: an analysis of
the evidence. Obes Rev 2002, 3: 273-287.
6. Bequet F, Gomez-Merino D, Berthelot M, et al. Exerciseinduced changes in brain glucose and serotonin revealed
by microdialysis in rat hippocampus: effect of glucose
supplementation. Acta Physiol Scand 2001, 173: 223-230.
7. Themanson JR, Hillman CH, Curtin JJ. Age and physical
activity influences on action monitoring during task
switching. Neurobiol Aging 2006, 27: 1335-1345.
8. Fabel K, Fabel K, Kaufer D, et al. VEGF is necessary for
exercise-induced adult hippocampal neurogenesis. Eur
J Neurosci 2003, 18: 2803-2812.
9. Gröber U. Mikroskładniki odżywcze, trening metaboliczny
– profilaktyka – leczenie. MedPharm, Wrocław 2010.
10. Lipert A, Jegier A. Metody pomiaru aktywności ruchowej
człowieka. Med Sport 2009, 3(25): 155-168.
11. Tyrocy PS, DePalma BF, Horswill CA, et al. National Athletic
Trainers’ Association Position Statement: Safe Weight Loss
and Maintenance Practices in Sport and Exercise. J Athl Train
2011, 46(3): 322-336.
12. Stefańska E, Ostrowska L, Czapska D i wsp. Jakościowa
i ilościowa ocena żywienia studentów uczelni sportowej.
Brom Chem Toks 2007, XL(2): 131-135.
13. Włodarek D, Kuźnia A, Krusiec J i wsp. Ocena realizacji
potrzeb energetycznych biegaczy długodystansowych oraz
udziału makroskładników w wartości energetycznej diety.
Probl Hig Epidemiol 2011, 92 (3): 594-596.
14. Włodarek D. Zapotrzebowanie na białko – czy sportowcy
potrzebują więcej? Pol J Sport Med 2010, 6(26): 295-303.
15. Szczepańska B, Malczewska J. Zawartość energii i wybranych
składników mineralnych w całodziennych racjach
pokarmowych stosowanych w żywieniu polskich sportowców.
Żyw Człow Metab 2003, XXX(1-2): 538-541.
16. Waśkiewicz A. Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej
u młodych dorosłych Polaków – badanie WOBASZ. Probl
Hig Epidemiol 2010, 91(2): 233-237.
17. Bajerska-Jarzębowka J, Jeszka J, Człapka-Matyasik M. Ocena
wydatków energetycznych, bilansu energetycznego i stanu
odżywienia osób uprawiających wybrane formy turystyki
kwalifikowanej. Żyw Człow Metab 2003, XXX(1-2): 57‑61.
18. Żebrowska A, Pokora I. Poziom spożycia podstawowych
składników pokarmowych a wybrane wskaźniki
antropometryczne stanu odżywienia u mężczyzn o wysokiej
aktywności fizycznej. Żyw Człow Metab 2003, XXX(1-2):
603-606.
19. Durkalec-Michalski K, Suliburska J, Jeszka J. Ocena stanu
odżywienia i nawyków żywieniowych wybranej grupy
zawodników uprawiających wioślarstwo. Brom Chem Toks
2011, XLIV(3): 262-270.
20. Tomczak A, Bertrandt J, Kłos A. Physical fitness and
nutritional status of polish ground force units recruits. Biol
Sport 2012, 29: 277-280.
21. Tomczak A, Bertrandt J, Kłos A, Bertrandt B. Assessment of
physical fitness, physical capacity and nutritional status of
soldiers serving in the Polish Special Forces unit “GROM”.
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 86-90.
22. Tomczak A, Bertrandt J, Kłos A, Kłos K. Influence of Military
Training and Standardized Nutrition in Military Unit on
Soldiers’ Nutritional Status and Physical Fitness. J Strength
Cond Res 2014, September 29.