roku 1968 112/: MWzory picia 1 ••• 1 oznaczają wiele powtarzają

- 16 -
P R A C E
Antoni
P R Z E G L
1 D O N E
Zieliński
WZORY PICIA ALKOHOLU W POLSCE
Uwagi
wstępne
Niniejsze opracowanie jest
zaszły
próbą
w sposobach picia alkoholu,
wojennej, a
zwłaszcza Vi
ostatnim
uchwycenia zmian, jakie
głównie
wódki, w Polsce po-
dziesięcioleciu.
Przyjęta
tu
definicja wzoru picia jest zbieżna z ujęciem A. §więcickiego z
roku 1968 112/: MWzory picia 1 ••• 1
oznaczają
wiele
powtarzają­
•
cych się zachowań naśladowanych przez większość jednostek. raz_
mieszczonych w
społeczeństwie
szych okresach
czasu"~
na
dużej
przestrzeni i
Nie wszystkie jednak elementy wzoru,
go autora,
dały się
porównywalnyc~
prześledzić
w czasie
ankietowych~
danych
się
informacji o tym, jak
g
wyróżnione
w
dłuż-
przez te-
zwłaszcza w świetle
stanol'l/ięcych
gł9wne zródło
pije u nas alkohol. Wprawdzie od
pierwszych po wojnie wzorcowych badań Swięcickiego przeprowabadań
dzono kilka ogólnopolskich
ankietowych 12.4.5.5,10.11.15/ 0
lecz tylko niektóre z nich /z 1968. 1980 i
1985
reI nastawione
były na kontynuację tego, co zapoczątkował §więcicki
1961-1962e Przy czym, jak
się
okazało
w latach
r była to częściej
konty-
nuacja metody zbierania danych. a rzadziej sposobu analizy
prezentacji wyników.;
możliwość Ś
ograniczało
to. a niekiedy
i
przekreślało
ladzenia zmian w czesie ~ Dla przykładu, porównywalne
obrazy jednorazowej konsumpcji lub
biciu na płeć
i
częstotliwosci
picia w roz-
miejsce zamieszkania znalef6 można było ·ylko
w badaniach z lat 1961
bądź
1962 i
1980. podczas gdy badania
- 17 zawierały już
z lat 1968 i 1985 nie
W tej sytuacji
tak pogrupowanych danych.
zaistniała konieczność odwoływania Się
badań
do
z 1987 r., opartych na inaczej skonstruowanej próbie badawczej
adresowej, a nie kwotowej. jak w przypadku
wytej, co Mimo wspólnej metody ·ostatniej okazji-
nicza
prawomocność por6wnań.
lat 1961 lub 1962 oraz 1980 i
1985
stanowiły gł6wnę
też
Z tego
poważnie
ogra-
wzglOdu zestawienia z
posiłkowo
1987 i
wymienionych
badań
z lat 1968
i
9po8tr~eżeń
podstawo dokonywanych tutaj
1 ocen.
W opracowaniu tym
zmian, jakie
tliwoŚc1
zaszły w
picia wódki,
w jakiejŚ mierze
wi
więcej
poświęcono
miejsca
omówieniu
obrazie jednorazowej konsump'cji i
głównie
dlatego,
że
często-
informacja ta stano-
własny wkład autora /7/. Nazbyt być może
skrótowe potraktowanie innych istotnych elementów wzoru picia,
wynikało stęd.
jak towarzystwo. miejsce i okazja.
wom
•
poświęcone zostało wcześniejsze
/5/. omawiajQce zmiany, jakie
zaszły
opracowanie
że
~.
tym spra-
JaSińskiego
w tym zakresie.
Opr6cz
wymienionych w ślad za §więc1ckim składowych wzoru picia. w~ę­
czono na
poczętku
rozważań także
sprawv
popularności
określone-
go rodzaju napojów alkoholowych: w6dki, wina, Piwa.
W taki sposób
można zamknąć
zakres
pojęcia
przedstawione-
go tu wzoru piCia. Pozostaje jeszcze do ujawnienia
teoretyczne,
się
przyjęte
wydaje. istota
na
użytek
tego opracowania.
współczesnych
podejścia
Otóż,
jak
przemian obyczajowych polega
jeżeli
na wypieraniu ·pierWiastków· wiejskich przez miejSk18.
przez ·wiejsk~ść· rozumieć posłuch dla tradycji ziemiańsko­
dworskiej /która
8
przez
oddziaływała
-miejskość·
ry Zachodu.
silnie
- otwarcie na
także na kulturę
chłopską/,
wpływy mieszczańskiej
kultu-
- 18 ~v
wyróżniany bywał
takim zapewne sensie
-tradycyjny·
/4,12/ sposób picia przede wszystkim
Jednorazowo dawek alkoholu i
ma na tym,
pije
że
zniknęł
dwór
na naszym gruncie
się
·współczesny·
-mało·
·często·.
i
-dużych­
polegać
/7/. który
Wprawdzie
po wojnie
wydaje. jest żywy w pamięci zbiorowej, przede wszystkim
układ
wyobrażeń
odniesienia dla aspiracji i
Zasadność przyjętego podziału
na
wieś
sposobów picia wzmacnia nadto fakt,
zbieżny
\'ol
z innymi istotnymi
zróżnicowanie
cenie,
mieście
i
slę
w sensie fizycznym, ale jego obraz nadal, jak
większy
jest on
że
podziałami:
udział
życia M •
-lepszego
i miasto w analizie zmian
ze
społeczno-zawodowe
tam
jako
wystarczająco
na
względu
wykształ_
Izdecydowania
pracowników
większe
umysłowych/
czy
wreszcie szeroko rozumiane uczestnictwo w kulturze.
Oprócz teoretycznie zasadnej linii
miasto w badaniach
większe
różnice
niewętpliwego
zachowań,
w tej sferze
podziału
na
wieś
i
zwiQzanych z alkoholem, jeszcze
ŻyCia
nalety
wiązać
z
płc~ę,
mimo
zaawansowania procesów emancypacyjnych kobiet i
mimo
wyraźnego
lach
aktywności
zacierania r6tnic
między płciami
na wielu
po-
społecznej.
Abstynenci i konsumenci alkoholu
Proporcje
pijących i
niepijących zaliczyć
pliwie do danych podstawowych we wszelkich
sposobami picia alkoholu w danej
wiem
w
należy niewęt_
rozważaniach
zbiorowości.
nad
Zawarta jest bo_
nich nie tylko informacja o tym, jak powszechna jest
konsumpcja alkoholu, ale ze stopnia owej
powszechności
'_'Vnioskować
o mocy
zachęt
holu wedle
przyjętych
społecznych
wzor6w.
nacisków i
można
do picia alko-
- 19 -
1. Abstynenci
W takim
też
wnioskować
t"ynenci
abs-
"'otna wiele o znaczeniu, jakie odgrywa pi-
!IW życiu
cie alkoholu
9'
znaczeniu z informacji ilu jest i kim
danej
zbiorowości. Poniższa
przedstawia odsetki abstynentów
według
Zestawienie
badań
szacunk6w z
w po-
szczególnych latach.
1961
16% /A.~więcicki
próba kwotowa
powyżej
19
1962
10$ /A.~więcicki
próba kwotowa
powyżej
17 r.t../
próba kwotowa
powyżej
15
1980 - 17%
/3.3esińskl
24% /3.Moskalewicz
- próba 1090wa
.J .51e rosła ... ski
1984 -
1985 _ 16%
1986
/3.3asiński
.. /
r.ż./
14 r,.ź./
powyżeJ
powyżej
- próba kwotowa
r.ż
r.ż./
15
22% jA.8ielewicz
próba losowa
powyżej
17
r.ż./
JA.Zieliński
- próba losowa
powyżej
17
r.ż./
1987 _ 22%
;:Jak
widać
wyniki pomiaru
zależały wyraźnie
/3/
od metody zbie-
rania danych, w tym przede wszystkim od typu próby badawczej.
Najwięcej
wyników
jęcia
badań
kłopotów nastręcza
interpretacja
z lat 1961 i 1962. Sam autor
~.
0asiński
przyjęł
roku 1961 /5/. Intencje tych wyborów
Niezależnie
sę
bliższe
do
porównań
do przy-
wynik
z
jak na razie niejasne.
Stanu rzeczywistego
lenia dokonane na próbach kwotowych. z
zentatywnych. Wprawdzie w
1~61-52,
1980-85 i
stabilne. to jednak
niewielkiego. lecz
świetle
założenia
więcej
niż
usta-
mniej repre-
porównywalnych danych, osobno
1984_87 rozmiary abstynencji
stałego
Analizy zgodnie
kiem i
się
jednak od tego, przyjąć należy wyniki badań z prób
losowych /1984 - 1987/ za
się
skłaniał
za miarodajny wynik z roku 1962/11/. Z kolei kontynuatvl
tej metody badawczej
z lat
rozbiezności
faktów przemawia za
wyd3ję
hipotezą
wzrostu zjawiska.
wykazuję
silny
zwięzek
abstynencji z wie-,
płeiQ ITabela 1/. Dla przykładu. najwytsze odsetki osób
- 20 -
reje,truje
niepijęcych
zwłaszcza wśród
rzenia
się·
lej, jak
statusie
poatępować będzie
częściej
ze
społecznym
8
zachowuję
więc
względu
stulecia 1 da-
niższym
osoby o
na wykonywany zawód, dochody
ludności
kategorie
darczego /13/. I w tym przypadku
i
dotknięte
szczególnie
t'rwajęcego
kryzysu gospo-
liczyć się należy
najbliższych Z-po9tępujęcym ubożeniem
w latach
naj słabszych ekonomicznie
społecznych.
Wreszcie zmiany
konań mogę wywołać
nie wiadomo jak
wielkę
myślenia,
uwrażliwieniach
masowej absty_
zachodzę w
już
trujących właściwościach
może
sygnalizują już
MożliwośĆ
się
w
skażenia
się upowszechniĆ
alkoholu.
obliczu
przejawia
na wszelkiego rodzajU
diety i otoczenia. Na tej fali
bokich przemian obyczaju
falę
jakie
problemów ekologicznych, co
narastających
szczególnych
w intelektualnym klimacie prze-
zachodzące
nencji. Mowa tu o zmianach
nie o
końca
do
abstynencję
ekonomicznymi 1 zdrowotnymi skutkami
warstw
r.ż.,
prognozy J8/_
przewiduję
wykształcenie,
w kategorii wieku powyzej 60
kobiet _ ponad 60%_ A jak wiadomo proces sta-
populacji
Wyraźnie
aię
przekdna-
takich
głę­
wyniki naszych badan
z lat 1984 i 1987 /Tabela 2 i 3/. Odpowiedzi ankietowe wykazały zaskakująco
żających
się
wych grup
wysokie rozmiary postaw proabstynenckich, wyra-
w zQdaniach abstynencji, adresowanych do kluczo-
społeczno-zawodowych
minowania alkoholu z
więkSZOŚCi
deklarowanej
i
gotowości
form towarzyskich i
do eli-
obyczajo-
wych.
2.
Pppularność
wódek, wina i piwa
Po tych krótkich
będzie
już
skierowana
rozważaniach
wyłącznie
patrywanym zagadnieniem
będą
na
o abstynencj i . dalej
pijących.
zwiany w obrazie
t:\'J9ga
a pierwszym rozp:;pulerr.r:'śsi
- 21 -
wódek, wina 1 piwa. tak jak to
zarejestrowały
badania z
lat
1961, 1980. 1987 /Tabela 4/. Niewielka liczba pomiarów, nlarewyra~n1e
. gularn1e zreszt, prowadzonych,
prześledzenia,
popularność każdego
jak
zależy
jów alkoholowych
skąpe
PorównujQc te tak
podaży,
od
możliwość
ogranicza
z trzech rodzajów napo-
cen 'l dochodów
ludności.
można wszakże poczynić
dana
kilka spo-
strzeżeń.
Popularność'wódki
napój ten pije 84%
mężczyzn
1 ponad
jest to napóJ równie popularny
nieco bardziej /0 lO%;
ki
pijących wódkę
wielkości
~ednym
te
wyżek
cen wódek
ności
bimbru.
s~go
/5/
Zasięg
poczętku
sześćdziesiętych.
reglamentacji i wysokich podsię
wydaje, wzrOst popular-
te
około
przebiegały zm~any
konsumpcji tego napoju
w obrazie
wyraźnie
badanych;
pularność
wsród
mężczyzn
sześćdziesiątych.
nosci wina
YlarfO jednak
kształtował
się w
trwale nie zaspokojonego popytu
ty,::". a
zwłaszcza
tach 1981-83 /9/ ~
w okresie
Mając
już
od
załamania
to na
bim_
popularności
spadł
zaś
w latach
po 1980 r. po-
ze wsi. a
pamiętać, że
warunkach
piło
dość
wyrat_
jednak rozmiarów z lat
osięgając
kobiet. nie
Jas1ń­
wódek domowej produkcji.
og6łu
wzrosła wśród
J.
20%; po roku 1985
przekroczyły
spożycia
badań
11% badanych
1960-80 z ponad 62% do 42%
nie
w latach 1960-eO,
do poziomu z lat
w 1980 r.
spadała
ze wsi. Odset-
osiemdzieslętych.
znaczny spadek
ta nadal
niż
lat
na
podaży,
wielkości
Nieco inaczej
ze wsi 1 misat i
w latach 1981-84/9/. Z
wynikałoby. że
zauważyć można
wśród mężczyzn
okresowy, jak
zwłaszcza
ber. a w 1985 r.
wina.
spożycia
spadku
był
kobiet; przy czym
dość wyraźnie wzrosły
zmniejszyły się
następstw
z
połowa
kobiet z miasta
wśród
kobiet
a p6 skokowym spadku
n1ezm1en1onym·pozio~ie.
utrzymuje siQ na
taki obraz popular_
częstych wahań
połowy
lat
pode:t:y 1
Biede~dz1a81,_
rynku wódek i wina"
względzie.
ł._
nie wiadomo" jak In-
- 22 _
należy wielkości charakteryzujące stopień
'terpretowae
upowszech-
nienia tego napoju. Zapewne w odsetkach pljecych wino
się i
ci. którzy
gustuję
go tylko dlatego.
w tym napoju. jak i
ulegli owczemu
że
znaleźli·
ci. którzy nabyli
zakupu rzadkiego do_
pędowi
bra. Podobne uwagi odn1eśi można do konsumpcji piwa. W latach
9ześćdziesiętych
piło około
napój ten
76%
tek kobiet wiejskich /33%/ oraz znacznie
mę~czyzn i
niższy
duży
kobiet w
odse.
mieś­
cie i19%/.
powszechności
Badania z 1980 r. zarejestrowaly 10% spadek
wśród mężczyzn.
piwa
się
osiemdzieslętych
wśród mężczyzn.
został
spadek /0 22%/
wśród
kobiet
taki sam jak w 1961 r. odsetek kobiet miejskich.
wiejskich i
W latach
bardz~ duży
a
zasięg
wśród
wśród
niezmieniony
konsumpcji piwa nadal
kurczył
kobiet wiejskich nieco wvzrósl i
kobiet w
mieście.
Również
po_
w przypadku
piwa wielkości charakteryzujące popularność tego napoju obejmo_
wały
zarówno piwv09zy jak i
napój
stał
ten
się
spadku produkcji
powodu
~le
była
od
poczętku
dostępny
lat
jak wino - z powodu
siedemdziesiątych
/9/
i
z
zorganizowanej dystrybucji.
Sumując,
ka
równie trudno
już
że
okazjonalnych konsumentów. jako
w omawianym
okresie ostatnich trzydziestu lat wód-
niezmiennie najpopularniejszym
/zwłaszcza
dla
mężczyzn/
napojem alkoholowym. Względnie wysoka popularność wina i piwa
w latach
latach
pięćdziesiątych i
siedemdziesiątych
sześćdziesiątych, wyraźnie
i utrzymuje
się
spada w
na podobnym poziomie
at do chwili obecnej.
spożycie
Jednorazowe
Picie
żane
dużych
jest za
wykazuję
wódki
dawek alkoholu pod
wyrózniajęcę
cechę
postacią
wódki zgodnie uwa_
polskiego wzoru picia
badania ankietowe /Taoela ::./ "kceptBCja picia
JAJ.
Jak
w:..ęk-
- 23 -
szych dawek, tak
żeby
-sobie zdrowo
podchmielić· zależy
my obyczajowej. Zgodnie z powszechnymi odczuciami
pozwolić
na to
a
rosłych,
można
od forsobie
z okazji wesela, imienin, urodzin i prywatki do-
więc
okazji u nss najbardziej powszechnych. Z okazji
chrzcin jut tylko wedle ocen połowy ~adanych wypada '·zdrowo
podchm1811Ć·~ Jesteśmy,
jak
przemian, jakie
objęły tę
dwadzieścia
te~u
lat
się darzyło
aby
Na
n~9zych
się
formę
obyczejowo-religijnę.
że
uznawano,
chrzciny
nowonarodzonemu w
się
oczach zmienia
pomnieć
nę
i
muszę być
~e9zcze
-mokre-,
dorosłym życiu.
także
nej z lansowanego oficjalnie w latach
bawy ludowej. hucznej
świadkami głębokich
wydaje,
forma zabawy publicz-
pięćdziesiętych
wzoru za-
obficie zakrapianej Ijeżeli tylko przy-
festyny pierwszomajowe i lipcowe z tamtych latl w stro-
zbliźonQ
do miejskiego dancingu lub
młodzieżowej
dyskoteki.
W każdym razi"e warto odnotować, że w latach osiemdziesiętych
zabawa publiczna
stanowiła dobrę
okazję
do "zdrowego podchmie-
lenia- tylko dla jednej trzeciej badanych. Stypa, a
pierwsza komunia nie
należę
jących
upijanie
Co
wiedzi
zawierało
pierwszej
się.
już
więcej,
do form obyczajowych dopuszczabada~ wskazuję,
komun~i.
Również
zaskakująco
dużo
Z kolei forma bezalkoholowa"
widać
go
i
nież
zwłaszcza już
prywatki~
za-
nie do
dla
przyjęcia
dorosłych
Sylwestra
i
f imie-
Nowego Roku ..
prawie wszystkie formy naszego obyczaju towarzyskiesą
obiektem konfliktu
kulturowego~ Przyszłość
czy wsp6lne
przeżycia wartości
cenionych
religijnego
wykaże
była
ponad
oraz Wielkenocy.
badanych w odniesieniu do prywatki
nin, urodzin, wesela. a
Jak
90% odpo-
badanych _
postać młodzieżowej
bawy publicznej. ~więt Bożego Narodzenia
wiQkszości
że
poparcie dla bezalkoholowej formy uczczenia
popierało bezalkoholowę
60% _
zwłaszcza
udane bez alkoholu.
mogę
być
rów-
- 24 _
Niech te uwagi o naszych obyczajach
ałut,
z.
tło
do opieu
statystycznego, 1le 8\' u nas pije jednorazowo 1 jak powezechne
nawyki bardzo
aę
picia,
częstego
częstszego niż
to wynika z
rytmu obyczajowego.
Z porównania odsetków oaób
~redn10·
że
do 1980 r.
wzrosły
frakcje piJQcych
-""'ał.-"
i
badania z 1968 r •• ala wówczas hipoteza polaryzacji
zapewne przedwczesna /4/. Po 1980 r., jak eit wydaja,
postępował
proces polaryzacji
sugerowałyby
ogólny
świadczyłyby
o tym wyratn1e
i 1985 odsetki
-"ześlizg-"
pijących
Czy tak
-dużo".
tach
Ido 20 clI.
dawki wódek ITabela 6/. Kierunek tego procesu zarejes_
trowały już
t
·.ało·
wyratny proces polaryzacji wzor6w jednDrazowej kon_
sumpcji wódki 17/; Z;nacznie
byłaby
w6dk,
/21-30 cl/ i ·duto-" /ponad 30 cli wynika.
zachodził
-duże-
pijęcych
się
dalej
chociaż
w
jednorazowej konsumpcji I
dół
wyższe
-"mało·,
dane z
1987
od zarejestrowanych w 1980
a nitaza - pij,cych
rzeczywiśc18
badań
stało wykażę
-średnio·
badania w la-
następnych.
Porównanie
rozkładów spożycia
alkoholu z
badań
z lat 1980
i 1985 IAneks li wskazuje raczej na proces polaryzacji. I tak
w porównaniu do 1980 r. grupa konsumentów
do 4 l 100
jednakże
0
-mało· p1jących
Itj.
rocznie/ spadła w 19S5 r. z 67% do 63%. Nast,piło
przesunięcie
w obrazie kategorii
-mało·
pijęcych:
otóż odsetki pijęcych do 1 l 1000 wzrosły z 10% w 1980 do 40%
w 1985_ netomiast odsetki pijęcych w granicach 1-2 l 100 0 spadły
z 46% w 1980 do 11% w 19S5 r. A zatem znaczny wzrost odsetka
jednorazowo
pijęcych
w
świetle powyższych
równocześnie
16 l 100
0
-małe-
dawki
spostrzeżeń.
wzrost kategQrii
byłby
wyaoce prawdopodobny
Porównania
-dużo·
rozkładów wykezały
p1jQcych Itj.
powyżej
rocznie/ z 12% w 1980 r. do 14% w 1985 r. /jednakże
-
25 -
zarejestrowały
badania z 1987 r.•
takich konsumentów mniej o 3
punkty czyli o 11%/.
Tak
jest wysoce prawdopodobne,
więc
Siątych następił
w latach osiemdzie-
że
bardzo wysoki wzrost odsetka
pijących
-małe"
dawki. jednorazowo do 20 cI wódki. Natomiast nie jest wystarczająco
pewne czy frakcja
Itj.
powyżej
wały
badania z 1987 r •• czy
30 clI
z 1985 roku.
Stały
zważywszy
wysoką
na
pijących
nadużywania
wzrost odsetka
elastyczność
pijących
dochodową
wynikało
"małe"
z
badań
dawki wódek,
popytu na
11/.
wódkę
procesem ubozenia coraz szerszych
alkoholu
częściej
Picie wódki raz w tygodniu lub
uznajemy tutaj za
alkoholu przede wszystkim dlatego,
nadużywania
częstotliwość
jakby to
wzrosła,
~ugero­
społeczeństwa.
warstw naszego
przejaw
jednorazowe dawki wódki
w ostatnich latach. jakby to
spadła
tłumaczyć można postępującym
Wzory
-duże-
piCia odbiega
wyrażnie
taka
że
od obyczajowego rytmu
uroczystościowo-świętecznego, przyjętego
przez
większość
kon_
sumentów alkoholu w Polsce.
~ak
wynika z porównania odsetków osób
w tygodniu lub
z biegiem lat
częściej
ITabela 7/, zwyczaj
wyraźnie upowszechnił
Wśród
cza po 1980 r.
Do 1980
r~
wyraźnie
1980 r.
wielkości
utrzymały się
nych z 1985 r. zjawisko t.o nadal
miar
też
picia wódki
mężczyzn,
w
mieście.
zwłasz­
spadły,
ilości
Jasińskiego,
i
często.
a na wsi
natomiast
częstotliwoŚCi~
Takie
po
według
według
narastało wśród ogółu
spoj rzeć na sposób picia w6dld w
równocześnie:
wadzone przez
wśród
pijęcych wódkę
odsetki
danych z 1987 r. _ zdecydowanie
Wypada
częstego
raz
kobiet kierunek zmian nie jest tak prosty.
rosły
te
się
pijących w6dkę
da-
kobiet.
świetle
ujęcie,
dwóch
wpro-
pozwala na umowne rozgraniczenie
- 26 -
dwóch wzorów
nadużywania
alkoholu: pijackiego
Iczęsto
Iczęsto i
i tzw. ·zachodniego· w polskim wydaniu
{:uzol
i
małol
oraz
dw6ch wzorów picia wódki zgodnych z obyczajem: -rzadko
i
-rzadko i
W typologii tej
mało·.
granicę
częściej. zaś
jednorazowej konsumpcji oznacza
więcej
niż
• okresie 1980-1985 JTabela 8/ nie
picia
·częstego·
wyznacza picie raz w tygodniu i
-duża-
dużo·
i
dawka
20 cI wódki •
następiły
istotne zmia-
ny w statystycznym obrazie sposob6w picia wódki. Warto jednak
podkreślić. że częsty
trzecią
uroczystości
rodzinnych i
Te wyaiary
dokładnie
charakteryzował
pozostali pili rzadziej.
i
obrazu konsumpcji alkoholu-
do powtórzenia niektórych
autoraB a niekiedy
nawet
narastajQcę
1961 *r. _ 64%. w 1968
respondentów
~
osób
piło
piło wódkę
uwagi
dodaję
spostrzeżeń
własne.
z biegiem lat
11-12% odpowiedzi.
i
70%.
utrzymujęcę
dominację spotkań
1
os6b z rodziny i znajomych.
\'\I
z takich
1980 - 79% i w 1985 _ 76%
właśnie
okazji Iw 1985 r. -
wina/.
Picie -bez okezj1 U
wódki
zostały
omówione w pracy 3erzego 3asińskiego /5/. W tej sy-
uroczystoŚCi. obejmujęcych kręg
ił
święt g
miejsce picia
społecznego
ogr8n~czam się
8
jak
towarzyskich.
Analiza OkaZji picia wódki lub wina ujawnia
eiC.
jednę
blisko
w tradycyjnym rytmie wyznaczonym datami
Towarzystwo. okazia
tego~
zaś
konsumentów wódki.
można domniemywać
tuacji
rytm picia
Można
należy
zatem
raczej do
przyjQć~
rzadk~ch
przypadków
ze roczna konsumpcja
wina przebiega wedle tradycyjnego rytmu
uroczystościo­
lI'1O-śn1ętecznego.
Analiza miejsc
dominaCję mieszkań
spożywania
prywatnych ..
wódki lub wina t'i!skazuje
\II
wyrażnq
196B •• _ 70%" a w 19B5 - 76 %
-
27 -
respondentów jako miejsce ostatniego
mieszkania prywatne
Iw
spożywania
1985 r. - 80% osób
piło
wódki wymienia
~no
ostatnio
w
domul fi' Z biegiem lat spadła popularn"ość lokali gastronomicznych.
I
tak w 1968 T. 17% respondentów
wYmieniało
jako ostatnie miej_
sce
spożywania
wódki lokal gastronomlc·zny .. w 1980 i
11%
Iw
piło
1985 r..
Analiza
wino w lokalu 5% os6b/.
wielkości
1985 - 89% respondentów
Iw
nych osób
piło
~
w
Niewiele
też
ostatnio
świetle
zjawisk niezwykle rzadkich częsciej
poniżej
dochodziło
nakazany
wynikałoby,
towarzy8t~e
piło
granicy
wagi wspólnie cenionych
in_
wino/.
2%
należało
do
przypadk6w.
do konsumpcji wódki lub wina
w granicach 10% przypadk6ws
lub wino pije
się
u nas w sposób
przede wszystkim zbiorowo dla
tradycją=
sąsiedzkiej
wódkę
w
wódkę
danych ankietowych ..
MW towarzystwde jednej OSObyA -
3ak z tego
dominację
wina .. W 1368 r. - 86%. 1980 - 90%.
1985 r. odpowiednio 84% osób
Picie samotne
wyraźnQ
towarzystwa wykazuje
spożywania wódki i
grupowego
1985
wartości
=
podkreślenia
zwłaszcza Więzi
rodzinnej.
= lokalnej ..
Podsumowanie
1~
Ocena zjawiska abstynencji w kraju jest
potliwą: z
sprawę
nader
kło~
jednej strony trzeba zauważyć .. że alkoholu nie-
pije blisko czwarta
część dorosłej
spostrzec można .. że
nie
zbiorowości.
z
drugiej~
piją głćwnie ci~ którzy ze względów
zdrowotnych. ekonomicznych nie mogę sobie na to pozwoliĆ.
Zatem
p~cie
wymagań
·z
alkoholu
kulturowych
męskoś~ię-~
należałoby
wiązanych
nadal do tych powszechnych
"z
z uczeStnictwem w
Wprawdzie presji
społecznej
dorosłością"' ~
zbiorowości
wymuszającej
zwłaszcza
dorosłych
G
picie alkoholu
ulega większość, ale trzeba też zauważyć~ że równie zdecy.
większość
dowana
deklaruje
bezalkoholową postać
zapowiadać
mote
należy
w6dka
zaś
spadek
nym
wielkościę
zachowań
głębokie
2. Niewielkie zmiany dostrzec
nych~
gotowość
abstynencji i akceptuje
szeregu form towarzyskich
wych. Tak znaczny rozziew
wanych
28 _
obyczajo_
i
rzeczywistych
i
deklaro_
przemiany obyczajowe.
w upodobaniach konsumpcyj_
moźna
nadal do napojów najbardziej popularnych.
popularności
podaży.
wina i piwa,jest zjawiskiem wymuszostrukturę
przyjętym
cen 1
systemem
dystrybucji.
3.
Dość poważne
zwłaszcza jeżeli
w6dki,
aiętych
ne
w obrazie jednorazowej konsumpCji
idzie o
zaś
w latach
większość piła już poniżej
tych badaniami
du~e
zauważalny był
porcje wódek. tj.
wzrostu
20 ell 1
liczebności
pijęcych
mężczyzn;
w latach
większość mężczyzn piła
zdecydowana
20 cI wódki.
wyżej
zaszły
zmiany
powyżej
dawki
jednorazowo po_
ó6iemdziesi~tych
zdecydowa_
tej granicy. W okresach
także
wzrost odsetka
30 cI. Zjawisko
mężczyzn pijęcych
-duże-
sześćdzie_
"małe"'
Ipowyżej
pijących
równoległego
dawki
30 ell
obję­
Iponiżej
nazwaliśmy
tutaj e!2~!!!!_e2!!rX!!El!_~=~r2~_~22~r!~2~~J_~~~~~~e~l~
~~~!.i
rosły dość wyraźnie
4. Z biegiem lat
,
pijących wódkę często.
odsetki
mężczyzn i
tzn. raz w tygodniu lub
kobiet
częściej.
co
odbiegs pd zwyczajowego rytmu, znaczonego datami
świąt.
uroczystości
sześćdzie_
siQtych tak
rodzinnych i
często piła wódkę
cych alkohol.
jedna trzecis o
z
towarzyskich. W latach
zaś
w latach
Wśród
8% do ponad 20%.
jedna czwarta
osiemdziesiątych
kobiet odpowiednie
mężczyzn
-
już
piję­
ponad
wielkości wzrosły
- 29 -
5.
W6dkę
kań
1 wino pije
rodzinnych i
częściej
leży
w
się
•
u nas przede wszystkim z okazji spot-
towarzyskich. w
większym
kręgu
osób. naj-
w mieszkaniach prywatnych; picie Mbez okazji" na-
świetle
badań
do zjawisk bardzo rzadkich,
cie samotne jest praktykowane przez
znikornę część
również
pi_
/2%1 kon-
9umentów.
•
•
Dr1nking patterns in Poland
Summary
Secondary analysis of series of naUonal surveys from
the years 1961-1987 has bean conductec in order to grasp changes in drinking patterns. The period in point wltnessed a polarizatlon of patterns ot vodka consumption: en increasB was
natad ln propOrtlon of malBs drinking
small amounts ot vodka
/below 20 cI per oeeasionl as well as in percentage of melas
drinking
large quanti ties per session /over 30 clI..
Percen-
tage of frequent drinkers /once a waek ar mora aften/ had slow-
ly bean growing in both sex.es.
Vodka and wina are drunk 1n Poland first of alI to celebrate family gatherings and parties. in a bigger company, most
oftan ln private places. Orink1ng "without occaslon" as well as
901itąry
drinking are very"seldom.
- 30 Piśmiennictwo
1. Barczak A•• Klama Re.
Ekonometryczna analiza
Mielecka-Kubień
kształtowania
Z"
'Idzich. E,l
sl, poziomu SP02yc1. alko_
holu w Polsce. AE Katowice 1987; 2. 8ielewicz A. p Hoskalefidcz
:J,", Sierosławski 3 •• !fwiatkiewlcz G., Zieliński A.I Charekt'cco
rys tyka
kulturowych czynników
społecznych i
określajęcych WZO~
ry picie. Raport IPN. 1986; 3. Bielewicz A.: Stosunek
państwowych i
o
trzeźwośc.
do sierpniowego wezwanie
społeczeństwa
/maszynopis 1987/; 4& Felewicz JDK.:
Wł80~
Kościoła
Spożycie
al-
koholu w opinii publicznej .._ OBOP. Warszawa 1985' 5 .. ::Jas1.ńaki.
Spotywanie napojów alkoholowych w Polsce w 1985 re. Imaszy-
~:
napis IPN/; 6.
3.:
:Jasiński
Spożycie
alkoholu w opinii publlcz-
neja OBiOPiSP, Warszawa 1985; 7. Moskalewicz 3.: Obecne tendencje w
zróżnicowaniu
/red./: Alkohol oraz
wotne~ PWN~
przełomie
zwięzane
Warszawa 1986,
xx
XXI wieku
i
alkoholu w Polsce. W: I.Wald
spożycia
z nim problemy
90-95~
~PolBka
społeczne 1
polskie na
Społeczeństwo
80
2000 a
•
zdro~
PAN - Komitet
Progno~
zowania Perspektywicznego Rozwoju Kraju o maszynopis 1985S
9.
Spożycie
napolów alkoholowych w latach 1980-1986.
GUS.
Warszawa 1987; 10. gwiecicki A.: Struktura spożycia napojów
alkoholowych w Polsce o
GSKP~
Warszawa 1963;
11. §więcick1 Ar>; Spoż:ycia alkoholu
VI
Polece., OBOP. War-
szawa 1964; 12 .. gwiecicki A,,: Alkohol. Zagadnienia polityki
społecznej. SKP9
polskie.
Więź
Warszawa 19S8; 13.
nr 1» 1988; 140
wobec abstynencji w
IPN~
1988/; 150
/maszynopis
Zieliński
świetle badań
Zieliński
Wnuk~LieińBki
A.:
E.: Spactrum
Posta~/
społeczna
ankietowych o Imaszynopis
A.: Wyniki
badań
ankietowych ro 1987 0
IPN~ 1988/; 15. Zieliński A.: Normy społeczne
zane z alkoholem. jmaszynopis IPN p 1986 'O/D
zwie-
- 31 -
Aneks 1
Zmiany w
rozkładzie
w latach
osiemdziesiętych
opracowali: Anna
w latach
nia
na podstawie
Muszyńska-Kutner
i
alkohol
badań
ankiet onych
~anusz Sierosławski
aD-tych zrealizowano cztery ogólnopolskie bada_
sondażowe
1984 r. -
spożycia wśród pijęcych
nad
spożyciem
alkoholu /19aO r. _
3.3asiński.
A.Zieliński. 3.~~skalewicz. 3.Sierosławski.
303Bsiński,
1985 r.
A.Zieliński}.
1987 r. -
W badaniach z 1980 r. i 1985 r. I przeprowadzonych na próbach kwotowych
ludności V'I
miaru
alkoholu
spożycia
wieku 16 lat i
było
więcej. podstawę
pytanie o ostatnie picie
po-
każdego
z trzech napojOw alkoholowych: piwa. wina i wódki. W badaniach
z 1987 r.
spożycie
mierzono w identyczny sposób. ale zrealizo-
wano je na próbie losowej
ludności
Badania z 1984 r. najbardziej
względu
na
odmienność
w wieku 18 lat i
różnię
metody pomiaru
się
od
więcej.
pozostałych
spożycia
alkoholu
ze
,
pyta-
nie o trzy ostatnie okazje picia jakiegokolwiek napoju alkoho_
lowego - jak
również
inny sposób doboru próby /próba adresowa
gospodarstw domowych. ankietowano
ludność
w wieku 15 lat
i
więcej/.
Rozkłady spożycia
wszystkich napojów alkoholowych w prze-
liczeniu na alkohol 100%e w
ne
co 1 litr prezentowa_
na rysunkach 1-4.
są
Analizę
nania
pę
przedziałach
zmian w
spożyciu
rozkładów spożycia
konsumentów
mało
alkoholu rozpocznijmy od porów-
z 1980 r. i 1985 r. ,
obejmUjących
gru ..
pijQcych. tj. do 4 litr6w alkoholu 100%
- 32 -
na rok Irys. 1 i 3/. W 1980 r. frakcja konsumentów
do 1 litra
10,2%. a
wynosiła
pijących.
cia
W 1ge5 r.
aotyczęcej
nastąpiło
/10.9~
nastąpiły
mało
wypijających
konsurnpnt6w/. do grupy
części
66,5%
łącznie
rozkładu
pijących.
spoży­
Przesunięcie
1-2 litry alkoholu 100%,
wypijających
konsumentów/. W 1985 r. do 4 litrów
pijało łącznie
wypijało
zmiany w
grupy konsumentów
z grupy osób
w przedziale 1-2 li_
wypijajęcych
try - 46,3%. Do 4 litrów alkoholu 100%
wypijających
do 1 litra /39.7%
~lkoholu
100% na rok wy-
62,6% konsumentów.
Badania z 1984 r. i 1987 r. przeprowadzone na próbach
losowych również potwierdzają ten fakt Irys. 2 i 4/. §wiadczy
to jak
jakie
się
wydaje o zmianach w
po 1980 r. i
pojawiły aię
spatycie alkoholu.
rozkładzie
grupy osób
dotyczę
cych. W latach 1980-1985 w grupach konsumentów o
życiu
nie
nastąpiły
spożywających
1204%
ogółu pijących.
1987 r o
~o
wykazały ł
a w 1985 r. - 14,4%. Wyniki
przy
wyciąganiu
Przesunięcia
wystąpiły
15 li-
stanowiła
badań
z
Co prawda, spadel< tej kategorii konsumen tów
11.1%1 ale ze wzgledu na
ostrożnym
spo-
zauważyć
powyżej
trów alkoholu 100% per capita. W 1980 r. grupa ta
piję­
wyższym
się jednakże
istotne zmiany. Daje
niewielki przyrost w grupie osób
mało
odmienność
doboru próby
z tego faktu wniosków.
w grupach konsumentów
w czasie, gdy
należy być
średnie
mało
spożycie
i
dużo
pijących
napojów alkoholowych
per capita w przeliczeniu na alkohol 100%
spadło
z B,4 litra
w 1980.r. do 6,7 litra w 1985 r.
W świetle przytoczonych wyników wydaje
średniego
z
spożycia
w latach 1980-1985,
obniżenia apożycie
niżeniem
stoPy
przez
życiowej
mało
ludnośc-i
się.
wynikał
pijących,
co
iż
spadek
w pewnej
wiązać
części
można
i wzrostem relatywnej
z ob_
ceny
Rysunek 1
procentowy konsumentów w zależności 00
alkoholu wg badań ankietowych z 1980 r.
Udział
ilości spożytego
"... ...m,..
• o
~
:r
...m• ...oe
...
..• 1
"..
..." .•
~
~
~
~
...
,~
C
CLI
E
::J
Ul
C
O
.::L
'Cf.
.,..
O
o
60
~
o
o
::J
~
~
· ·...51
50
:r
~
~
40
~
.
"•
"$o m '"
'"
~
• "o
oC
"
...... mo
...o•
m •
o
...
•
,..o o
40 litry · •
o
~
30
~
. .
~
20
Ol
N
"C
N
~
10
~
~
Ol
O
~, • 1-;-.
10
.
~
N
~
•
i
20
•
'7
i
30
~
~
~
~
'",e
I
-
34 -
Udzl.ł p~oc.ntowy kon.u~ent6w
Rysunek 2
alkoholu wg
badań
w
zalotności
od
ilości
apotytego
ankietowych z 1984 r.
"I
" 50
'0
c<lJ
E
:J
Ul
c
o
ć<.
~
~
o
ON
LJ
:J
40
30
20
10
O
O
10
20
30
40 litry
Udział
procentowy konsumentów" zalotności od 11o'c1 apotytego
alkoholu wg badań ankietowych z 1985 r.
Rylunek 3
50
c" 40
'0
<lJ
E
:J
Ul
30
o~
20
LJ
10
c
.ś!
aON
:J
O
O
10
20
30
40 litry
- 35 -
Tabela 1
ROzpowszechnienie abstynencji w poszczególnych kategoriach
wieku oraz w/g płci 1 typu ~iejBcowoŚCi /odsetki/.
N-l 473 • 100%
Kobiety
M,żczyźni
miasto
do lat 24
25-59
60 i powytej
wieś
miasto
wieś
10
11
9
18
7
7
26
26
23
32
57
69
!r6dło. Zieliń.ki Ą.
/14/.
- 36 -
Tabela 2
Procentowy
n1ea
rozkład
odpowiedzi na pytanie ·Czy Pana zda-
należałoby wymagać większej wstrzemivźliwoŚc1
tynencji od osób
wykonujęcych
a nawet abs-
takie oto zawody·:
N - l 473 • 100%
Zawód
nie stawiam takich wy-
powinni
nie pić
powinni
w og61e
duty
umiar
magań
zachować
trudno
powie_
dziać
kierowcy
63
33
2
2
kaitta
60
34
3
3
miliCjanci
47
29
3
1
pracowniCy aparatu
partyjnego
30
46
12
11
nauczyciele
29
65
5
3
lekarze
28
64
5
3
oficerowie LWP
26
56
13
6
sędziowie
25
61
8
6
dziennikarze
14
60
18
9
u rz,dnicy
13
65
17
6
robotniCY
9
66
21
5
rolnicy
8
58
30
5
~r6dłol Zieliński
A. /14/.
... 37 _
Tabela 3
Procentowy
Pan zwyczaj
rozkład
urzędzania
odpow~edzi
na pytanie ·Czy
bez alkoholu takich oto
poparłby
uroczystości-
N - l 473 "" 100%
Forma obyczajowa
Raczej poparł- Raczej i zdecybym i zdecydo- dowante nie powanie poparłbym parłbym
Trudno
powiedzieć
pierwsza komunia
90
10
-
prywatka
88
11
-
70
27
3
65
34
1
Wielkanoc
63
35
2
ehrzciny
60
37
3
37
59
4
imieniny/urodziny
35
62
3
wesele
28
a9
3
Sylwester/Nowy Rok
15
84
1
młodzieżo-
we
zabawa publiczna
Boże
Narodzenie
prywatka
dorosłych
tródło: Zieliński A. /14/.
• 38 •
Tabela 4
pijęc. w6dkę
Osoby
/w odsetkach/
Mę.tczyźni
Rok
Kobiety
miasto
wie'
miasto
wieś
196t
85
83
55
46
1980
84
86
66
54
1987
85
83
55
48
Osoby
pijące.
wino
Iw odsetkachI
M(lżezyźni
Rok
Kobiety
miasto
!Reś
miasto
wieś
1961
61
62
64
57
1980
44
41
44
33
1987
46
37
50
44
Osoby
pijące
piwo
Iw odsetkach/
Mężczyźni
Kobiety
Rok
miasto
wieś
1961
75
77
19
33
1980
63
66
19
12
1987
59
60
19
14
1r6dło: Swięcicki A. /10/.
3asiński
-'
J. /6/.
Zielińeki Ą.
/15/.
miasto
wie'
.-
... 39 ...
Tabela 5
Procentowy
ntem
można
Itak
żeby
rozkład
sobie
odpowiedzi na pytanie ·Czy Pana zda-
pozwoliĆ
na wypicie
podchmielić""
"zdrowo
w
ilości
następujęcych
alkoholu
sytuacjach.
= 100%
N _ 3 776
Można
Forma obyczajowa
większej
podchmielić"·
sobie ·zdrowo
Tak i ra_
czej tak
Nie 1
raczej
nie
Trudno
powiedziać
.
wesele
71
27
1
imieniny/urodziny
65
33
2
prywatka
63
33
4
chrzciny
48
50
2
zabawa publiczna
35
62
3
24
70
6
stypa
12
83
5
pierwsza komunia
10
87
3
prywatka
dorosłych
młgdzieżowa
~ródło: Zieliński
A. /16/.
- 40 Tabela 6
Odsetki
według
pijęcych wódkę
-mało·.
miejsca zamieszkania 1
SpożyClę
·średnio·
Możczyźni
miasto
-duto·
płci
Kobiety
Rok
w litrach
i
wieś
miasto
wieś
do 0,20
1961
37
34
80
75
/pijQcy
1980
51
42
86
87
-mało·/
1985
43
83
1987
69
63
93
94
0,21-0,30
1961
52
54
20
23
/pijęcy
1980
26
38
10
8
"średnio·'
1985
31
12
1987
21
24
5
6
ponad 0,30
1961
11
12
1
1
/pijęcy
1980
22
20
3
4
"dużo",
26
1985
1987
tr6dło: ~więcicki A. /10/.
,)asi ński ,) .. /6/ ..
Zieliński
A. /15/.
10
5
13
2
-
- 41 Tabela 7
Odsetki osób
pijęcych wódkę
raz w tygodniu lub
Kobiety
Mężczyźni
Rok
wieś
miasto
częściej
miasto
wie'
1962
25
25
7
8
1980
29
28
19
19
1985
24
41
1987
34
38
,
19
13
~r6dłol SWięcicki A. /11/.
~ •• iński ~.
/5/.
~aeiński ~.
Zieliński
/6/.
A. /15/.
Tabela 8
Style
~icia
wódki
Style picia wódki
Rok
·cz,ato
i
dużo·
·cz,sto
1
mało·
-rzadko
i
dużo"
"rzadko
i
mało'"
1980
16
20
20
44
1985
17
17
23
43
~r6dłol ~as1ń.ki ~. /5/.