Pełny tekst () - Progress in Plant Protection

PROGRESS IN PLANT PROTECTION 54 (2) 2014
DOI: http://dx.doi.org/10.14199/ppp-2014-038
The healthiness of Cirsium arvense (L.) Scop. at selected
meadow agrocenoses
Zdrowotność Cirsium arvense (L.) Scop. w wybranych
agrocenozach łąkowych
Henryk Ratajkiewicz¹, Maria Werner², Zbigniew Karolewski², Roman Kierzek3
Summary
The investigations were carried within the meadow agrocenoses, located in the valley of the Warta Landscape Park, between
Dolany and Ląd. Different disease symptoms occurring on plant organs of Cirsium arvense such as leaves, shoots and roots were
recorded. Dying of inflorescences and infructescences and sometimes dying of the whole plant, as well as damages caused by pests
were also observed. Alternaria spp., Epicoccum spp. and Fusarium spp. were the most isolated species from spots, shoots and
infructesences. Coniothyrium and Epicoccum were also often isolated from leaves while Acremonium, Phomopsis, Phoma and
Sclerotinia sclerotiorum were cultured from the basis of shoots and roots. It was determined that plants of C. arvense were sick on all
observed sites, however disease severity depended on location and age of the plants. Lower pathogen infections of C. arvense were
detected within populations with majority of young plants. In July and August powdery mildew (Oidium spp.) and rust (Puccinia
punctiformis) were dominating on them, while in the older populations leaf spot diseases and dying of inflorescences and
infructescences were observed. Pathogens of C. arvense were considered as potential active substances of bioherbicides.
Key words: Cirsium arvense; pathogenic fungi; bioherbicide; meadow agrocenosis
Streszczenie
Badania wykonano w latach 2011 i 2012 na obszarze agrocenoz łąkowych położonych w dolinie Warty, na terenie
Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego pomiędzy Dolanami i Lądem. Zaobserwowano, że na ostrożeniu polnym (Cirsium arvense)
występują objawy chorobowe o różnym charakterze na wszystkich organach roślin: liściach, pędach i korzeniach, jak również
zamieranie kwiatostanów i owocostanów, czasem całych roślin, a także uszkodzenia spowodowane przez szkodniki. Z plam na liściach,
pędach i owocostanach badanych roślin izolowano najczęściej grzyby rodzajów: Alternaria, Epicoccum i Fusarium. Z liści izolowano też
często grzyby rodzaju Coniothyrium, a z podstawy pędu i korzeni: Acremonium, Phomopsis, Phoma oraz Sclerotinia sclerotiorum.
Stwierdzono, że rośliny C. arvense chorowały na wszystkich obserwowanych stanowiskach, nasilenie porażenia zależało jednak od ich
lokalizacji i wieku roślin. W populacjach, w których więcej było roślin młodych, zanotowano niższe porażenie C. arvense przez
patogeny. W lipcu i sierpniu dominował na nich mączniak prawdziwy (Oidium spp.) i rdza ostrożenia (Puccinia punctiformis), natomiast
na starszych roślinach plamistość liści oraz zamieranie kwiatostanów i owocostanów. Oceniono znaczenie patogenów ostrożenia
polnego jako substancji czynnych potencjalnych bioherbicydów.
Słowa kluczowe: Cirsium arvense; grzyby patogeniczne; bioherbicyd; agrocenoza łąkowa
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Dąbrowskiego 159, 60-594 Poznań
Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska
[email protected]
² Katedra Fitopatologii i Nasiennictwa
[email protected]; [email protected]
3
Instytut Ochrony Roślin − Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin
Władysława Węgorka 20, 60-318 Poznań
[email protected]
1
Institute of Plant Protection – National Research Institute
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Prog. Plant Prot. 54 (2): 240-245
ISSN 1427-4337
Progress in Plant Protection 54 (2) 2014
Wstęp / Introduction
Ocena zdrowotności i wyodrębnienie patogenów
powodujących choroby ostrożenia polnego (Cirsium
arvense) jest pierwszym krokiem w kierunku uzyskania
izolatów grzybów, które byłyby rozpatrywane jako
potencjalne mikoherbicydy. Analizując dane z literatury
można zauważyć, że w przypadku zarejestrowanych
i stosowanych w wielu rejonach świata bioherbicydów
wykorzystano różne gatunki grzybów, które wobec
zwalczanej niepożądanej rośliny były ważnymi patogenami i z tego powodu gwarantowały wysoką skuteczność
działania (Hyaes 2005; Trujillo 2005; Den Breeÿen i Charudattan 2009).
Celem pracy była ocena występowania i zdrowotności
C. arvense na wybranych stanowiskach oraz wyodrębnienie sprawców chorób powodujących objawy chorobowe
o istotnym znaczeniu dla wzrostu i rozwoju tego chwastu.
Materiały i metody / Materials and methods
Obserwacje prowadzono od maja do października
w latach 2011 i 2012 w województwie wielkopolskim, na
terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, pomiędzy
Dolanami i Lądem (N:52°11’21.52’’; E:17°56’57.81’’).
Wybrano 7 stanowisk o powierzchniach od 200 do 800 m2:
łąka koszona (stanowisko 1), łąki niekoszone lub koszone
bardzo rzadko (2, 7), łąka zniszczona przez powódź
w 2010 r. z naniesionymi łachami piasku (6), przydroże
oraz skarpa na skraju łąk i pól uprawnych (3) oraz dwa
odłogi położone na wyniesionym brzegu pradoliny Warty
(4, 5).
Na stanowiskach 2., 3., 6. i 7. wydzielono podrzędne
obszary w liczbie i oznaczeniach przedstawionych w tabeli
1. Wydzielone w obrębie stanowisk obszary różniły się
nieco warunkami i porastającą je roślinnością. Wyróżnione
w obrębie stanowiska 2. lokalizacje 2a i 2d usytuowane
były przy lesie. Obszar 3. obejmował skarpę (3b) oraz
przydroże, gdzie pozostawiono liczne murszejące gałęzie
po cięciu topoli (3a). Na stanowisku 6. oceniono zdrowotność roślin rosnących na obrzeżu piaszczystych łach
(6a, b, c). Koszenie na stanowisku 1. przeprowadzono
dwukrotnie każdego roku (2011 i 2012), łąki na stanowiskach 2. i 7. nie były koszone w ostatnich pięciu latach,
z wyjątkiem obszaru 7a, gdzie rośliny skoszono na części
stanowiska jednorazowo i tylko we wrześniu 2011 r.
Liczebność ostrożenia polnego na ocenianych stanowiskach określono zgodnie z normą EPPO PP 1/61 (2009)
w jednym terminie – pierwszej dekadzie września. Zdrowotność C. arvense oceniano w 3 terminach: lipcu, sierpniu i wrześniu w obu latach badań; w tym czasie zbierano
też rośliny z objawami chorobowymi do badań laboratoryjnych.
Izolacje wykonywano z liści, łodyg, kwiatostanów
i korzeni roślin. Materiał odkażano w 1% podchlorynie
sodu, wycinano tkankę na granicy miejsc z widocznymi
objawami, a następnie wykładano na pożywkę Potato
Dextrose Agar (PDA; Sigma Aldrich). Opisano cechy
makro- i mikroskopowe kultur i oznaczono grzyby według
241
kluczy (Barnet i Hunter 1972; Majewski 1979; Sałata
1985; Kwaśna i wsp. 1991; Chełkowski i Visconti 1992).
Na nadziemnych częściach roślin, nasilenie występowania objawów chorobowych oraz spowodowanych
przez inne czynniki oceniano losowo w 5 wybranych
punktach na każdym stanowisku, wybierając 5 roślin
zlokalizowanych w obrębie miejsca obserwacji.
Porażenie roślin przez patogeny oceniono na liściach,
łodygach i owocostanach. Na liściach wyróżniono objawy
plamistości, nekroz oraz mączniaka prawdziwego i rdzy
ostrożenia. Występowanie plamistości oraz mączniaka
prawdziwego oceniano według własnej, 6-stopniowej skali
wyrażającej powierzchnię objętą widocznymi objawami:
0 – liście zdrowe; 1 – porażenie do 1%; 2 – porażenie
1–5%; 3 – 6–20%; 4 – 21–60%; 5 – powyżej 60%.
W przypadku rdzy szacowano występowanie oznak etiologicznych (uredinia i telia). Oceniono 5 liści wybranych ze
środkowej części każdej rośliny według skali: 0 – brak
porażenia; 1 – od 1 do 2 urediniów na ocenianych liściach;
2 – od 3 do 9 urediniów na ocenianych liściach;
3 – od 10 do 20 urediniów na jednym liściu; 4 – od 11 do
50 urediniów na jednym liściu; 5 – powyżej 50 urediniów
na jednym liściu aż do zamierania rośliny z powodu rdzy.
Na liściach oceniono oddzielnie obszar nekroz oraz
uszkodzeń przez szkodniki. Na łodydze określono obszar
zamierania tkanki i chloroz. Począwszy od pełni owocowania za owocostan porażony uznawano taki, który nie
wytworzył puchu kielichowego i utracił naturalną barwę.
Powierzchnię objętą przez nekrozy na liściach, łodydze
i udział zamierających owocostanów w ich ogólnej liczbie
oszacowano według 6-stopniowej skali dotyczącej plamistości. Na podstawie danych liczbowych obliczono
procent porażenia roślin według wzoru TownsendaHeubergera (Püntener 1981). Na podstawie tego samego
wzoru obliczono procent porażenia organów roślin
dotyczący tkanek objętych nekrozą i uszkodzonych przez
szkodniki.
Uszkodzenia rośliny przez szkodniki o aparacie gębowym ssącym i gryzącym oceniano według skali użytej do
oceny występowania plamistości; tylko w przypadku
szkodników powodujących powstanie galasów na łodygach podawano bezwzględną liczbę zniekształceń na
łodydze.
Wyniki i dyskusja / Results and discussion
W roku 2011, wybór stanowisk ostrożenia polnego na
łąkach Doliny Warty był trudny ze względu na długotrwałą
powódź w okresie wiosenno-letnim 2010 r. Spośród blisko
20 wcześniej obserwowanych obszarów (Ratajkiewicz
i wsp. 2010), niemal wszystkie zostały zupełnie zniszczone. Stanowiska te były położone na rozległym dnie
doliny Warty, zwykle zalewanym podczas wczesnowiosennego przyboru wody, który jednak nie niszczył łąk
i nie ograniczał populacji C. arvense. Powódź z 2010 roku
poczyniła znaczne szkody i z tego powodu do badań
zakwalifikowano jedynie stanowisko 1. ze szczątkową
populacją ostrożenia polnego. Najlepiej przetrwały populacje ostrożenia polnego, które zajmowały niewielkie
242
The healthiness of Cirsium arvense / Zdrowotność Cirsium arvense
wyniesienia w dolinie (stanowiska 2a, 2d, 7a, 7b) i jej
obrzeża (3a, 3b), a także położone na koronie koryta
Warty, z których nawet podczas powodzi epizodycznych
woda szybko ustępuje. Specyficzne warunki wzrostu
ostrożenia polnego były na stanowisku 6., położonym obok
koryta Warty. Łąka została zdewastowana przez powódź
w 2010 r. na skutek zasypania jej części grubą warstwą
piasku rzecznego (30–70 cm), ułożonego po zalewie
Tabela 1. Porażenie C. arvense przez patogeny i uszkodzenia przez szkodniki na wybranych stanowiskach (wrzesień 2011 i 2012)
Table 1. The damages of C. arvense caused by pathogens and pests on selected locations (September 2011 and 2012)
Liście – Leaves
uszkodzenia
Uszkodzenia
przez szkodniki zamieranie Łodyga Owocostan
rośliny
damages
by
pests
Stanowisko
ogółem
Stem Infructescence
ogółem**
Location
dying
mączniak
rdza ostrożenia
Total damages
gryzące ssące
plamistości
total
prawdziwy
rust of Canada
of plant
chewing sucking
spots
powdery mildew
thistle
objawy chorób
disease symtoms
procent porażenia i uszkodzenia – infestation and damage index [%]
2011
1
0
0
0
0,8
1,1
1,2
0
–
0,06
2a
36,8
0
0
17,6
16,0
48,8
12,0
36,0
2,8
2d
45,6
0
21,6
5,6
3,2
71,2
9,6
43,2
3,8
3a
60,8
0
0
30,4
0,8
88,0
56,0
25,2
4,5
3b
32,8
0
33,6
26,4
3,2
96,0
85,6
28,8
4,9
4
45,6
0
28,0
8,8
21,6
92,8
70,4
27,2
4,8
5
38,4
0
45,6
14,4
16,8
84,8
72,0
34,4
4,4
6a
5,6
91,2
12,0
4,8
3,2
90,4
90,4
34,8
4,7
6b
29,6
48,8
45,6
12,0
4,8
68,8
62,4
25,6
3,6
6c
6,4
14,4
39,2
14,4
9,6
51,2
40,8
26,0
2,8
7a
49,2
0
2,8
21,6
20,4
58,4
32,0
26,8
3,9
7b
47,2
0
14,4
11,2
18,4
80,0
52,8
89,2
4,2
2012
1
0
0
0
1,2
1,9
3,3
0
–
–
2a
73,6
0
0
13,6
45,6
84,0
53,6
78,8
4,3
2d
88,8
0
11,2
7,2
44,0
99,6
53,6
93,2
4,7
3a
95,2
0
0
21,6
40,0
98,4
75,2
92,4
4,9
3b
97,6
0
28,8
20,0
26,4
99,2
93,6
98,4
4,9
4
88,8
0
1,6
24,4
10,4
96,0
80,0
100
4,9
5
62,0
0
37,6
20,8
26,4
92,8
70,4
98,8
4,7
6a
19,2*
100*
4,0*
6,4
10,4
100
100
98,0
5,0
6b
11,2*
100*
12,8*
10,4
4,8
100
100
100
5,0
6c
31,2*
97,6*
1,6*
12,8
11,2
100
96,0
97,2
5,0
7a
80,0
0
0
4,8
38,4
88,0
51,2
95,6
4,4
7b
96,0
0
0
4,8
34,4
99,2
72,8
99,2
4,9
*w 2012 r. wyniki podano dla 14 sierpnia – in 2012 results were given for 14 August
**oceniono 30 września według skali – assessment done on 30 September using the scale:
0 – zdrowe – healthy
1 – rośliny zniszczone (liście, łodygi) do 25% – plants destroyed (leaves, stems) up to 25%
2 – 26 do – to 50
3 – 51 do – to 70
4 – 71 do – to 90
5 – powyżej 90% – above 90%
243
Progress in Plant Protection 54 (2) 2014
Tabela 2. Grzyby chorobotwórcze wyizolowane z wykazujących zmiany chorobowe roślin C. arvense
Table 2. Pathogenic fungi derived from C. arvense with disease symptoms
Objawy chorobowe
Disease symptoms
Termin izolacji
lub obserwacji
Term of isolation
or observation
Grzyby (rodzaje)
Genus of fungi
Stanowisko – Location
Liść – Leaf
Drobne plamy szarobrązowe
lub czarne
Small gray-brown or black
spots
Alternaria
Fusarium
Sphaeropsis
Epicoccum
I, II, III
II
III
I, II, III
2d, 3a, 4, 5, 7a
4
6c
2a, 2a, 2d, 3a, 3b, 5, 6c, 7a, 7b
Plamy ciemnobrązowe
zlewające się
Confluent dark spots
Alternaria
Colletotrichum
Fusarium
Helminthosporium
I, II,III
I
II
I
2a, 3a, 4, 5, 6b, 6c
3a
3a, 3b, 5
3a,
Plamy dwubarwne, drobne i
większe o średnicy 2–4 cm
Bi-color spots, small
and bigger with a diameter
of 2–4 cm
Alternaria
Fusarium
I, II, III
I, II
2a, 3b, 6c, 7a
2a, 3b, 7a
Mączniak prawdziwy
Powdery mildew
Oidium
II, III
6a, 6b,6c
Rdza ostrożenia
Rust of Canada thistle
Puccinia (P. punctiformis)
I, II, III
2d, 3ab, 4, 5, 6abc, 7ab
Plamy brunatne, nekroza
wnętrza pędu
Brown spots, necrosis inside
of stem
Alternaria
Fusarium
Phomopsis
Epicoccum
I, II, III
I,
I
I, III
2a, 2d, 3a
2a, 2d, 7a
2a, 2d,
2b, 2d, 3a, 3b, 5, 6c, 7a, 7b
Mączniak prawdziwy
Powdery mildew
Oidium
II, III
6a, 6b, 6c
Rdza ostrożenia
Rust of Canada thistle
Puccinia (P. punctiformis)
I, II, III
2d, 3ab, 4, 5, 6abc, 7ab
Łodyga – Stem
Podstawa pędu – Basis of shoot
Plamy
Spots
Alternaria
Phomopsis
Helminthosporium
Acremonium
Sclerotinia
Brunatna szypułka
Brown peduncle
Alternaria
Fusarium
Phomopsis
Brunatne plamy,
zamieranie rośliny
Brown spots, dying of plant
Phomopsis
Phoma
Acremonium
Fusarium
Sclerotinia
I
I
I
I
I
6a, 6b
6a, 6b
6a
2ad, 6a,
1
Kwiatostan/owocostan – Inflorescence/infructescence
I, II, III
II
II
2a, 5, 6b,7b
2a, 7b
5
Korzenie – Roots
w łachach. Zwykle na ich obrzeżu lub w miejscach
o mniejszej grubości warstwy piasku, powstały nowe
kolonie ostrożenia polnego, być może na skutek
przemieszczenia fragmentów korzeni wraz z wodą. Rosnące tam rośliny cechowały się silnym wzrostem i dużym
zagęszczeniem pędów, osiągającym już po roku nawet
ponad 100 na 1 m2. Podobnie było w 2012 r., średnia liczebność pędów wyniosła na stanowisku 6a – 35; 6b – 46;
II
III
I, III
III
I
2d
2d,
2ad, 6a
2a, 2d, 3b
1
6c – 67 szt. na 1 m2. Na pozostałych stanowiskach
liczebność była mniejsza niż 50 zarówno w 2011, jak
i 2012 r. Średnia nie przekraczała 20 pędów na 1 m2.
Na stanowisku 1. ostrożeń nie był liczny, od 0 do
2 osobników na 1 m2, całe stanowisko miało powierzchnię
około 20 000 m2, a rośliny osiągnęły bardzo małą
wysokość, do 30 cm, co wynikało ze skutków powodzi, jak
też koszenia łąki. W 2012 r. z wyjątkiem stanowiska 1.,
244
The healthiness of Cirsium arvense / Zdrowotność Cirsium arvense
najmniejszą liczebność ostrożenia polnego stwierdzono na
stanowiskach zlokalizowanych na obrzeżu doliny (3a i 3b)
oraz na jej wyniesionym brzegu (4 i 5). Wybrane do badań
stanowiska były zróżnicowane pod względem usytuowania, liczebności C. arvense oraz warunków wzrostu
roślin, co mogło wpłynąć na ich kondycję, ale również
sprzyjać rozwojowi, bądź ograniczać występowanie
chorób i szkodników. Porażenie roślin w różnych
lokalizacjach obrazuje tabela 1.
Porównując zdrowotność C. arvense na wybranych do
badań stanowiskach można zauważyć, że ostrożeń polny
nie był opanowany przez choroby na stanowisku 1.,
również nie zaobserwowano rozległych uszkodzeń przez
szkodniki (tab. 1). Biorąc pod uwagę usytuowanie obszaru,
jak i zniszczenie starej populacji ostrożenia przez powódź,
stan ten może wynikać z braku źródeł infekcji. Na tym
obszarze, jedynie wiosną 2011 r., stwierdzono występowanie rdzy na bardzo nielicznych osobnikach, które
przetrwały powódź; rośliny te jednak wkrótce zamarły.
W 2012 r. populacja chwastu była nieliczna, a na
rosnących tam roślinach nie stwierdzono objawów chorób.
Uszkodzenia spowodowane przez szkodniki obserwowano
sporadycznie (tab. 1).
Na pozostałych stanowiskach, szczególnie w okresie
sierpnia i września 2011 r., stwierdzono bardzo silne
porażenie roślin przez oceniane patogeny, największe na
obszarach 3b, 4 i 6a (tab. 1). W 2012 r. nekrotyczne
uszkodzenia roślin były większe na każdym ze stanowisk.
Uszkodzenia roślin przez szkodniki były mniejsze niż
przez choroby. W obu latach w ostatnim terminie obserwacji (wrzesień), uszkodzenie przez agrofagi ogółem
było najwyższe na stanowiskach 3b, 4 i 6a, a w 2012 r.
także na innych – 3a, 5, 6b, 6c i 7b.
Rola szkodników w ograniczaniu wzrostu ostrożenia
polnego była największa w 2011 r. na stanowisku 7,
a w 2012 r. na stanowisku 3a. Szkodniki spowodowały
najmniejsze uszkodzenia w obu latach na łące koszonej
(stanowisko 1).
Objawy mączniaka prawdziwego na ostrożeniach
zaobserwowano jedynie na stanowisku 6. (a, b, c). W obu
latach badań było ono kolonizowane przez nowe osobniki
chwastu, na których pojawiły się również objawy rdzy.
Analizując dane z tabeli 2. można zauważyć, że rdza
(P. punctiformis) występowała także na stanowiskach: 2d,
3a, 3b, 4, 5, 7a, 7b; w tych przypadkach nowe pędy
wyrastały z korzeni, które przetrwały zimę i mogły być
źródłem infekcji (Ratajkiewicz i wsp. 2009).
Na liściach, pędach i korzeniach badanych roślin
zaobserwowano również inne różnorodne objawy chorobowe. Najczęściej spotykanymi były plamy o różnym wy-
glądzie i barwie (tab. 2), obserwowane na wszystkich
stanowiskach i powodowane przez grzyby. Do najczęściej
izolowanych należały gatunki rodzajów: Alternaria,
Epicoccum i Fusarium. Obok nich wyodrębniono też
izolaty rodzaju: Acremonium, Colletotrichum, Helminthosporium, Phoma, Phomopsis. Analizując dane z literatury można zauważyć, że spośród grzybów wybieranych
do zwalczania chwastów wykorzystywano gatunki
należące do rodzaju Alternaria. W zwalczaniu krzewów
rodzaju Cassia znalazła zastosowanie A. casiae (Hayes
2005). Nie jest to odosobniony przypadek użycia
mikoherbicydu w ograniczaniu niepożądanych roślin
(Trujillo 2005; Den Breeÿen i Charudattan 2009).
Bioherbicydy oparte na patogenicznych wobec chwastów
grzybach różnych gatunków znalazły zastosowanie
w zwalczaniu C. arvense, Cyperus esculentus, Aeschynomene virginica, Cuscuta spp., Malva spp. (Bourdôt
i wsp. 1993; Hayes 2005). W Nowej Zelandii trwają prace
nad zastosowaniem S. sclerotiorum do zwalczania
ostrożenia polnego w zbożach oraz jaskra ostrego na
pastwiskach (Sekutowski 2010).
Oceniając możliwość wykorzystania grzybów w zwalczaniu C. arvense, spośród patogenów wyosobnionych
z tego chwastu, w ramach badań opisanych w niniejszej
pracy, najbardziej obiecującymi wydają się być licznie
pozyskiwane izolaty rodzajów: Alternaria, Colletotrichum
i Epicoccum, a także uszkadzające nie tylko organy
nadziemne roślin, ale również korzenie grzyby rodzajów:
Fusarium i Sclerotinia.
Wnioski / Conclusions
1. Ostrożeń polny był uszkadzany w znacznym stopniu
przez grzyby porażające liście, pędy, owocostany
i korzenie.
2. Wyizolowane z C. arvense grzyby należały do różnych
rodzajów: Acremonium, Alternaria, Colletotrichum,
Epicoccum, Fusarium, Helminthosporium, Oidium,
Phomopsis, Phoma, Puccinia i Sclerotinia.
3. Najliczniej izolowane z liści z objawami chorobowymi
były gatunki rodzaju Alternaria, natomiast z pędów
i korzeni Fusarium i Sclerotinia.
Praca została sfinansowana i wykonana dzięki wsparciu
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, projekt
nr NN 310 307939.
Literatura / References
Barnett H.L., Hunter B.B. 1972. Illustrated Genera of Imperfect Fungi. Burgess Publishing Company. Minneapolis, 241 pp.
Bourdôt G.W., Harvey I.C., Hurrell G.A., Alexander R.T. 1993. An experimental mycoherbicide utilizing Sclerotinia sclerotiorum
controls pasture populations of Cirsium arvense in Canterbury. In: Proc. 46th New Zealand Plant Protection Conference: 251–256.
Chełkowski J., Visconti A. 1992. Alternaria Biology, Plant Diseases and Metabolites. In Topics in Secondary Metabolism. V. 3.
Elsevier Amsterdam–London–New York–Tokyo, 62 pp.
Den Breeÿen A., Charudattan R. 2009. Biological control of invasive weeds in forests and natural areas by using microbial agents.
p. 189−209. In: Management of Invasive Weeds. Inderijt ed. Invading Nature, Springer Science + Bussines Media B.V., 364 pp.
Progress in Plant Protection 54 (2) 2014
245
Hayes L. 2005. What is new in biological control of weeds? Manaaki Whenua Landcare Research, Lincoln, New Zealand 34: 1−8.
Kwaśna H., Chełkowski J., Zajkowski P. 1991. Flora Polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota).
T. XXII. PWN, Kraków, 137 ss.
Majewski T. 1979. Flora Polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota). T. XI. PWN, Warszawa–Kraków,
463 ss.
Norma EPPO PP 1/61(3). 2009. Ocena skuteczności herbicydów. Chwasty na terenach trawiastych.
Püntener W. 1981. Field trial manuale. [Podręcznik doświadczalnictwa polowego w ochronie roślin – tłumaczenie na j. polski Zbigniew
Ginter]. Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 244 ss.
Ratajkiewicz H., Karolewski Z., Werner M. 2009. Ocena możliwości wykorzystania patogenów ostrożenia polnego [Cirsium arvense
(L) Scop.] do biologicznego zwalczania tego chwastu. [Assessment of potential application of Canada thistle (Cirsium arvense)
pathogens in biological control of this weed]. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 49 (2): 879−882.
Ratajkiewicz H., Werner M., Karolewski Z. 2010. Grzyby chorobotwórcze występujące na Cirsium arvense i innych chwastach oraz
możliwości ich wykorzystania w ochronie biologicznej. [Pathogenic fungi occurring on Cirsium arvense and other weeds and
possibility of using them in biological control]. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 50 (4): 2008–2012.
Sekutowski T. 2010. Alleloherbicydy i bioherbicydy – mit czy rzeczywistość? J. Res. Appl. Agr. Engng 55 (4): 84–90.
Sałata B. 1985. Flora Polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (Mycota). T. XV. PWN, Warszawa–Kraków,
247 ss.
Trujillo E.E. 2005. History and success of plant pathogens for biological control of introduced weeds in Hawaii. Biol. Control
33: 113−122.